Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 22 maja 2015r.

Sąd Okręgowy w (...) IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym :

Przewodniczący SSO Mariusz Struski

Sędziowie SO: Wanda Dumanowska (spr.), Andrzej Jastrzębski

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Zadrożna

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2015 r., w S.

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w G.

o ustanowienie służebności przesyłu

i sprawy z wniosku (...) Spółki Akcyjnej w G.

z udziałem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L.

o zasiedzenie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego
w L. z dnia 28 stycznia 2015 r. sygn. akt I Ns 451/12

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie 1 w ten sposób,
że stwierdzić, iż (...) Spółka Akcyjna w G. nabyła z dniem 2 października 2010 r. służebność przesyłu w zakresie opisanym w dalszej części tego punktu,

2.  oddalić apelację w pozostałym zakresie.

Sygn. akt IV Ca 206/15

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni (...) Spółka z o.o. w L. wniosła o ustanowienie, na mocy art. 305 § 1 kodeksu cywilnego, służebności przesyłu obciążającej nieruchomość stanowiącą działkę numer (...) dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w (...)prowadzi Kw nr (...) na rzecz przedsiębiorcy (...) S.A. w G., której treścią jest znoszenie istnienia na nieruchomości obciążonej i w przestrzeni nad i pod powierzchnią tej nieruchomości urządzeń przesyłowych i ich instalacji oraz prawa korzystania nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji wraz prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem za wynagrodzeniem w kwocie 4000 zł miesięcznie.

Uczestniczka postępowania (...) S.A. w G. wniosła o zawieszenie postępowania w sprawie, podnosząc iż osobnym wnioskiem wystąpiła o stwierdzenie iż nabyła z dniem 20 maja 1989r. przez zasiedzenie służebność przesyłu, obciążającą nieruchomość gruntową składającą się z działki gruntu numer (...) położonej w L. dla której Sąd Rejonowy w (...) V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...), polegającą na prawie korzystania przez wnioskodawcę z nieruchomości obciążonej poprzez utrzymanie, konserwację, naprawę, modernizację i eksploatację wraz z prawem wejścia na nieruchomość obciążoną w każdej chwili trwania służebności w celu wykonania niezbędnych robót związanych z utrzymaniem, konserwacją, naprawą i eksploatacją, w szczególności wejścia i wjazdu na teren nieruchomości obciążonej sprzętem, w tym także ciężkim. W uzasadnieniu wniosku wskazano iż urządzenia elektroenergetyczne na działkach wnioskodawcy zostały zbudowane w roku 1979 a uczestnik postępowania rozpoczął korzystanie z nich w dniu 20 maja 1979 roku.

Pismem z dnia 17 października 2014 r. uczestniczka sprecyzowała swój wcześniejszy wniosek wnosząc o zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Z uwagi na fakt iż sprawa o ustanowienie służebności przesyłu jak też o zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu pozostają ze sobą w ścisłym związku zarządzono połączenie ich do wspólnego rozpoznania.

Wnioskodawca (...) , (...) wniósł o oddalenie wniosku podnosząc iż z racji tego, że pojęcie służebności przesyłu wprowadzono w 2008 roku nie upłynął jeszcze okres czasu umożliwiający zasiedzenie służebności przesyłu. Jednocześnie zmodyfikowano wniosek w zakresie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności wnosząc o zasądzenie z tego tytułu na rzecz wnioskodawcy kwoty 20.000 zł miesięcznie w miejsce pierwotnie określonej kwoty 4000 zł miesięcznie. Na rozprawie w dniu 28 stycznia 2015 r. Wiceprezes (...) M. M. (1) ograniczył kwotę wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu z kwoty 20.000 zł miesięcznie do kwoty 4000 zł miesięcznie.

Postanowieniem z dnia 28 stycznia 2015 r. Sąd Rejonowy w (...) stwierdził, że (...) S.A. w G. nabyła z dniem 20 maja 1989 r. przez zasiedzenie służebność gruntową o treści służebności przesyłu obciążającą nieruchomość gruntową położoną w miejscowości L. obejmujący fragment działki ewidencyjnej o numerze (...) dla której Sąd Rejonowy w (...)Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) określony w opinii biegłego R. B. z dnia 9 marca 2013 r. stanowiącej integralną część niniejszego postanowienia polegającą na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej poprzez utrzymanie, konserwację, naprawę i eksploatację urządzeń napowietrznej linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 110 kV relacji (...) L. K. – (...) L. (...) oraz wejście i wjazd na nieruchomość obciążoną w każdej chwili w okresie trwania służebności w celu wykonania niezbędnych robót związanych z utrzymaniem, konserwacją, naprawą i eksploatacją urządzeń napowietrznej linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 110 kV w szczególności wejścia, wjazdu na teren nieruchomości obciążonej sprzętem, w tym także ciężkim (takim jak samochody ciężarowe i koparki); wniosek (...) Spółki z o.o. w L. o ustanowienie odpłatnej służebności przesyłu na działce numer (...) położonej w L. dla której Sąd Rejonowy w (...) V wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Kw (...) oddalił oraz stwierdził, że koszty postępowania w sprawie strony ponoszą we własnym zakresie.

