Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BU 6/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania W. N.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 września 2011 r.,
skargi ubezpieczonego o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 5 listopada 2010 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Decyzją z 15 września 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił
odwołującemu się W. N. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 13 lipca 2009
r. do 20 lipca 2009 r. i od 23 lipca 2009 r. do 13 sierpnia 2009 r. Kolejną decyzją z 5
października 2009 r. organ rentowy odmówił mu prawa do zasiłku za okres od 21
2
sierpnia 2009 r. do 31 sierpnia 2009 r. W odwołaniach od tych decyzji
ubezpieczony wniósł o ich zmianę i wypłatę należnych świadczeń chorobowych
wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Podniósł, że nieprawomocna decyzja
z 20 października 2008 r. o wyłączeniu go z ubezpieczenia nie mogła stanowić
podstawy do wydania zaskarżonych decyzji. Wskazał ponadto, że spełnia wszelkie
wymogi wynikające z przepisów prawa, uprawniające go do otrzymania zasiłku
chorobowego. W odpowiedzi na odwołania ubezpieczonego od ww. decyzji organ
rentowy wniósł o ich oddalenie.
Wyrokiem z dnia 23 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy zmienił zaskarżone
decyzje w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do zasiłków
chorobowych za okresy od 13 lipca 2009 r. do 20 lipca 2009 r., od 23 lipca 2009 r.
do 13 sierpnia 2009 r. i od 21 sierpnia 2009 r. do 31 sierpnia 2009 r.
Sąd Rejonowy ustalił, że ubezpieczony dokonał wpisu do ewidencji
działalności gospodarczej prowadzonej przez Prezydenta Miasta D. Szeroko
określił przedmiot działalności gospodarczej, jednakże faktycznie zajmował się
wykonywaniem usług videofilmowania, doradztwem i obrotem nieruchomościami.
Wpis do ewidencji działalności gospodarczej nadal w niej figuruje, gdyż
ubezpieczony dotychczas nie złożył wniosku o wyrejestrowanie. Decyzją z 20
października 2008 r. organ rentowy wyłączył ubezpieczonego z obowiązkowego
ubezpieczenia emerytalnego, wypadkowego oraz dobrowolnego ubezpieczenia
chorobowego od 13 stycznia 2004 r. do nadal. Od tej decyzji ubezpieczony odwołał
się do sądu. Nieprawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 27 października
2009 r. (sygn. akt XIU …/08) oddalono odwołanie ubezpieczonego, od czego wniósł
on apelację. Sąd Rejonowy ustalił, że ubezpieczony od października 2008 r. w
okresach zdolności do pracy faktycznie prowadził działalność gospodarczą. I tak w
październiku 2008 r. przyjął zlecenie i wykonał usługę doradztwa i reportażu za
którą pobrał wynagrodzenie w kwocie 7.700 zł. W kwietniu 2009 r. wykonał
podobną usługę za wynagrodzeniem w kwocie 9.500 zł. W ramach usług
doradczych sporządzał dla jednego klienta pisma urzędowe za kwoty po 250 zł od
pisma. Ubezpieczony kupował również artykuły biurowe, sprzęt fotograficzny oraz
reklamował swoje usługi w prasie. Osiągał także przychody z odsetek kapitałowych
na rachunkach firmowych. Od października 2008 r. ubezpieczony opłacał w
3
terminie i w prawidłowej wysokości składki na ubezpieczenie społeczne, w tym
dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, również za okresy orzeczonej niezdolności
do pracy. Organ rentowy przyjmował składki wpłacane przez ubezpieczonego i
korespondował z nim, między innymi w sprawie dostarczonych zaświadczeń o
niezdolności do pracy. Ubezpieczony opłacał za te okresy składki w wysokości
minimalnej, za wyjątkiem miesięcy październik 2008 r. i kwiecień 2009 r. Organ
rentowy zarówno w niniejszej sprawie, jak i w innych sprawach dotyczących
okresów niezdolności do pracy przypadających po decyzji z 20 października 2008
r., odmawiał ubezpieczonemu wypłaty zasiłków chorobowych powołując się na
wyłączenie ubezpieczonego z ubezpieczeń społecznych na mocy tej decyzji.
