Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 2016 r. w Gdańsku

sprawy W. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji W. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 30 lipca 2015 r., sygn. akt VI U 947/14

oddala apelację.

SSA Bożena Grubba SSA Michał Bober SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III AUa 1686/15

UZASADNIENIE

W. G. w dniu 27 lutego 2015 r. złożył wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury w wieku obniżonym, który decyzją pozwanego z dnia 18 marca 2015 r. został załatwiony odmownie, z uwagi na brak 15-oletniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 30 lipca 2015 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd wskazał, że W. G. w dniu 27 lutego 2015 r. złożył wniosek o przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748). Sąd podkreślił, że warunkiem przyznania prawa do świadczenia w wieku obniżonym jest kumulatywne spełnienie wszystkich przesłanek wskazanych w powołanym przepisie. Ubezpieczony, jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego nie jest członkiem OFE, zaś jego łączny staż ubezpieczeniowy wynosi 28 lat, 2 miesiące i 26 dni, przy czym na dzień 1 stycznia 1999 r. nie wykazał, iż legitymuje się 15-o letnim okresem zatrudnienia w warunkach szczególnych, a jedynie okresem 12 lat, 3 miesięcy i 1 dnia.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy zaznaczył, iż koniecznym jest ustalenie, czy można zaliczyć do stażu tzw. „szczególnego” okres nauki zawodu wnioskodawcy od 1 września 1970 r. do 31 sierpnia 1973 r.

Analizując powyższą kwestię, w oparciu o dostępną dokumentację, zeznania świadków, oraz zeznania skarżącego, Sąd zważył, iż nie można zaliczyć wnioskodawcy całego okresu nauki zawodu do stażu, od którego zależą uprawnienia emerytalne. Sąd podkreślił, iż bezsprzecznie pierwszy rok nauki stanowiło zapoznanie ubezpieczonego z rodzajem pracy, jak również techniką jej wykonywania, celem przygotowania go do wykonywania zawodu. Podobnie sytuacja kształtowała się w kolejnym roku nauki. Zdaniem Sądu dopiero w trzeciej klasie szkoły zawodowej można mówić o faktycznym wykonywania przez ubezpieczonego pracy, albowiem po dwóch latach szkolenia z całą pewnością miał już dostateczną wiedzę, aby świadczyć zatrudnienie w zawodzie, którego się uczył, w pełnym wymiarze.

Zaliczenie wskazanego okresu jest jednak w przypadku ubezpieczonego niewystarczające, albowiem wykazał on jedynie 12 lat 3 miesiące i 1 dzień pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, stąd zaliczenie mu jednego roku pozostaje bez wpływu na jego prawo do żądanego świadczenia.

W dalszych rozważaniach, Sąd Okręgowy zaznaczył, iż podziela pogląd wydany przez Sąd Najwyższy między innymi w wyrokach z dnia 20 stycznia 2011 r. (II UK 169/10) i z dnia 24 kwietnia 2009 r. (II UK 334/08), zgodnie z którym niewątpliwie nauka zawodu to posiadanie statusu pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym. Jednakże z uwagi na sens nauki zawodu, ograniczenia wieku, ograniczenia zakresu prac możliwych do wykonania przez młodocianych oraz z uwagi na wiek nie wszystkie prace na danym stanowisku mogą być wykonywane. Z uwagi na powyższe Sąd Najwyższy uznał, że praca ucznia nawet, jeżeli wykonywana jest w reżimie zatrudnienia pracowniczego, nie jest pracą wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych.

Ze względów wskazanych powyżej, przy uwzględnieniu treści art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 748) oraz § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43), nie było podstaw do uznania całości okresu nauki za pracę w warunkach szczególnych, a tym samym żądanie wnioskodawcy przyznania mu prawa do emerytury w wieku obniżonym uznać należało za chybione.

Wobec powyższego, Sąd na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca zaskarżając go w całości i zarzucając mu błędną interpretację oświadczeń, zeznań złożonych przez skarżącego i świadków oraz powoływanie się na wyroki Sądu Najwyższego, które omawiają inną sytuację niż przedstawiona przez ubezpieczonego.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie mu świadczenia emerytalnego od dnia złożenia wniosku.

Uzasadniając swoje stanowisko ubezpieczony podniósł, iż w jego ocenie Sąd winien zaliczyć mu do stażu szczególnego okres nauki zawodu od 1 września 1970 r. do 31 sierpnia 1973 r. w P., w których był zatrudniony od 1 września 1970 r. do 29 lutego 1992 r. w pełnym wymiarze czasu pracy jako: uczeń - składacz ręczny; składacz linotypowy; specjalista ds. kontroli jakości; kierownik działu fotoskładu; szef produkcji.

Wnioskodawca zaznaczył, że szkolenie odbywało się w systemie szkolenia wewnątrzzakładowego, co oznacza, że przez 40 godzin w tygodniu stale pracował, jako składacz ręczny. Nadto, co istotne w okresie szkolenia nie miał wakacji od 24 czerwca do 31 sierpnia, a jedynie korzystał z urlopu wypoczynkowego tak jak inni pracownicy. Od jego wynagrodzenia pobierane były składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz podatek do Urzędu Skarbowego. Tak więc okres nauki zawodu składacza ręcznego nie różnił się od późniejszej pracy w tym zawodzie i winien zostać wliczony do lat pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w swoim uzasadnieniu wyroku choć nie zakwestionował okresu, w jakim ubezpieczony przebywał w dziale produkcyjnym, w warunkach szkodliwych, to jednak nie uznał, że ilość prac wykonywanych w warunkach szkodliwych w I, II, III roku nauki nie była wystarczająca. Zdaniem ubezpieczonego powyższe nie miało żadnego znaczenia, albowiem przez cały czas przebywał on w oddziale produkcyjnym, w warunkach szkodliwych.

Mając na uwadze powyższe argumenty skarżący wniósł o przyznanie mu prawa do emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy W. G. spełnia kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2015 r., poz. 748), w szczególności przesłankę 15 - letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

We wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji, Sąd odwoławczy oceniając, jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998r., sygn. I PKN 339/98, opubl. OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Przechodząc do analizy zarzutów apelacyjnych, wskazać w pierwszej kolejności należy, że zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat dla mężczyzn (§ 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany), tj. w wieku 60 lat (dla mężczyzn) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn). Ponadto emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Stosownie do treści art. 32 ust. 2 cyt. ustawy dla celów ustalenia uprawnień do emerytury w wieku obniżonym z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których uprawnionym osobom przysługuje prawo do emerytury w wieku obniżonym, ustala się - jak stanowi ust. 4 art. 32 cyt. ustawy - na podstawie przepisów dotychczasowych. Sąd Najwyższy w uchwale w składzie 7 sędziów z dnia 13 lutego 2002 r., (III ZP 30/01, OSNP 2002 nr 10, poz. 243) wskazał, jako nadal stosowane „przepisy dotychczasowe” przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 września 2012 r., III AUa 144/12, LEX nr 1223237).

Zgodnie z § 4 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. pracownik, który wykonywał wymienione w wykazie A prace w szczególnych warunkach nabywa prawo do emerytury, jeżeli łącznie osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia (25 lat), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. W myśl zaś § 2 ust. l powołanego rozporządzenia - okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu - są okresy, w których praca w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Głównym motywem przyświecającym ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS było założenie, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, dlatego też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej
ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w znaczny sposób jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Pamiętać należy, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym stanowi odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 24 i 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i określonego w nim wieku emerytalnego, tak więc przepisy regulujące to prawo należy interpretować w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo.

Szczególne znaczenie – w kontekście powyższego – należy przypisać przesłance wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Mając na uwadze zaprezentowane rozważania prawne wskazać należy, że uprawnionym było uznanie przez Sąd Okręgowy, iż zatrudnienie wnioskodawcy w okresie od 1 września 1970 r. do 31 sierpnia 1973 r. w P. w B. na stanowisku uczeń-składacz ręczny, nie może zostać uznane za zatrudnienie w warunkach szczególnych albowiem ubezpieczony nie wykonywał wówczas zatrudnienia, o którym mowa w dziale XI, poz. 1 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Przystępując do analizy spornego okresu zatrudnienia w pierwszej kolejności zaznaczyć należy, że Sąd Apelacyjny badał jedynie okres od 11 lutego 1971 r. do 31 sierpnia 1973 r., tj. po ukończeniu przez ubezpieczonego 16 roku życia, albowiem dopiero wówczas zyskał on status „młodocianego” i mógł podjąć - zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami - pracę w warunkach szczególnych w wymiarze 8 godzin dziennie. Czas pracy młodocianego w wieku od 15 do 16 lat ze względu na jego ochronę, nie mógł – stosownie do treści art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz.U. z 1958 r., nr 45, poz. 226) - przekroczyć 6 godzin dziennie i 36 godzin tygodniowo.