Z uzasadnienia tego postanowienia wynika, iż zostało ono oparte na następujących ustaleniach:

(...) Spółka z o.o. w L. od roku 2006 jest właścicielką działki numer (...) o obszarze 0,5628 ha położonej w L. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w (...) V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą oznaczoną numerem (...). Wcześniej działka ta była własnością (...) Spółki Jawnej, która przekształciła się następnie w (...) Spółkę z o.o. w L.. Działkę numer (...) nabyli od Starostwa L. w roku 1997 małżonkowie M. i M. M. (1) i przenieśli prawo własności do majątku (...) Spółki Jawnej. W dacie zakupu tej działki był już na niej usytuowany słup przesyłowy linii wysokiego napięcia a przez sam środek działki przebiegała linia przesyłowa wysokiego napięcia. Prezesem Spółki jest M. M. (2) a wiceprezesem jej mąż M. M. (1).

Pismem z dnia 10 maja 2012 roku M. M. (2) wystąpiła do uczestniczki o ustanowienie na działce numer (...) na rzecz (...) S.A. w G. odpłatnej służebności przesyłu za wynagrodzeniem miesięcznym w kwocie 4000 zł oraz o przyznanie Spółce z o.o. (...) odszkodowania za bezumowne korzystanie z działki za ostatnie dziesięć lat. W odpowiedzi, pismem z dnia 20 sierpnia 2012r. (...) wskazała iż ze spornej działki korzysta co najmniej od 30 lat i nastąpiło już zasiedzenie służebności przesyłu.

Na przedmiotowej nieruchomości znajdują się elementy infrastruktury elektroenergetycznej, należącej do (...) S.A. w G. w postaci jednego słupa linii wysokiego napięcia oraz linii elektroenergetycznej linii wysokiego napięcia. Linia ta wybudowana została zgodnie z decyzją z dnia 28 marca 1977 roku Wojewódzkiego Zarządu Rozbudowy Miast i Osiedli w S. z upoważnienia Wojewody S.. Przebieg linii obrazuje rysunek będący załącznikiem do wymienionej decyzji . Zakończenie budowy linii odbyło się w dwóch etapach. Protokołem, odbioru z dnia 18 grudnia 1978 roku dokonano odbioru linii przesyłowej na odcinku L. - S. a protokołem odbioru z dnia 2 maja 1979 roku dokonano odbioru linii na odcinku L. – W.. Poprzednik prawny uczestniczki rozpoczął korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia w zakresie linii elektroenergetycznej 110 kV w dniu 20 maja 1979 roku, co odnotowano w protokole z dnia 2 maja 1979 roku. W tym dniu przedmiotowa linia została włączona do sieci urządzeń (...) S.A. W 1988 roku na trasie linii W. – L. wybudowano Główny punkt zasilania L. (...) i od tej daty zmieniono nazwę linii na L. - K. – L. (...) oraz L. (...). Słup linii przesyłowej, od czasu jego zbudowania, nie był wymieniany był tylko malowany. Linia przesyłowa była przez cały czas eksploatowana.

(...) S.A. w G. jest następcą prawnym przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w S., który początkowo działał w ramach przedsiębiorstwa Zakłady (...) z siedzibą B.. Na mocy zarządzenia (...) Naczelnego Dyrektora Zakładów (...) w B. z dnia 10 maja 1978 roku dokonano organizacyjnego wyodrębnienia Zakładu (...) w S.. Zarządzeniem (...) Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1988 roku w sprawie podziału niektórych przedsiębiorstw zgrupowanych we Wspólnocie (...) i (...) (...) podziałowi uległ (...) O. (...) w B.. W wyniku podziału utworzono m.in. Zakład (...) z siedzibą w S.. Następnie zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 roku dokonano podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w S. i przekształcono je w jednoosobową spółkę z udziałem Skarbu Państwa. Aktem notarialnym z dnia 12 lipca 1993 roku sporządzonym przez notariusza T. J. przedsiębiorstwo państwowe zostało przekształcone w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa działającą pod firmą Zakład (...) Spółka Akcyjna. Spółka ta w 2004 roku uległa przekształceniu na spółkę (...) S.A. w wyniku połączenia spółek w trybie art. 492§1 k.s.h. W dalszej kolejności nastąpiła zmiana firmy tej spółki na (...) S.A. jak brzmi obecnie.

Powołany w sprawie biegły sądowy z zakresu geodezji po przeprowadzeniu oględzin nieruchomości w swojej pisemnej opinii z dnia 9 marca 2013 roku określił jakie powierzchnie zajmują linie przesyłowe i urządzenia elektroenergetyczne na działce należącej do (...) , (...) w L.. Biegły przedstawił w załączniku do opinii przebieg linii przesyłowej i usytuowanie urządzeń elektroenergetycznych na działce należącej do wnioskodawcy. Z opinii biegłego wynika iż na działce numer (...) znajduje się pojedynczy słup linii wysokiego napięcia.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy uznał, iż wniosek (...) S.A. w G. zasługiwał na uwzględnienie.

