Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 grudnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 grudnia 2015 r. w Gdańsku

sprawy W. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 maja 2015 r., sygn. akt VI U 2671/14

zmienia w części punkt 1 zaskarżonego wyroku w ten sposób, że uchyla zawarte w nim rozstrzygnięcie o stwierdzeniu braku podstaw do zawieszenia należnej ubezpieczonemu emerytury na mocy art. 103 a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od dnia 1 sierpnia 2014 roku.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Michał Bober SSA Iwona Krzeczowska – Lasoń

Sygn. akt III AUa 1224/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 3 września 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił W. K. prawa do emerytury w wieku obniżonym podnosząc, iż ubezpieczony nie udowodnił, iż legitymuje się co najmniej 15 letnim okresem pracy w warunkach szczególnych.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony domagając się jej zmiany, bowiem spełnia wszystkie warunki niezbędne do przyznania mu prawa do żądanego świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

W toku postępowania sądowego ubezpieczony uzyskał wymagane świadectwo pracy w warunkach szczególnych. W tej sytuacji organ rentowy wydał w dniu 16 stycznia 2015r. decyzję, w której przyznano ubezpieczonemu prawo do emerytury z uwagi na pracę w warunkach szczególnych od dnia 1 grudnia 2014r., tj. od miesiąca złożenia przez ubezpieczonego ponownego wniosku o emeryturę.

Ubezpieczony, odnosząc się do wniosku organu rentowego o umorzenie postępowania sądowego w związku z wydaniem nowej decyzji w sprawie, wskazał, że podtrzymuje wniesione odwołanie, bowiem jego emerytura winna zostać wypłacona od chwili ukończenia przez niego 60 lat. Dodatkowo ubezpieczony wyjaśnił, iż do chwili wydania przez organ rentowy decyzji przyznającej mu prawo do emerytury nie mógł rozwiązać stosunku pracy, gdyż pozbawiłby siebie i najbliższą rodzinę wszelkich środków do życia.

Wyrokiem z dnia 25 maja 2015 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w punkcie 1 zmienił decyzję pozwanego z dnia 3 września 2014 r. i
przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury począwszy od dnia 1 sierpnia 2014 r. oraz ustalił, że brak jest podstaw do zawieszenia należnej ubezpieczonemu emerytury na mocy art. 103 a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od dnia 1 sierpnia 2014r. w pozostałym zakresie oddalając odwołanie (pkt 2). W punkcie 3 Sąd stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Sąd wskazał następujące motywy rozstrzygnięcia:

W dniu 27 sierpnia 2014 r. W. K. (urodzony (...)) złożył wniosek o emeryturę w wieku obniżonym z uwagi na pracę w warunkach szczególnych, który decyzją pozwanego z dnia 3 września 2014 r. został załatwiony odmownie.

Ubezpieczony odwołał się od powyższej decyzji, a następnie w toku postępowania sądowego, w grudniu 2014 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych kolejny wniosek o emeryturę wraz z uzyskanym świadectwem pracy w warunkach szczególnych, w konsekwencji czego pozwany w dniu 16 stycznia 2015 r. wydał decyzję o przyznaniu ubezpieczonemu prawa do emerytury od dnia 1 grudnia 2014 r. i jednoczesnym zawieszeniu wypłaty tego świadczenia z uwagi na kontynuowanie przez ubezpieczonego zatrudnienia.

Mając na uwadze powyższe, przy uwzględnieniu treści przepisów art. 129 oraz art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Sąd zważył, iż nieuzasadnione było domaganie się przez ubezpieczonego, który złożył pierwszy wniosek o emeryturę w sierpniu 2014 r. potwierdzenie prawa do tego świadczenia i jego wypłaty przed 1 sierpnia 2014 r., w szczególności z chwilą ukończenia 60 roku życia. Jednocześnie Sąd uznał, że w pełni uzasadnione jest potwierdzenie prawa ubezpieczonego do świadczenia, jakim jest emerytura od dnia 1 sierpnia 2014 r., tj. od miesiąca, w którym ubezpieczony złożył pierwszy wniosek o przyznanie świadczenia, albowiem fakt przedstawienia dopiero podczas trwania postępowania sądowego dowodu w postaci prawidłowo wystawionego świadectwa pracy w warunkach szczególnych nie przekreśla uprawnień ubezpieczonego do emerytury już od dnia złożenia wspomnianego wniosku o przyznanie świadczenia.

