Ts 137/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
393/4/B/2013
POSTANOWIENIE
z dnia 13 lutego 2013 r.
Sygn. akt Ts 137/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A.M. w sprawie zgodności:
1) art. 3941 § 2 i art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 7 w związku z art. 24 w związku z art. 78; art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 130 § 1 i art. 397 § 2 w związku z art. 370 oraz art. 394 § 3 w związku z art. 130 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 7 w związku z art. 2, w związku z art. 45 ust. 1; art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 4 czerwca 2012 r. (data nadania) A.M. (dalej: skarżąca) zakwestionowała, zgodność art. 3941 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim wyłącza możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie (oddalenie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie w przedmiocie zwrotu pozwu), w sprawie z zakresu prawa pracy o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub o odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę, w których zwrot pozwu powoduje brak możliwości wniesienia kolejnego powództwa w terminie z art. 264 Kodeksu Pracy, a więc uniemożliwia skuteczne dochodzenie praw pracowniczych”, z art. art. 7 w związku z art. 24 w związku z art. 78; art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; a także zgodność art. 394 § 1 k.p.c. „w zakresie, w jakim nie przewiduje on możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie w przedmiocie ustalenia wartości przedmiotu sporu na podstawie art. 25 § 1 k.p.c., a do postanowienia takiego nie sporządza się uzasadnienia w myśl art. 357 § 2 k.p.c., wobec czego strona nie zna motywów, którymi kierował się sąd”, z art. 7 w związku z art. 24 w związku z art. 78; art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; oraz zgodność art. 130 § 1 k.p.c. „w zakresie, w jakim jest on interpretowany jako umożliwiający zwrot pozwu lub odrzucenie środka zaskarżenia, bez konieczności wydawania postanowienia w przedmiocie sprawdzenia wartości przedmiotu sporu (art. 25 k.p.c.) w sytuacji, gdy strona co prawda oznaczyła wartość przedmiotu sporu lub zaskarżenia , ale w ocenie sądu w sposób błędny”, z art. 7 w związku z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1; art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji. Skarżąca zakwestionowała również zgodność z powyższymi postanowieniami Konstytucji interpretacji 130 § 1 k.p.c. , zgodnie z którą „nie jest uzupełnieniem braku podpisu złożenie prawidłowo podpisanego pisma tej samej treści co poprzednie. Poza tym skarżąca zakwestionowała zgodność art. 397 § 2 w związku z art. 370 oraz art. 394 § 3 w związku z art. 130 § 1 k.p.c. „w zakresie, w jakim jest z nich interpretowana norma umożliwiająca sądowi odrzucenie zażalenia z powodu braku formalnego, który uniemożliwia nadanie zażaleniu dalszego biegu, w postaci niewskazania wartości przedmiotu zaskarżenia, w przypadku, gdy od orzeczenia przysługuje opłata stała (niezależna od wartości przedmiotu zaskarżenia), a wartość ta podana przez skarżącego jest w ocenie sądu nieprawidłowa”, z art. 7 w związku z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1; art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą. W pozwie z 27 lipca 2011 r. skarżąca wniosła o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę oraz o zasądzenie kwoty 36000,00 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę. Jako wartość przedmiotu sporu wskazała kwotę 36000,00 zł, tj. kwotę obejmującą jedynie wartość przedmiotu sporu roszczenia o odszkodowanie. Zarządzeniem z 18 sierpnia 2011 r. (sygn. akt P 484/11) Sąd Rejonowy w Rzeszowie wezwał skarżącą do uzupełnienia braków formalnych pozwu, tj. do podpisania pisma i podania wartości przedmiotu sporu w postaci wynagrodzenia za okres jednego roku (art. 231 k.p.c.). Skarżąca nie wykonała zarządzenia, w związku z czym sąd zarządzeniem z 16 września 2011 r. orzekł o zwrocie pozwu. Na powyższe zarządzenie skarżąca, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, złożyła zażalenie. Zarządzeniem z 5 października 2011 r. pełnomocnika wezwano do uzupełnienia braków formalnych zażalenia, tj. podania wartości przedmiotu zaskarżenia oraz wartości przedmiotu sporu będącą sumą wartości przedmiotu sporu wszystkich roszczeń zgłoszonych w pozwie, w tym roszczenia o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę. W odpowiedzi na powyższe wezwanie pełnomocnik oświadczył, że skarżąca podtrzymuje wskazaną wartość przedmiotu sporu i że wartość przedmiotu zaskarżenia wynosi 36000,00 zł. W piśmie nie wskazał wartości przedmiotu sporu w związku z roszczeniem o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę stosownie do przepisu art. 231 k.p.c. Ponieważ wezwania nie wykonano, sąd postanowieniem z 17 października 2011 r. odrzucił zażalenie, na które pełnomocnik złożył zażalenie. Wezwany przez sąd rejonowy o podanie wartości przedmiotu zaskarżenia i wartości przedmiotu sporu będącej sumą wartości sporu wszystkich roszczeń zgłoszonych w pozwie, w tym roszczenia o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę, ponownie wskazał kwotę 36000,00 zł. Zdaniem skarżącej powyższa kwota jest sumą wartości przedmiotu wszystkich roszczeń zgłoszonych w pozwie, w tym roszczenia o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę.
