Pełny tekst orzeczenia

WYROK

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 11 września 2015 roku, skierowanym przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W., powód W. K. (1) wniósł o zasadzenie na jego rzecz od pozwanego tytułem zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. w związku ze śmiercią syna Ł. K. kwoty 80.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 16 czerwca 2015 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

/ pozew k. 2– 4/

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, wskazując, że roszczenie powoda jest nadmiernie wygórowane.

/ odpowiedź na pozew – k. 29-31/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 12 września 1998 roku w Ł. na ulicy (...) przy posesji nr (...) kierujący samochodem marki F. (...) o nr rej. (...) zjechał na lewą stronę na przeciwny pas ruchu, gdzie zderzył się czołowo z nadjeżdżającym autobusem marki A..

Na skutek tego wypadku pasażer pojazdu marki F. (...) Ł. K. doznał obrażeń ciała, w wyniku których zmarł.

Wobec śmierci sprawcy zdarzenia - kierującego pojazdem marki F. (...) K. O. Prokuratura Rejonowa Ł. w sprawie 4 Ds. 1243/98 w dniu 17 listopada 1998 roku wydała postanowienie o umorzeniu dochodzenia w tej sprawie.

/postanowienie o umorzeniu dochodzenia k. 9-11, odpis skrócony aktu zgonu k. 65/

W chwili śmierci Ł. K. miał 17 lat, mieszkał z rodzicami. Jego starszy brat mieszkał z żoną.

Relacje pomiędzy zmarłym a ojcem były bardzo dobre. Ł. K. spędzał dużo czasu z rodzicami, jeździli razem na wakacje, wycieczki, obchodzili wspólnie Wigilię. Syn pomagał powodowi na działce, w naprawie samochodu, nauczył się od ojca gotować, miał zdolności kulinarne. Rodzina wspólnie przygotowywała proszone obiady. Ze zmarłym synem powoda łączyły wspólne zainteresowania.

Ł. K. nie sprawiał kłopotów wychowawczych.

Przez pewien czas powód dowoził syna do szkoły w Ł..

/odpis skrócony aktu zgonu k. 65, zeznania świadków: J. K. protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 94v. - adnotacja 00:05:48, 00:11:23, W. K. (2) protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 95 - adnotacja 00:19:02, 00:23:32, zeznania powoda protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 95 - adnotacja 00:28:32/

Po wypadku z uwagi na zły stan psychiczny żony powód zajął się przygotowywaniem pogrzebu, starał się być opanowany. Przez pewien czas rodzice zmarłego nie rozmawiali o dziecku. Obecnie często wspominają syna, chwile z nim związane, marzenia, których nie zdążył zrealizować.

/zeznania świadków: J. K. protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 94v. - adnotacja 00:11:23, W. K. (2) protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 95 - adnotacja 00:19:02, 00:23:32, zeznania powoda protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 95 - adnotacja 00:28:32, 00:32:43/

Po śmierci syna W. K. (1) przyjmował leki, przez dwa miesiące na wizyty domowe przychodził do powoda i jego żony lekarz.

/zeznania świadka J. K. protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 94v. – adnotacja 00:16:30, zeznania powoda protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 95v. – adnotacja 00:32:43/

Rodzice zmarłego mieszkają niedaleko cmentarza, grób dziecka odwiedzają co najmniej dwa razy w tygodniu.

/zeznania świadka J. K. protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 94v. - adnotacja 00:16:30/

Powód wraz z żoną codziennie przejeżdża obok miejsce wypadku, bowiem jest to jedyna droga do pracy.

/zeznania świadka W. K. (2) protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 95 - adnotacja 00:23:32/

W. K. (1) stara się wspierać żonę, nie chce jej okazywać tego, co się z nim dzieje.

Nie korzysta z terapii. Aby nie myśleć o śmierci syna, pracuje.

Co roku w dniu urodzin syna powoda oraz w rocznicę wypadku odbywa się msza w intencji Ł. K..

/zeznania powoda protokół rozprawy z 04.12.2015 r. - k. 95v. - adnotacja 00:32:43/

Pojazd sprawcy szkody ubezpieczony był w zakresie odpowiedzialności cywilnej w pozwanym towarzystwie ubezpieczeniowym.

/akta szkody 37-78/

Powód, reprezentowany przez (...) S.A., pismem z dnia 29 maja 2015 roku zgłosił stronie pozwanej roszczenie w kwocie 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych w związku ze śmiercią syna.