Odwołując się do art. 305 ⁴ kc Sąd wskazał, iż do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych, której definicję zawiera art. 292 kc. Nadto wskazał, iż przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio a przesłanką zasiedzenia służebności gruntowej jest istnienie trwałego i widocznego urządzenia umożliwiającego wykonywanie służebności danego rodzaju. Urządzenie to musi być w zasadzie wykonane przez posiadacza służebności a nie przez właściciela nieruchomości, z której posiadacz korzysta w zakresie służebności, tylko bowiem wtedy stanowi widoczny znak ostrzegający właściciela nieruchomości o korzystaniu z niej.

Odwołując się do przepisu art. 172 kc Sąd Rejonowy wskazał, iż kodeks cywilny wymienia jako przesłanki zasiedzenia posiadanie i upływ czasu. Do nabycia nieruchomości przez zasiedzenie konieczne jest, aby władający nieruchomością był jej posiadaczem oraz aby posiadanie trwało przez czas określony w ustawie. Samo więc władanie rzeczą nie wystarcza do zasiedzenia. Do dnia 1 października 1990 r. dla zasiedzenia nieruchomości obowiązywał termin 10 lat w dobrej wierze, a 20 lat w złej wierze. Z dniem 1 października 1990 r. terminy te zostały przedłużone odpowiednio do 20 i 30 lat. Okres posiadania niezbędny do zasiedzenia zależny jest od tego czy posiadanie było posiadaniem w dobrej czy złej wierze. Decydująca jest przy tym dla każdego terminu tylko chwila uzyskania posiadania wobec czego późniejsze od tej chwili okoliczności powodujące ,że samoistny posiadacz stał się posiadaczem w złej wierze nie mają już znaczenia i nie powodują przedłużenia terminu do 30 lat.

Dalej Sąd Rejonowy stwierdził, że po uchyleniu przez ustawę z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny przestało istnieć z dniem 1 października 1990 r. zróżnicowanie form typów własności wg kryterium podmiotowego a tym samym utraciły moc wszelkie ograniczenia dopuszczalności nabycia przez zasiedzenie własności państwowej. Od tej daty zasiedzenie stało się dopuszczalne względem wszelkich nieruchomości. Następnie Sąd odwołał się do orzecznictwa Sądu Najwyższego, w którym wyrażony został pogląd dopuszczający nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa energetycznego, także przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu - art. 305 ¹ - 305 ⁴ kodeksu cywilnego

Przechodząc do realiów przedmiotowej sprawy Sąd I-ej instancji wskazał, iż w dniu rozpoczęcia biegu terminu zasiedzenia służebności przez uczestniczkę postepowania (...) obowiązywał przepis art. 172 kc w związku z art. 292 kc przewidujący termin zasiedzenia – 10 lat dla posiadacza w dobrej wierze i 20 lat dla posiadacza w złej wierze. Na mocy ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. ( Dz. U. Nr 55, poz. 321 ) nowelizującej kodeks cywilny z dniem 1 października 1990r. terminy zasiedzenia uległy wydłużeniu odpowiednio do 20 i 30 lat, zaś zgodnie z art. 9 ustawy nowelizacyjnej do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się od tej chwili przepisy niniejszej ustawy, dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie. Zgodnie z treścią art. 10 ustawy nowelizującej kodeks cywilny jeżeli przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy istniał stan, który wg przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości a wg przepisów obowiązujących po wejściu w życie ustawy prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie, jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy , lecz nie więcej niż o połowę. Następnie Sąd wskazał, iż w orzeczeniu z dnia 13 stycznia 1995r., w sprawie III CZP 174/84, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przez użyty w tym przedmiocie zwrot „ przed wejściem w życie ustawy” należy rozumieć czas istniejący przed wejściem w życie ustawy, a niekoniecznie istniejący do dnia jej wejścia w życie. R. legis zaś tego przepisu polega na złagodzeniu rygoryzmu przepisów wyłączających możliwość zasiedzenia nieruchomości państwowych w ten sposób, aby ze złagodzenia tego mogli korzystać wszyscy posiadacze nieruchomości państwowych przed wejściem w życie ustawy , a nie tylko posiadacze tych nieruchomości państwowych, które miały taki status także do dnia jej wejścia w życie .

Zdaniem Sądu Rejonowego poprzednik prawny wnioskodawcy, wchodząc w posiadanie służebności był w dobrej wierze. Za takim wnioskiem przemawia fakt, iż dobra wiara (...) S.A. wynika w niniejszej sprawie z przekonania o służącej jej prawie do korzystania z urządzeń elektroenergetycznych posadowionych na działce (...). Przekonanie to miało podstawę prawną w przepisach obowiązujących w czasie obejmowania w posiadanie: ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli uchylonej przez art. 71 pkt. 1 ustawy Prawo energetyczne z dniem 5 grudnia 1997 roku oraz dekretu z dnia 30 czerwca 1951r. o obowiązku świadczeń w naturze na niektóre cele publiczne – Dz. U. nr 38, poz. 284 ze zmianami. Dobra wiara uczestniczki wynika również z decyzji administracyjnej zatwierdzającej plan budowy linii m.in. na działce numer (...) będącej własnością (...).

