Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CNP 61/09
POSTANOWIENIE
Dnia 3 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 3 grudnia 2009 r.
skargi M.T.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia
Sądu Rejonowego w Ł.
z dnia 25 stycznia 2008 r., sygn. akt [...]
wydanego w sprawie z wniosku M.T.
przy uczestnictwie B.K., J.K. i K.Ł.
o stwierdzenie nabycia spadku po J.K.
synu S. i M.,
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Ł. postanowieniem z dnia 25 stycznia 2008 r. stwierdził, że
spadek po J.K., synu S. i M., zmarłym w dniu 12 listopada 1997 r. w Ł., ostatnio
stale zamieszkałym w Ł., na podstawie ustawy nabyli: żona zmarłego J.K. oraz jego
córki M.T. i B.K. po 1
/3 części każda z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku
gospodarstwo rolne nabyły: żona zmarłego J.K. oraz siostra K.Ł. po ½ części każda
z nich.
Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem powyższego orzeczenia
wniosła wnioskodawczyni M.T. zaskarżając je w całości i zarzucając Sądowi
Rejonowemu naruszenie prawa materialnego przez: nieprawidłową wykładnię art.
1062 § 1 k.c. polegającą na wadliwym uznaniu, że trwale niezdolne do pracy
rodzeństwo spadkodawcy posiada pierwszeństwo dziedziczenia gospodarstwa
rolnego – przed zstępnymi spadkodawcy nie posiadającymi kwalifikacji określonych
w art. 1059 k.c. i art. 1060 k.c., w sytuacji, gdy zasada ta dotyczy wyłącznie
rodzeństwa spadkodawcy spełniającego przesłanki z art. 1059 pkt 1 i 2 k.c. oraz
niewłaściwe zastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego art. 1062 §
1 k.c. zamiast art. 1062 § 1 k.c., art. 1063 k.c. i art. 931 k.c. Zarzucając powyższe
skarżąca wskazała, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z art. 1062 § 1 k.c.,
art. 1063 k.c. i art. 931 k.c. Nadto zdaniem skarżącej przedmiotowa sprawa ma
charakter wyjątkowego wypadku w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c., bowiem
zaskarżone orzeczenie narusza podstawowe zasady porządku prawnego,
konstytucyjne wolności oraz prawa człowieka i obywatela, tj. prawo własności i
dziedziczenia (art. 21 i 64 Konstytucji, art. 1 Protokołu dodatkowego do Konwencji o
ochronie praw człowieka i podstawowych wolności). Skarżąca podniosła też, że
zwrot „w wyjątkowych wypadkach” nie stanowi osobnej, samodzielnej przesłanki
dopuszczalności skargi, a odnosi się do naruszenia podstawowych zasad porządku
prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, zaś z
ostrożności procesowej, wobec rozbieżnych interpretacji sformułowania „wyjątkowe
wypadki”, wyjaśniła, że nie skorzystała z przysługującego jej uprawnienia do
zaskarżenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w drodze apelacji, na
3
skutek uchybienia jej pełnomocnika, który nie opłacił apelacji w należytej
wysokości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej
instancji, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub
uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie
było i nie jest możliwe. W wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem
wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych
wolności, albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od
prawomocnego orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej lub drugiej instancji,
jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, chyba że jest
możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie
środków prawnych.
Zatem prawomocne orzeczenie sądu pierwszej instancji wyjątkowo tylko
może być przedmiotem kontroli w postępowaniu skargowym, a mianowicie
w przypadku gdy zachodzi wyjątkowy wypadek, niezgodność z prawem wynika
z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych
wolności albo praw człowieka i obywatela, zaś zmiana lub uchylenie orzeczenia
w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych nie jest możliwa.