/pismo k. 61v. -62/

Pozwany decyzją dnia 15 czerwca 2015 roku uznał roszczenie powoda co do kwoty 13.000 zł.

/decyzja k. 48/

Dokonując ustaleń faktycznych, Sąd oparł się na powołanych dowodach z dokumentów, zeznaniach świadków J. K. i W. K. (2) oraz zeznaniach powoda.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Bezspornym jest okoliczność, że na skutek wypadku drogowego z dnia (...) syn powoda Ł. K. poniósł śmierć.

Wypadek został spowodowany przez K. O., kierującą samochodem osobowym marki F. (...). Taki wniosek jest uprawniony w świetle materiałów zgromadzonych podczas dochodzenia Prokuratury Rejonowej Ł., które zostało umorzone z powodu śmierci sprawcy.

Z treści art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w brzmieniu obowiązującym w dacie przedmiotowego zdarzenia (Dz.U. z 2003 r., Nr 124, poz. 1152) wynika, że z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia.

Sprawca wypadku w związku z przewożeniem pasażera Ł. K. odpowiada względem niej na zasadzie winy, po myśli art. 436 § 2 k.c. w zw. z art. 435 k.c., albowiem przewóz pasażera miał charakter grzecznościowy. Odpowiedzialność pozwanego Towarzystwa (...) wynika z kolei z art. 822 k.c., zgodnie z którym przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na której rzecz została zawarta umowa ubezpieczenia.

Śmierć syna powoda miała miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 roku, tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731), na mocy której do art. 446 k.c. został wprowadzony § 4.

Omawiana ustawa nowelizująca nie zawiera przepisów intertemporalnych, a zatem – zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 3 k.c. – nie ma mocy wstecznej i nie znajduje zastosowania do stanów faktycznych zaistniałych przed dniem jej wejścia w życie.

Takie stanowisko nie jest źródłem kontrowersji w judykaturze (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 maja 2011 roku, sygn. akt II CSK 537/10, Lex nr 846563, wyrok Sądu Najwyższego z 10 listopada 2010 roku, sygn. II CSK 248/10). Sąd podziela to stanowisko i dlatego w zaistniałej sytuacji faktycznej powód nie może domagać się zadośćuczynienia na podstawie art. 446 § 4 k.c., albowiem śmierć Ł. K. nastąpiła przed wejściem w życie tego przepisu.