W ocenie Sądu Rejonowego wnioskodawca w niniejszej sprawie może do okresu swojego posiadania doliczyć okres posiadania po dniu 1 lutego 1989r. a także okres posiadania nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu przed tą datą. Należy bowiem zważyć, że przed dniem 1 lutego 1989r. okres zasiedzenia służebności również biegł. Biorąc zatem pod uwagę, iż (...) S.A. w G. był posiadaczem działki numer (...) w dobrej wierze od 20 maja 1979 r. a okres niezbędny do nabycia przez zasiedzenie wynosi 10 lat orzeczono jak w pkt 1. postanowienia.

Wobec treści pkt. 1 postanowienia wniosek o ustanowienie służebności przesyłu oddalono – pkt. 2 postanowienia.

O kosztach postepowania orzeczono na podstawie art. 520 §1 kpc i określono w pkt. 3 postanowienia, iż każdy z uczestników postępowania ponosi koszty postępowania w sprawie związane ze swym udziałem w sprawie.

Z rozstrzygnięciem powyższym nie zgodził się wnioskodawczyni (...) Spółka z o.o. w L., która zaskarżając wydane orzeczenie w całości, podniosła zarzuty naruszenia:

1)  art. 7 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie,

2)  art. 6 kc, art. 232 kpc i art. 233 kpc przez uznanie, że uczestnik korzystał z gruntów w zakresie istniejących na nich urządzeń elektro-energetycznych w dobrej wierze,

3)  art. 67 ust. 1, 2 i 3 oraz art. 87 ust. 1 Konstytucji RP poprzez naruszenie orzeczeniem prawa własności wnioskodawcy.

W uzasadnieniu wnioskodawca wskazał, że skoro przedsiębiorstwo przesyłowe nie może przedstawić żadnej dokumentacji dotyczącej legalności inwestycji, to nie może mówić, że korzysta z gruntu w dobrej wierze. W ocenie wnioskodawcy bez znaczenia jest fakt, że przedmiotowy grunt był w momencie zakończenia budowy własnością Skarbu Państwa. Nadto stwierdził apelujący, że przedsiębiorstwo przesyłowe w 1990r. nie budowało urządzeń przesyłowych na swoim gruncie, lecz na gruncie należącym do innego wyodrębnionego prawnie podmiotu i nie będącym w zarządzie lub posiadaniu tego przedsiębiorstwa przesyłowego. W konsekwencji uczestnik domagał się uchylenia postanowienia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia na rzecz wnioskodawcy od uczestnika zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

W odpowiedzi na apelację uczestnik wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od uczestnika na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie, ale z innych przyczyn niż w niej wskazane.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwolił Sądowi rozpoznającemu apelację na konstatację, że dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia, jak i w znacznej mierze wnioski, wywiedzione z przeprowadzonego postępowania dowodowego prowadzące do wydania zaskarżonego postanowienia były nie były całkowicie prawidłowe.

Sąd Okręgowy uznał, iż ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego wymagają uzupełnienia w zakresie dotyczącym ustalenia, iż do dnia 1 stycznia 1999r. działka nr (...) pozostawała własnością Skarbu Państwa we władania Zarządu Dróg Powiatowych w L.. Decyzją Wojewody (...) z dnia 31 stycznia 2001r. stwierdzono, że z dniem 1 stycznia 1999 r. mienie SP stało się z mocy prawa mieniem Powiatu (...) (dowód: akta Księgi wieczystej Kw nr (...)). W pozostałym zakresie ustalenia faktyczne zasługują na akceptację, dlatego Sąd Okręgowy przyjmuje je za własne.

Przechodząc do rozważania zarzutów apelacji na wstępie wskazać należy, iż zagwarantowana w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ochrona prawa własności może doznawać pewnych ograniczeń. Realizacją tej konstytucyjnej zasady jest określona w art. 140 kc treść prawa własności, które obejmuje szeroką sferę uprawnień właściciela w zakresie korzystania z rzeczy, czerpania z niej pożytków i rozporządzania nią. Przepis ten stanowi, iż właściciel może to czynić „z wyłączeniem innych osób”, chyba że doznaje ograniczeń z mocy uregulowań ustawowych lub płynących z zasad współżycia społecznego. Konstytucyjnie gwarantowane prawo własności, jako najsilniejsze prawo do rzeczy, nie jest zatem prawem absolutnym i w wielu wypadkach musi ono ustąpić na rzecz dobra ogólnego, wyrażającego się koniecznością zaspokajania potrzeb społecznych, nie wyłączając samego właściciela. Zatem granice wyłączności władania rzeczą przez właściciela oceniane być muszą z uwzględnieniem najogólniej pojętego interesu publicznego. Zezwala na to również prawo międzynarodowe, bowiem z art. 1 Protokołu Nr (...) do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonego w P. dnia 20 marca 1952 r. oraz sporządzonego w S. dnia 16 września 1963 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175 ze zm.) wynika przyzwolenie sygnatariuszom na ustanawianie prawa „jakie uznają za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym albo w celu zapewnienia uiszczania podatków lub innych należności pieniężnych”.