Postanowieniem z 28 listopada 2011 r. (sygn. akt IV P 484/11) Sąd Rejonowy w Rzeszowie – Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych odrzucił zażalenie skarżącej na postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu z powodu nieuzupełnienia braków formalnych w terminie. W ocenie sądu skarżąca podała niewłaściwą wartość przedmiotu sporu i zaskarżenia, to zaś uniemożliwia ustalenie opłaty sądowej od zażalenia. Sąd podkreślił, że nie ma możliwości ustalenia właściwej wartości przedmiotu sporu i zaskarżenia. Aby mógł to uczynić, skarżąca musi podać wartość roszczenia o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę. Postanowieniem z 21 lutego 2012 r. (sygn. akt IV Pz 9/12) Sąd Okręgowy w Rzeszowie – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił zażalenie na powyższe postanowienie jako bezzasadne. W uzasadnieniu podkreślił, że sąd rejonowy wydał postanowienie słuszne i zgodne z prawem. Postanowienie sądu okręgowego wraz z uzasadnieniem doręczono skarżącej 3 marca 2012 r.
W skardze konstytucyjnej skarżąca przywołała orzeczenia Trybunału odnoszące się do zasad prawa do sądu oraz prawa do dwuinstancyjnego postępowania. Sformułowała też zarzuty dotyczące – jej zdaniem – niewłaściwej interpretacji niektórych przepisów k.p.c. zakwestionowanych w skardze. Poinformowała, że w sprawie „została wniesiona w jej imieniu w dniu 4 maja 2012 r. skarga konstytucyjna”. Trybunał Konstytucyjny, działając z urzędu, ustalił, że w tym dniu skarżąca wniosła skargę kasacyjną, którą Sąd Okręgowy w Rzeszowie – IV Wydział Cywilny odrzucił postanowieniem z 21 maja 2012 r. (sygn. akt IV Pz 9/12). Postanowieniem z 3 października 2012 r. (sygn. akt IV Pz 10/112) Sąd Najwyższy oddalił zażalenie na postanowienie sądu okręgowego.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2012 r. (doręczonym 29 października 2012 r.) pełnomocnika skarżącej wezwano do usunięcia braków formalnych skargi, tj. do wskazania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie przepisów zakwestionowanych w skardze oraz podania daty doręczenia tego orzeczenia (wraz z uzasadnieniem) skarżącej; wskazania konstytucyjnych praw i wolności, które naruszono w sprawie skarżącej, oraz sposobu ich naruszenia; doręczenia jednego odpisu i czterech kopii postanowienia Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z 28 listopada 2011 r. (sygn. akt IV P 484/11).
W piśmie procesowym z 5 listopada 2012 r. pełnomocnik odniósł się do zarządzenia. Wyjaśnił, że ostatecznym orzeczeniem jest postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 21 lutego 2012 r. (sygn. akt IV Pz 9/12). Wskazał, że w sprawie skarżącej zostały naruszone: „zasada równości wobec prawa, zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada praworządności, prawo do sądu, prawo do zaskarżenia orzeczeń sądowych oraz pozostająca w związku z tym prawem zasada dwuinstancyjności postępowania, a także prawo do drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw, w tym też zakresie szczególnej ochrony przez Państwo pracy i praw pracowniczych”.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Aby można ją było przekazać do merytorycznego rozpoznania, musi ona spełniać liczne przesłanki wynikające zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 46-47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.
Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie orzekł o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że warunkiem rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnych przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tych, które w konkretnej sprawie były podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia. Trybunał Konstytucyjny był zobowiązany zbadać, czy rzeczywiście w niniejszej sprawie zaskarżone przepisy były podstawą wydania ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącej, tj. postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 21 lutego 2012 r. (sygn. akt IV Pz 9/12).
2. Zasadniczym powodem odmowy nadania dalszego biegu kontrolowanej skardze konstytucyjnej jest ustalenie, że art. 3941 § 2 i art. 394 § 1 k.p.c., nie były podstawą ostatecznego orzeczenia, a zatem nie były źródłem naruszenia praw i wolności skarżącej, oraz stwierdzenie, że sformułowane zarzuty odnoszą się do kwestii stosowania prawa.
2.1. W myśl art. 3941 § 2 k.p.c. w sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie można złożyć także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981, a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. Skarżąca twierdzi, że tak sformułowane reguły określające dopuszczalność środków odwoławczych wyłączają „możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu drugiej instancji kończące postępowanie (oddalenie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie w przedmiocie zwrotu pozwu)”. Zasadnicze znaczenie w niniejszej sprawie ma jednak to, że treść zaskarżonego przepisu nie ma związku z ostatecznym orzeczeniem wydanym w sprawie skarżącej. Skarżąca nie wnosiła od powyższego postanowienia żadnych zwyczajnych środków odwoławczych. Nawet jeśli według skarżącej zakwestionowany przepis uniemożliwia jej wniesienie zażalenia, to wynika to jedynie z brzmienia zaskarżonego przepisu i nie jest poparte treścią ostatecznego orzeczenia, wymaganego przez art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ustawy o TK. Oczywiste jest zatem to, że podstawą orzekania sądu w sprawie skarżącej nie mógł być zaskarżony przepis, który określa zasady wnoszenia środków odwoławczych od orzeczenia wydanego przez sąd orzekający jako sąd drugiej instancji.
Trybunał zauważa również, że postanowienie sądu drugiej instancji, tj. postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie, oddala zażalenie na postanowienie o odrzuceniu zażalenia (postanowienie z 28 listopada 2011 r.) na postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu (postanowienie z 17 października 2011 r.), a nie na – jak twierdzi skarżąca – postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu.
2.2. Na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. także nie wydano ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącej. Przepis ten skarżąca uznała za niezgodny z Konstytucją, gdyż „nie przewiduje możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie w przedmiocie ustalenia wartości przedmiotu sporu na podstawie art. 25 § 1 k.p.c., a do postanowienia takiego nie sporządza się uzasadnienia w myśl art. 357 § 2 k.p.c., wobec czego strona nie zna motywów, którymi kierował się sąd”. Trzeba jednak podkreślić, że orzeczeniem, w związku z którym wniesiono skargę konstytucyjną, sąd nie odrzucił zażalenia z powodu niedopuszczalności tego środka prawnego, lecz oddalił jako bezzasadne. Skarżąca nie przedstawiła żadnego innego orzeczenia, tj. takiego, w którym sąd orzekłby o niedopuszczalności zażalenia na postanowienie (niezawierające uzasadnienia) określające wartość przedmiotu sporu na podstawie art. 25 k.p.c.
Powyższa okoliczność, zgodnie z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, jest podstawą odmowy nadania skardze dalszego biegu w zakresie, w jakim skarżąca kwestionuje konstytucyjność art. 3941 § 2 i art. 394 § 1 k.p.c.
3. Trybunał poddał kontroli również art. 130 § 1 k.p.c. w brzmieniu: „Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym”, a także normę, którą skarżąca wywodzi z następujących przepisów: art. 397 § 2 w brzmieniu: „Do postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym. Rozpoznanie zażalenia na postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia, odrzucenia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazania na grzywnę, odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołania oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego dla niej ustanowionego i skazania na grzywnę następuje w składzie jednego sędziego”, w związku z art. 370 w brzmieniu: „Sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie”, oraz art. 394 § 3, który stanowi: „Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów”, w związku z art. 130 § 1 k.p.c. Skarżąca zarzuciła, że przepisy te są niekonstytucyjne w zakresie, w jakim umożliwiają in concreto wywiedzenie norm naruszających jej prawa i wolności.