Wobec powyższego Sąd uznał, ze wnioskodawca nabył prawo do emerytury od dnia 1 sierpnia 2014 r., przy czym kontynuował zatrudnienie.

Zgodnie z poglądami literatury w przypadku ustalenia prawa do świadczenia przez organ odwoławczy skutki prawne wynikające z art. 103a niweczyć należy za okres od daty przyznania uprawnień ubezpieczeniowych, do dnia wydania decyzji wykonawczej przez organ rentowy, co oznacza rekompensowanie ubezpieczonemu konieczności oczekiwania na ustalenie prawa ze środków FUS. Jak wyjaśniał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 lutego 2007 r. (I UK 229/06) w przypadku ustalenia prawa do emerytury orzeczeniem organu odwoławczego, zawieszenie jej wypłaty na podstawie art. 103 ust. 2a nie może nastąpić przed dniem ustalenia nabycia prawa do emerytury w decyzji organu rentowego.

Podzielając zaprezentowany pogląd Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że nieracjonalnym byłoby wymagać od ubezpieczonego, aby rozwiązał stosunek pracy z pracodawcą w sytuacji, gdy ZUS wydaje w jego sprawie decyzję odmowną, co wiąże się z koniecznością dochodzenia swych praw przed Sądem. Nie można bowiem domagać się, aby wnioskodawca pozbawił się niezbędnych mu środków do życia i oczekiwał przez kilka miesięcy, a czasami lat na emeryturę.

Mając na uwadze powyższe ustalenia i rozważania, Sąd na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł, jak w pkt 1 wyroku, w pozostałym zakresie oddalając odwołanie na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. (pkt 2 wyroku).

Jednocześnie, biorąc pod uwagę ograniczenia dowodowe, jakie mają miejsce przed organem rentowym, Sąd w pkt 3 wyroku stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, albowiem składając pierwszy wniosek o emeryturę - ubezpieczony nie dysponował świadectwem pracy w warunkach szczególnych, wymaganym jako dowód przed organem rentowym, zatem w tym zakresie konieczne było wszczęcie postępowania sądowego umożliwiającego przeprowadzenie szerokiego postępowania dowodowego.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany zaskarżając go w części dotyczącej ustalenia przez Sąd braku podstaw do zawieszenia należnej ubezpieczonemu emerytury na mocy art. 103 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS od dnia 1 sierpnia 2014 r., zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art.103 a w zw. z art.135 ust. l ustawy o emeryturach i rentach z FUS, polegające na nakazaniu wypłaty świadczenia za okres, w którym winno ono pozostawać zawieszone ze względu na kontynuowanie przez ubezpieczonego zatrudnienia.

Powołując się na powyższą podstawę apelacji pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie odwołania w tym zakresie na mocy art. 386 § 1 k.p.c., ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c.

Uzasadniając woje stanowisko pozwany wskazał, iż nie kwestionuje przyznania W. K. prawa do emerytury począwszy od dnia 1 sierpnia 2014 r., jednakże nie może zgodzić się z wyrokiem Sądu I instancji w kwestii dotyczącej ustalenia przez Sąd braku podstaw do zawieszenia należnej ubezpieczonemu emerytury na mocy art. 103 a ustawy o emerytach i rentach z FUS od dnia 1 sierpnia 2014 r.

W ocenie organu rentowego w niniejszej sprawie zastosowanie znajduje art. 103 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Istotą bowiem powyższego przepisu jest wyeliminowanie równoczesnego pobierania dwóch świadczeń, tj. emerytury i wynagrodzenia ze stosunku pracy.

Zgodnie z orzecznictwem sądowym - gramatyczna wykładnia art. 103 ust. 2 a ustawy emerytalnej wskazuje, że przepis ten łączy konsekwencje w postaci zawieszenia prawa do świadczenia i w efekcie wstrzymania jego wypłaty z kontynuowaniem zatrudnienia po ustalonym w decyzji organu rentowego dniu nabycia prawa do emerytury.