Do potrzeb społecznych, które uzasadniają ograniczenia prawa własności należy niewątpliwie dostarczanie energii elektrycznej. W sytuacji gdy związane jest to z korzystaniem z gruntów ich właściciele muszą się liczyć z uszczupleniem ich właścicielskich prerogatyw. Już w art. 8 ustawy elektrycznej z dnia 21 marca 1922 r. (Dz. U. 1935 r. Nr 17, poz. 98) ustawodawca wyposażył zakłady elektryczne w prawo korzystania – za odszkodowaniem – z posiadłości państwowych i prywatnych w celu prowadzenia przewodów nad lub pod ziemią, ustawiania stacji transformatorów i innych tego rodzaju urządzeń. Umocowywania przewodów i wsporników na ścianach, dachach budynków oraz obcinaniu gałęzi drzew rosnących w pobliżu przewodów. Również z art. 4 ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (Dz. U. 1950 r. Nr 28, poz. 256) wynika, że we wsiach i osiedlach, objętych zarządzeniem o powszechnej elektryfikacji, osobom posiadającym odpowiednie upoważnienie właściwego zjednoczenia energetycznego przysługuje prawo wstępu na posesje i do budynków, dokonywania tam oględzin i pomiarów oraz wykonywania robót i zakładania urządzeń. Ustawa nie zawierała uregulowań dotyczących odszkodowania za zainstalowane na nieruchomości urządzenia bądź za wyłączony z użytkowania grunt. W art. 5 ust. 2 ustawa ta przewidywała natomiast możliwość nałożenia na zainteresowanych obowiązku świadczeń osobistych i rzeczowych na cele związane z elektryfikacją. Kolejna ustawa regulująca tę materię – z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. 1974 r. Nr 10, poz. 64) w art. 35 ustanowiła szczególny tryb wywłaszczania nieruchomości w razie zakładania i przeprowadzania na nieruchomości ciągów drenażowych, przewodów służących do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności i innych, ale tylko wtedy, gdy nieruchomość nie nadawała się do dalszego racjonalnego jej użytkowania przez właściciela na cele dotychczasowe. Powyższe uregulowania, wyraźnie ograniczające uprawnienia właścicieli nieruchomości, nie pozwalały jednak na konstruowanie jakichkolwiek roszczeń natury odszkodowawczej, o ile właściciel doznawał tylko ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości a podmiotowi realizującemu zamierzenia inwestycyjne nie można było przypisywać bezprawności działania. Nadto we wskazanym wyżej stanie prawnym inwestor nie musiał się bowiem liczyć z oporem właściciela w razie instalowania urządzeń infrastruktury technicznej związanej z elektryfikacją. Dopiero ustawa z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. 1991 r. Nr 30 poz. 127, ze zm.) wprowadziła przełom w tym zakresie. Bowiem w art. 70 ust. 1 in fine nakazywała, przed przystąpieniem do prac, przeprowadzenie negocjacji z właścicielem nieruchomości i wyjednanie jego zgody na ich przeprowadzenie. Brak takiej zgody nie niweczył zamierzonego zainstalowania urządzeń przesyłowych a jedynie wymuszał obowiązek uzyskania zezwolenia rejonowego organu rządowej administracji ogólnej (art. 73). Tylko w wypadku gdy urządzenia te uniemożliwiały dalsze racjonalne korzystanie z nieruchomości, podlegała ona wywłaszczeniu. Nakładała ona na właściciela obowiązek udostępnienia terenu osobom i jednostkom zobowiązanym do wykonania czynności związanych z eksploatacją i konserwacją zainstalowanych przewodów i urządzeń. Odpowiednikiem przepisu art. 70 ust. 2 powyższej ustawy jest aktualnie art. 124 ust. 6. Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. 2000 r. Nr 46 poz. 543 ze zm.).

