Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 271/11
POSTANOWIENIE
Dnia 3 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku A. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: M. M. i in.,
o ubezpieczenie społeczne,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 3 lutego 2012 r.,
na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego […] z
dnia 13 kwietnia 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Wnioskodawczyni – A. K. - wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 kwietnia 2011 r.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie: art. 58 § 1 i art. 83 § 1 k.c. w
związku z § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w
sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz. U. z
1976 r. Nr 3, poz. 19 ze zm.), poprzez uznanie, że niewykonanie minimalnej ilości
pracy określonej w umowie o pracę nakładczą dowodzi pozorności zawarcia tej
umowy lub świadczy o zawarciu umowy w celu obejścia ustawy, co w konsekwencji
daje podstawę do stwierdzenia jej nieważności ex tunc, § 3 tego rozporządzenia
oraz art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), polegające
2
na przyjęciu, że osiągany przez skarżącą przychód z pracy nakładczej nie może
stanowić podstawy wymiaru jej składki na ubezpieczenia społeczne, ponieważ jest
niższy od 50% najniższego wynagrodzenia określonego przez Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej, § 3 ust. 1 powyższego rozporządzenia w związku z art. 22 § 1
k.p., poprzez uznanie, że samo zobowiązanie nakładcy do wykonania pracy
określonej wartości nie jest wystarczające do zawarcia umowy o pracę nakładczą,
niewłaściwą interpretację art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, poprzez wprowadzenie do definicji przychodu dodatkowego,
nieznanego ustawie kryterium - co najmniej 1/2 najniższego wynagrodzenia,
stanowiącego podstawę wymiaru składek ubezpieczeniowych wymienionych w tym
przepisie i wywodzenie z tak „doprecyzowanej" definicji niekorzystnych dla stron
skutków prawnych, podczas gdy ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych
posługuje się pojęciem przychodu zaczerpniętego z przepisów o podatku
dochodowym od osób fizycznych, a nie z rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie
uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą, art. 9 ust. 2 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez uznanie, że osoba spełniająca
warunki do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami z dwóch wskazanych w art. 6
ust. 1 pkt. 2, 4-6 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych tytułów, tj.
wykonywania pracy nakładczej oraz prowadzenia działalności, nie mogła na swój
wniosek być objęta ubezpieczeniem z wybranego tytułu ze względu na zbyt niskie
wynagrodzenie (poniżej 50% najniższego wynagrodzenia), uzyskiwane ze
wskazanego przez siebie tytułu ubezpieczenia, art. 107 § 3 k.p.a. w związku z art.
123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez brak dokładnego
przytoczenia przepisów prawa materialnego administracyjnego, na których oparto
negatywne rozstrzygnięcie zaskarżonej decyzji, art. 7 ustawy Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, art. 6, art. 8 oraz art. 80 k.p.a. w związku z art. 123
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez przekroczenie granicy
swobodnej oceny dowodów i „wykreowanie obejścia prawa”, a przez to wydanie
wyroku w oparciu o niewłaściwą podstawę prawną, art. 65 § 2 k.c., poprzez jego
niezastosowanie w sprawie, tj. zaniechanie ustalenia, jaki był zgodny zamiar stron i
cel umowy o pracę nakładczą, art. 68 ust 1 pkt 7 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz art. 8 k.p.a., poprzez stwierdzenie, że organ rentowy nie jest
3
związany treścią informacji umieszczanych w biuletynach informacyjnych
wydawanych na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i co za tym
idzie, zaniechanie wyjaśnienia okoliczności wydawania interpretacji
obowiązującego prawa ubezpieczeń społecznych przez organy i pracowników ZUS
wprowadzających w błąd społeczeństwo co do zasad wyboru drugiego tytułu
podlegania ubezpieczeniom społecznym rentowym i emerytalnemu - wbrew
kodeksowej zasadzie pogłębiania zaufania obywateli do tego organu.
