Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 653/12
POSTANOWIENIE
Dnia 16 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Q. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – N. P. Spółki
Komandytowej z siedzibą w W.
przy uczestnictwie Banku SA
z siedzibą w W.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 20 stycznia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w G. oddalił apelację
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego, którym został oddalony jego
wniosek o wpis w Dziale IV księgi wieczystej […] sposobu podziału hipoteki w razie
podziału nieruchomości przez ustanowienie odrębnej własności lokali, określonego
w umowie kredytu z dnia 20 sierpnia 2008 r. ze zmianami, poprzez ujawnienie w
punkcie 13 „inne informacje” oświadczenia, że Bank wyrazi zgodę na
bezobciążeniowe wydzielenie na rzecz nabywców poszczególnych lokali wraz z
przynależnymi do nich pomieszczeniami gospodarczymi oraz udziałami w gruncie,
z ww. nieruchomości obciążonych hipoteką kaucyjną łączną, pod warunkiem
całkowitego spełnienia przez tych nabywców zobowiązań z tytułu zapłaty całej ceny
nabycia lokalu, pomieszczeń gospodarczych, prawa własności gruntu oraz części
wspólnych budynku na wskazany rachunek […] Inwestycje – N. P. spółki z o.o.
prowadzony przez Bank SA Oddział G., celem obsługi zadłużenia wynikającego z
powyższej umowy kredytu.
Sąd drugiej instancji ustalił, że do wniosku o wpis zostało dołączone
oświadczenie Banku SA z dnia 9 lutego 2011 r. zaopatrzone w pieczęć Banku oraz
podpisane przez zastępcę Dyrektora Departamentu – X.X. oraz naczelnika
Wydziału Y.Y.
W ocenie obu Sądów oświadczenie to nie spełniało wymagań co do formy,
jaką powinien mieć dokument stanowiący podstawę wpisu do księgi wieczystej,
ponieważ nie dołączono do niego dokumentów, z których wynikałoby umocowanie
podpisanych na nim osób do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków
majątkowych banku. Art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo
Bankowe (j.t. Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.; dalej Pr. bank.) wymaga, by
oświadczenia w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku składane były
przez osoby upoważnione do składania tych oświadczeń. Konieczne było zatem
dołączenie do wniosku, poza oświadczeniem z dnia 9 lutego 2011 r., dokumentów
wykazujących umocowanie wymienionych osób do złożenia oświadczenia
tj. oryginału lub urzędowo poświadczonego odpisu pełnomocnictwa dla danej
3
osoby oraz odpisu z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego
wykazującego umocowanie do udzielenia tych pełnomocnictw. Brak powyższych
dokumentów sprawia, że w świetle art. 95 Pr. bank. oświadczenie Banku nie może
być uznane za dokument, na podstawie którego może być dokonany wpis
w księdze wieczystej. Sąd Okręgowy dodał, że podstawą ujawnienia uprawnienia
właściciela do żądania podziału hipoteki może być dokument odpowiadający
wymaganiom określonym w art. 31 ust. 1 u.k.w.h. Wskazał także, iż podstawy
wpisu nie może stanowić złożony w postępowaniu apelacyjnym aneks do umowy
z dnia 9 lutego 2011 r., bowiem nie zostało wykazane uprawnienie do działania za
wierzyciela Naczelnika Wydziału Y.Y. Sąd drugiej instancji wyraził pogląd, że w
zakresie kognicji sądu wieczystoksięgowego leży badanie, czy osoba podpisująca
dokument w imieniu banku ma stosowne umocowanie materialnoprawne, zaś brak
takiego pełnomocnictwa stanowi przeszkodę do wpisu skutkującą oddaleniem
wniosku na podstawie art. 6269
k.p.c., a nie brak formalny wniosku podlegający
uzupełnieniu na podstawie art. 130 lub 1301
k.p.c. Podzielił również stanowisko
Sądu Rejonowego, że treść oświadczenia z dnia 9 lutego 2011 r. nie spełnia
wymagań przewidzianych w art. 76 ust. 4 u.k.w.h. Zgodnie z tym przepisem, w
razie określenia sposobu podziału hipoteki w umowie, jej podział następuje
stosownie do postanowień umowy. Podział ten nie może być więc uzależniony od
zgody wierzyciela, a takie jest zastrzeżenie umowne. Ponadto zgodnie z umową
podział hipoteki ma nastąpić z chwilą podziału przedmiotu hipoteki, tymczasem
strony postanowiły, że wymagana jest jeszcze zgoda wierzyciela hipotecznego, co
wyklucza zasadność stanowiska wnioskodawcy, że warunek dotyczy jedynie
podziału przedmiotu hipoteki. W ocenie Sądu Okręgowego, konsekwencją tego
stanowiska byłaby niemożność podziału przedmiotu hipoteki – wydzielenie
kolejnego lokalu – w wypadku nie uiszczenia całej ceny nabycia lokalu. Sąd ten
uznał również, że w istocie zawarte porozumienie nie jest porozumieniem, o którym
mowa w art. 76 ust. 4 u.k.w.h., a zawiera jedynie zobowiązanie wierzyciela do
zgody na bezciężarowe odłączenie nieruchomości, określone w art. 90 u.k.w.h.,
które nie wymaga dla swej skuteczności ujawnienia w księdze wieczystej.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca powołując się na obie podstawy
określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia
4
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania. W
ramach pierwszej podstawy zarzucił naruszenie – art. 31 ust. 1 i 32 ust. 2 u.k.w.h.
