Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 42/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa T. M.
przeciwko Bankowi Polska Kasa Opieki Spółce Akcyjnej w Warszawie
o wypłatę bonusu świątecznego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 sierpnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w O.
z dnia 27 września 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od pozwanego Banku Polska Kasa Opieki S.A. w
Warszawie na rzecz powoda T. M. kwotę 900 (dziewięćset)
złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego Banku Polska Kasa Opieki
Spółki Akcyjnej w Warszawie (dalej: Bank Pekao S.A.) tytułem należnego im tzw.
bonusu świątecznego za 2007 r. następujących kwot: […], T. M, – 15.884,24 zł,
wraz z ustawowymi odsetkami od 16 grudnia 2007 r. Powodowie podnieśli, że na
podstawie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy (dalej: ZUZP) obowiązującego
w pozwanym Banku Pekao S.A. nabyli prawo do bonusu świątecznego za rok 2007
w pełnej wysokości. Tymczasem pozwany pracodawca wypłacił im jedynie 1/12
przysługującego im świadczenia, dlatego wnieśli o zasądzenie pozostałej części w
wysokości 11/12 bonusu świątecznego.
Pozwany Bank Pekao S.A. wniósł o oddalenie powództw w całości,
podnosząc, że wysokość spornego świadczenia wynikającego z § 21 ust. 2 ZUZP
była uzależniona od zakładowego stażu pracy, który w przypadku powodów wynosił
w 2007 r. jedynie jeden miesiąc. Tym samym Bank był zobowiązany do wypłaty
jedynie 1/12 części przedmiotowego świadczenia, proporcjonalnie do zakładowego
stażu pracy. Przy przyjęciu odmiennego założenia należy uwzględnić, że
powodowie otrzymali od poprzednika prawnego pozwanego - czyli od Banku BPH
S.A. w K, – kwoty po 950 zł tytułem nagrody świątecznej; z uwagi na identyczny
charakter obydwu świadczeń – nagrody świątecznej i bonusu świątecznego -
wypłacone kwoty powinny być zaliczone na poczet świadczenia dochodzonego w
niniejszym postępowaniu.
Sąd Rejonowy w O, – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 28
lutego 2011 r. zasądził od pozwanego od na rzecz powodów następujące kwoty:
[…], T. M. – 14.606,16 zł, z ustawowymi odsetkami od 16 grudnia 2007 r., a w
pozostałej części powództwa oddalił.
Sąd Rejonowy ustalił, że powodowie do 29 listopada 2007 r., tj. do chwili
przejęcia ich przez pozwany Bank Pekao S.A. w trybie art. 231
k.p., pozostawali
pracownikami Banku BPH S.A. w K. (dalej: Bank BPH S.A.). W § 11 regulaminu
wynagradzania pracowników, obowiązującego w Banku BPH S.A., stanowiącego
załącznik nr 1 do zarządzenia prezesa zarządu Banku BPH S.A. nr ZP/1/2007 z
14 lutego 2007 r., przewidziano, że pracownicy otrzymują coroczną nagrodę
3
świąteczną w wysokości 950 zł brutto, pracownikom zatrudnionym w niepełnym
wymiarze czasu pracy nagroda wypłacana jest proporcjonalnie do wymiaru
zatrudnienia, nagroda przysługuje tym pracownikom, którzy pozostają w stosunku
pracy przez okres co najmniej 10 miesięcy w danym roku kalendarzowym oraz w
dniu wypłaty nagrody, który ustala się na 30 listopada każdego roku
kalendarzowego. W 2007 r. Bank BPH S.A. wypłacił powodom kwoty po 950 zł
tytułem nagrody świątecznej.
Z dniem przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę powodowie
otrzymali informację o przejęciu zakładu pracy przez pozwanego i zostali
poinformowani, że od tego dnia zostaną objęci warunkami pracy i płacy
wynikającymi z obowiązującego w Banku Pekao S.A. Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy w części, w której te warunki będą dla nich korzystniejsze niż
dotychczasowe warunki wynikające z indywidualnej umowy o pracę oraz
obowiązującego w Banku BPH S.A. regulaminu wynagradzania. W Zakładowym
Układzie Zbiorowym Pracy obowiązującym od grudnia 2005 r. w Banku Pekao S.A.
w rozdziale IX poświęconym „Bonusom” w jego § 21 zatytułowanym „Bonus
świąteczny” zawarte są przepisy, z których wynika, że pracownikom Banku
przysługuje bonus świąteczny wypłacany ze środków na wynagrodzenia osobowe
w terminie do 15 grudnia każdego roku, otrzymują go pracownicy, którzy pozostają
w stosunku pracy z Bankiem w dniu 1 grudnia danego roku kalendarzowego, tj. w
dniu przyznania bonusu. Podstawę naliczenia bonusu świątecznego stanowi
miesięczne zasadnicze wynagrodzenie należne pracownikowi w dniu 1 grudnia
roku wypłaty. Bonus świąteczny jest wypłacany w wysokości proporcjonalnej do
okresu pozostawania w stosunku pracy w roku wypłaty, w części 1/365 za każdy
dzień, za który pracownik otrzymał wynagrodzenie. W 2007 r. pozwany Bank Pekao
S.A. wypłacił powodom bonus świąteczny w wysokości 1/12 całego świadczenia,
przyjmując, że pozostawali w stosunku pracy z tym pozwanym jedynie w grudniu
2007 r.
Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie powodów o wypłacenie należnego im
bonusu świątecznego w pełnej wysokości zasługuje na uwzględnienie jedynie
częściowo. Powodowie swoje roszczenie wywodzą z obowiązującego w pozwanym
Banku § 21 ZUZP twierdząc, że spełnili wszystkie wskazane w tym przepisie
4
warunki. Poddając analizie treść § 21 ust. 1 ZUZP, a zwłaszcza ten jego fragment,
który stanowi, że bonus świąteczny jest wypłacany „w wysokości proporcjonalnej do
okresu pozostawania w stosunku pracy w roku wypłaty”, Sąd uznał, że świadczenie
to jest wypłacane ze względu na sam fakt „pozostawania w stosunku pracy”, w
jakimkolwiek stosunku pracy, niekoniecznie z pozwanym Bankiem, w „roku wypłaty”
tego świadczenia przez pozwanego. Za przyjęciem takiej interpretacji powyższego
postanowienia ZUZP przemawia, zdaniem Sądu, okoliczność, że strony układu w
jego § 1 nie wyjaśniły, co należy rozumieć pod pojęciem „pozostawania w stosunku
pracy”, a tym samym brak było podstaw do ograniczenia tego pojęcia jedynie do
zakładowego stażu pracy. W tej sytuacji zarówno nowo przyjęty pracownik, jak i
pracownik przejęty w trybie art. 231
k.p., powinien otrzymać to świadczenie w
wysokości zależnej od ogólnego okresu „pozostawania w stosunku pracy w roku
wypłaty świadczenia”. Sam fakt przejęcia pracowników w trybie art. 231
k.p. nie
generuje fikcji, że okres pracy u poprzedniego pracodawcy ma zostać wliczony do
zakładowego stażu pracy w podmiocie przejmującym. Brak jest podstaw prawnych
do przyjmowania takiej reguły, bowiem tam, gdzie ustawodawca chce ten skutek
osiągnąć, wprost to reguluje, np. w art. 36 § 11
k.p. albo w art. 8 ust. 2 ustawy z
dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844
ze zm.). Skutek ten wynika z samej regulacji art. 231
k.p.
Sąd Rejonowy w O. uznał, że charakter obydwu świadczeń – zarówno
nagrody świątecznej, jak i bonusu świątecznego – jest identyczny. Oba te
świadczenia są świadczeniami związanymi ze Świętami Bożego Narodzenia,
wypłacanymi na koniec roku kalendarzowego. Do ich otrzymania pracownik nie
musi wykazać się dobrą pracą, odpowiednia oceną pracy przez przełożonego,
mechanizm ich przyznawania jest analogiczny, istotny jest sam fakt zatrudnienia w
zakładzie pracy. Nazwanie go nagrodą bądź bonusem nic w ich charakterze nie
zmienia i nie może sam w sobie przemawiać za uznaniem całkowitej odrębności
tych świadczeń. Z kolei, skoro z art. 24113
§ 1 k.p. wynika, że korzystniejsze dla
pracownika postanowienia układu, z dniem jego wejścia w życie, zastępują z mocy
prawa wynikające z dotychczasowych przepisów prawa pracy warunki umowy o
pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy, to
5
korzystniejsze, czyli w istocie wyższe świadczenie, obowiązujące w pozwanym
Banku w postaci bonusu świątecznego, zastąpiło dotychczasowe, mniej korzystne
dla powodów w postaci nagrody świątecznej. Skoro jest to świadczenie
jednorazowe, wypłacane raz do roku, a w następstwie regulacji art. 24113
k.p. w
przypadku powodów uległo ono podwyższeniu, to brak jest podstaw prawnych do
jakiegokolwiek ograniczenia jego wysokości. W przypadku świadczeń
jednorazowych, takich jak nagroda jubileuszowa albo bonus świąteczny,
podwyższenie ich wysokości w roku, za który świadczenie to przysługuje, uprawnia
pracownika do wypłaty „podwyższonego świadczenia” w całości, o ile ta zmiana
nastąpiła przed okresem jego wymagalności. W przypadku świadczeń
wymagalnych okresowo, np. miesięcznie, prawo do „podwyższonego świadczenia”
pracownik nabywa po zmianie jego wysokości w kolejnym ich terminie
wymagalności.
Zdaniem Sadu Rejonowego, regulacja z § 21 ust. 1 ZUZP odnosząca się do
wysokości należnego pracownikom świadczenia określona w ten sposób, że
wypłata następuje „w wysokości proporcjonalnej do okresu pozostawania w
stosunku pracy w roku wypłaty”, dotyczy jedynie pracowników, którzy zostali nowo
przyjęci do pracy u pozwanego w roku wypłaty spornego świadczenia, a nie
dotyczy ona pracowników przejętych w oparciu o art. 231
k.p., wobec których działa
zasada automatycznego prawa do korzystniejszych świadczeń u pracodawcy
przejmującego wynikająca z art. 24113
§ 1 k.p. oraz mechanizm ochronny, który
zobowiązuje pracodawcę przejmującego do wypowiedzenia warunków pracy i płacy
(art. 24113
§ 2 k.p.) w przypadku, gdy u tego ostatniego są one mniej korzystne niż
u dotychczasowego.
