Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 27/09
POSTANOWIENIE
Dnia 22 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Jacka C.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Dyrektora Wojskowego
Biura Emerytalnego w L.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 maja 2009 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 5 lutego 2009 r.,
"Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa
żołnierza zwolnionego z zawodowej służby wojskowej o zapłatę
należności z tytułu świadczenia pieniężnego w wysokości kwoty
uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym,
należnego w ostatnim dniu pełnienia służby, przysługującego na
podstawie art. 95 punkt 1 ustawy z dnia 11 września 2003 roku
o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. Nr 141 z 2008
roku, poz. 892 - tekst jednolity ze zm.) stwierdzonej ostateczną
decyzją wydaną przez dowódcę jednostki, w której żołnierz odbywał
służbę, której wojskowy organ emerytalny odmawia wykonania
w całości oraz czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie
o zapłatę odsetek za opóźnienie w zapłacie należności z opisanego
wyżej tytułu ?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne powstały na tle
wykładni przepisów ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej
żołnierzy zawodowych (tekst jednolity Dz. U. Nr 141, poz. 892 ze zm. nazywanej
dalej, jako s.w.ż.z.) w związku z rozpoznaniem apelacji pozwanego Skarbu
Państwa – Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w L. od wyroku sądu
pierwszej instancji zasądzającego na rzecz powoda Jacka C. świadczenie z tytułu
uposażenia na podstawie art. 95 pkt 1 s.w.ż.z. Dotyczą dopuszczalności drogi
sądowej w sprawie o zapłatę tej należności, jeżeli została stwierdzona ostateczną
decyzją wydaną przez dowódcę jednostki a wojskowy organ emerytalny odmawia
jej wykonania w całości oraz dopuszczalności drogi sądowej w sprawie o zapłatę
odsetek za opóźnienie w zapłacie tej należności.
U ich podstaw legły następujące ustalenia faktyczne:
Powód Jacek C. pełnił zawodową służbę wojskową w Wojskowej Komendzie
uzupełnień w B. W wyniku prawomocnej decyzji Dowódcy Okręgu Wojskowego z
dnia 11 marca 2003 r. powód został zwolniony z zawodowej służby wojskowej z
dniem 31 stycznia 2004 r.. W związku z tym, na podstawie art. 95 pkt 1 s.w.ż.z.,
zostało mu przyznane prawo do należności pieniężnej, przysługującej przez okres
jednego roku po zwolnieniu ze służby w wysokości uposażenia zasadniczego wraz
z wymienionymi w ustawie dodatkami. Powodowi wypłacono tę należność
wynoszącą - za okres od 1 lutego do 31 stycznia 2005 r. - 28.189,08 złotych,
potrącając z niej składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zryczałtowany podatek
dochodowy. Decyzją Dowódcy Wojsk Lądowych z dnia 23 lutego 2006 r.
stwierdzającą nieważność decyzji Dowódcy Okręgu Wojskowego z dnia 11 marca
2003 r. powód został przywrócony do zawodowej służby wojskowej. Następnie
rozkazem personalnym z dnia 12 maja 2006 r. Dowódca Okręgu Wojskowego
stwierdził ponownie zwolnienie powoda z zawodowej służby wojskowej z mocy
prawa z dniem 13 sierpnia 2005 r. z powodu ustalenia przez Terenową Wojskową
Komisję Lekarską niezdolności powoda do służby wojskowej. Po ponownym
zwolnieniu ze służby powód złożył wniosek o wypłatę uposażenia za okres jednego
3
roku po zwolnieniu ze służby. Decyzją z dnia 18 grudnia 2006 r. Komendant
Wojskowej Komendy Uzupełnień w B. stwierdził uprawnienie powoda do
dwunastomiesięcznego uposażenia za okres jednego roku służby po zwolnieniu ze
służby, czyli za okres od dnia 1 września 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2006 r.
Wysokość tego świadczenia została ustalona na kwotę 30.134,88 złotych. Pismem
z dnia 27 czerwca 2006 r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w L. wezwał
powoda do zwrotu kwoty 25.857,67 złotych wcześniej pobranego świadczenia z
tytułu dwunastomiesięcznego uposażenia a w kolejnym piśmie z dnia 25 lipca
2006 r. poinformował powoda, że wypłacone w 2004 r. świadczenie zostało
zarachowane na poczet świadczenia przyznanego powodowi w 2006 r. Z tej
przyczyny powodowi wypłacono jedynie 1386,54 złotych nadwyżki, stanowiącej
różnicę pomiędzy kwotą wyliczoną w 2006 r. a kwotą wypłaconą w 2004 r.
W ocenie Sądu Okręgowego, poczynione ustalenia mogą przemawiać za
odrzuceniem pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej. Sprawy ze
stosunku służbowego nie są sprawami pracowniczymi, ani też cywilnymi
w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego, lecz są to sprawy administracyjne.