przez przyjęcie, że przepisy te wyłączają stosowanie przepisów ustawy prawo
bankowe dotyczących formy oświadczeń stanowiących podstawę wpisu do ksiąg
wieczystych; - art. 76 ust. 4 u.k.w.h. oraz art. 78 k.c. poprzez przyjęcie, że
oświadczenia stron umowy muszą być podpisane jednocześnie, umowa między
właścicielem nieruchomości a wierzycielem hipotecznym co do zgody na
bezciężarowe wyodrębnienie lokalu musi być załączona do wniosku o wpis w
księdze wieczystej, a nadto zgoda wierzyciela hipotecznego nie może być
uwarunkowana zapłatą ceny całości lokalu; - art. 95 ust. 1 ustawy prawo bankowe
przez przyjęcie, że dla ważności dokumentu bankowego nie wystarczy złożenie pod
nim podpisów osób upoważnionych i opatrzenie pieczęcią banku, ale niezbędne
jest załączenie pełnomocnictw dla osób podpisujących dokument i odpisu z rejestru
przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. W ramach drugiej podstawy
wskazał na naruszenie art. 382 k.p.c. przez nieuwzględnienie dokumentów
dołączonych do apelacji, art. 6268
§ 2 k.p.c. przez przyjęcie, że w postępowaniu
wieczystoksięgowym sąd może badać zakres umocowań osób składających
oświadczenia w imieniu banku, art. 385 i 386 k.p.c. przez oddalenie apelacji jako
bezzasadnej i art. 44 pkt 6 w zw. z art. 43 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594
ze zm.; dalej u.k.s.c.) przez przyjęcie, że wniosek w niniejszej sprawie podlega
opłacie przewidzianej w art. 43 pkt 4 u.k.s.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że art. 385 k.p.c.
i 386 k.p.c. są adresowane do sądu drugiej instancji i nie mogą stanowić
samodzielnej podstawy skargi kasacyjnej (wyroki z dnia 7 lipca 2000 r., I PKN
711/99 (OSNAPiUS 2002, Nr 1, poz. 13), z dnia 2 lipca 2009 r., V CSK 481/08,
z dnia 29 października 2010 r., I CSK 699/09, z dnia 17 listopada 2010 r., I CSK
75/10 – niepubl.). Do naruszenia tych przepisów dochodzi, jeżeli sąd drugiej
instancji uwzględnia apelację bezzasadną, oddala apelację zasadną lub błędnie nie
uwzględnia apelacji i nie dokonuje zmiany zaskarżonego wyroku. Do oceny
prawidłowości rozstrzygnięcia nie jest wystarczające twierdzenie strony o jego
5
wadliwości, ale konieczna jest analiza prawidłowości zastosowania przez ten sąd
przepisów prawa materialnego lub prawa procesowego. Uwzględnienie zarzutu
naruszenia art. 385 i art. 386 k.p.c. możliwe jest zatem w razie uznania,
że uzasadnione są inne, podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty,
a w konsekwencji właściwa jest ocena, iż sąd drugiej instancji błędnie ocenił
zasadność apelacji. W sprawie niniejszej taka sytuacja nie zachodzi, o czym niżej.
Zarzut naruszenia art. 44 pkt 6 w zw. z art. 43 pkt 4 u.o.k.s.c. przez
przyjęcie, że wniosek w niniejszej sprawie podlega opłacie przewidzianej w art. 43
pkt 4 u.k.s.c., a nie jako wniosek o inny wpis, opłacie wymienionej w art. 44 pkt 6
u.k.s.c., nie może być skuteczny z tej przyczyny, że Sąd Okręgowy nie zamieścił
w sentencji postanowienia żadnego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, a zatem
brak jest substratu zaskarżenia. Ponadto brak jest podstaw prawnych, również
w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 3 maja 2012 r., do zaskarżenia
zarządzenia sądu pierwszej lub drugiej instancji w przedmiocie ustalenia wysokości
opłaty od apelacji lub skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.
Zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c. sąd wieczystoksięgowy rozpoznając wniosek
o wpis bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów
oraz treść księgi wieczystej. Za utrwalone uznać należy stanowisko zarówno
doktryny jak i judykatury, że badanie treści dokumentów dołączonych do wniosku
obejmuje ocenę, czy stanowią one uzasadnioną podstawę wpisu, a w konsekwencji
ocenę, czy czynność stanowiąca podstawę wpisu jest skuteczna pod względem
materialnoprawnym (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia
2012 r., I CSK 359/11 (OSNC 2012, nr 9, poz. 111), z dnia 20 października 2011 r.,
III CSK 322/10, niepubl., z dnia 30 czerwca 2011 r., III CSK 272/10 (OSNC-ZD
2012, nr 2, poz. 44), z dnia 21 lipca 2010 r., III CSK 322/09 ( OSNC 2011, nr 2,
poz. 21), z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 432/09, niepubl., z dnia 9 lipca 2004 r.,
II CK 435/03, nie publ.). Niezależnie zatem od tego, czy czynności stanowiącej
podstawę wpisu dokonuje osoba fizyczna, czy osoba prawna, sąd ma obowiązek
badania skuteczności materialnej tej czynności. Skoro osoba prawna działa przez
swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie (art. 38
k.c.), to obowiązek ten obejmuje także badanie umocowania osób działających za
tę osobę i dokonujących w jej imieniu czynności prawnej. W konsekwencji, kognicja
6
sądu wieczystoksięgowego obejmuje także badanie dokumentu bankowego (art. 95
pr. bank.) w zakresie prawidłowości umocowania osób, które ten dokument
podpisały. Ocena może być dokonana tylko na podstawie dokumentów, o których
mowa w art. 6268
§ 2 k.p.c., a zatem wnioskodawca zobowiązany był do załączenia
do wniosku takich dokumentów, które potwierdzały udzielenie stosownych
pełnomocnictw do złożenia oświadczenia z dnia 9 lutego 2011 r. oraz uprawnienie
konkretnych osób do ich udzielenia. Sąd wieczystoksięgowy, w sprawie o wpis do
księgi wieczystej, jest związany stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia
wniosku. Ponieważ w postępowaniu wieczystoksięgowym, w odniesieniu zarówno
do sądu pierwszej jak i drugiej instancji, treść art. 6268
§ 2 k.p.c. wyklucza
prowadzenie postępowania dowodowego oraz wyłączone jest stosowanie art. 316
k.p.c., więc dokonanie wpisu na podstawie dokumentów nie dołączonych do
wniosku stanowi przekroczenie granic kognicji sądu (zasada prawna, uchwała
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09,
OSNC 2010, nr 6, poz. 84, postanowienie z dnia 20 października 2011 r., III CSK
322/10, niepubl., postanowienie siedmiu sędziów z dnia 16 listopada 2011 r.,
II CSK 538/10, niepubl.). Sąd drugiej instancji nie może zatem uwzględnić
dokumentów złożonych dopiero w postępowaniu apelacyjnym, wobec czego brak
jest możliwości odpowiedniego stosowania art. 381 i 382 k.p.c. (w związku z art. 13
§ 2 k.p.c.). Jedynie w razie powołania w apelacji dokumentów wskazujących na
istnienie przeszkody wpisu lub złożenia dokumentów wskazujących na nowe fakty
i dowody, które nie mogły być powołane przed sądem pierwszej instancji wyrażane
jest stanowisko odmienne, przy czym w drugim wypadku podkreśla się, że ocena
tych okoliczności musi nastąpić według stanu z chwili dokonania lub odmowy wpisu
(postanowienia Sądu Najwyższego 7 lutego 2006 r., IV CK 361/05, OSNC 2006, Nr
11, poz. 190, z dnia 4 grudnia 2008 r., I CSK 208/08, z dnia 9 lutego 2011 r., V CSK
220/10, z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 251/11 – niepubl.). Podkreślić należy,
że w sprawie niniejszej Sąd drugiej instancji uwzględnił dokumenty dołączone do
apelacji (aneks z dnia 9 lutego 2011 r., odpisy dokumentów obejmujących
pełnomocnictwa oraz odpis Krajowego Rejestru Sądowego) z tym, że dokumentów
tych nie uznał za wystarczające do przyjęcia prawidłowości umocowania osób,
7
które złożyły oświadczenie w imieniu Banku. Z tych w względów nie są zasadne
zarzuty naruszenia art. 626 8
§ 2 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 31 ust. 1 i 32 ust. u.k.w.h. podzielić
trzeba pogląd skarżącego, że art. 95 pr. bank. jest przepisem szczególnym
w stosunku do art. 31 ust. 1 u.k.w.h. Według ostatniego z wymienionych przepisów
wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie
poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu.