Uznając zasadność roszczeń powodów, Sąd przyjął, że mechanizm
wyliczenia wysokości należnych powodom bonusów świątecznych zgodnie z § 21
ust. 4 ZUZP opierał się na określeniu wysokości zasadniczego wynagrodzenia
należnego pracownikowi w dniu 1 grudnia roku wypłaty podzielonego przez 365 dni
i pomnożonego przez ilość dni w roku, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie
(§ 21 ust. 5). Przy wyliczeniu spornego świadczenia nie jest brany pod uwagę
okres, za który pracownik nie otrzymał wynagrodzenia bądź otrzymał
wynagrodzenie chorobowe, zasiłek chorobowy wypłacany przez ZUS lub zasiłek
6
opiekuńczy itp. Od tak wyliczonego świadczenia należało odjąć w oparciu o art. 450
k.c. i art. 451 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 marca 2009 r., I PK 195/08,
OSNP 2010 nr 21-22, poz. 260) świadczenie wypłacone powodom przez Bank BPH
S.A., z którego zostali przejęci przez pozwany Bank Pekao S.A., w postaci nagrody
świątecznej w wysokości 950 zł, gdyż obydwa istniejące w tych Bankach
świadczenia świąteczne mają identyczny charakter – w tej sytuacji powodowie
nabyli jedynie prawo do „uzupełniającego” świadczenia świątecznego, co oznaczało
konieczność pomniejszenia kwoty przez nich żądanej o kwotę już wypłaconego im
częściowo przez pozwanego świadczenia w wysokości 1/12 przysługującego
bonusu świątecznego. Wyliczenie należnego powodom świadczenia przedstawia
się następująco: bonus świąteczny za 2007 r. wyliczony według wyżej opisanej
reguły powinien zostać pomniejszony o dotychczas wypłaconą przez pozwany
Bank Pekao S.A. 1/12 część bonusu należnego oraz o nagrodę świąteczną
wypłaconą przez Bank BPH S.A. w wysokości 950 zł. Tak wyliczone świadczenie
Sąd zasądził na rzecz powodów.
Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany Bank Pekao S.A.,
zarzucając naruszenie art. 24113
§ 1 k.p. w związku z art. 231
k.p. i § 21 ust. 5
ZUZP, przez przyjęcie, że powodowie byli uprawnieni do otrzymania bonusu
świątecznego za 2007 r. w pełnej wysokości, w sytuacji gdy zgodnie z § 21 ust. 1
ZUZP nabyli prawo do bonusu jedynie w wysokości proporcjonalnej do okresu
przepracowanego u pozwanego pracodawcy.
Sąd Okręgowy w O. – Sąd Pracy wyrokiem z 27 września 2011 r. oddalił
apelację pozwanego Banku Pekao S.A.
Sąd Okręgowy przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione w sprawie
przez Sąd pierwszej instancji oraz podzielił rozważania prawne tego Sądu. Tytułem
uzupełnienia podniósł, że wykładnia § 21 ust. 5 ZUZP powinna znaleźć odniesienie
do całości regulacji dotyczącej bonusu świątecznego zawartej w ZUZP. Z § 21 ust.
2 ZUZP wynika, że prawo do bonusu świątecznego przysługuje pracownikowi
pozostającemu w stosunku pracy z Bankiem w dniu 1 grudnia danego roku
kalendarzowego. Z kolei w § 21 ust. 4 i 5 ZUZP określono sposób naliczenia
świadczenia, przyjmując, że podstawą naliczenia wysokości bonusu świątecznego
jest miesięczne wynagrodzenie zasadnicze należne pracownikowi w dniu 1 grudnia
7
roku wypłaty świadczenia. Bonus jest wypłacany w wysokości proporcjonalnej do
okresu pozostawania w stosunku pracy w roku wypłaty, w części 1/365 za każdy
dzień, za który pracownik otrzymał wynagrodzenie. Podstawą naliczenia bonusu
nie jest wynagrodzenie uzyskane przez pracownika przez cały rok pracy, ale
wynagrodzenie zasadnicze przysługujące w dniu 1 grudnia. Tym samym
przedmiotowe świadczenie nie jest dodatkowym wynagrodzeniem za pracę,
przysługującym za okres przepracowany przez pracownika u pozwanego
pracodawcy, który odpowiada okresowi wypracowania zysku przez
przedsiębiorstwo tego pracodawcy. Językowa wykładnia § 21 ZUZP przeczy
stanowisku, że reduktorem wysokości bonusu jest okres, w którym pracownik nie
otrzymał wynagrodzenia u pozwanego pracodawcy. Nazwa świadczenia
determinuje pogląd o jego świątecznym charakterze i przemawia za uznaniem jego
socjalnej właściwości. Ta cecha pozwala inaczej spojrzeć na sposób wyliczenia
należności. Nie dość, że wzmacnia językową wykładnię reduktora określonego w §
21 ust. 5, to jeszcze koresponduje ze sposobem naliczenia bonusu określonym w §
21 ust. 4. Zdaniem Sądu Okręgowego, zatrudnienie pracownika u poprzedniego
pracodawcy w roku wypłaty, w którym został on przejęty w trybie art. 231
§ 1 k.p.,
nie pozwala na dokonanie zmniejszenia wysokości należnego mu świadczenia.
Przedstawiona wykładnia doznaje wzmocnienia, jeśli się uwzględni istotę
transferu pracowników i cel tej regulacji. Funkcja przejęcia zakładu pracy przez
nowego pracodawcę została ukierunkowana na interes pracownika i stanowi
element stabilizacyjny zatrudnienia. Punktem odniesienia jest osoba pracownika, a
w szczególności jego prawo do dotychczasowych warunków pracy i płacy.
Przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę sprawia, że pracownik nabywa
wszelkie prawa przysługujące pracownikom u nowego pracodawcy. W
konsekwencji zakładowy staż pracy warunkujący wysokość określonego
świadczenia powinien zostać wyraźnie zastrzeżony. Nie można go domniemywać,
gdyż w ten sposób dojdzie do naruszenia praw pracowników, którzy zmienili
podmiot zatrudniający. Przepis § 21 ust. 5 ZUZP nie przewiduje, że bonus
świąteczny jest wypłacany w proporcjonalnej wysokości względem pozostawania w
stosunku pracy u pozwanego, stanowi jedynie ogólnie o okresie pozostawania w
stosunku pracy. Zmiana pracodawcy w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p. nie prowadzi do
8
ustania stosunku pracy. Dochodzi jedynie do zmiany podmiotowej po stronie
pracodawcy. Do zmiany pracodawcy doszło w wyniku przejęcia zakładu pracy
powodów przez pozwany Bank Pekao S.A., jednakże powodowie pozostawali nadal
w tym samym stosunku pracy, do którego to stosunku pracy nawiązuje § 21 ust. 5
ZUZP, uzależniając od jego długości wysokość należnego bonusu świątecznego.
Sąd odwoławczy podniósł, że próba pozwanego dokonania interpretacji
spornego § 21 ust. 5 ZUZP obowiązującego w pozwanym Banku według wykładni
systemowej i funkcjonalnej nie może odnieść zamierzonego skutku. Zdaniem Sądu,
wykładnia przepisów zakładowego prawa pracy powinna być dokonywana przede
wszystkim przy użyciu językowych metod interpretacyjnych, pogląd ten jest
ugruntowany w orzecznictwie (tak przyjął Sąd Najwyższy w wyrokach: z 12
września 2006 r., I PK 87/06, OSNP 2007 nr 17-18, poz. 246, z 12 grudnia 2001 r.,
I PKN 729/00, OSNP 2004, nr 5, poz. 66, z 4 marca 2009 r., II PK 204/08, OSNP
2010, nr 19-20, poz. 232).
Odnosząc się do apelacyjnego zarzutu naruszenia art. 112
k.p. w związku z
§ 21 ust. 5 ZUZP, którego pozwany dopatruje się w tym, że powodowie zostali
potraktowani identycznie jak pozostali pracownicy, którzy pracowali u pozwanego
przez cały rok i nie przeszli do niego w roku 2007 w trybie art. 231
k.p., Sąd
Okręgowy podniósł, że art. 112
k.p. zawiera zestawienie praw pracowniczych i
jednakowego wypełniania takich samych obowiązków i przewiduje, że między tymi
wartościami powinna występować relacja równości. Zapatrywanie pozwanego
byłoby prawidłowe, gdyby przyjąć, że § 21 ust. 5 ZUZP odnosi się do zakładowego
stażu pracy, jednak zdaniem Sądu taki wniosek jest nieuprawniony. W
konsekwencji jednakowe zestawienie wobec wszystkich pracowników pozwanego
prawa do bonusu świątecznego i stażu pracy w roku 2007 nie powoduje
nierówności. Wniosek ten jest tym bardziej uzasadniony, jeśli się uwzględni
socjalny charakter bonusu świątecznego i funkcję art. 231
§ 1 k.p. Skoro przepisy
prawa zakładowego nie zastrzegają, że prawo do określonego świadczenia jest
uzależnione od zatrudnienia u danego pracodawcy (zakładowego stażu pracy), to
nie stanowi nierównego traktowania w zatrudnieniu wypłata tego świadczenia
również za okres przepracowany u poprzedniego pracodawcy, gdy zmiana
podmiotowa nastąpiła na skutek transferu. Celem art. 231
§ 1 k.p. jest między
9
innymi zintegrowanie praw i obowiązków pracowników pracujących do czasu
transferu u różnych pracodawców. W tym ujęciu przyznanie wszystkim
pracownikom zarówno dotychczasowym, jak i przejętym tożsamych praw nie może
być oceniane w kontekście naruszania zasady równego traktowania.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniosła strona pozwana,
zaskarżając go w części orzekającej o oddaleniu apelacji strony pozwanej od
rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji zasądzającego na rzecz powoda T. M.
kwotę 14.606,16 zł (w odniesieniu do pozostałych powodów skarga kasacyjna była
niedopuszczalna ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia).