3.1. Odnosząc się do zarzutów skargi, Trybunał przypomina, że zasadniczo proces stosowania prawa nie mieści się w jego kognicji kontrolnej. Od zasady tej jest jednak wyjątek. W jednym z orzeczeń Trybunał Konstytucyjny stwierdził: „(…) jeżeli jednolita i konsekwentna praktyka stosowania prawa w sposób bezsporny ustaliła wykładnię danego przepisu, a jednocześnie przyjęta interpretacja nie jest kwestionowana przez przedstawicieli doktryny, to przedmiotem kontroli konstytucyjności jest norma prawna dekodowana z danego przepisu zgodnie z ustaloną praktyką” (postanowienie TK z 4 grudnia 2000 r., SK 10/99, OTK ZU nr 8/2000, poz. 300; podobnie wyrok TK z 3 października 2000 r., K 33/99, OTK ZU nr 6/2000, poz. 188).
Ani w skardze, ani w piśmie procesowym uzupełniającym jej braki skarżąca nie wskazała, by w zakresie, w jakim z przepisów tych można było wywodzić – jej zdaniem – niekonstytucyjne normy, była jakakolwiek linia orzecznicza. W związku z tym zarzuty skargi należało uznać za odnoszące się do kwestii interpretowania prawa przez sądy orzekające w sprawie skarżącej.
Powyższa okoliczność, zgodnie z art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, jest podstawą odmowy nadania skardze dalszego biegu w zakresie, w jakim skarżąca kwestionuje konstytucyjność art. 130 § 1 oraz art. 397 § 2 w związku z art. 394 § 3 w związku z art. 130 § 1 k.p.c.
4. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że warunkiem przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania jest wskazanie nie każdego naruszenia Konstytucji, ale tylko naruszenia jej norm wyrażających wolności lub prawa człowieka i obywatela. Zatem w skardze konstytucyjnej należy wskazać zarówno konkretną osobę, której wolności lub prawa naruszono, jak i to, które z określonych (poręczonych, zapewnionych, gwarantowanych, chronionych) w Konstytucji wolności lub praw zostały naruszone oraz określić sposób tego naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).
Jako podstawy skargi konstytucyjnej skarżąca wskazuje m.in.: art. 2, art. 7, art. 24 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji. Trzeba jednakże przypomnieć, że w swoich orzeczeniach Trybunał wielokrotnie wypowiadał się, że postanowienia te nie są źródłem przysługujących skarżącym praw i wolności o charakterze podmiotowym, w związku z tym nie mogą być powoływane jako samodzielne wzorce kontroli w postępowaniu skargowym (zob. postanowienia pełnego składu TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225 i 23 stycznia 2002 r. Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, a także postanowienia TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53 oraz 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13).
W skardze konstytucyjnej skarżąca nie zawarła także właściwego, zgodnego z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, wskazania sposobu naruszenia praw i wolności. W swoich orzeczeniach Trybunał wielokrotnie podkreślał, że prawidłowe wykonanie obowiązku polegającego na przedstawieniu, jakie konstytucyjne prawa lub wolności (i w jaki sposób) zostały naruszone przez przepisy będące przedmiotem wnoszonej skargi konstytucyjnej, polega nie tylko na wskazaniu (numerycznym) postanowień Konstytucji i zasad z nich wyprowadzanych, z którymi – zdaniem skarżącej – niezgodne są kwestionowane przepisy, lecz także na precyzyjnym przedstawieniu treści prawa lub wolności wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Powinna temu towarzyszyć szczegółowa i precyzyjna argumentacja, uprawdopodabniająca stawiane zarzuty. Z powyższego obowiązku nie może zwolnić skarżącego, działający niejako z własnej inicjatywy, Trybunał Konstytucyjny, który – zgodnie z art. 66 ustawy o TK – orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej (zob. postanowienie TK z 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). W konsekwencji niedopuszczalne jest, by Trybunał samodzielnie precyzował, a tym bardziej uzasadniał, jedynie ogólnikowo sformułowane zarzuty niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (zob. postanowienie TK z 4 lutego 2009 r., Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138).
Okoliczność niewskazania sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej jest – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – kolejną przesłanką odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny orzekł jak na wstępie.