Wskazać dalej należy, ustawą z dnia 30 maja 2008r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz. U. nr 116, poz. 731), ustawodawca w art. 305 ¹ kc wprowadził do kodeksu cywilnego instytucję służebności przesyłu, zgodnie z którym nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Przed tą zmianą Kodeksu cywilnego w judykaturze i doktrynie panowało przekonanie, że służebność gruntowa była instytucją prawa rzeczowego przystosowaną najlepiej do zaspokajania i obsługi interesów zarówno właściciela nieruchomości, jak i przedsiębiorcy przesyłowego. Jednak z uwagi na jednoczesne zastrzeżenia co do wykorzystania w tym przedmiocie unormowań regulujących „klasyczną” służebność gruntową, zachodziła potrzeba interwencji ustawodawczej mającej na celu dostosowanie służebności gruntowej do wymagań związanych z koniecznością zapewnienia dostępu przedsiębiorcy przesyłowemu do urządzeń posadowionych na cudzych gruntach. W noweli z dnia 30 maja 2008 r. wprowadzono do Kodeksu cywilnego służebność przesyłu, jako rodzaj służebności gruntowej. Różni się ona w kilku istotnych kwestiach od tradycyjnej służebności gruntowej, którą pozostawiono bez zmian, natomiast art. 305 ⁴ k.c. stanowi, że do służebności przesyłu stosuje się odpowiednie przepisy o służebnościach gruntowych. Zmiany te w niczym nie naruszyły dotychczasowych uregulowań w zakresie nabycia służebności gruntowej (służebności przesyłu) w drodze zasiedzenia. Chodzi tu o art. 172 kc, art. 173 kc, art. 175 kc, art. 176 kc, art. 292 kc i art. 352 kc. Zgodnie z ostatnim w wymienionych przepisów, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treścią służebności, jest posiadaczem służebności (§ 1). Do posiadania służebności stosuje się odpowiednie przepisy o posiadaniu rzeczy (§ 2). Zatem punktem wyjścia rozważań, w zakresie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej (służebności przesyłu) musi być posiadanie tej służebności. W doktrynie wskazuje się, że podobnie jak posiadanie samoistne jest „cieniem” własności, tak samo posiadanie służebności jest „cieniem” służebności (vide: G. Bieniek, Urządzenia przesyłowe. Problematyka prawna, LexisNexis Warszawa 2008, str. 64). Przyjmuje się przy tym, że posiadanie służebności polega na korzystaniu z cudzej nieruchomości w taki sposób, w jaki czyni to mający służebność.

Szczególne problemy występują, gdy, tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie, urządzenia przesyłowe znajdowały się na gruntach będących własnością Skarbu Państwa, z uwagi na uregulowanie, zgodnie z którym nie można było nabyć w drodze zasiedzenia własności terenu państwowego. Od dnia wejścia w życie Kodeksu cywilnego tj. od dnia 1.01.1965 r., kwestię tę regulował art. 177 tego Kodeksu. Obowiązywał on do dnia 1.10.1990r. Skoro zatem przepisy o nabywaniu nieruchomości przez zasiedzenie nie miały zastosowania do nieruchomości będącej przedmiotem własności państwowej, to odpowiednie stosowanie ich do nabywania w drodze zasiedzenia służebności gruntowej (art. 292 zd. 2 k.c.) powodowało, że wyłączone było nabycie przez zasiedzenie służebności gruntowej obciążającej nieruchomość stanowiącą przedmiot własności państwowej (tak też wypowiedział się SN w: postanowieniu z 7 marca 2002 r., II CKN 160/2000, LexPolonica nr 385117 i postanowieniu z 10 kwietnia 2008 r., IV CSK 21/68, niepubl.). Przepis art. 177 kc został uchylony przez art. 1 pkt 34 ustawy z 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 55, poz. 321).

W doktrynie i judykaturze nie wzbudzało wątpliwości to, że jeżeli posiadanie prowadzące do zasiedzenia rozpoczęło się w czasie, gdy nieruchomość była przedmiotem własności państwowej i trwało nadal, bieg zasiedzenia rozpoczynał się z chwilą, w której Skarb Państwa przestał być właścicielem nieruchomości. Kwestią sporną, wobec przeniesienia sprawy na etap postępowania apelacyjnego, pozostało więc, jaki moment można uznawać za wejście w posiadanie służebności uprawnionego do niej, czy nastąpiło to w złej, czy też dobrej wierze, a w konsekwencji, jaki obowiązuje termin zasiedzenia.

Jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy przepis art. 172 kc stanowi, że do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości (poprzez zastosowanie art. 352 kc – służebności gruntowej) należy spełnić łącznie dwie przesłanki: posiadać nieruchomość (służebność) nieprzerwanie jako posiadacz samoistny oraz wykazać się odpowiednio długim, ustawowo określonym, terminem posiadania.

Posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel, przy czym posiadanie samoistne należy oceniać poprzez odniesienia do prawa podmiotowego własności - a więc przede wszystkim do art. 140 kc. Oznacza to, że posiadacz samoistny to ten, kto może faktycznie korzystać z rzeczy z wyłączeniem innych osób, a więc pobierać pożytki i inne przychody z rzeczy, może również rzeczą rozporządzać. I tak, jak właściciel, powinien wykonywać swoje władztwo w granicach określonych przez ustawy, zasady współżycia społecznego i zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem owego władztwa faktycznego. O posiadaniu i jego postaci decyduje wyłącznie sposób władania rzeczą. Według przepisu art. 336 kc stan posiadania wynika jedynie z faktu władania faktycznego rzeczą (corpus) dla siebie (animus rem sibi habendi), jak właściciel (animus domini). Inaczej mówiąc władanie w sposób odpowiadający korzystaniu z rzeczy przez właściciela, czyli władanie we własnym imieniu i dla siebie, jest posiadaniem samoistnym, przy czym z art. 339 kc wynika domniemanie samoistności posiadania.