W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy przyjął, że
odwołanie zasługuje na uwzględnienie. Sąd uznał, że kluczowe znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy ma to, że ubezpieczony po decyzji z 20 października 2008 r.
prowadził działalność gospodarczą w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Sąd wskazał, że ciężar dowodu wykazania przesłanek
uzasadniających ustanie obowiązku ubezpieczenia społecznego obciąża organ
rentowy, który dowodu takiego skutecznie nie przeprowadził. Natomiast z dowodów
przedstawionych przez ubezpieczonego wynika, że w spornych okresach przerw
pomiędzy okresami zasiłkowymi ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą.
Sąd nie podzielił poglądu organu rentowego, że po wydaniu decyzji z 20
października 2008 r. objęcie ubezpieczonego dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym wymagało, zgodnie z art. 14 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych złożenia ponownego wniosku. Ubezpieczony wniosek taki już złożył, a
wyłączenie go z ubezpieczenia na mocy decyzji z 20 października 2008 r. nie jest
jeszcze skuteczne, skoro postępowanie nie zostało prawomocnie zakończone.
Działania ubezpieczonego, który odwołał się od tej decyzji i nadal opłacał
wymagane składki dowodzi, że jego zamiarem było podleganie ubezpieczeniom
społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu. Co więcej, przyjmowanie przez
ZUS składek wpłacanych przez ubezpieczonego powoduje w sposób dorozumiany
objęcie go ubezpieczeniem społecznym, w tym także chorobowym. Również inne
działania ZUS dają podstawy do twierdzenia, że organ rentowy traktował
odwołującego się w pewnych sytuacjach jako ubezpieczonego w rozumieniu
4
ustawy systemowej, dokonując zmian na jego koncie i korespondując z nim w
sprawie wymaganych dokumentów do wypłaty zasiłku chorobowego. W tej sytuacji,
nawet przyjęcie, że ubezpieczony został z mocy decyzji z dnia 20 października
2008 r. wyłączony z ubezpieczeń społecznych nie może rodzić skutku w postaci
nieobjęcia go ubezpieczeniem chorobowym w okresie następującym po dacie
decyzji tylko dlatego, że ubezpieczony nie złożył wymaganego wniosku. Byłoby to
zbytnie formalizowanie w sytuacji, gdy ubezpieczony nigdy nie wycofał złożonego
formalnie wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, a utracił
status ubezpieczonego wyłącznie na skutek decyzji organu rentowego, a nie z woli
przerwania ubezpieczenia społecznego. Na koniec Sąd doszedł do wniosku, że w
okresie po 20 października 2008 r. ubezpieczony nieprzerwanie był objęty
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w rozumieniu art. 6 ustawy zasiłkowej.
Nie zmienia tego nawet założenie, że ubezpieczony został wyłączony z
ubezpieczenia chorobowego decyzją z 20 października 2008 r., ponieważ i tak na
dzień powstania orzeczonej niezdolności do pracy upłynął wymagany okres
wyczekiwania z art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej liczony od dnia następnego po
dacie decyzji.
W apelacji organ rentowy wniósł o zmianę wyroku Sądu Rejonowego przez
uznanie, że odwołujący się nie spełnia warunków do nabycia prawa do zasiłków
chorobowych za sporny okres i o oddalenie odwołania. W odpowiedzi na apelację
ubezpieczony wniósł jej oddalenie.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 5 listopada 2010 r., zaskarżonym
rozpoznawaną obecnie skargą, zmienił wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że
oddalił odwołanie i zasądził od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego 60 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wyroku Sąd
Okręgowy wskazał, że wyrok Sądu Okręgowego z dnia 27 października 2009 r.