POSTANOWIENIE
z dnia 13 lutego 2013 r.
Sygn. akt Ts 137/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A.M. w sprawie zgodności:
1) art. 3941 § 2 i art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 7 w związku z art. 24 w związku z art. 78; art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 130 § 1 i art. 397 § 2 w związku z art. 370 oraz art. 394 § 3 w związku z art. 130 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 7 w związku z art. 2, w związku z art. 45 ust. 1; art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 4 czerwca 2012 r. (data nadania) A.M. (dalej: skarżąca) zakwestionowała, zgodność art. 3941 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim wyłącza możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie (oddalenie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie w przedmiocie zwrotu pozwu), w sprawie z zakresu prawa pracy o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub o odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę, w których zwrot pozwu powoduje brak możliwości wniesienia kolejnego powództwa w terminie z art. 264 Kodeksu Pracy, a więc uniemożliwia skuteczne dochodzenie praw pracowniczych”, z art. art. 7 w związku z art. 24 w związku z art. 78; art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; a także zgodność art. 394 § 1 k.p.c. „w zakresie, w jakim nie przewiduje on możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie w przedmiocie ustalenia wartości przedmiotu sporu na podstawie art. 25 § 1 k.p.c., a do postanowienia takiego nie sporządza się uzasadnienia w myśl art. 357 § 2 k.p.c., wobec czego strona nie zna motywów, którymi kierował się sąd”, z art. 7 w związku z art. 24 w związku z art. 78; art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; oraz zgodność art. 130 § 1 k.p.c. „w zakresie, w jakim jest on interpretowany jako umożliwiający zwrot pozwu lub odrzucenie środka zaskarżenia, bez konieczności wydawania postanowienia w przedmiocie sprawdzenia wartości przedmiotu sporu (art. 25 k.p.c.) w sytuacji, gdy strona co prawda oznaczyła wartość przedmiotu sporu lub zaskarżenia , ale w ocenie sądu w sposób błędny”, z art. 7 w związku z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1; art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji. Skarżąca zakwestionowała również zgodność z powyższymi postanowieniami Konstytucji interpretacji 130 § 1 k.p.c. , zgodnie z którą „nie jest uzupełnieniem braku podpisu złożenie prawidłowo podpisanego pisma tej samej treści co poprzednie. Poza tym skarżąca zakwestionowała zgodność art. 397 § 2 w związku z art. 370 oraz art. 394 § 3 w związku z art. 130 § 1 k.p.c. „w zakresie, w jakim jest z nich interpretowana norma umożliwiająca sądowi odrzucenie zażalenia z powodu braku formalnego, który uniemożliwia nadanie zażaleniu dalszego biegu, w postaci niewskazania wartości przedmiotu zaskarżenia, w przypadku, gdy od orzeczenia przysługuje opłata stała (niezależna od wartości przedmiotu zaskarżenia), a wartość ta podana przez skarżącego jest w ocenie sądu nieprawidłowa”, z art. 7 w związku z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1; art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą. W pozwie z 27 lipca 2011 r. skarżąca wniosła o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę oraz o zasądzenie kwoty 36000,00 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę. Jako wartość przedmiotu sporu wskazała kwotę 36000,00 zł, tj. kwotę obejmującą jedynie wartość przedmiotu sporu roszczenia o odszkodowanie. Zarządzeniem z 18 sierpnia 2011 r. (sygn. akt P 484/11) Sąd Rejonowy w Rzeszowie wezwał skarżącą do uzupełnienia braków formalnych pozwu, tj. do podpisania pisma i podania wartości przedmiotu sporu w postaci wynagrodzenia za okres jednego roku (art. 231 k.p.c.). Skarżąca nie wykonała zarządzenia, w związku z czym sąd zarządzeniem z 16 września 2011 r. orzekł o zwrocie pozwu. Na powyższe zarządzenie skarżąca, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, złożyła zażalenie. Zarządzeniem z 5 października 2011 r. pełnomocnika wezwano do uzupełnienia braków formalnych zażalenia, tj. podania wartości przedmiotu zaskarżenia oraz wartości przedmiotu sporu będącą sumą wartości przedmiotu sporu wszystkich roszczeń zgłoszonych w pozwie, w tym roszczenia o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę. W odpowiedzi na powyższe wezwanie pełnomocnik oświadczył, że skarżąca podtrzymuje wskazaną wartość przedmiotu sporu i że wartość przedmiotu zaskarżenia wynosi 36000,00 zł. W piśmie nie wskazał wartości przedmiotu sporu w związku z roszczeniem o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę stosownie do przepisu art. 231 k.p.c. Ponieważ wezwania nie wykonano, sąd postanowieniem z 17 października 2011 r. odrzucił zażalenie, na które pełnomocnik złożył zażalenie. Wezwany przez sąd rejonowy o podanie wartości przedmiotu zaskarżenia i wartości przedmiotu sporu będącej sumą wartości sporu wszystkich roszczeń zgłoszonych w pozwie, w tym roszczenia o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę, ponownie wskazał kwotę 36000,00 zł. Zdaniem skarżącej powyższa kwota jest sumą wartości przedmiotu wszystkich roszczeń zgłoszonych w pozwie, w tym roszczenia o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę.