Z kolei zgodnie z art. 95 ust. 1 Pr. bank. oświadczenia podpisane przez osoby
upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych
banku i opatrzone pieczęcią banku, mają moc prawną dokumentów urzędowych
w odniesieniu do ustanowionych na rzecz banku zabezpieczeń i mogą stanowić
podstawę wpisu do księgi wieczystej. Pogląd judykatury co do relacji pomiędzy
wymienionymi przepisami jest jednolity (uchwała Sądu Najwyższego z dnia
20 czerwca 2007 r., III CZP 50/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 83, wyroki z dnia
11 października 2007 r., IV CSK 209/07 i z dnia 23 czerwca 2010 r., II CSK 20/10 -
niepubl.). Powyższe oznacza, że w sprawie o wpis wnioskodawca jest zobowiązany
do złożenia oświadczenia w formie przewidzianej w art. 95 ust 1 Pr. bank., a sąd
wieczystoksięgowy obowiązany jest, zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c., zbadać, czy
złożony dokument spełnia wymogi co do formy, a więc czy został podpisany przez
osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków
majątkowych banku i czy fakt tego umocowania wynika z dokumentów dołączonych
do wniosku. Wbrew argumentom skarżącej Sąd Okręgowy nie dokonał odmiennej
wykładni wymienionych przepisów, lecz oceny formy oświadczenia banku w świetle
art. 95 ust. 1 Pr. bank. prawidłowo przyjmując, że wnioskodawca nie wykazał
prawidłowego umocowania wszystkich osób, które podpisały oświadczenie mające
stanowić podstawę wpisu. Z tych przyczyn ani zarzut naruszenia art. – art. 31 ust. 1
i 32 ust. 2 u.k.w.h., ani zarzut naruszenia art. 95 ust. 1 Pr. bank. nie jest zasadny.
Podział nieruchomości obciążonej hipoteką wywiera skutek obciążenia
hipoteką łączną wszystkich nieruchomości utworzonych w wyniku tego podziału.
Nabywca wydzielonej nieruchomości może jednak żądać podziału hipoteki
proporcjonalnie do wartości nieruchomości powstałych wskutek podziału, natomiast
w razie określenia sposobu podziału hipoteki w umowie o ustanowienie hipoteki
8
i ujawnienia go w księdze wieczystej, podział następuje stosownie do postanowień
umowy (art. 76 ust. 1 i 4 u.k.w.h.). Zasadą zatem jest powstanie hipoteki łącznej
w wypadku podziału nieruchomości polegającego na ustanowieniu odrębnej
własności lokalu lub wydzieleniu odrębnej nieruchomości zabudowanej domem
jednorodzinnym. Wyjątkiem natomiast od tej zasady jest podział hipoteki dokonany
pomiędzy poszczególne nieruchomości według swego uznania przez wierzyciela
hipotecznego, podział na żądanie nabywcy wydzielonej nieruchomości
dopuszczalny jedynie w braku umowy o podział hipoteki oraz podział dokonany
w wyniku ustalenia sposobu podziału hipoteki w umowie pomiędzy wierzycielem
hipotecznym a właścicielem nieruchomości obciążonej hipoteką, przy czym
warunkiem koniecznym jest ujawnienie sposobu podziału w księdze wieczystej (art.
76 ust. 2 i 4 u.k.w.h.). Jak wskazał Sąd Najwyższy, w tym ostatnim przypadku do
ujawnienia w księdze wieczystej zmiany treści hipoteki zabezpieczającej
wierzytelność banku konieczne jest dołączenie, obok oświadczenia banku
odpowiadającego wymaganiom art. 95 ust. 1 Pr. bank., także oświadczenia
właściciela nieruchomości złożonego w formie pisemnej zgodnie z ustępem
czwartym tego artykułu. Ponadto uzależnienie podziału hipoteki obciążającej
nieruchomość ulegającą podziałowi, nie tylko od zdarzenia prawnego polegającego
na jej podziale, ale także od złożenia przez wierzyciela hipotecznego oświadczenia
woli odrębnego od złożonego uprzednio oświadczenia woli ustanawiającego
umowny sposób podziału hipoteki powodowałoby, że podział hipoteki następowałby
nie w oparciu o postanowienia umowne ujawnione w księdze wieczystej,
a w oparciu o oświadczenie woli wierzyciela hipotecznego (postanowienia z dnia
21 lutego 2013 r., IV CSK 385/12 i z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CSK 551/12 –
niepubl.).
Z uwagi na powyższe oświadczenie z dnia 9 lutego 2011 r., które miało
stanowić podstawę wpisu podziału hipoteki, zgodnie z którym Bank wyrazi zgodę
na bezobciążeniowe wydzielenie poszczególnych lokali, pod warunkiem zapłaty
ceny w sposób w tym oświadczeniu określony, nie odpowiada wymogom sposobu
podziału hipoteki określonym w art. 76 ust. 4 u.k.w.h.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c.
9