Na gruncie niniejszej sprawy niewątpliwie do dnia 1 stycznia 1999r. działka nr (...) pozostawała własnością Skarbu Państwa we władania Zarządu Dróg Powiatowych w L.. Decyzją Wojewody (...) z dnia 31 stycznia 2001r. stwierdzono, że z dniem 1 stycznia 1999r. mienie SP stało się z mocy prawa mieniem Powiatu (...)( vide: akta Księgi wieczystej Kw nr (...)). W tej dacie znajdowały się na niej elementy infrastruktury elektroenergetycznej, przy czym od dnia 1 lutego 1989 r. (data wejścia w życie ustawy z 31 stycznia 1989 r. o zmianie Kodeksu cywilnego) w wyniku uchylenia art. 128 kc, wyrażającego zasadę jednolitego funduszu własności państwowej przedsiębiorstwo państwowe – poprzednik wnioskodawcy sprawował władztwo nad infrastrukturą elektroenergetyczną znajdującą się na działce.

Z momentem uwłaszczenia nieruchomości na rzecz Powiatu (...) nastąpiło przeniesienie z mocy prawa własności nieruchomości na ten podmiot, natomiast własność urządzeń przesyłowych, jako części składowych przedsiębiorstwa, pozostała w ręku poprzednika prawnego uczestnika postepowania, bowiem jak zasadnie ustalił Sąd Rejonowy w grudniu 1988 roku Zakład (...) w S. przekształcono w odrębne przedsiębiorstwo państwowe, a następnie, na mocy zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993r. w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa o nazwie Zakład (...) Spółka Akcyjna w S., który w wyniku konsolidacji stał się zakładem (...) S.A. w G.. Nie zmieniło to jednak sytuacji, iż urządzenia przesyłowe, zostały posadowione, kiedy to nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa, przez właściciela na własnym gruncie, który w tej sytuacji wszedł w posiadanie służebności gruntowej, będąc przy tym w dobrej wierze.

Sąd II instancji podziela ocenę prawną Sądu I instancji, przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia co do przyjęcia, że objęcie w posiadanie służebności gruntowej nastąpiło w dobrej wierze. Przy kwalifikowaniu nabycia posiadania decydująca jest w obu wypadkach (dobra i zła wiara) tylko chwila uzyskania posiadania. Ani Kodeks cywilny, ani przepisy prawa rzeczowego nie zawierają definicji dobrej wiary, jednak w doktrynie utrwalony jest pogląd, że pojęcie dobrej czy złej wiary ma charakter klauzuli generalnej. Istotą i funkcją wszelkich klauzul generalnych w prawie cywilnym jest możliwość uwzględnienia w ocenie stanu faktycznego różnych okoliczności faktycznych, które w oderwaniu od konkretnej sprawy nie mogą być oceniane raz na zawsze i w jednakowy sposób według schematu o walorze bezwzględnym (vide: komentarz S. R. do art. 172 kc, LexPolonica).

Ustawodawca w przepisie art. 7 kc wprowadził domniemania dobrej wiary, a w konsekwencji przerzucił ciężar dowodu złej wiary na tego, kto twierdzi, że samoistny posiadacz uzyskał posiadanie w złej wierze. Podzielić należy pogląd, że przy ocenie, czy zachodzą warunki do nabycia własności nieruchomości (służebności gruntowej) w drodze zasiedzenia, dobra wiara polega na usprawiedliwionym w danych okolicznościach przekonaniu posiadacza, że przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą, jakie faktycznie wykonuje (vide: orzeczenie SN z 7 maja 1971 r., I CR 302/71, LexPolonica nr 355903). Ostateczne stanowisko co do pojęcia dobrej wiary, w rozumieniu przepisów o nabyciu własności nieruchomości w drodze zasiedzenia, zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, LexPolonica nr 296616 (OSNCP 4/92, poz. 48), której nadał moc zasady prawnej.

W realiach rozpoznawanej sprawy domniemania, które wynika w tym zakresie z mocy prawa (art. 7 kc), wnioskodawczyni (...) spółka z o.o. w L., nie obaliła. Jako dodatkowy argument w tym zakresie można przywołać pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 września 2010 r., III CSK 319/2009 (LexPolonica nr 2456009), iż „Posiadanie służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z trwałych i widocznych urządzeń posadowionych na nieruchomości przez przedsiębiorstwo energetyczne, może być uznane za posiadanie w dobrej wierze z chwilą jego objęcia, na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (Dz. U. 1950 r. Nr 28 poz. 256 ze zm.)”.