Postanowieniem z 28 listopada 2011 r. (sygn. akt IV P 484/11) Sąd Rejonowy w Rzeszowie – Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych odrzucił zażalenie skarżącej na postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu z powodu nieuzupełnienia braków formalnych w terminie. W ocenie sądu skarżąca podała niewłaściwą wartość przedmiotu sporu i zaskarżenia, to zaś uniemożliwia ustalenie opłaty sądowej od zażalenia. Sąd podkreślił, że nie ma możliwości ustalenia właściwej wartości przedmiotu sporu i zaskarżenia. Aby mógł to uczynić, skarżąca musi podać wartość roszczenia o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę. Postanowieniem z 21 lutego 2012 r. (sygn. akt IV Pz 9/12) Sąd Okręgowy w Rzeszowie – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił zażalenie na powyższe postanowienie jako bezzasadne. W uzasadnieniu podkreślił, że sąd rejonowy wydał postanowienie słuszne i zgodne z prawem. Postanowienie sądu okręgowego wraz z uzasadnieniem doręczono skarżącej 3 marca 2012 r.
W skardze konstytucyjnej skarżąca przywołała orzeczenia Trybunału odnoszące się do zasad prawa do sądu oraz prawa do dwuinstancyjnego postępowania. Sformułowała też zarzuty dotyczące – jej zdaniem – niewłaściwej interpretacji niektórych przepisów k.p.c. zakwestionowanych w skardze. Poinformowała, że w sprawie „została wniesiona w jej imieniu w dniu 4 maja 2012 r. skarga konstytucyjna”. Trybunał Konstytucyjny, działając z urzędu, ustalił, że w tym dniu skarżąca wniosła skargę kasacyjną, którą Sąd Okręgowy w Rzeszowie – IV Wydział Cywilny odrzucił postanowieniem z 21 maja 2012 r. (sygn. akt IV Pz 9/12). Postanowieniem z 3 października 2012 r. (sygn. akt IV Pz 10/112) Sąd Najwyższy oddalił zażalenie na postanowienie sądu okręgowego.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2012 r. (doręczonym 29 października 2012 r.) pełnomocnika skarżącej wezwano do usunięcia braków formalnych skargi, tj. do wskazania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie przepisów zakwestionowanych w skardze oraz podania daty doręczenia tego orzeczenia (wraz z uzasadnieniem) skarżącej; wskazania konstytucyjnych praw i wolności, które naruszono w sprawie skarżącej, oraz sposobu ich naruszenia; doręczenia jednego odpisu i czterech kopii postanowienia Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z 28 listopada 2011 r. (sygn. akt IV P 484/11).
W piśmie procesowym z 5 listopada 2012 r. pełnomocnik odniósł się do zarządzenia. Wyjaśnił, że ostatecznym orzeczeniem jest postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 21 lutego 2012 r. (sygn. akt IV Pz 9/12). Wskazał, że w sprawie skarżącej zostały naruszone: „zasada równości wobec prawa, zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada praworządności, prawo do sądu, prawo do zaskarżenia orzeczeń sądowych oraz pozostająca w związku z tym prawem zasada dwuinstancyjności postępowania, a także prawo do drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw, w tym też zakresie szczególnej ochrony przez Państwo pracy i praw pracowniczych”.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Aby można ją było przekazać do merytorycznego rozpoznania, musi ona spełniać liczne przesłanki wynikające zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 46-47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.
Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie orzekł o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że warunkiem rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnych przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tych, które w konkretnej sprawie były podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia. Trybunał Konstytucyjny był zobowiązany zbadać, czy rzeczywiście w niniejszej sprawie zaskarżone przepisy były podstawą wydania ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącej, tj. postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 21 lutego 2012 r. (sygn. akt IV Pz 9/12).
2. Zasadniczym powodem odmowy nadania dalszego biegu kontrolowanej skardze konstytucyjnej jest ustalenie, że art. 3941 § 2 i art. 394 § 1 k.p.c., nie były podstawą ostatecznego orzeczenia, a zatem nie były źródłem naruszenia praw i wolności skarżącej, oraz stwierdzenie, że sformułowane zarzuty odnoszą się do kwestii stosowania prawa.
2.1. W myśl art. 3941 § 2 k.p.c. w sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie można złożyć także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981, a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. Skarżąca twierdzi, że tak sformułowane reguły określające dopuszczalność środków odwoławczych wyłączają „możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu drugiej instancji kończące postępowanie (oddalenie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie w przedmiocie zwrotu pozwu)”. Zasadnicze znaczenie w niniejszej sprawie ma jednak to, że treść zaskarżonego przepisu nie ma związku z ostatecznym orzeczeniem wydanym w sprawie skarżącej. Skarżąca nie wnosiła od powyższego postanowienia żadnych zwyczajnych środków odwoławczych. Nawet jeśli według skarżącej zakwestionowany przepis uniemożliwia jej wniesienie zażalenia, to wynika to jedynie z brzmienia zaskarżonego przepisu i nie jest poparte treścią ostatecznego orzeczenia, wymaganego przez art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ustawy o TK. Oczywiste jest zatem to, że podstawą orzekania sądu w sprawie skarżącej nie mógł być zaskarżony przepis, który określa zasady wnoszenia środków odwoławczych od orzeczenia wydanego przez sąd orzekający jako sąd drugiej instancji.
Trybunał zauważa również, że postanowienie sądu drugiej instancji, tj. postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie, oddala zażalenie na postanowienie o odrzuceniu zażalenia (postanowienie z 28 listopada 2011 r.) na postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu (postanowienie z 17 października 2011 r.), a nie na – jak twierdzi skarżąca – postanowienie o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu.
2.2. Na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. także nie wydano ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącej. Przepis ten skarżąca uznała za niezgodny z Konstytucją, gdyż „nie przewiduje możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie w przedmiocie ustalenia wartości przedmiotu sporu na podstawie art. 25 § 1 k.p.c., a do postanowienia takiego nie sporządza się uzasadnienia w myśl art. 357 § 2 k.p.c., wobec czego strona nie zna motywów, którymi kierował się sąd”. Trzeba jednak podkreślić, że orzeczeniem, w związku z którym wniesiono skargę konstytucyjną, sąd nie odrzucił zażalenia z powodu niedopuszczalności tego środka prawnego, lecz oddalił jako bezzasadne. Skarżąca nie przedstawiła żadnego innego orzeczenia, tj. takiego, w którym sąd orzekłby o niedopuszczalności zażalenia na postanowienie (niezawierające uzasadnienia) określające wartość przedmiotu sporu na podstawie art. 25 k.p.c.
Powyższa okoliczność, zgodnie z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, jest podstawą odmowy nadania skardze dalszego biegu w zakresie, w jakim skarżąca kwestionuje konstytucyjność art. 3941 § 2 i art. 394 § 1 k.p.c.
3. Trybunał poddał kontroli również art. 130 § 1 k.p.c. w brzmieniu: „Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym”, a także normę, którą skarżąca wywodzi z następujących przepisów: art. 397 § 2 w brzmieniu: „Do postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym. Rozpoznanie zażalenia na postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia, odrzucenia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazania na grzywnę, odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołania oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego dla niej ustanowionego i skazania na grzywnę następuje w składzie jednego sędziego”, w związku z art. 370 w brzmieniu: „Sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie”, oraz art. 394 § 3, który stanowi: „Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów”, w związku z art. 130 § 1 k.p.c. Skarżąca zarzuciła, że przepisy te są niekonstytucyjne w zakresie, w jakim umożliwiają in concreto wywiedzenie norm naruszających jej prawa i wolności.