(sygn. akt XIU …/08), którym oddalono odwołanie ubezpieczonego od decyzji z 20
października 2008 r., uprawomocnił się ze względu na oddalenie apelacji od niego
przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z 24 czerwca 2010 r., apelacji ubezpieczonego. W
rezultacie decyzja ta uprawomocniła się, a z ustaleń przyjętych w podstawie
faktycznej ww. wyroku Sądu Okręgowego z 27 października 2009 r. wynika, że w
okresie objętym decyzją z dnia 20 października 2008 r. ubezpieczony faktycznie nie
5
prowadził żadnej działalności gospodarczej rodzącej obowiązek podlegania
ubezpieczeniu społecznemu z ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, a jedynie opłacał składki na ubezpieczenie społeczne w
krótkich okresach przerw między okresami pobierania zasiłków chorobowych. Sąd
Okręgowy uznał, że samo przystąpienie przez ubezpieczonego do ubezpieczenia
społecznego bez zamiaru i możliwości prowadzenia działalności gospodarczej było
czynnością prawną mającą na celu obejście ustawy, a w konsekwencji nieważną z
mocy prawa i niewywołującą żadnych skutków prawnych (art. 58 § 1 k.c.).
Odwołujący się przez kilkanaście lat z krótkimi przerwami stale korzystał z zasiłków
chorobowych, otrzymując z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jak ustalił Sąd
Okręgowy w ww. sprawie o sygn. akt XI U …/08 ponad 2 miliony zł, a działalności
gospodarczej, przynajmniej w okresie objętym decyzją z 20 października 2010 r.,
czyli od 13 stycznia 2004 r., nie prowadził (uzasadnienie ww. wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 24 czerwca 2010 r.). Powyższe przesądza o fikcyjności tytułu
ubezpieczenia społecznego co najmniej od 2004 r. W rezultacie ponowne
przystąpienie do ubezpieczeń społecznych wymagało złożenia przez
ubezpieczonego stosownego wniosku. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność
gospodarczą podlega ubezpieczeniu chorobowemu na zasadzie dobrowolności, a
objęcie tym ubezpieczeniem realizuje sie poprzez zgłoszenie stosownego wniosku.
Wymaganie to nie ma cech zbędnego formalizmu, bowiem na etapie przystąpienia
do ubezpieczeń społecznych organ rentowy jest władny do kontroli, czy osoba
przystępująca do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego ma realną zdolność
prowadzenia działalności gospodarczej. Brak wniosku po dacie wyłączenia
odwołującego się z ubezpieczeń społecznych przesądza o bezpodstawności
odwołania, albowiem dopuszczalności przystąpienia do dobrowolnego
ubezpieczenia społecznego nie można domniemywać. Sąd Okręgowy nie zgodził
się z oceną Sądu Rejonowego, że okoliczności sprawy wskazują na dorozumiane
objęcie odwołującego się ubezpieczeniem społecznym, łącznie z ubezpieczeniem
chorobowym. Okoliczności te wskazują jedynie na zamiar ubezpieczonego
otrzymania zasiłku chorobowego za okresy następujące po decyzji wyłączającej
odwołującego z ubezpieczeń społecznych. Z okoliczność naprowadzonych w
apelacji wynika, że w okresie niespełna roku od wydania wspomnianej decyzji
6
ubezpieczony przedłożył kolejne 26 zaświadczenia o czasowej niezdolności do
pracy. Poddaje to w wątpliwość, czy również w tym okresie ubezpieczony miał
możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, aczkolwiek okoliczność ta ze
względu na brak wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym i
tak nie miała żadnego znaczenia.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem ubezpieczony,
reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, zaskarżył wyrok Sądu
Okręgowego w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania, które
miały istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:
1) art. 47714
§ 2 w związku z art. 325, art. 386 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c.,
polegające na tym, że Sąd drugiej instancji rozstrzygnął apelację wniesioną przez
ZUS bez uwzględnienia okoliczności, że okres objęty kontrolą organu rentowego
obejmuje okres od 13 stycznia 2004 r. do 18 sierpnia 2008 r.;
2) art. 365 § 1 w związku z art. 366 k.p.c., przez nieuwzględnienie kwestii o
charakterze prejudycjalnym przesądzonej w sprawie wcześniej zakończonej
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego z 2 kwietnia 2010 r., o sygn. akt V U
…/09, w którym wymieniony Sąd wskazał, że w okresie po dniu 20 października
2008 r. skarżący prowadził działalność gospodarczą.