Stosunek służbowy żołnierzy zawodowych reguluje wymieniona na wstępie ustawa
a zgodnie z jej art. 8 ust. 1 od decyzji wydawanych przez właściwe organy
w sprawach określonych w ustawie żołnierz zawodowy może wnieść odwołanie do
organu wyższego stopnia.
Sąd Okręgowy podkreślił, że możliwe jest także odmienne stanowisko, prowadzące
do uznania, że droga sądowa jest dopuszczalna. Odmowa przyznania powodowi
świadczenia nastąpiła przez czynności faktyczne i nie została w tym zakresie
wydana decyzja administracyjna. Sąd odwołał się do poglądów wyrażanych
w orzecznictwie administracyjnym, że nie ma podstawy do wydania decyzji
odmawiającej wypłaty świadczenia w takiej sytuacji.
Odnośnie żądania odsetek ustawowych Sąd Okręgowy wskazał na orzeczenia
Sądu Najwyższego, w których przewiduje się drogę administracyjną dla
dochodzenia odsetek od należności z tytułu dwunastomiesięcznego uposażenia.
Niemniej jednak, gdyby uznać drogę sądową dla dochodzenia należności głównej,
4
to akcesoryjne wobec niej roszczenie odsetkowe, powinno być także rozpoznane
przed sądem powszechnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przy tak przedstawionych zagadnieniach i odpowiadających im ustaleniach
faktycznych, istnieją usprawiedliwione przyczyny do odmowy podjęcia uchwały.
Jak przyjmuje się w judykaturze, rozstrzygnięcie przedstawionego
zagadnienia prawnego powinno być niezbędne dla rozstrzygnięcia w indywidualnej
sprawie (tak m.in. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 stycznia 2007 r.,
III CZP 1544/06, nie publ.). Potrzeba wykładni normy prawa materialnego lub
procesowego ujawnia się jedynie wtedy, kiedy wymagające interpretacji normy
rzeczywiście mają zastosowanie do ustalonego stanu faktycznego. Przedstawione
zagadnienie prawne dopuszczalności drogi sądowej z powództwa żołnierza
zawodowego zwolnionego ze służby wojskowej o zapłatę należności z tytułu
świadczenia pieniężnego z art. 95 pkt 1 s.w.ż.z. zostało odniesione do sytuacji,
kiedy wysokość kwoty tego świadczenia została stwierdzona ostateczną decyzją,
wydaną przez dowódcę jednostki wojskowej, w której odbywał służbę powód.
Tymczasem, według ustaleń faktycznych, do których odwołał się Sąd
Okręgowy, w decyzji Komendanta Wojskowej Komendy Uzupełnień w B. z dnia 18
grudnia 2006 r., na której powód opiera swoje roszczenie, stwierdzono jedynie, że
przysługuje mu uprawnienie do dwunastomiesięcznego uposażenia za okres roku
po zwolnieniu ze służby, to jest za okres od 1 września 2005 r. do dnia 31 sierpnia
2006 r. Ostateczna wysokość tego świadczenia nie została określona w tej lub innej
decyzji organu wojskowego. Tylko wtedy - jako odpowiadające ustalonemu stanowi
faktycznemu sprawy - byłyby aktualne wątpliwości wyrażone w postanowieniu Sądu
Okręgowego o przedstawieniu do rozstrzygnięcia pierwszego zagadnienia
prawnego.
Przepisy ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy
zawodowych jednoznacznie wskazują drogę postępowania administracyjnego dla
dochodzenia roszczeń żołnierzy zawodowych z tytułu prawa do uposażenia i innych
należności pieniężnych. Art. 8 ust. 1 ustanawia ten sposób załatwiania spraw dla
5
wszystkich kwestii uregulowanych w ustawie (por. uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 29 listopada 2007 r., III CZP 106/07, OSNC 2008/12/134).
Powód dochodzi, niewypłaconej w znacznej części, należności pieniężnej
wynikającej z treści art. 95 pkt 1 s.w.ż.z., zamieszczonego w Rozdziale 5 tej
ustawy. Kwestię właściwości w sprawach uregulowanych w tym Rozdziale
zatytułowanym „Uposażenia i inne należności pieniężna żołnierzy zawodowych”
określa ogólnie art. 104 s.z.ż.z przekazując je do wymienionych w tym przepisie
organów wojskowych. Dotyczy to bez wątpienia wszelkich przypadków, kiedy
ustawa przewiduje wydanie decyzji administracyjnej. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego postrzega się jeszcze szerzej właściwość organów wojskowych,
przyjmuje się bowiem, że właściwość ta obejmuje każde roszczenie wywodzone z
praw ustanowionych przepisami ustawy z dnia 11 września 2003 r. o zawodowej
służbie żołnierzy zawodowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada
2008 r., II Pm 99/08, nie publ.).