Skargę kasacyjną oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego:
1) § 2 ust. 1 ZUZP, § 5 ust. 2 pkt 3 ZUZP, § 12 ust. 1 pkt 5 ZUZP, § 23 ust. 3
ZUZP, przez nieuzasadnione niezastosowanie powyższych postanowień ZUZP
przy ocenie charakteru prawnego i zasad wypłaty bonusu świątecznego, co
doprowadziło do niezasadnego zakwalifikowania bonusu świątecznego jako
świadczenia socjalnego i nieuprawnionego rozszerzenia pojęcia „wynagrodzenie"
użytego w § 21 ust. 5 ZUZP przy ocenie zasad ustalania wysokości bonusu
świątecznego; 2) § 21 ust. 1 i 5 ZUZP, przez błędną wykładnię, tj. niezasadne
uznanie, że bonus świąteczny stanowi świadczenie socjalne, a nie składnik
wynagrodzenia za pracę, oraz że przy obliczaniu jego wysokości należy
uwzględniać także dni, za które pracownik otrzymał w roku wypłaty bonusu
wynagrodzenie od innych podmiotów niż pozwany, podczas gdy prawidłowa
wykładnia językowa § 21 ust. 1 i 5 ZUZP, uwzględniająca pełną treść układu
zbiorowego pracy (w szczególności normatywne znaczenie pojęcia
„wynagrodzenie” użytego w § 21 ust. 5 ZUZP), a ponadto wykładnia systematyczna
i funkcjonalna tych postanowień układowych prowadzi do wniosku, że bonus
świąteczny stanowi składnik wynagrodzenia za pracę (jako świadczenie ściśle
związane z zatrudnieniem na rzecz pozwanego) i przy obliczaniu wysokości bonusu
należy uwzględniać jedynie dni, za które pracownicy otrzymali w roku wypłaty
bonusu wynagrodzenie od pozwanego Banku; 3) art. 78 § 1 k.p. i art. 80 k.p. w
związku z § 21 ust. 5 ZUZP, przez nieuzasadnione niezastosowanie powyższych
przepisów przy ocenie charakteru prawnego i zasad ustalania wysokości bonusu
świątecznego, tj. pominięcie cechy ekwiwalentności bonusu świątecznego jako
10
składnika wynagrodzenia za pracę (art. 80 k.p.) i nieuwzględnienie przy ocenie
zasad wypłaty bonusu świątecznego znaczenia ilości pracy świadczonej na rzecz
pozwanego Banku w roku wypłaty bonusu (art. 78 § 1 k.p.); 4) art. 231
§ 1 k.p. w
związku z § 21 ust. 5 ZUZP, przez błędną wykładnię art. 231
§ 1 k.p. i niezasadne
uznanie, że wskutek przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę „pracownik
nabywa wszelkie prawa przysługujące pracownikom u nowego pracodawcy” (co w
ocenie Sądu Okręgowego przemawiało za przyznaniem powodowi bonusu
świątecznego za 2007 rok w pełnej wysokości), podczas gdy art. 231
§ 1 k.p. nie
wywołuje powyższego skutku prawnego, natomiast przewiduje on ochronę stałości
dotychczasowych warunków pracy i płacy przejmowanego pracownika (tj.
warunków pracy i płacy sprzed przejścia zakładu pracy na nowy podmiot), która to
ochrona została w niniejszej sprawie wobec powoda zrealizowana. Skarżąca
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw a zaskarżony wyrok
odpowiada prawu.
Nieprawidłowy – a nawet błędny – jest pogląd Sądu Okręgowego,
przedstawiony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zgodnie z którym „wykładnia
przepisów zakładowego prawa pracy powinna być dokonywana przy użyciu
językowych metod interpretacyjnych” i „w rezultacie nieuprawnione są zabiegi
pozwanego, polegające na próbie dokonywania wykładni systemowej i
funkcjonalnej § 21 ust. 1 ZUZP”. W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjmuje się, że postanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy (podobnie
jak inne akty prawa zakładowego) podlegają sądowej wykładni przy zastosowaniu
wszystkich jej metod, a nie tylko wykładni językowej (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 26 stycznia 1999 r., I PKN 439/98, OSNAPiUS 2000 nr 6, poz. 216), co oznacza
dopuszczalność stosowania do postanowień układu zbiorowego pracy także
wykładni systemowej i funkcjonalnej, które są przyjętymi metodami wykładni aktów
11
normatywnych. Przy dokonywaniu interpretacji tekstu (treści normatywnej)
autonomicznego źródła prawa pracy (art. 9 k.p.) decydujące znaczenie mają
zasady wykładni aktów normatywnych, a nie odpowiednio i posiłkowo stosowane
zasady wykładni oświadczeń woli składających się na treść czynności prawa
cywilnego (art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Oznacza to dopuszczalność
stosowania także innych, poza wykładnią językową, metod wykładni aktów
zakładowego prawa pracy, na zasadach analogicznych do metod wykładni aktów
normatywnych powszechnego prawa pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 lipca
2009 r., II PK 232/08, OSNP 2011 nr 5-6, poz. 70). Błędny pogląd Sądu
Okręgowego co do możliwych do zastosowania metod wykładni postanowień
układu zbiorowego pracy nie miał jednak wpływu na treść rozstrzygnięcia,
ponieważ dokonana przez ten Sąd wykładnia § 21 ust. 5 ZUZP (w związku z art.
231
k.p.) może być uznana za prawidłową. Prawdopodobnie Sądowi Okręgowemu
chodziło o to, że wykładnia językowa jest metodą interpretacji przepisów prawa
stosowaną w pierwszej kolejności, przed innymi metodami (co odpowiada
dominującym poglądom dotyczącym sądowej wykładni prawa), a skoro w tym
konkretnym przypadku dosłowny tekst aktu normatywnego jest jednoznaczny,
można się ograniczyć to jego wykładni językowej. Można się zgodzić z takim
poglądem Sądu Okręgowego, ponieważ argumenty strony pozwanej zmierzające
do podważenia zastosowanej przez Sąd wykładni językowej i przyjętej interpretacji
§ 21 ust. 5 ZUZP są nieprzekonujące i nie podważają skutecznie rezultatów, do
jakich doszedł Sąd.