Skarżąca wniosła o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, „albowiem w
sprawie występuje istotne zagadnienie prawne polegające na: a) weryfikowaniu
okoliczności z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych wedle konstrukcji prawa
cywilnego (np. wg art. 58 k.c.), mimo że w przepisach prawa ubezpieczeń
społecznych brakuje wyraźnego odesłania do przepisów kodeksu cywilnego.
Praktyka taka występuje w wielu orzeczeniach sądów pracy i ubezpieczeń
społecznych na terenie całego kraju i ma charakter powszechny, co jednak nie
oznacza, że zgodny z prawem. Przeciwnie jest wbrew wyraźnemu brzmieniu art. 83
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. b) istnieniu w państwie systemu
prawnego, działającego na podstawie art. 477 i następnych Kodeksu postępowania
cywilnego, w którym sądy pracy i ubezpieczeń społecznych obu instancji, orzekając
w sprawach odwołań od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, nie mają
możliwości skontrolowania tych decyzji pod względem ich legalności z przepisami
prawa administracyjnego, przez co dochodzi do sytuacji w których sąd powszechny
sanuje wadliwą decyzję administracyjną, powagą swojego urzędu i w imieniu
Rzeczypospolitej Polskiej”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do
rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje
potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność
postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. W związku z tym
wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powinien wskazywać, że
4
zachodzi przynajmniej jedna z okoliczności wymienionych w powołanym przepisie,
a jego uzasadnienie zawierać argumenty świadczące o tym, że rzeczywiście, biorąc
pod uwagę sformułowane w ustawie kryteria, istnieje potrzeba rozpoznania skargi
przez Sąd Najwyższy.
Skarżąca powołuje się na przesłankę wynikającą z art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c. i
przedstawia dwa istotne zagadnienia prawne.
Pierwsze z przedstawianych zagadnień nie występuje w niniejszej sprawie,
gdyż Sąd drugiej instancji nie weryfikował „okoliczności z zakresu prawa
ubezpieczeń społecznych wedle konstrukcji prawa cywilnego”, natomiast ocenie z
punktu widzenia art. 58 § 1 k.c. podlegała czynność prawna polegająca na
zawarciu umowy o pracę nakładczą. Możliwość stwierdzenia sprzeczności z
prawem, zasadami współżycia społecznego lub zamiaru obejścia prawa została
więc odniesiona do umowy stanowiącej tytuł podlegania ubezpieczeniom
społecznym - umowy o pracę nakładczą, która wywołuje skutki pośrednie w
dziedzinie ubezpieczeń społecznych, kształtuje bowiem stosunek ubezpieczenia
społecznego (art. 6 ust. 1 pkt 2 i art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych). W tym przypadku zatem pod kątem
zgodności z normami prawa cywilnego nie podlegał ocenie stosunek ubezpieczenia
społecznego, lecz wpływający na niego pośrednio stosunek pracy nakładczej. W
odniesieniu do niego zaś skarżący nie wyraził wątpliwości co do możliwości
stosowania przepisów prawa cywilnego. Istotne zagadnienie prawne, jeżeli miałoby
stanowić przyczynę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania po myśli art. 3989
§
1 pkt 1 k.p.c., powinno występować w rozpoznawanej sprawie (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2005 r., I PK 98/05, OSNP 2006 nr 15 - 16,
poz. 243, z dnia 29 czerwca 2001 r., I PKN 33/01, OSNP 2003 nr 9, poz. 228).
Jeśli zaś chodzi drugie zagadnienie, to Sąd Najwyższy wielokrotnie wyrażał
stanowisko, że postępowanie sądowe, w tym w sprawach z zakresu prawa
ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa
materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych
naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie
poza przedmiotem tego postępowania. Sąd ubezpieczeń społecznych - jako sąd
powszechny - może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji
5
administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy
aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania. Stwierdzenie takiej wady
następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego i ze skutkami dla tego
tylko postępowania. Podkreślał też, że w wypadkach innych wad, wymienionych w
art. 156 § 1 k.p.a. i w przepisach, do których odsyła art. 156 § 1 pkt 7 k.p.a.,
konieczne jest wszczęcie odpowiedniego postępowania administracyjnego w celu
stwierdzenia nieważności decyzji i wyeliminowania jej z obrotu prawnego (uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80, OSNCP 1981 nr 8,
poz. 142; z dnia 21 września 1984 r., III CZP 53/84, OSNCP 1985 nr 5-6, poz. 65 i
z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985 nr 8, poz. 108 oraz
postanowienia z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN 105/98, OSNP 1999 nr 16, poz.