3.1. Odnosząc się do zarzutów skargi, Trybunał przypomina, że zasadniczo proces stosowania prawa nie mieści się w jego kognicji kontrolnej. Od zasady tej jest jednak wyjątek. W jednym z orzeczeń Trybunał Konstytucyjny stwierdził: „(…) jeżeli jednolita i konsekwentna praktyka stosowania prawa w sposób bezsporny ustaliła wykładnię danego przepisu, a jednocześnie przyjęta interpretacja nie jest kwestionowana przez przedstawicieli doktryny, to przedmiotem kontroli konstytucyjności jest norma prawna dekodowana z danego przepisu zgodnie z ustaloną praktyką” (postanowienie TK z 4 grudnia 2000 r., SK 10/99, OTK ZU nr 8/2000, poz. 300; podobnie wyrok TK z 3 października 2000 r., K 33/99, OTK ZU nr 6/2000, poz. 188).
Ani w skardze, ani w piśmie procesowym uzupełniającym jej braki skarżąca nie wskazała, by w zakresie, w jakim z przepisów tych można było wywodzić – jej zdaniem – niekonstytucyjne normy, była jakakolwiek linia orzecznicza. W związku z tym zarzuty skargi należało uznać za odnoszące się do kwestii interpretowania prawa przez sądy orzekające w sprawie skarżącej.
Powyższa okoliczność, zgodnie z art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, jest podstawą odmowy nadania skardze dalszego biegu w zakresie, w jakim skarżąca kwestionuje konstytucyjność art. 130 § 1 oraz art. 397 § 2 w związku z art. 394 § 3 w związku z art. 130 § 1 k.p.c.
4. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że warunkiem przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania jest wskazanie nie każdego naruszenia Konstytucji, ale tylko naruszenia jej norm wyrażających wolności lub prawa człowieka i obywatela. Zatem w skardze konstytucyjnej należy wskazać zarówno konkretną osobę, której wolności lub prawa naruszono, jak i to, które z określonych (poręczonych, zapewnionych, gwarantowanych, chronionych) w Konstytucji wolności lub praw zostały naruszone oraz określić sposób tego naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).
Jako podstawy skargi konstytucyjnej skarżąca wskazuje m.in.: art. 2, art. 7, art. 24 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji. Trzeba jednakże przypomnieć, że w swoich orzeczeniach Trybunał wielokrotnie wypowiadał się, że postanowienia te nie są źródłem przysługujących skarżącym praw i wolności o charakterze podmiotowym, w związku z tym nie mogą być powoływane jako samodzielne wzorce kontroli w postępowaniu skargowym (zob. postanowienia pełnego składu TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225 i 23 stycznia 2002 r. Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, a także postanowienia TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53 oraz 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13).
W skardze konstytucyjnej skarżąca nie zawarła także właściwego, zgodnego z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, wskazania sposobu naruszenia praw i wolności. W swoich orzeczeniach Trybunał wielokrotnie podkreślał, że prawidłowe wykonanie obowiązku polegającego na przedstawieniu, jakie konstytucyjne prawa lub wolności (i w jaki sposób) zostały naruszone przez przepisy będące przedmiotem wnoszonej skargi konstytucyjnej, polega nie tylko na wskazaniu (numerycznym) postanowień Konstytucji i zasad z nich wyprowadzanych, z którymi – zdaniem skarżącej – niezgodne są kwestionowane przepisy, lecz także na precyzyjnym przedstawieniu treści prawa lub wolności wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Powinna temu towarzyszyć szczegółowa i precyzyjna argumentacja, uprawdopodabniająca stawiane zarzuty. Z powyższego obowiązku nie może zwolnić skarżącego, działający niejako z własnej inicjatywy, Trybunał Konstytucyjny, który – zgodnie z art. 66 ustawy o TK – orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej (zob. postanowienie TK z 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). W konsekwencji niedopuszczalne jest, by Trybunał samodzielnie precyzował, a tym bardziej uzasadniał, jedynie ogólnikowo sformułowane zarzuty niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (zob. postanowienie TK z 4 lutego 2009 r., Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138).
Okoliczność niewskazania sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej jest – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – kolejną przesłanką odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny orzekł jak na wstępie.