Pozostałe zarzuty kasacyjne są nieuzasadnione.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia § 2 ust. 1, § 5 ust. 2 pkt 3, § 12 ust. 1
pkt 5 oraz § 23 ust. 3 ZUZP, do czego miało dojść w wyniku niezastosowania tych
postanowień ZUZP przy ocenie charakteru prawnego i zasad wypłaty bonusu
świątecznego, co doprowadziło – zdaniem skarżącego – do błędnego
zakwalifikowania bonusu świątecznego jako świadczenia socjalnego, a nie
składnika wynagrodzenia, należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy nie przedstawił
takiego poglądu prawnego, nie zanegował, że bonus świąteczny jest składnikiem
wynagrodzenia, a jedynie zwrócił uwagę na jego szczególny „świąteczny”
charakter, który nie pozwala na przyjęcie, że „przedmiotowe świadczenie jest
12
dodatkowym wynagrodzeniem wypracowanym przez pracownika w pozwanym
zakładzie pracy” oraz że „reduktorem wysokości bonusu jest okres, w którym
pracownik nie otrzymywał wynagrodzenia w pozwanym zakładzie pracy”. Dlatego –
w ocenie Sądu Okręgowego – charakter tego świadczenia „abstrahuje od
premiowej istoty omawianej należności, kładąc punkt ciężkości na socjalne
właściwości bonusu”. Wywód ten, dość niejasny, należy zrozumieć w ten sposób,
że bonus świąteczny, pozostając składnikiem wynagrodzenia za pracę (§ 12 ust. 1
pkt 5 ZUZP), nie jest premią (§ 12 ust. 1 pkt 2 ZUZP), której wysokość jest
uzależniona od okresu (czasu) rzeczywiście, efektywnie przepracowanego u
danego pracodawcy, czyli od wypracowanego przez pracownika u tego pracodawcy
zysku. Dlatego reduktorem wysokości tego świadczenia nie musi być (tak jak by to
mogło mieć miejsce w przypadku premii) okres, za który pracownik nie otrzymał
wynagrodzenia u tego pracodawcy, czyli okres (czas) rzeczywiście, efektywnie
przepracowany u danego pracodawcy. Tylko tyle wynika z rozważań Sądu
Okręgowego, być może zbyt lapidarnych, ograniczonych do minimum, a przez to
mało czytelnych.
Sąd Okręgowy przyjął, że skoro § 21 ust. 5 ZUZP odwołuje się przy ustalaniu
wysokości bonusu świątecznego do okresu pozostawania w stosunku pracy w
ogóle (a nie w stosunku pracy u strony pozwanej), to przy wypłacie bonusu za 2007
rok należy uwzględnić również okres, przez który pracodawcą powoda był w tym
roku kalendarzowym Bank BPH S.A. Przywołane postanowienie układu zbiorowego
pracy nie nawiązuje bowiem w żaden sposób do zakładowego stażu pracy, nie
ogranicza wysokości świadczenia w zależności od okresu zatrudnienia u danego
pracodawcy. Dosłowna jego treść brzmi: „Bonus świąteczny jest wypłacany w
wysokości proporcjonalnej do okresu pozostawania w stosunku pracy w roku
wypłaty, w części 1/365 za każdy dzień, za który pracownik otrzymał
wynagrodzenie”.
Można polemizować z tezą Sądu Okręgowego, że § 21 ust. 5 ZUZP nie
czyni żadnego rozróżnienia co do osoby pracodawcy, u którego świadczona była
praca, przy określaniu wysokości bonusu. Teza ta prowadziłaby bowiem do takiego
rezultatu, że pracownikowi należałby się bonus w pełnej (maksymalnej wysokości),
nawet gdyby jedenaście z dwunastu miesięcy roku kalendarzowego przepracował u
13
innego pracodawcy, a nie w pozwanym Banku Pekao S.A. Jednak w ustalonym
stanie faktycznym za przyjętą przez Sąd Okręgowy interpretacją treści normatywnej
§ 21 ust. 5 ZUZP, zgodnie z którą powodowi należy się bonus świąteczny w
wysokości odniesionej do jego zatrudnienia w całym roku 2007, a nie tylko za jeden
miesiąc (grudzień 2007 roku), przemawiają istotne argumenty.
Po pierwsze, powód pozostawał jako pracownik przez cały rok 2007 w tym
samym (przedmiotowo) stosunku pracy. Zmienił się tylko pracodawca, co nastąpiło
na podstawie art. 231
§ 1 k.p. w związku z przejściem zakładu pracy powoda na
innego pracodawcę, czyli przejęciem pracowników (w tym powoda) przez nowego
pracodawcę. Przed tym przejęciem po stronie pracodawcy występował Bank BPH
S.A., po przejęciu – pozwany Bank Pekao S.A. Z chwilą przejęcia pracownika przez
nowego pracodawcę nie powstaje nowy (inny) stosunek pracy, ale trwa nadal (jest
kontynuowany) dotychczasowy stosunek pracy, ze zmianą podmiotową po stronie
pracodawcy. Taki skutek wynika bezpośrednio z art. 231
§ 1 k.p. Zasadnicza
ochronna funkcja tego przepisu, obejmująca gwarancję stałości dotychczasowych
warunków pracy i płacy przejmowanego pracownika (warunków pracy i płacy
sprzed przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę), nie pozostaje w kolizji z
przyjętą przez Sąd Okręgowy wykładnią § 21 ust. 5 ZUZP w związku z art. 231
§ 1
k.p., zgodnie z którą cały rok 2007 był okresem „pozostawania powoda w stosunku
pracy w roku wypłaty” bonusu za ten rok, a przy tym pozostawania w tym samym
(przedmiotowo) stosunku pracy.
Po drugie, treść § 21 ust. 5 ZUZP nie wyłącza z okresu uwzględnianego przy
obliczaniu wysokości bonusu świątecznego czasu, w którym stroną stosunku pracy
był inny (dotychczasowy) pracodawca, sprzed przejęcia pracownika w wyniku
przejścia zakładu pracy na pozwany Bank jako nowego pracodawcę. Znaczenie art.