529 i z dnia 29 maja 2006 r., I UK 314/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 173, a nadto
wyroki z dnia 28 października 2009 r., I UK 132/09, LEX nr 570121; z dnia 2
grudnia 2009 r., I UK 189/09, LEX nr 577811 i z dnia 14 stycznia 2010 r., I UK
252/09, LEX nr 577824).
Nie można uznać, że w sprawie występuje zagadnienie prawne lub zachodzi
potrzeba wykładni przepisów prawa, jeżeli Sąd Najwyższy zajął już stanowisko w
kwestii prawnej prezentowanej przez skarżącego i wyraził swój pogląd w licznych
wcześniejszych orzeczeniach co do interpretacji wskazywanych w podstawach
kasacyjnych przepisów, a nie zachodzą żadne okoliczności uzasadniające zmianę
tego poglądu (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 12 grudnia 2008 r., II
PK 220/08, LEX nr 523522 oraz z dnia 16 stycznia 2003 r., I PK 230/02,
OSNAPiUS - wkładka 2003 nr 13, poz. 5). Takim argumentem nie jest twierdzenie
skarżącej, że przedstawiona powyżej wykładnia potwierdza istnienie systemu
prawnego, w którym „niemożliwa jest kontrola legalności działania organu
państwowego, powołanego do wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń
społecznych”, co zaprzecza „konstytucyjnej zasadzie demokratycznego państwa
prawnego” oraz że „w ten sposób uprawomocniona, wadliwa decyzja Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych skażona wadami nieważności generuje dalsze wady
prawne i merytoryczne w postaci wydawanej na ich podstawie decyzji wymiarowej,
egzekwowanej następnie w trybie egzekucji administracyjnej od obywatela”. Sąd
ubezpieczeń społecznych dokonuje kontroli legalności decyzji organu rentowego
6
także przez pryzmat uchybień wymienionych w art. 156 § 1 k.p.a. Możliwe jest więc
badanie, czy decyzja została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie,
albo wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, co
oznacza, że stwierdzone tą decyzją prawo lub zobowiązanie jest inne od
stwierdzonego. W określonych w art. 47714
k.p.c. formach rozstrzygnięcia o
zasadności odwołania, a mianowicie, że sąd bezpodstawne odwołanie oddala,
natomiast uwzględniając odwołanie - zmienia zaskarżoną decyzję i "orzeka co do
istoty sprawy", wyraża się zasada trybu odwoławczego w sprawach ubezpieczeń
społecznych, zgodnie z którą ubezpieczony odwołujący się od decyzji Zakładu
uzyskuje przeniesienie sprawy na drogę cywilnego postępowania sądowego,
postępowania wyposażonego w środki umożliwiające wyjaśnienie okoliczności
faktycznych (stanu faktycznego) i kwestii prawnomaterialnych (wykładni i
zastosowania prawa). Dodać do tego jeszcze trzeba dwuinstancyjną - w systemie
apelacyjnym - strukturę postępowania sądowego i jej gwarancyjne zwieńczenie
postępowaniem kasacyjnym przed Sądem Najwyższym (por. uzasadnienie uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2011 r., I UZP 3/10,
OSNP 2011 nr 17-18, poz. 233).
Skarżąca nie zdołała zatem wykazać, że zachodzi potrzeba rozpoznania jej
skargi przez Sąd Najwyższy, wobec czego z mocy art. 3989
k.p.c., należało
postanowić jak w sentencji.