Nie oznacza to jednak, że w związku z doznaną krzywdą powstałą na skutek zgonu wnuczki, powód nie może domagać się skutecznie zadośćuczynienia na podstawie innych przepisów. Wedle brzmienia art. 446 k.c. sprzed zmiany z dnia 3 sierpnia 2008 roku roszczenia osób pośrednio poszkodowanych z tytułu czynu niedozwolonego zasadniczo sprowadzały się do możliwości żądania odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. To unormowanie nie przewidywało natomiast zadośćuczynienia. Dodanie § 4 do art. 446 k.c. wywołało wątpliwości w zakresie relacji tego przepisu i art. 448 k.c., zgodnie z którym w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Obecnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego jest już ugruntowane jednolite stanowisko, że spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c., jeżeli śmierć nastąpiła na skutek deliktu przed dniem 3 sierpnia 2008 r. (por. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 22 października 2010 r., III CZP 76/10, OSNC-ZD 2011, nr B, poz. 42 i z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, OSNC 2012, nr 1 poz. 10, III CZP 93/12 z dnia 20 grudnia 2012 r., opubl. w bazie Lex za nr 1267081, 7 listopada 2012 r., w sprawie III CZP 67/12 z przytoczonymi tam innymi orzeczeniami oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 stycznia 2010 r., IV CSK 307/09, OSNC-ZD 2010, nr C, poz. 91, z dnia 25 maja 2011, II CSK 537/10, nie publ., z dnia 11 maja 2011 r., I CSK 621/10, nie publ. i z dnia 15 marca 2012 r., I CSK 314/11, nie publ.). W uzasadnieniu do wyroku z dnia 14 stycznia 2010 roku o sygn. akt IV CSK 307/09 Sąd Najwyższy podniósł, iż nie ulega wątpliwości, że rodzina jako związek najbliższych osób, które łączy szczególna więź wynikająca najczęściej z pokrewieństwa i zawarcia małżeństwa, podlega ochronie prawa. Dotyczy to odpowiednio ochrony prawa do życia rodzinnego, obejmującego istnienie różnego rodzaju więzi rodzinnych. Dobro rodziny jest nie tylko wartością powszechnie akceptowaną społecznie, ale także uznaną za dobro podlegające ochronie konstytucyjnej. Artykuł 71 Konstytucji stanowi, że Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej ma obowiązek uwzględniania dobra rodziny. Dobro rodziny wymienia także art. 23 k.r.o., zaliczając obowiązek współdziałania dla dobra rodziny do podstawowych obowiązków małżonków. Więź rodzinna odgrywa doniosłą rolę, zapewniając członkom rodziny m.in. poczucie stabilności, wzajemne wsparcie obejmujące sferę materialną i niematerialną oraz gwarantuje wzajemną pomoc w wychowaniu dzieci i zapewnieniu im możliwości kształcenia. Należy, zatem przyjąć, że prawo do życia rodzinnego i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie na podstawie art. 23 i 24 k.c. Spowodowanie śmierci osoby bliskiej może zatem stanowić naruszenie dóbr osobistych członków jej rodziny i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Za taką oceną przemawia dodatkowo art. 446 § 4 k.c., który zezwala obecnie na uzyskanie zadośćuczynienia od osoby odpowiedzialnej za śmierć osoby bliskiej bez potrzeby wykazywania jakichkolwiek dodatkowych przesłanek, poza wymienionymi w tym przepisie. Można zatem przyjąć, że art. 446 § 4 w relacji do art. 448 k.c. poszerzył możliwość uzyskania zadośćuczynienia, co ma także znaczenie dla rozmiarów przyznawanego zadośćuczynienia. Wprowadzenie art. 446 § 4 k.c. nie powinno być natomiast rozumiane w ten sposób, że w dotychczasowym stanie prawnym art. 448 k.c. nie mógł stanowić podstawy przyznania zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej. Takie stwierdzenie oznaczałoby, że chwila, w której zaszło zdarzenie będące źródłem szkody, decydująca - zgodnie z wyborem ustawodawcy - o możliwości zastosowania art. 446 § 4 k.c., rozstrzygałaby definitywnie o istnieniu lub braku istnienia uprawnienia do uzyskania zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną śmiercią osoby bliskiej, bez względu na rodzaj tej krzywdy. Prowadziłoby to do radykalnego zróżnicowania sytuacji osób, które doznały krzywdy o podobnym charakterze, nawet w krótkich odstępach czasu, co jest trudne do zaakceptowaniu.

Katalog dóbr osobistych opisany w art. 23 k.c. ma charakter otwarty. W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że ochroną objętą w art. 23 k.c. są również takie dobra osobiste jak: pamięć po zmarłych, tradycja rodzinna, więzy rodzinne. Więzy rodzinne stanowią fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny i z mocy art. 18 i 71 Konstytucji podlegają ochronie prawnej. Sąd Okręgowy orzekający w niniejszej sprawie podziela te zapatrywania. Nie ulega bowiem wątpliwości, że rodzina jako związek najbliższych osób, które łączy szczególna więź wynikająca najczęściej z pokrewieństwa podlega ochronie prawa, zaś więź rodzinna odgrywa doniosłą rolę, zapewniając członkom rodziny m.in. poczucie stabilności, wzajemne wsparcie obejmujące sferę materialną i niematerialną oraz gwarantuje wzajemną pomoc. Prawo do życia rodzinnego i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi zatem dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie na podstawie art. 23 i 24 k.c., co oznacza, że spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dóbr osobistych członków jej rodziny i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c.

Uznając za dopuszczalne zgłoszenie przez powoda roszczenia o zadośćuczynienie na podstawie przepisów o ochronie dóbr osobistych, należy odnieść się do przesłanek odpowiedzialności warunkujących zasadność zgłoszonego żądania, do których należą: istnienie dobra osobistego, naruszenie lub zagrożenie tego dobra oraz bezprawność zagrożenia lub naruszenia. Na istnienie w przedmiotowej sprawie dobra osobistego powoda, podlegającego ochronie wskazano we wcześniejszej części uzasadnienia. Spełnienie pozostałych dwóch przesłanek, a więc naruszenie tych dóbr osobistych powoda i bezprawność naruszenia zostało wykazane poprzez postępowanie prowadzone przez Prokuraturę Rejonową Ł. w sprawie o sygn. 4 Ds. 1243/98.

