Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 5/08
POSTANOWIENIE
Dnia 27 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko Skarbowi Państwa-Prezesowi Sądu Rejonowego w N.
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 marca 2008 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 19 listopada 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną
powódki od wyroku tego Sądu z dnia 22 czerwca 2007 r. Z uzasadnienia postanowienia
wynika, że Sąd uznał, iż uzyskane przez powódkę dnia 17 stycznia 2007 r. całkowite
zwolnienie od kosztów sądowych nie obejmuje postępowania wywołanego wniesieniem
skargi kasacyjnej. Skarga kasacyjna powódki, niezawierająca wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych i opłacona jedynie opłatą podstawową, choć podlegała opłacie
stosunkowej, ulegała więc odrzuceniu na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c.
W zażaleniu pełnomocnik powódki zakwestionował pogląd, że skarżąca nie
korzysta z udzielonego jej zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu
kasacyjnym i wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
2
Według stanu prawnego obowiązującego przed dniem 6 lutego 2005 r. uzyskane
przez stronę zwolnienie od kosztów sądowych przed sądem powszechnym obejmowało
także postępowanie kasacyjne (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 20 lipca
2000 r., III CZ43/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 202 i z dnia 20 października 2006 r., IV CZ
77/06 niepubl.).
Po wprowadzeniu ustawą z dnia 22 lipca 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98)
skargi kasacyjnej jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia, wnoszonego od
prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, obok licznych orzeczeń
podtrzymujących pogląd, że uzyskane przed sądem powszechnym zwolnienie od
kosztów sądowych obejmuje także postępowanie wywołane wniesieniem skargi
kasacyjnej (por. niepublikowane postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 30 maja 2006
r., I CZ 23/06, z dnia 20 października 2006 r., IV CZ 77/06, z dnia 9 listopada 2006 r., IV
CZ 85/06, z dnia 30 maja 2007 r., I CZ 54/07, z dnia 21 września 2007 r., V CZ 81/07, z
dnia 29 listopada 2007 r., III CZ 49/2007), pojawiły się także orzeczenia przyjmujące, że
zwolnienie od kosztów sądowych udzielone w postępowaniu przed sądem pierwszej lub
drugiej instancji nie obejmuje postępowania kasacyjnego (por. niepublikowane
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 stycznia 2007 r., III CZ 3/07, z dnia 24
sierpnia 2007 r., I CZ 88/07, z dnia 4 października 2007 r., V CZ 93/07).
Stwierdzona rozbieżność w orzecznictwie spowodowała, że Pierwszy Prezes
Sądu Najwyższego przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne: „ Czy zwolnienie od kosztów sądowych udzielone stronie w postępowaniu
rozpoznawczym obejmuje także postępowanie wszczęte wniesieniem skargi
kasacyjnej?” (wniosek z dnia 23 listopada 2007 r., BSA I – 4110 – 6/07). Przytoczone
zagadnie nie zostało jednak jeszcze rozstrzygnięte.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejsze zażalenie podziela
stanowisko, że udzielone stronie w postępowaniu przed sądami powszechnymi
zwolnienie od kosztów sądowych obejmuje także postępowanie wywołane wniesieniem
skargi kasacyjnej.
Przemawia za nim przede wszystkim art. 771 k.p.c., który stanowi, że zwolnienie
od kosztów sądowych, przyznane stronie przez sąd w postępowaniu rozpoznawczym
lub z którego strona korzysta z mocy ustawy, rozciąga się także na postępowanie
egzekucyjne. Jak trafnie zwrócono uwagę literaturze przedmiotu i w orzecznictwie (por.
postanowienie z dnia 29 listopada 2007 r., III CZ 52/07, niepubl.) przytoczony przepis
wskazuje na utrzymywanie się zwolnienia od kosztów sądowych przez całe
3
postępowanie rozpoznawcze, a więc także w toku postępowania kasacyjnego, które jest
również postępowaniem rozpoznawczym. Rozciągnięcie zwolnienia od kosztów
sądowych na postępowanie egzekucyjne nie oznacza, że „odżywa” ono na etapie
postępowania egzekucyjnego po okresie nieistnienia w postępowaniu kasacyjnym, lecz
ulega przesunięciu czasowa granica jego obowiązywania poza wszystkie stadia
postępowania rozpoznawczego.
Bronione stanowisko harmonizuje z zawartą w art. 91 k.p.c. regulacją dotyczącą
pełnomocnictwa procesowego. Zgodnie z tym przepisem pełnomocnictwo procesowe
obejmuje z samego prawa umocowanie nie tylko do łączących się ze sprawą czynności
procesowych w postępowaniu przed sądem pierwszej i drugiej instancji, ale także do
łączących się ze sprawą czynności procesowych wykraczających poza tok instancji, w
tym – choć nie zostało to wyrażone wprost w tym przepisu – do wniesienia skargi
kasacyjnej i jej popierania. Za takim rozumieniem art. 91 k.p.c. przemawia wykładnia
historyczna. Wymieniony przepis w pierwotnym brzmieniu wyraźnie obejmował
umocowanie pełnomocnika procesowego do wniesienia rewizji nadzwyczajnej i
podejmowania czynności w postępowaniu wywołanym jej wniesieniem. Trudno obecnie
zająć odmienne stanowisko co do objęcia umocowaniem pełnomocnika procesowego
możliwości wniesienia skargi kasacyjnej i jej popierania, zwłaszcza w zestawieniu z
wyraźnie przewidzianym w art. 91 k.p.c. umocowaniem do wniesienia skargi o
wznowienie postępowania oraz do wszelkich czynności egzekucyjnych (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2006 r., III CZ 13/06, OSNC 2006,
nr 10, poz. 176).
Poza tym – jak trafnie zauważono w literaturze i orzecznictwie
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 20 października 2006 r., IV CZ 77/06 i z
dnia 29 listopada 2007 r., III CZ 52/07, niepubl.) – upadek sądowego zwolnienia od
kosztów sądowych z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie
apelacyjne zmuszałby do cofnięcia ustanowienia dla strony zwolnionej od kosztów
sądowych adwokata lub radcy prawnego (art. 120 § 1 w związku z art. 117 § 1 k.p.c.).
Konsekwencje takiej sytuacji trudno byłoby zaakceptować zarówno z punktu widzenia
przewidzianej w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasady równości wobec prawa (osoba uboga
traciłaby fachową pomoc na etapie bezpośrednio poprzedzającym postępowanie
kasacyjne, a korzystająca z pełnomocnika profesjonalnego z wyboru zachowywałaby
ją), jak i ze względu na wydłużającą postępowanie sądowe konieczność ponownego
4
zabiegania przez stronę o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub
radcy prawnego z urzędu.
W okolicznościach sprawy za bronionym stanowiskiem, wskazującym na
słuszność zażalenia, przemawia także to, że pozwala ono uniknąć obciążenia skarżącej
negatywnymi skutkami oczekującej na autorytatywnie rozstrzygnięcie przez Sąd
Najwyższy kontrowersyjnej kwestii co do czasowego zasięgu zwolnienia od kosztów
sądowych.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39815
§ 1 w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13