Pogląd, iż domniemanie wynikające z art. 7 kc jest wiążące dla sądu orzekającego dopóty, dopóki strona, na której – zgodnie z art. 6 kc – spoczywa ciężar dowodu, nie wykaże złej wiary strony przeciwnej, jest ugruntowany i niekwestionowany w judykaturze (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r., I CSK 184/09, Legalis nr 336584; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1994 r., I CRN 44/94, Legalis nr 28578). W uzasadnieniu wyroku z dnia 20 kwietnia 1994r. Sąd Najwyższy wskazał wprost, iż „W myśl art. 7 KC, jeśli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary. Domniemanie prawne, w tym przepisie zawarte, jest nakazem ustawowym, stanowiącym wyjątek od zasady wyrażonej w art. 6 KC o rozkładzie ciężaru dowodu. Powyższe domniemanie ustanowione przez przytoczony art. 7 KC (domniemanie prawne) wiązało sąd orzekający ( art. 234 KPC). Odrzucić zatem należy podniesiony przez skarżącego zarzut o braku należytego wyjaśnienia sprawy w tym zakresie. Jak wskazano, domniemanie prawne jest środkiem, za pomocą którego ustawa deroguje ogólną zasadę rozkładu ciężaru dowodu ustanowioną w art. 6 KC, przerzucając ciężar tego dowodu ze strony twierdzącej na stronę przeczącą. Strona powodowa mogła obalić powyższe domniemanie prawne przez udowodnienie prawdziwości twierdzenia o faktach przeciwnych twierdzeniom wynikającym z domniemania. Skoro przytoczone przez powodów dowody i podnoszone przez skarżącego w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej nawet nie wskazują na istnienie stanu przeciwnego od przyjętego przez sądy obu instancji, to z powyższym zarzutem nie można się zgodzić. Prawidłowe jest zatem ustalenie, że pozwani w dacie dokonania wszystkich nakładów na sporną nieruchomość byli jej posiadaczami w dobrej wierze”.

Ponadto, Sąd Okręgowy podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 23 września 2010 r. (III CSK 319/09, LEX nr 661874), że dobra wiara posiadacza wynikać mogła z przekonania o służącym mu prawie do postawienia słupów i rozpięcia na nich linii elektroenergetycznej, a następnie korzystania z dostępu do niej.

W Kodeksie cywilnym dla zasiedzenia nieruchomości obowiązywał termin 10 lat w dobrej wierze, a 20 lat w złej wierze. Z dniem 1 października 1990 r. terminy te zostały przedłużone odpowiednio do 20 i 30 lat. Do przypadków zasiedzenia, które nastąpiło przed wejściem w życie ustawy z 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, tj. przed dniem 1.10.1990 r., mają zastosowanie 10- i 20- letnie okresy posiadania przewidziane w art. 172 w brzmieniu obowiązującym przed tą datą (vide: SN w orz. z 2 września 1993 r., II CRN 89/93, LexPolonica nr 309156). Taka sytuacja – stwierdzenie zasiedzenia po dniu 1.10.1990r. – ma miejsce w rozpoznawanej sprawy. Wyżej wskazano, że poprzednik prawny wnioskodawcy wszedł w posiadanie urządzeń stanowiących elementy infrastruktury elektroenergetycznej będąc w dobrej wierze i wykonywał je w sposób uprawniający go do nabycia w drodze zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego.

Zauważyć jednak należy, że bieg terminu zasiedzenia nie mógł się rozpocząć w okresie, gdy nie istniała możliwość nabycia przez zasiedzenie własności państwowej. Zdaniem Sądu Okręgowego, orzekającego w przedmiotowej sprawie bieg ten rozpoczął się w dniu 1 października 1990r. tj. z dniem wejścia w życie przepisów umożliwiających nabycie przez zasiedzenie własności nieruchomości państwowych tj. w dacie kiedy w ogóle zaistniała możliwość zasiedzenia nieruchomości (a tym samym zasiedzenia służebności) na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa. Od tej daty też w niniejszej sprawie w ocenie Sądu Okręgowego rozpoczął bieg termin zasiedzenia. W konsekwencji ma do niego zastosowanie 20-letni termin zasiedzenia. Uprawnionym zatem stało się stwierdzenie, że zasiedzenie rozpoczęło bieg 20 - letniego okresu od dnia 1 października 1990 r., co doprowadziło do zasiedzenia służebności z dniem 2 października 2010r. a więc przed datą złożenia wniosku o ustanowienie służebności przesyłu.

Mając powyższe na względzie należało, w ocenie Sądu Okręgowego, na podstawie art. 386 § 1 kpc w zw. art. 13 § 2 kpc, apelację częściowo uwzględnić w zakresie ustalenia daty nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia. W pozostałym natomiast zakresie apelacja wnioskodawczyni (...) spółki z o.o. w L. nie zasługiwała na uwzględnienie, zatem została oddalona na mocy art. 385 kpc.

O kosztach postepowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 1 i 520 § 2 kpc w zw. z § 12 ust. 1 i 7 pkt 4 rozporządzenia MS z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (…).