Rozstrzygając o przysługującym powodowi świadczeniu pieniężnym
właściwy organ wojskowy wydaje decyzję. Wynika to z ogólnej normy zawartej
w art. 8 ust. 1 s.w.ż.z. Jest to decyzja w sprawie określonej w tej ustawie.
Żołnierz zawodowy otrzymuje uposażenie i inne należności pieniężne, o których
mowa w art. 73 s.w.ż.z. w określonej wysokości i z tytułu prawa do uposażenia
i innych należności pieniężnych przysługuje mu roszczenie (art. 75 ust. 1 s.w.ż.z.),
o którym rozstrzygają właściwe organy wojskowe w drodze decyzji (rozkazu
personalnego). Zgodnie z art. 8 ust. 1 s.w.ż.z., od decyzji odmawiającej przyznania
w całości lub części należności pieniężnej wynikającej z treści art. 95 pkt 1 s.w.ż.z.
przysługuje skarga do sądu administracyjnego (por. uzasadnienie uchwały
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 kwietnia 2006 r. I OPS 3/06,,
ONSA/WSA 2006/3/69).
Decyzja organu wojskowego rozpatrującego wniosek żołnierza zwolnionego
z zawodowej służby wojskowej o przyznanie należności pieniężnej na podstawie
art. 95 pkt 1 s.w.ż.z. powinna rozstrzygać wszystkie związane z tym kwestie
a zatem powinna zawierać nie tylko ogólne stwierdzenie o przyznaniu uprawnienia
do dwunastomiesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami
6
o charakterze stałym, należnego w ostatnim dniu pełnienia służby ale także
powinna określać wysokości świadczenia pieniężnego z tego tytułu. Ma to
znaczenie nie tylko w związku z ustaleniami, co do wysokości miesięcznego
uposażenia i przysługujących żołnierzowi zawodowemu dodatków stałych, ale
także z innymi okolicznościami, które mogą mieć wpływ na wysokość świadczenia
przeznaczonego do wypłaty. Właściwość organów wojskowych wyczerpuje
wszystkie te kwestie. W stanie prawnym obowiązującym w czasie wydawania
wymienionych decyzji wojskowy organ emerytalny właściwy dla adresu
zameldowania żołnierza dokonywał jedynie wypłaty świadczenia w wysokości
ustalonej przez dowódcę jednostki wojskowej wskazanego w art. 104 w związku
z art. 6 ust. 2 pkt 1 s.w.ż.z., a zatem sam nie był uprawniony do określania
wysokości świadczenia podlegającego wypłacie - art. 96 pkt 7 ustawy z dnia
11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych w brzmieniu
obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r. Dopiero w wyniku wprowadzonej
z dniem 1 stycznia 2008 r. zmiany art. 96 tej ustawy (ustawa z dnia 24 sierpnia
2007 r. o zmianie ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych oraz
o zmianie innych ustaw Dz. U. Nr 176, poz. 1242) wojskowy organ emerytalny nie
tylko dokonuje faktycznej wypłaty świadczeń pieniężnych, o których mowa wart. 95
pkt 1 s.w.ż.z., ale także samodzielnie podejmuje decyzje o wypłacie (art. 96 pkt 9
s.w.ż.z.).
Jak wskazano, na ostateczną wysokość podlegającej wypłacie należności
pieniężnej przyznanej na podstawie art. 95 pkt 1 s.w.ż.z. mogą wpływać różne
okoliczności. Świadczenie może być mniejsze, niż wynikałoby to z przeliczenia
wysokości uposażenia wraz z dodatkami między innymi na skutek potrącenia,
dopuszczalnego ze względu na treść art. 103 s.w.ż.z., które rozciąga się także na
należności pieniężne wymienione w art. 95 pkt 1 (art. 103 ust. 2). Tym samym,
zakresem przedmiotowym ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych
a zwłaszcza jej Rozdziału 5 objęta jest problematyka potrąceń, mogących
pozostawać także w związku z obowiązkiem zwrotu pobranych przez żołnierza
zawodowego uposażeń i innych należności (art. 74 s.w.ż.z.). Trzeba zatem w tym
miejscu ponownie odwołać się do treści art. 104 ust. 1 s.w.ż.z., który wskazuje
7
dowódców jednostek wojskowych, jako organ właściwy do rozstrzygania we
wszystkich sprawach określonych w przepisach Rozdziału 5 ustawy.
Wydanie decyzji administracyjnej stwierdzającej istnienie uprawnienia
żołnierza zawodowego do należności pieniężnej z art. 95 pkt 1 s.w.ż.z.
z pominięciem - pomimo właściwości organu administracyjnego - rozstrzygnięcia co
do wysokości świadczenia należnego nie załatwia sprawy w całości w rozumieniu
art. 104 § 1 k.p.a. Nie może również stanowić podstawy do dochodzenia
niewypłaconego świadczenia przed sądem powszechnym skoro jego wysokość nie
została ustalona ostateczną decyzją administracyjną.
W sformułowanym przez Sąd Okręgowy zagadnieniu prawnym zakłada się
dochodzenie świadczenia ustalonego w decyzji. W ten sposób dochodzi do
rozbieżności między stanem faktycznym sprawy a treścią przedstawionego
zagadnienia.
Przewidziana w art. 390 § 1 k.p.c. możliwość przedstawienia Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, które wyłoniło się przy
rozpoznawaniu apelacji przez sąd drugiej instancji i budzi poważne wątpliwości, jest
regulacją szczególną, stanowiącą ograniczenie przewidzianej w art. 187 ust. 1
Konstytucji zasady podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom. Z mocy art.
390 § 2 k.p.c. w wypadku rozstrzygnięcia takiego zagadnienia sądy niższej instancji
są bowiem w danej sprawie związane poglądem prawnym Sądu Najwyższego.
Konieczne jest zatem ścisłe interpretowanie przesłanek z art. 390 § 1 k.p.c.
(por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia
1999 r., III CZP 62/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 166). Oznacza to, że przedstawione
zagadnienie prawne musi pozostawać w bezpośrednim związku z problemami
wynikłymi przy rozpoznawaniu przez Sąd drugiej instancji środka odwoławczego.
Niezbędne jest więc, aby nawiązywało do sytuacji faktycznej i prawnej, jaka
wystąpiła w przedstawianej sprawie, a jednocześnie aby jego rozwiązanie wpływało
na sposób osądzenia tej sprawy (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
25 czerwca 2008 r. III CZP 49/08, nie publ.).
Ponieważ przedstawione zagadnienie prawne nie przystaje do występującej
w sprawie sytuacji faktycznej i prawnej należało odmówić jego rozstrzygnięcia.
8
Sąd drugiej instancji przedstawiając Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powinien uzasadnić, na czym polegają jego
wątpliwości i dlaczego uważa je za poważne. Poza tym wyrażone w pytaniu
wątpliwości muszą pozostawać w związku przyczynowym z rozstrzygnięciem
sprawy.
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne nie spełnia tych
wymagań. Jedynym usprawiedliwieniem wystąpienia na podstawie art. 390 § 1
k.p.c. o rozstrzygnięcie kolejnego zagadnienia dotyczącego dopuszczalności drogi
sądowej w sprawie o zapłatę odsetek za opóźnienie w zapłacie należności z tytułu
świadczenia pieniężnego przysługującego żołnierzowi zawodowemu na podstawie
art. 95 pkt s.w.ż.z., jest w ocenie Sądu Okręgowego akcesoryjny - wobec
świadczenia głównego - charakter odsetek, co powinno przemawiać za ich
rozpoznaniem w tym samym postępowaniu. Jednocześnie Sąd Okręgowy wskazał,
że Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 listopada 2007 r. (III CZP 106/07, OSNC
2008/12/134) oraz w wyroku z 2 lipca 2008 r. (II PK 10/08, nie publ.) wypowiedział
się za rozpoznawaniem roszczeń żołnierzy zawodowych o wypłatę odsetek w
postępowaniu administracyjnym.
W związku z tym należy wskazać, że wysokość należności głównej nie została
dotychczas ustalona w ostatecznej decyzji administracyjnej. Sama akcesoryjność
świadczeń odsetkowych nie wyklucza odmiennego sposobu ich dochodzenia
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 r., III PZP 1/05, OSNP
2006/15-16/227 oraz uchwałę Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 marca
2001 r. OPS 17/00, ONSA 2001/3/100) a brak jednocześnie w uzasadnieniu
postanowienia Sądu Okręgowego odniesienia się do argumentów, które uwzględnił
w dotychczasowych orzeczeniach Sąd Najwyższy, opowiadając się za
niedopuszczalnością drogi sądowej sprawach o odsetki należne żołnierzowi
zawodowemu na podstawie art. 75 ust. 3 s.z.ż.z..
Zarówno te okoliczności jak i jednolite w tej materii stanowisko Sądu
Najwyższego wyrażone nie tylko w orzeczeniach przytoczonych przez Sąd
Okręgowy ale także w wyrokach z dnia 2 lipca 2008 (II PK 8/08, nie publ.), z dnia
2 września 2008 r. (II PK 55/08, nie publ.), z dnia 25 listopada 2008 r. (II PK 99/08,
9
nie publ.), z dnia 15 grudnia 2008 r. (II PK 98/08, nie publ.) pozwalają uznać, że nie
zachodzi potrzeba udzielenia odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne.
Z tych względów Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały (art. 390 § 1
k.p.c. w zw. z art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym
Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).