W zakresie podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący zarzucił:
1) Błędną wykładnię art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 6 pkt 1, art. 11 ust. 2, art.
12 ust. 1 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, polegającą na:
(-) nieprawidłowym przyjęciu przez Sąd Okręgowy, że powyższe przepisy - z uwagi
na rzekomo zaistniałe w niniejszej sprawie okoliczności faktyczne, a w
szczególności z uwagi na występujące w prowadzonej przez ubezpieczonego
działalności gospodarczej okresy oczekiwania na zlecenia, czy okresy niezdolności
do pracy z powodu choroby i leczenia - wykluczają możliwość podlegania przez
skarżącego od dnia 13 lipca 2009 r. ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu,
wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, pomimo, że
ubezpieczony opłacał należne za ten okres składki na te ubezpieczenia, które ZUS
przyjmował i z nich korzystał, jak również nie zaprzestał ani faktycznie, ani
formalnie prowadzenia działalności gospodarczej, a zwłaszcza, że ubezpieczony
nie zlikwidował, ani nie zawiesił prowadzonej działalności gospodarczej oraz (-)
7
nieprawidłowym przyjęciu przez Sąd Okręgowy, że powyższe przepisy nie dają
podstaw do przyjęcia, że prowadzenie działalności pozarolniczej (gospodarczej)
obejmuje nie tylko faktyczne wykonywanie czynności należących do zakresu tej
działalności, lecz także wszelkie czynności pomocnicze i przygotowawcze
zmierzające do zaistnienia takich czynności gospodarczych oraz zmierzające do
stworzenia warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej;
2) Błędną wykładnię art. 2 w związku z art. 4, art. 14 ust. 1 i art. 14a ustawy z
dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr
155, poz.1095 ze zm.), polegającą na: (-) nieprawidłowym przyjęciu przez Sąd
drugiej instancji, iż dla obowiązkowego objęcia skarżącego ubezpieczeniami
emerytalnym i rentowym oraz wypadkowym, jak również dla objęcia go
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym konieczne jest uzyskiwanie przez
ubezpieczonego przychodów z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, a
jeżeli takie przychody nie wystąpiły, to fakt istnienia wpisu tej osoby jako
przedsiębiorcy we właściwej ewidencji działalności gospodarczej oraz wykonywanie
innych czynności wynikających ze statusu W. N. jako przedsiębiorcy (w tym
czynności pomocniczych i przygotowawczych zmierzających do zaistnienia
czynności gospodarczych należących do zakresu tej działalności figurujących we
wpisie do ewidencji działalności gospodarczej oraz zmierzających do stworzenia
warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej) nie decyduje, w ocenie Sądu
Okręgowego, o tym, czy skarżący podlega tym ubezpieczeniom, czy też nie, w
sytuacji, gdy ubezpieczony nie zlikwidował, ani też nie zawiesił prowadzonej
działalności gospodarczej oraz (-) nieprawidłowym przyjęciu przez Sąd II instancji,
że: (-) o rzekomym braku ciągłości w prowadzeniu przez ubezpieczonego
działalności gospodarczej świadczy pobieranie przez niego, w określonym czasie,
zasiłków chorobowych w określonej wysokości, a także traktowanie występujących
w prowadzeniu działalności gospodarczej okresów oczekiwania na zlecenia, czy
okresów niezdolności do pracy z powodu udokumentowanych zgodnie z przepisami
obowiązującego prawa i w żaden sposób skutecznie niezakwestionowanych przez
organ rentowy, okresów choroby i leczenia (czyli okresów, w których nie są
wykonywane zlecenia), jako przerw w wykonywaniu działalności gospodarczej
powodujących wyłączenie skarżącego z ubezpieczeń społecznych oraz (-)
8
występujące w prowadzeniu działalności gospodarczej okresy oczekiwania na
zlecenia, czy też okresy niezdolności do pracy z powodu choroby i leczenia
(udokumentowane zgodnie z przepisami obowiązującego prawa i co najważniejsze
skutecznie niezakwestionowane przez ZUS) stanowią przerwy w wykonywaniu
działalności gospodarczej, które uzasadniają wyłączenie skarżącego z ubezpieczeń
społecznych;
3) Niewłaściwe zastosowanie art. 58 k.c. w związku z błędną wykładnią art.
84 ust. 1 i ust. 8c oraz art. 85 ust. 1 ustawy systemowej, na skutek dowolnego
przyjęcia przez Sąd drugiej instancji, że w odniesieniu do skarżącego „Samo
przystąpienie do ubezpieczenia społecznego bez zamiaru i możliwości
prowadzenia działalności gospodarczej jest czynnością prawną mającą na celu
obejście ustawy, a w konsekwencji nieważną z mocy prawa i nie wywołującą
żadnych skutków prawnych (art. 58 § 1 k.c.)", co, w ocenie Sądu, „przesądza o
fikcyjności tytułu ubezpieczenia społecznego co najmniej od 2004 r., świadczy
bowiem o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego bez możliwości prowadzenia
działalności gospodarczej z uwagi na trwającą od wielu lat niezdolność
ubezpieczonego do pracy";
4) Błędną wykładnię art. 36 ust. 1 i ust. 3 ustawy systemowej, przy
jednoczesnym pominięciu przez Sąd Okręgowy art. 48b ust. 1 tej ustawy, przez
przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że po wyłączeniu W. N. przez organ rentowy z
ubezpieczeń społecznych na skutek wydania przez ten organ decyzji z dnia 20
października 2008 r., skarżący był zobowiązany ponownie zgłosić się do tych
ubezpieczeń oraz 5) naruszenie art. 6 ust. 2 ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej w związku z art. 2a ust. 1 i 2 ustawy systemowej, przez brak
zastosowania tych przepisów przez Sąd Okręgowy w związku z przyjęciem przez
ten Sąd, w odniesieniu do ubezpieczonego, takich kryteriów i warunków, które nie
zostały przewidziane w obowiązujących przepisach prawa, a w szczególności w
przepisach ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i ustawy systemowej, a
których zastosowanie doprowadziło do tego, że W. N. nie został potraktowany w
taki sam sposób jak inni ubezpieczeni, co jednocześnie doprowadziło do
naruszenia art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej przez brak
zastosowania tych przepisów.