Dla możliwości takiego ustalenia nie ma znaczenia okoliczność, że z oczywistych względów nie został wydany wyrok w sprawie karnej, albowiem sprawca zmarł, jak również że obowiązuje zasada domniemania niewinności. Natomiast, w sytuacji, gdy w postępowaniu karnym nie stwierdzono popełnienia przestępstwa, sąd cywilny jest uprawniony do dokonania własnej oceny, czy popełnione zostało przestępstwo (por. Wyrok S. Apel. W Warszawie z dnia 3 listopada 2011 r., w sprawie VI ACa 1249/11, opubl. w bazie Lex pod nr 1124822, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2008 r., w sprawie III CSK 193/08, opubl. w bazie Lex za nr 4875538).

Skoro zatem strona pozwana nie kwestionowała okoliczności, w których doszło do wypadku, jak również nie ustalono żadnych okoliczności, które wyłączyłyby winę sprawcy, to oznacza to, iż należy przyjąć, że szkoda niemajątkowa powoda wyniknęła z przestępstwa.

W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, iż Ł. K. była dla powoda osobą najbliższą - synem. Zmarły prowadził wspólne gospodarstwo domowe z rodzicami.

Ustalając wysokość zadośćuczynienia, Sąd miał na względzie, że finansowa rekompensata powinna służyć wyrównaniu powodowi krzywdy, jakiej doznał w wyniku gwałtowanego zerwania więzi rodzinnych z synem Ł. K..

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że zmarły jeździł z rodzicami na wakacje, wycieczki, obchodzili wspólnie Wigilię. Syn pomagał powodowi na działce, w naprawie samochodu, wspólnie gotowali. Ich relacje były bardzo dobre, łączyły ich wspólne zainteresowania.

Zmiana w życiu W. K. (1) po śmierci Ł. K. przejawiła się w utracie wsparcia i pomocy ze strony syna w rozmaitych sytuacjach życiowych, w utracie szansy na pomoc w przyszłości. Po śmierci syna powód przyjmował leki, musiał zająć się pochówkiem oraz wspierać żonę, która była w złej kondycji psychicznej. Po wypadku małżonkowie nie rozmawiali o zmarłym dziecku.

Powód wraz z żoną bardzo często odwiedzają grób syna, jadąc do pracy przejeżdżają obok miejsca, gdzie doszło do wypadku. Co roku w dniu urodzin syna oraz w rocznicę wypadku odbywa się msza w intencji Ł. K..

Mając powyższe na względzie, Sąd uznał, że adekwatne do rozmiarów doznanych przez powoda krzywd i cierpień moralnych w związku ze śmiercią syna będzie kwota 27.000 zł, uwzględniając przyznanie powodowi przez pozwanego z tego tytułu w toku postępowania likwidacyjnego 13.000 zł.

Powództwo w pozostałym zakresie podlegało oddaleniu, jako nadmiernie wygórowane, a tym samym bezzasadne w świetle obowiązujących kryteriów, które należy brać pod uwagę przy określaniu wysokości należnego zadośćuczynienia. Przypomnieć w tym miejscu należy, że kryteria te mają charakter ocenny i objęte są sferą swobodnej oceny sędziowskiej. Ustalając wysokość zadośćuczynienia, Sąd wziął w szczególności pod uwagę charakter i stopień cierpień doznanych przez powoda w związku ze śmiercią syna, przy uwzględnieniu jego wieku i sytuacji życiowej. Po śmierci syna Ł. K. powód nie stał się osobą samotną, miał bowiem najbliższą rodzinę: żonę oraz starszego syna W. K. (2). Należy również podnieść, że od śmierci Ł. K. minęło 17 lat. Oczywiście strata syna jest źródłem cierpienia do końca życia, ale nie można tracić z pola widzenia, że jego natężenie wraz z upływem czasu ulega zmniejszeniu.

O odsetkach od zasądzonej kwoty orzeczono na podstawie art. 481 k.c. Sąd przyznaje, że data początkowa, od której zostały zasądzone odsetki ustawowe, jest błędna, bowiem jest to data przyszła. W ocenie Sądu odsetki należało liczyć od daty wyrokowania, jednakże zmiana orzeczenia w drodze sprostowania wykraczałyby poza możliwości prawne wskazane w art. 350 k.p.c.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., przy przyjęciu, że powód wygrał proces w 33,75%.

Powód poniósł koszty opłaty od pozwu w wysokości 4.000 zł, koszty zastępstwa procesowego w kwocie 3.600 zł, ustalone według stawek określonych w § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.) oraz opłatę od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

Pozwany poniósł natomiast koszty zastępstwa procesowego w kwocie 3.600 zł ustalone na podstawie w/w rozporządzenia oraz opłatę od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

W związku z powyższym Sąd zasądził pozwanego na rzecz powoda tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 2.932,54 zł, w tym kwotę 1.386 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.