Zgodnie z ugruntowanym poglądem judykatury okres nauki zawodu odbywanej przed dniem 1 stycznia 1975 r. w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45, poz. 226) bezsprzecznie jest w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych okresem zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Nie jest to jednak wystarczające do uznania tych okresów za okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach w myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2012 r., I UK 130/12, LEX nr 1265553; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 9 maja 2013 r., III AUa 280/13, ELX nr 1314810). W uzasadnieniu orzeczenia z dnia 22 sierpnia 2012 r. Sąd Najwyższy wskazał, iż stałe wykonywanie pracy w warunkach szczególnych jest rozumiane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jako wypełnianie pełnego wymiaru czasu pracy na zajmowanym stanowisku pracą wykonywaną w tzw. „szczególnych warunkach”, z pominięciem innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika (por. np. wyrok z dnia 4 czerwca 2008 r., II UK 306/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 290). Wyjątek mogą tu stanowić krótkotrwałe, konieczne szkolenia pracownika, zwłaszcza wstępne (wyrok z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75). Wymaganie wykonywania pracy w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy należy odnosić do pracowników, których czas pracy nie jest w żaden sposób umniejszony ze względu na ich cechy osobiste, lecz czas wymagany dla danego stanowiska, choćby skrócony, lecz tylko ze względu na szczególne warunki i zagrożenia wynikające ze świadczenia pracy na tym stanowisku. Na stanowisku pracy ucznia nauki zawodu przewidziana była norma czasu wnikająca z obowiązującego w spornym okresie (do czasu wejścia w życie Kodeksu pracy) art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy. Młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w zakresie obranego zawodu przez zajęcia teoretyczne w warunkach szkolnych. Do czasu pracy młodocianych wliczało się zatem czas dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo. Gdyby więc nawet uznać, że przewidziana w obowiązujących przepisach - ze względu na charakter zatrudnienia lub związane z nim warunki - norma czasu pracy w rozmiarze odbiegającym od powszechnie obowiązującego, stanowiła pełny wymiar czasu pracy, to nie można pominąć koniunktywnego wymagania wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla stanowiska, na którym takie warunki występowały (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 294, z dnia 20 stycznia 2011 r., II UK 169/10, niepublikowany oraz z dnia 23 stycznia 2012 r., II UK 96/11, niepublikowany).

Z dokonanych w sprawie i niekwestionowanych ustaleń wynika, że przez cały okres zatrudnienia na podstawie umowy o naukę zawodu wnioskodawca pracował, jako uczeń na warunkach wynikających z tej umowy. Ze względu na połączenie nauki zawodu - w ramach której ubezpieczony niewątpliwie wykonywał szereg prac określonych jako prace w warunkach szczególnych - z obowiązkiem dokształcania się w zasadniczej szkole zawodowej, okres ten nie stanowił okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., gdyż z założenia uczeń przyuczany do wykonywania określonych w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, nie mógł ich wykonywać i faktycznie nie wykonywał ich stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. A skoro tak, to nieuprawnionym jest zaliczenie ubezpieczonemu okresu od 11 lutego 1971 r. do 31 sierpnia 1973 r. do zatrudnienia tzw. „szczególnego”(por. wyrok Sądu Okręgowego w Kaliszu z dnia 30 września 2013 r., VU 435/13, LEX nr 1717142).

Reasumując poczynione ustalenia i rozważania, wskazać raz jeszcze należy, że o uprawnieniu do wcześniejszej emerytury decyduje łączne ścisłe spełnienie wszystkich warunków określonych w art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748), nie zaś przekonanie pracownika, że praca była wykonywana w szczególnym charakterze lub warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2010 r., II UK 140/10, LEX nr 786382; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2009 r., I UK 218/09, LEX nr 577817). W sytuacji zatem ustalenia, że W. G. nie legitymuje się okresem pracy w warunkach szczególnych wynoszącym co najmniej 15 lat, nieuprawnionym byłoby przyznanie mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Na marginesie jedynie wskazać należy, że nawet gdyby zaliczyć ubezpieczonemu sporny okres od 11 lutego 1971 r. do 31 sierpnia 1973 r. (2 lata 6 miesięcy i 21 dni) do uznanego już przez pozwanego stażu szczególnego w wymiarze 12 lat, 3 miesięcy i 1 dni, to i tak nie wyniósłby on 15 lat, a jedynie 14 lat 9 miesięcy i 22 dni.

W tym stanie rzeczy, podzielając stanowisko Sądu I instancji i uznając apelację wnioskodawcy za niezasadną, Sąd Apelacyjny oddalił ją na podstawie art. 385 k.p.c., jak w sentencji wyroku.

SSA Aleksandra Urban SSA Michał Bober SSA Bożena Grubba