W konsekwencji nie można zgodzić się z poglądem skarżącej, że użycie przez
ustawodawcę sformułowania „w wyjątkowych wypadkach” nie wskazuje na istnienie
osobnej, samodzielnej przesłanki skargi oraz, że odnosi się do naruszenia
podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw
człowieka i obywatela. W kwestii tej wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy
zajmując stanowisko, że dopuszczalność skargi od orzeczenia sądu pierwszej
instancji w sytuacji, gdy strona nie skorzystała z przysługujących jej środków
prawnych, uzależniona jest od kumulatywnego spełnienia dwóch przesłanek:
istnienia wyjątkowego wypadku oraz występowania niezgodności z prawem
o kwalifikowanym charakterze, wynikającej z naruszenia podstawowych zasad
porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela
4
(zob. np. postanowienie SN z dnia 2 lutego 2006 r., I CNP 4/06, OSNC 2006, nr 6,
poz. 113; postanowienie SN z dnia 12 grudnia 2007 r., I CNP 111/07, niepubl.;
postanowienie SN z dnia 22 marca 2007 r., II CNP 35/07, niepubl.; postanowienie
SN z dnia 20 kwietnia 2007 r., IV CNP 37/07, niepubl.; postanowienie SN z dnia
27 listopada 2008 r., II CNP 105/08, niepubl.; wyrok SN z dnia 24 czerwca 2009 r.,
I CNP 28/09, niepubl.). Sąd Najwyższy orzekający w obecnym składzie podziela
ten pogląd, który w tym miejscu nie wymaga szerszego uzasadnienia i odsyła
w tym zakresie do powołanego orzecznictwa, uznając za zbędne przywoływanie
w tym miejscu nie wymaga szerszego uzasadnienia.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego trafnie wskazuje się również, że za
„wyjątkowy wypadek” w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c. można uznać np.
nieskorzystanie przez stronę z przysługującego jej środka zaskarżenia z powodu
ciężkiej choroby, katastrofy, klęski żywiołowej lub błędnej informacji udzielonej
przez pracownika sądu (zob. postanowienie SN z dnia 2 lutego 2006 r., I CNP 4/06,
OSNC 2006, nr 6, poz. 13). Nadto podkreśla się, że zwykła dbałość o własne
interesy wymaga zachowania należytej staranności w toku postępowania,
co powinno przejawiać się w podejmowaniu przez stronę koniecznych, leżących
w jej interesie, czynności procesowych, z zachowaniem właściwej formy i terminu
do ich dokonania (por. wyrok SN z dnia 24 czerwca 2009 r., I CNP 28/09, niepubl.).
W konsekwencji okoliczność, w której środek zaskarżenia wniesiony z uchybieniem
terminu, niewłaściwie opłacony lub dotknięty brakami został odrzucony, czy też
zaniechanie wniesienia przysługujących stronie środków prawnych, z przyczyn
leżących po stronie zainteresowanego, wyklucza uznanie takich sytuacji
za wyjątkowy wypadek (zob. np.: wyrok SN z dnia 15 maja 2007 r., V CNP 26/07,
niepubl.; postanowienie SN z dnia 27 listopada 2008 r., II CNP 105/08, niepubl.).
W niniejszej sprawie, wprawdzie skarżąca nie podzieliła poglądu,
że dopuszczalność skargi od orzeczenia sądu pierwszej instancji w sytuacji, gdy
strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych, uzależniona jest od
kumulatywnego spełnienia dwóch przesłanek, tj. istnienia wyjątkowego wypadku
oraz występowania niezgodności z prawem wynikającej z naruszenia
podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw
człowieka i obywatela, to jednak „z ostrożności procesowej” wskazała na istnienie
5
wyjątkowego wypadku przejawiającego się w tym, że wnioskodawczyni
nie skorzystała z przysługującego jej uprawnienia do zaskarżenia postanowienia
o stwierdzeniu nabycia spadku w drodze apelacji, na skutek uchybienia jej
pełnomocnika, który nie opłacił apelacji w należytej wysokości. Należy jednak
stwierdzić, mając na uwadze przyjęte powyżej znaczenie sformułowania „wyjątkowy
wypadek”, że błąd pełnomocnika strony, polegający na nienależytym opłaceniu
apelacji i skutkujący jej odrzuceniem, nie stanowi wyjątkowego wypadku
w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c.
Z uwagi na powyższe Sad Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13