Nie bez znaczenia pozostaje również zaprezentowane przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 7 lutego 2006 r, SK 45/04 (OTK ZU-A 2006, nr. 2, poz. 15) stanowisko, iż emerytura jest w założeniu świadczeniem, które zastępuje, a nie uzupełnia wynagrodzenie ze stosunku pracy.

Zatem wobec braku rozwiązania stosunku pracy przez ubezpieczonego, zawieszenie wypłaty emerytury decyzją z dnia 16 stycznia 2015 r. było słuszne i oparte na przepisach prawa oraz aktualnym orzecznictwie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2014 r., II UZP 9/04, wyrok z dnia 28 października 2003 r., II UK 146/03, wyrok z dnia 3 sierpnia 2005 r. I UK 358/04.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku w punkcie 1 i uchyleniem zawartego w nim rozstrzygnięcia o stwierdzeniu braku podstaw do zawieszenia należnej ubezpieczonemu emerytury na mocy art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od dnia 1 sierpnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny przystępując do analizy zasadności apelacji pozwanego zważył, iż de facto sprowadza się ona do zakwestionowania decyzji Sądu dotyczącej ustalenia braku podstaw do zawieszenia należnej ubezpieczonemu emerytury na mocy art. 103 a ustawy o emerytach i rentach z FUS od dnia 1 sierpnia 2014 r., nie zaś samego prawa W. K. do emerytury, które to prawo zostało mu przyznane decyzją z dnia 1 stycznia 2015 r. wydaną przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w toku postępowania sądowego, począwszy od dnia 1 grudnia 2014 r.

Przedmiotową decyzję wnioskodawca zakwestionował złożonym w Sądzie Okręgowym pismem z dnia 16 lutego 2015 r., domagając się przyznania mu prawa do żądanego świadczenia począwszy od ukończenia 60 roku życia.

Sąd Okręgowy analizując zasadność odwołania ubezpieczonego pominął fakt, że sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozpoznawane są w postępowaniu odrębnym przewidującym szczególne uregulowania prawne. Postępowanie w tych sprawach, w odróżnieniu od „zwykłych” spraw cywilnych, inicjowane jest wniesieniem przez ubezpieczonego odwołania od decyzji organu rentowego lub odwołania w razie niewydania przez organ rentowy decyzji w terminie dwóch miesięcy od zgłoszenia roszczenia (art. 476 § 2 i 3 k.p.c.). To treść decyzji, od której wniesiono odwołanie wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., sygn. akt II UZ 52/99, OSN 2000, nr 15, poz. 601; orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1999 r., sygn. akt II UKN 204/99, OSN 2001, nr 5, poz. 169). Sąd nie działa w zastępstwie organu rentowego, w związku z czym nie ustala ab initio prawa do świadczeń i choć samodzielnie oraz we własnym zakresie rozstrzyga wszelkie kwestie związane z prawem lub wysokością świadczenia objętego decyzją, to jego rozstrzygnięcie odnosi się do zaskarżonej decyzji (art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 i art. 477 ^14a k.p.c.). Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a między stronami spornych; poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 października 2012 r., III AUz 98/12, LEX nr 1223485; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., II UK 84/10, LEX nr 661518).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę, której przedmiotem było prawo W. K. do emerytury w wieku obniżonym z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, winien był ocenić prawidłowość wyłącznie decyzji z dnia 3 września 2014 r. tj. decyzji odmawiającej ubezpieczonemu prawa do żądanego świadczenia, nie zaś zasadność wydanej w toku postępowania sądowego decyzji z dnia 16 stycznia 2015 r., którą pozwany przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 1 grudnia 2014 r. Orzekając o zasadności ustalenia braku podstaw do zawieszenia należnej ubezpieczonemu emerytury na mocy art. 103 a ustawy o emerytach i rentach z FUS od dnia 1 sierpnia 2014 r., Sąd wykroczył poza przedmiot zaskarżonej decyzji.