9
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o stwierdzenie
niezgodności zaskarżonego prawomocnego wyroku oraz o zasądzenie od organu
rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania wszczętego skargą, w
tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z ukształtowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego, skarga o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może odnieść
zamierzony skutek tylko wówczas, gdy wskazane w niej naruszenie prawa ma
charakter kwalifikowany i elementarny. Skarga nie może być rozumiana jako środek
prowadzący do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w odniesieniu do
każdego wadliwego wyroku (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4
grudnia 2001 r., SK 18/00, Dz.U. Nr 145, poz. 1638). Gdy się zważy, że przy
wydawaniu każdego orzeczenia sądowego dokonywana jest wykładnia
stosowanego prawa, z istoty swej otwarta na wiele możliwych interpretacji, za
niezgodne z prawem można uznać tylko orzeczenie oczywiście sprzeczne z ogólnie
przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo takie, które zostało wydane w wyniku
wykładni oczywiście błędnej lub wadliwego zastosowania prawa widocznych bez
głębszej analizy prawniczej. W związku z tym nie można stwierdzić niezgodności z
prawem orzeczenia opartego na przepisie prawa, którego treść dopuszcza
możliwość różnych interpretacji i gdy za każdą z nich przemawiają uzasadnione
argumenty (por. np. wyroki SN z 9 marca 2006 r., II BP 6/2005, OSNP 2007 Nr 3-4,
poz. 42, z 18 stycznia 2006 r., II BP 1/05 i z 13 grudnia 2005 r., II BP 3/05,
niepublikowane; z 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17 i z
dnia 4 stycznia 2007 r., V CNP 132/06, "Biuletyn SN" 2007, nr 4, s. 14). Z tego
względu niezgodność orzeczenia z prawem powodująca odpowiedzialność
odszkodowawczą Państwa musi polegać na oczywistej obrazie prawa; nie jest nią
natomiast wybór jednej z możliwych interpretacji przepisów prawa, choćby a
posteriori okazała się nieprawidłowa (wyrok SN z 24 lipca 2006 r., I BP 1/2006,
10
niepubl.). Sąd Najwyższy stwierdził także, że niezgodność prawomocnego
orzeczenia z prawem może wynikać tylko z oczywistych błędów sądu,
spowodowanych rażącym naruszeniem zasad wykładni lub stosowania prawa
(wyroki SN: z 31 marca 2006 r., IV CNP 25/2006, OSNC 2007, nr 1, poz. 17, oraz z
4 stycznia 2007 r., V CNP 132/06, Biul. SN 2007, nr 4).
W ocenie Sądu Najwyższego, zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego nie
może być uznany za sprzeczny z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo
wydany w wyniku wykładni oczywiście błędnej lub wadliwego zastosowania prawa
widocznych bez głębszej analizy prawniczej. Przeciwnie, zostało ono wydane w
wyniku przyjęcia interpretacji przepisów prawa, za którą przemawiają uzasadnione
argumenty przedstawione przez Sąd Okręgowy. Przede wszystkim bezpodstawne
okazały się zarzuty skarżącego oparte na twierdzeniu, że Sąd Okręgowy uznał, iż w
okresie od 13 lipca 2009 r. nie prowadził on działalności gospodarczej i w rezultacie
nie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i
wypadkowemu, tj. zarzuty naruszenia art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 6 pkt 1, art. 12
ust. 1 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; art. 2 w związku z
art. 4, art. 14 ust. 1 i art. 14a ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej; art. 36 ust. 1 i ust. 3 i art. 48b ust. 1 ustawy systemowej; art. 6 ust. 2
o swobodzie działalności gospodarczej w związku z art. 2a ust. 1 i 2 ustawy
systemowej oraz art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Bezpodstawność tych zarzutów wynika stąd, że Sąd (wbrew twierdzeniom
przedstawionym w skardze) nie stwierdził, iż skarżący nie prowadził działalności
gospodarczej w rozważanym okresie i nie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym z tego tytułu. Sąd wprawdzie wyraził wątpliwość, czy prowadzenie tej
działalności było możliwe wobec licznych zwolnień chorobowych, z których on
korzystał także w tym okresie, niemniej jednak ostatecznie założył, że odwołujący
się prowadził działalność gospodarczą i podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom,
skoro rozważał objęcie go dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, którego
przesłanką było w okolicznościach sprawy podleganie obowiązkowym
ubezpieczeniom z tytułu tej działalności (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej).
W świetle wyżej wskazanych założeń oceny zasadności skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku, za bezzasadny
11
należy także uznać zarzut naruszenia art. 11 ust. 2 ustawy systemowej, przez
nieuznanie przez Sąd Okręgowy, że odwołujący się nawiązał (czy też kontynuował)
w sposób dorozumiany ubezpieczenie chorobowe. Zdaniem skarżącego wynika to
stąd, że odwołujący się płacił składki na ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe, a ZUS je przyjmował i z nich korzystał. W tej kwestii
należy zgodzić się ze skarżącym, że zgodnie z orzecznictwem sądowym złożenie
wniosku nie jest warunkiem nawiązania stosunku ubezpieczenia społecznego,
jeżeli wola podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej została ujawniona w sposób wyraźny (zob. wyrok SN z
dnia 3 lutego 1989 r., II URN 299/88, niepublikowany; wyrok Sądu Apelacyjnego w
Łodzi z dnia 3 listopada 2000 r., III Aua 774/00, OSA 2001/2/5; wyrok SN z dnia 16
sierpnia 2005 r., I UK 376/04, OSNP 2006, Nr 11-12, poz. 195). Należy jednak
wziąć pod uwagę, że w wyroku z dnia 8 sierpnia 2001 r., II UKN 518/00, OSNP
2003 Nr 10, poz. 257, w stanie faktycznym, w którym dobrowolne ubezpieczenie
chorobowe ubezpieczonego ustało z mocy prawa wskutek niedotrzymania
ustawowego terminu zapłaty należnych składek na ten rodzaj ubezpieczenia, Sąd
Najwyższy stwierdził, że ponowne objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami
społecznymi wymaga złożenia nowego wniosku przez zainteresowanego. Warto też
zauważyć, że wykładnia językowa art. 11 ust. 2 i art. 14 ust. 1 i 1a ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych wskazuje na konieczność złożenia przez
ubezpieczonego wniosku, jako warunku objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym. W tej sytuacji nie można stwierdzić niezgodności z prawem
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego ze względu na naruszenie wymienionego
art. 11 ust. 2, skoro możliwe są jego różne interpretacje, a na poparcie wybranej (a
kwestionowanej w rozpoznawanej skardze) wykładni Sąd ten przedstawił
racjonalne argumenty.
Bezzasadnie okazały się również zarzuty naruszenia przepisów
postępowania. W pierwszej kolejności dotyczy to zarzutu naruszenia art. 47714
§ 2
w związku z art. 325, art. 386 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c., polegającego na tym, że, jak
wskazano w uzasadnieniu skargi, Sąd drugiej instancji rozciągnął działanie
prawomocnej decyzji ZUS z 20 października 2008 r. na okres następujący po 18
sierpnia 2008 r., w sytuacji, gdy z ustalonego przez Sąd Rejonowy w niniejszej
12
sprawie stanu faktycznego bezspornie wynika, że co najmniej od października 2008
r. ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą i osiągał z tego tytułu
przychody. Bezpodstawność tego zarzutu wynika stąd, że, pomimo częściowo
zbędnych dywagacji Sądu dotyczących okresu poprzedzającego wydanie
wymienionej wyżej decyzji, Sąd nie uznał okresu po jej wydaniu za objęty jej
zakresem, skoro, jak już wskazano, rozważał możliwość powstania w tym okresie
ubezpieczenia chorobowego odwołującego się, a negatywny rezultat tych rozważań
został objęty przez skarżącego opisanym wyżej zarzutem naruszenia art. 11 ust. 2
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Poza tym, co również już powyżej
wyjaśniono, Sąd nie zanegował faktu prowadzenia przez odwołującego się
działalności gospodarczej w tym czasie. Natomiast rozważania Sądu odnoszące się
do okresu poprzedzającego decyzję z 20 października 2008 r. posłużyły mu do
sformułowania tezy, zgodnie z którą wyłączenie odwołującego się z ubezpieczeń
społecznych dokonane tą decyzją i potwierdzone prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego z 27 października 2009 r., spowodowało konieczność ponownego
przystąpienia do ubezpieczeń, co wiązało się z koniecznością złożenia stosownego
wniosku, bowiem w szczególności objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym mogło w takiej sytuacji nastąpić tylko w ten sposób. Z tym nurtem
argumentacji Sądu Okręgowego wiąże się także zawarte w uzasadnieniu wyroku
twierdzenie, że przystąpienie odwołującego do ubezpieczenia społecznego
przynajmniej w okresie objętym decyzją z 20 października 2010 r. (powinno być 20
października 2008 r.) było czynnością prawną mającą na celu obejście ustawy, a w
konsekwencji nieważną na podstawie art. 58 § 1 k.c. To stwierdzenie jest wyraźnie
błędne. Przystąpienie do ubezpieczenia społecznego nie jest bowiem czynnością
prawną prawa cywilnego, do której można stosować wymieniony przepis. Nie jest
też czynnością prawa pracy, jak np. umowa o pracę lub podwyższenie
wynagrodzenia za pracę, do której na podstawie art. 300 k.p. można stosować art.
58 § 1 k.c. i wywodzić z nieważności takiej czynności określone skutki w sferze
ubezpieczeń społecznych (por. np.: uchwała SN z 27 kwietnia 2005 r., II UZP 2/05,
OSNP 2005 nr 21, poz. 338; wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r., II UK 16/05, OSNP
2006 nr 11-12, poz. 191; uchwała SN w składzie siedmiu sędziów z 21 kwietnia
2010 r., II UZP 1/10, OSNP 2010, Nr 21-22, poz. 267). Wobec tego zarzut
13
naruszenia rozważanego przepisu należy uznać za uzasadniony. Jego naruszenie
przez zaskarżony wyrok nie spowodowało jednak bezprawności tego orzeczenia w
świetle określonych wyżej zasad oceny zasadności skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Istotna dla rozstrzygnięcia i
decydująca o jego treści argumentacja Sądu odnosi się bowiem do oceny, czy
odwołujący się przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po 20
października 2008 r. W tej sytuacji fakt wyraźnie błędnego zastosowania art. 58 § 1
k.c. nie daje podstaw do uznania, że zaskarżony wyrok nie odpowiada prawu - art.
39814
w związku z art. 42412
k.p.c. (zob. też wyrok SN z dnia 25 maja 2007 r., I CNP
17/07, Lex nr 286765; postanowienie SN z dnia 9 października 2006 r., II BP
8/2006 (niepubl.). Bezpodstawnie skarżący zarzucił Sądowi Okręgowemu
naruszenie art. 365 § 1 w związku z art. 366 k.p.c., przez nieuwzględnienie kwestii
o charakterze prejudycjalnym przesądzonej w sprawie wcześniej zakończonej
Rejonowego z 2 kwietnia 2010 r., o sygn. akt V U …/09, w którym wymieniony Sąd
wskazał, że w okresie po dniu 20 października 2008 r. skarżący prowadził
działalność gospodarczą. Przede wszystkim trudno mówić o naruszeniu przez
zaskarżony wyrok art. 365 § 1 k.p.c., dotyczącego w szczególności związania sądu
prawomocnym wyrokiem innego sądu, skoro Sąd Okręgowy nie dokonał odmiennej
oceny prawnej żądania odwołującego się w tamtej sprawie niż zawarta w
wymienionym prejudykacie, a co więcej nie dokonał odmiennych ustaleń
faktycznych. Przeciwnie, co kilka razy wyżej podnoszono, Sąd nie zakwestionował
ostatecznie prowadzenia przez odwołującego się działalności gospodarczej w
okresie po wydaniu decyzji z 20 października 2008 r. Sąd Okręgowy nie naruszył
też art. 366 k.p.c., dotyczącego powagi rzeczy osądzonej, bowiem wyrok Sądu
Rejonowego z 2 kwietnia 2010 r. dotyczył ubezpieczenia odwołującego się w innym
okresie niż okresy objęte decyzjami, które spowodowały złożenie przez
ubezpieczonego odwołań inicjujących postępowanie sądowe w niniejszej sprawie, a
zgodnie z tym przepisem, wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko
co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a
ponadto tylko między tymi samymi stronami.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy, na podstawie 42411
k.p.c., orzekł jak w
sentencji.
14