231
§ 1 k.p. dla interpretacji § 21 ust. 5 ZUZP sprowadzało się do potwierdzenia, że
skoro w tym ostatnim przepisie odwołano się do „okresu pozostawania w stosunku
pracy w roku wypłaty”, to należy uwzględnić czas trwania tego samego
(przedmiotowo) stosunku pracy sprzed przejścia zakładu pracy na nowego
pracodawcę. Oznacza to, że powód w istocie nie domagał się uwzględnienia przy
obliczaniu wysokości należnego mu bonusu świątecznego za 2007 rok okresu
pozostawania w jakimś innym stosunku pracy, niezwiązanym ze stosunkiem pracy
14
łączącym go z pozwanym pracodawcą, domagał się natomiast uwzględnienia
prawnie doniosłego (ze względu na treść art. 231
§ 1 k.p.) okresu zatrudnienia
bezpośrednio poprzedzającego przejęcie go wraz z częścią zakładu pracy, w której
świadczył pracę (tę samą pracę) przez pozwanego pracodawcę.
Rozstrzygnięcie o zasadności roszczeń powoda nie wymagało
szczegółowego rozważania kwestii, czy w każdej sytuacji przy ustalaniu prawa
pracownika do określonego świadczenia lub jego wysokości u nowego pracodawcy
należy uwzględniać okres zatrudnienia u pracodawcy poprzedniego. Wszystko
zależy od treści szczegółowych regulacji dotyczących powstania prawa do tego
konkretnego świadczenia lub jego wysokości. W rozpoznawanej sprawie
decydujące znaczenie miała treść § 21 ust. 5 ZUZP, w której nie posłużono się
sformułowaniem, że bonus świąteczny jest wypłacany w wysokości proporcjonalnej
do okresu pozostawania w stosunku pracy u pozwanego. Przepis ten stanowi
jedynie o „pozostawaniu w stosunku pracy w roku wypłaty”. Można się zgodzić z
poglądem Sądu Okręgowego, że zakładowy staż pracy warunkujący wysokość
określonego świadczenia powinien zostać wyraźnie zastrzeżony. Nie można go
domniemywać, zwłaszcza w sytuacji, gdy mogłoby to naruszać uprawnienia
pracowników przejętych w ramach transferu (przejścia zakładu pracy lub jego
części na nowego pracodawcę). Wykładnia § 21 ust. 5 ZUZP prowadzi do wniosku,
że nawet jeżeli w przepisie tym chodzi o staż zakładowy, to jest to staż zakładowy
rozumiany inaczej niż przyjmuje to pozwany pracodawca.
Przepisy prawa pracy posługują się niekiedy pojęciem „zatrudnienie u
danego pracodawcy” (np. art. 36 § 1 k.p. oraz art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników). W art. 36 § 1 k.p. okres wypowiedzenia
umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony uzależniono „od okresu zatrudnienia
u danego pracodawcy”. Podobnie w art. 8 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych
wysokość odprawy uzależniono od okresu zatrudnienia „u danego pracodawcy”.
Należy podkreślić, że nawet w przypadku tych regulacji – wyraźnie i jednoznacznie
odnoszących się do tzw. zakładowego stażu pracy – ustawodawca uznał za celowe
uwzględnienie okresu zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana
pracodawcy nastąpiła na zasadach określonych w art. 231
k.p. (por. art. 36 § 11
k.p.
15
oraz art. 8 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych). W odniesieniu do
przytoczonych regulacji – uzależniających pewne uprawnienia pracownika od
okresu zatrudnienia „u danego pracodawcy” – uznano za celowe usunięcie
wątpliwości dotyczących uwzględnienia okresu zatrudnienia w ramach tego
samego (przedmiotowo) stosunku pracy, ale u innego (poprzedniego) pracodawcy,
od którego pracownik został przejęty na podstawie art. 231
§ 1 k.p. Obydwa
rozważane przepisy (art. 36 § 1 k.p. oraz art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników) – odmiennie niż § 21 ust. 5 ZUZP –
odwołują się do okresu zatrudnienia „u danego pracodawcy”, a nie do
„pozostawania w stosunku pracy” (w tym samym przedmiotowo stosunku pracy).
Przepisy te wyraźnie różnicują sytuację pracowników ze względu na to, kto był w
danym okresie pracodawcą pracownika. Takiego rozróżnienia (podmiotowego) nie
dokonuje § 21 ust. 5 ZUZP, podkreślając znaczenie pozostawania w tym samym
przedmiotowo stosunku pracy przez cały rok, za który należy się bonus świąteczny.
Powód pozostawał przez cały rok 2007 w tym samym przedmiotowo stosunku
pracy, a zatem spełnił wymagania przewidziane w § 21 ust. 5 ZUZP do uzyskania
bonusu za cały rok 2007, a nie tylko za jego dwunastą część (za grudzień 2007
roku), jak przyjmuje pozwany Bank Pekao S.A.
Dlatego nawet gdyby przyjąć, że § 21 ust. 5 ZUZP uzależnia wysokość
bonusu świątecznego od stażu zakładowego, należałoby uwzględnić przy
obliczaniu tego stażu okres zatrudnienia powoda w Banku BPH S.A., czyli u
pracodawcy, od którego powód został przejęty na podstawie art. 231
k.p.
Pozwany twierdzi, że przy interpretacji § 21 ust. 5 ZUZP, stanowiącego
podstawę roszczeń powoda o wypłatę bonusu świątecznego w pełnej wysokości za
cały rok 2007, należy uwzględnić treść § 21 ust. 2 ZUZP, zgodnie z którym: „Bonus
świąteczny otrzymują pracownicy, którzy pozostają w stosunku pracy z Bankiem w
dniu 1 grudnia danego roku kalendarzowego, tj. w dniu przyznania bonusu.”
Obydwa ustępy § 21 ZUZP dotyczą innych kwestii. Z § 21 ust. 2 ZUZP wynika
jedynie to, że o nabyciu prawa do bonusu świątecznego przesądza pozostawanie w
dniu 1 grudnia danego roku kalendarzowego w stosunku pracy z pozwanym
Bankiem. Powód pozostawał w stosunku pracy z Bankiem Pekao S.A. w dniu 1
16
grudnia 2007 r. Gdyby został przejęty przez pozwany Bank ze skutkiem np. na 31
grudnia 2007 r., a nawet na 2 grudnia 2007 r., nie przysługiwałoby mu – na
podstawie § 21 ust. 2 ZUZP – prawo do bonusu świątecznego. Z kolei § 21 ust. 5
ZUZP reguluje wysokość bonusu świątecznego i w żaden sposób nie ogranicza tej
wysokości w zależności od okresu pozostawania w roku 2007 w stosunku pracy z
Bankiem. Treść tego przepisu pozwala na przyjęcie (jak to uczynił Sąd Okręgowy),
że przy obliczaniu wysokości bonusu świątecznego należy uwzględnić nie tylko
okres pozostawania pracownika w stosunku pracy z pozwanym Bankiem, ale
łączny okres, przez jaki w danym roku kalendarzowym trwał stosunek pracy
pracownika, co jest tym bardziej uzasadnione, gdy pracownik przez cały rok
kalendarzowy pozostawał w tym samym przedmiotowo stosunku pracy, a zmienił
się jedynie (w wyniku działania bezwzględnie obowiązującego przepisu prawa
pracy – art. 231
§ 1 k.p., nie z woli pracownika, a w wyniku przekształceń
własnościowych) jego pracodawca.
Można postawić tezę, że skutek działania art. 231
§ 1 k.p. („W razie przejścia
zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa
stroną w dotychczasowych stosunkach pracy (…).”) oznacza w tym przypadku
przejęcie pracownika z całym jego dotychczasowym stażem zakładowym
wypracowanym u dotychczasowego pracodawcy. W przejęciu pracownika na
podstawie art. 231
§ 1 k.p. mieści się przejęcie go z jego stażem zakładowym
(okresem zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy). Skoro przyjmuje się, że w
razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę trwa nadal ten
sam (przedmiotowo) stosunek pracy, a zmienia się jedynie osoba pracodawcy
(zmiana dotyczy tylko strony podmiotowej stosunku pracy), to zachowana zostaje
treść dotychczasowego stosunku pracy, w tym uprawnienia pracownika wynikające
z okresu zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy (pośrednio potwierdzają to
art. 36 § 11
k.p. oraz art. 8 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych).
Nieuzasadnione są kasacyjne zarzuty naruszenia art. 78 § 1 i art. 80 k.p.
Brak jest podstaw do zakwalifikowania bonusu świątecznego jako premii, której
wysokość powinna być uzależniona od udziału pracownika w wypracowaniu zysku
pozwanego Banku albo co najmniej od okresu rzeczywistego, efektywnego
zatrudnienia w pozwanym Banku, poczynając od 29 listopada 2007 r. Skarżący
17
twierdzi, że do naruszenia art. 78 § 1 i art. 80 k.p. w związku z § 21 ust. 5 ZUZP
doszło w wyniku niezastosowania powyższych przepisów Kodeksu pracy przy
ocenie charakteru prawnego i zasad ustalania wysokości bonusu świątecznego,
czyli w wyniku pominięcia cechy ekwiwalentności bonusu świątecznego jako
składnika wynagrodzenia za pracę (art. 80 k.p.) i nieuwzględnienia przy ocenie
zasad wypłaty bonusu świątecznego znaczenia ilości pracy świadczonej na rzecz
pozwanego Banku w roku wypłaty bonusu (art. 78 § 1 k.p.). Skarżący stara się –
przez odwołanie do treści art. 78 § 1 i art. 80 k.p. – uzasadnić swoje twierdzenie, że
sposób obliczenia wysokości bonusu przewidziany w § 21 ust. 5 ZUZP został
powiązany z wynagrodzeniem otrzymanym przez pracownika w danym roku
kalendarzowym bezpośrednio od pozwanego Banku (czyli w okresie zatrudnienia
bezpośrednio w pozwanym Banku), co nie wynika bezpośrednio ani pośrednio z
treści tego przepisu.
Powód przez cały rok 2007 świadczył pracę w ramach tego samego
(przedmiotowo) stosunku pracy. Przejmując część zakładu pracy prowadzonego
dotychczas przez Bank BPH S.A. (poprzedniego pracodawcę powoda), pozwany
Bank Pekao S.A. przejął wszelkie zobowiązania związane z zatrudnieniem
przejmowanych pracowników. Przejął także funkcjonująca część przedsiębiorstwa
Banku BPH S.A., w tym korzyści będące wynikiem pracy powoda. Powód
wypracowywał zysk w Banku BPH S.A. od stycznia 2007 r. Pozwany Bank Pekao
S.A. przejął część przedsiębiorstwa Banku BPH S.A. razem z zyskiem
wypracowanym przez powoda. Także z tego punktu widzenia nie można twierdzić,
że zaskarżony wyrok narusza art. 78 § 1 i art. 80 k.p.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c.