Stosownie do treści art. 321 § 1 k.p.c. sąd nie może wyrokować, co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Związanie sądu przy wyrokowaniu żądaniem jest wyrazem obowiązywania w postępowaniu cywilnym zasady dyspozytywności, zgodnie z którą to powód decyduje nie tylko o wszczęciu postępowania, ale także o zakresie rozstrzygnięcia sprawy. Niedopuszczalność wyrokowania, co do przedmiotu nieobjętego żądaniem oznacza niemożność objęcia rozstrzygnięciem innych żądań niż przedstawione przez powoda. Rola sądu w procesie cywilnym sprowadza się zatem wyłącznie do oceny zasadności zgłoszonych przez powoda żądań, w konsekwencji czego nawet, gdyby sąd oddalając sformułowane przez powoda żądania uznał, że powód z przytoczonych w pozwie okoliczności mających uzasadniać jego wystąpienie na drogę sądową mógłby skutecznie dochodzić innych niż niezasadnie zgłoszone żądań to nie może w związku z uregulowaniem wynikającym z ww. przepisu uwzględniać tych innych, a nie zgłoszonych żądań (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 stycznia 2014 r., LEX nr 1439040). Niedopuszczalność wyrokowania co do przedmiotu nieobjętego żądaniem oznacza niemożność objęcia rozstrzygnięciem innych żądań niż przedstawione przez powoda (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 24 czerwca 2014 r., I ACa 155/14, LEX nr 1498954), albowiem przewidziane w art. 321 k.p.c. związanie sądu żądaniem, ma charakter bezwzględny i oznacza przywrócenie należytej rangi zasadzie dyspozycyjności (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 kwietnia 2014 r., I ACa 1574/13, LEX nr 1459096). Przypomnieć należy, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza przedmiot decyzji organu rentowego i żądanie zgłoszone w odwołaniu wniesionym do sądu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2011 r., II UZ 1/11 LEX nr 844747; z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99 OSNP 2000/15/601; z dnia 18 marca 2008 r., II UZ 4/08 OSNP 2009/11-12/163 i inne). Specyfiką tego postępowania jest ocena legalności decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania.

Reasumując wskazać należy, że art. 321 k.p.c. wyraża kardynalną zasadę wyrokowania, dotyczącą przedmiotu orzekania, według której sąd związany jest żądaniem zgłoszonym przez ubezpieczonego ( ne eat iudex ultra petita partium), a więc nie może wyrokować, co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 listopada 2013 r., III AUa 384/13, LEX nr 1422420). Przepis ten, określając granice wyrokowania, wskazuje że sąd nie może wyrokować co do rzeczy, która nie była przedmiotem żądania, czyli zasądzić coś innego niż strona żądała. Żądanie powództwa określone jest przez jego przedmiot oraz podstawę faktyczną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2010 r., III UK 20/10, LEX nr 694242).

Przekładając poczynione ustalenia na grunt analizowanej sprawy wskazać należy, że przedmiotem sporu była kwestia żądania przez wnioskodawcę prawa do świadczenia emerytalnego nie zaś analiza zasadność decyzji pozwanego z dnia 16 stycznia 2015 r. przyznającej ubezpieczonemu prawo do emerytury począwszy od dnia 1 grudnia 2014 r., a nie od daty ukończenia przez wnioskodawcę 60 roku życia, czego W. K. żądał w wywiedzionym odwołaniu, nadesłanym do Sądu Okręgowego w dniu 16 lutego 2015 r. Przedmiotowa kwestia nie powinna być przedmiotem analizy Sądu, dlatego też Sąd orzekając o zasadności ustalenia braku podstaw do zawieszenia należnej ubezpieczonemu emerytury na mocy art. 103 a ustawy o emerytach i rentach z FUS od dnia 1 sierpnia 2014 r., wyszedł poza przedmiot żądania zakreślony decyzją z dnia 3 września 2014 r., co z uwago na treść art. 321 k.p.c., było działaniem nieuprawnionym.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 386 § 4 k.p.c. i art. 321 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Michał Bober SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń