Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 17 września 2015 roku sygn. akt III C 1242/12 Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi zasądził od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz T. N. kwotę 43 000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 23 grudnia 2010 roku oraz kwotę 1 997,10 złotych tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu, oddalił powództwo w pozostałej części co do (...) SA z siedzibą w W. i w całości wobec pozwanych D. A. i Ł. S., a także orzekł o kosztach procesu.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zaskarżając wyrok w punkcie 1. zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 805 kc w związku z art. 65 kc i §4 ust. 1.a. i §7ust. 1 pkt 18 w związku z § 2 pkt 7 OWU AC poprzez wadliwą interpretację, art 509 kc w związku z § 25 OWU AC i wadliwe przyjęcie, że powód jest osoba uprawnioną do otrzymania odszkodowania, a tym samym ma legitymację procesową czynną, a ponadto naruszenie przepisów art. 233 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia całości materiału dowodowego i art. 11 zd.1 kpc poprzez jego niezastosowanie, co spowodowało błędne przyjęcie, że oszustwo na szkodę właściciela pojazdu było ryzykiem objętym ubezpieczeniem skutkującym odpowiedzialność pozwanego.

Wskazując na powyższe podstawy apelacyjne pełnomocnik pozwanego Zakładu (...) wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w zaskarżonej części ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje.

Apelację należało uznać za zasadną.

Sąd Okręgowy aprobuje rozstrzygnięcie Sądu I instancji, który w sposób prawidłowy, obiektywny - zgodnie z dyrektywami określonymi w art. 233 § 1 k.p.c. ocenił materiał dowodowy zgromadzony w sprawie i na jego podstawie poczynił prawidłowe ustalenia w zakresie niezbędnym do rozpoznania żądania powoda.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów naruszenia prawa procesowego, ponieważ prawidłowość zastosowania prawa materialnego może być rozważana dopiero po stwierdzeniu, że w toku właściwie przeprowadzonego postępowania dokonano ustaleń, zezwalających na zastosowanie norm prawa materialnego.

Bezzasadny okazał się zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów. Generalnie zarzuty skarżącego w tym zakresie sprowadzają się do forsowania własnej, korzystnej dla apelującego, oceny stanu faktycznego. W świetle utrwalonych poglądów judykatury i piśmiennictwa nie jest wystarczającym uzasadnieniem zarzutu naruszenia normy art. 233 § 1 k.p.c. przedstawienie przez stronę skarżącą własnej oceny dowodów i wyrażenie dezaprobaty dla oceny prezentowanej przez Sąd pierwszej instancji. Skarżący naruszenie art. 233 k.p.c. wyprowadzał z jego zdaniem dowolnego ustalenia przez Sąd I instancji podstaw przysługiwania powodowi legitymacji czynnej i prawidłowości cesji.

Najdalej idący zarzut apelacyjny naruszenia przepisów prawa materialnego, to jest art. 805 kc w związku z art. 65 kc i § 4 ust. 1.a. i §7ust. 1 pkt 18 w związku z § 2 pkt 7 OWU AC poprzez wadliwą interpretację, art 509 kc w związku z § 25 OWU AC poprzez wadliwe przyjęcie, że powód jest osobą uprawnioną do otrzymania odszkodowania, a tym samym ma legitymację procesową czynną, należało uznać za bezzasadny.

Po pierwsze, nie ma wątpliwości że umowę cesji z dnia 14 czerwca 2012 roku i umowę ubezpieczenia z dnia 22 września 2010 roku podpisał ten sam podmiot (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.. Wprawdzie doszło do omyłki w umowie ubezpieczenia i zabrakło słowa (...), ale nie budzi wątpliwości, że jest to ten sam podmiot z uwagi na tożsamy wskazany w obu dokumentach NIP i REGON.

Po drugie, przy ulicy (...) prowadzona była w 2010 roku działalność gospodarcza (...), co wynika z umowy wypożyczenia samochodu z dnia 17 września 2010 roku, umowy ubezpieczenia z dnia 22 września 2010 roku. Numer PESEL powoda i adres zamieszkania przy ulicy (...) z umowy cesji jest tożsamy z danymi z zaświadczenia z ewidencji działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2010 roku załączonej do sprawy sygn. Akt XIII GC 313/11. Na marginesie należy wskazać, że powód zamieszkiwał przy ulicy (...), a działalność gospodarczą prowadził w tym czasie w trzech miejscach i pod różnymi firmami, a nadto, że w 2011 roku doszło do zmiany formy działalności i wniesienia przedsiębiorstwa (...) do spółki jawnej (...) spółka jawna w Ł.. Fakt zmiany adresu czy też wskazanie adresu przedsiębiorstwa bądź też miejsca zamieszkania samo przez się nie powoduje niepewności co do osoby strony umowy, a strona pozwana jedynie na zmieniony adres wskazywała jako na źródło swojego przekonania o braku legitymacji czynnej powoda.

Po trzecie, właścicielem samochodu P. (...) nr rej. (...) była (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., a jej użytkownikiem w oparciu o umowę leasingu PHU (...), upoważniony przez właściciela do reprezentowania przed firmą ubezpieczeniową (pełnomocnictwo k. 55 akt XIII GC 313/11, aneks k. 47 – 48 i akt notarialny k. 52 – 54 akt XIII GC 313/11, akta szkodowe).

Po czwarte, z umowy ubezpieczenia z dnia 22 września 2010 roku wynika, że przedmiotem ubezpieczenia był samochód P. (...) nr rej. (...), numer nadwozia (...) będący własnością (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., a korzystającym był (...). Dane samochodu nie budzą wątpliwości w świetle nie tylko powyższych zapisów, ale także załączonej do akt szkodowych karty pojazdu. Pozwany w toku postępowania likwidacyjnego nie miał wątpliwości co do tego, że ubezpieczał ten właśnie samochód. Pomyłka w numerze polisy ale wskazanie prawdziwych numerów właściwego samochodu nie powoduje nieważności umowy cesji, a zapis umowy podlegał ocenie i wykładni dokonanej właściwie przez Sąd I instancji.

Reasumując, zarzut apelacyjny braku legitymacji czynnej należało uznać za bezzasadny, a powoda należało uznać za osobę uprawnioną do otrzymania odszkodowania.

Podzielając pogląd skarżącego, że dla rozstrzygnięcia sprawy ma istotne znaczenie właściwa interpretacja art. 11 k.p.c. Otóż określona w tym przepisie moc wiążąca wyroku karnego oznacza, że w sprawie cywilnej niedopuszczalne jest dokonywanie jakichkolwiek własnych ustaleń co do tych okoliczności, którymi, zgodnie z omawianym przepisem, sąd jest związany w postępowaniu cywilnym. Okoliczności te nie mogą być przedmiotem postępowania dowodowego ani oceny sądu, a więc nie ma do nich zastosowania zasada swobodnej oceny dowodów (art. 233), a sąd w sprawie cywilnej dokonuje tylko subsumcji pod odpowiedni przepis prawa materialnego cywilnego wiążących ustaleń wynikających z wyroku karnego oraz ewentualnych własnych ustaleń dotyczących pozostałych okoliczności istotnych w rozpoznawanej sprawie (por. wyrok SN z dnia 16 grudnia 1961 r., II CR 1229/60, OSNC 1962, nr 3, poz. 118). W konsekwencji wyłączona jest możliwość obrony pozwanego sprzecznej z ustaleniami wyroku karnego, a także podniesienia przez niego zarzutu pozbawienia możliwości obrony w tym zakresie (por. wyrok SN z dnia 23 kwietnia 1968 r., II PR 399/67, NP 1968, nr 11, s. (...)).

Zgodnie z art. 413 § 1 pkt 4, 5 i 6 k.p.k., wyrok karny powinien zawierać przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucał oskarżonemu, rozstrzygnięcie sądu i wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej. Jak przyjmuje się w literaturze (por. m.in. K. Piasecki, Wpływ postępowania i wyroku karnego..., s. 119 oraz G. Goss, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2008 r., III CSK 191/08, OSP 2010, z. 1, poz. 2 i przytoczona tam literatura) ustalenie czynu przypisanego oskarżonemu polega na przytoczeniu okoliczności faktycznych należących do istoty przestępstwa, przy czym uznaje się, że zakresy pojęć "istota przestępstwa" oraz "ustawowe znamiona przestępstwa" (art. 115 k.k.) nie pokrywają się. Szerszy zakres ma pojęcie "istota przestępstwa", obejmujące wszystkie okoliczności faktyczne i prawne, zarówno o charakterze ogólnym (dotyczące przestępstwa w ogóle), jak i szczególne, charakterystyczne dla danego rodzaju przestępstw.

Do istoty przestępstwa w tym znaczeniu należą: podmiot przestępstwa, jego działanie lub zaniechanie, czyn przypisany oskarżonemu i przedmiot przestępstwa, przedmiotowa bezprawność czynu i jego niezgodność z prawem oraz wina, skutek przestępny, w tym związek przyczynowy i kwalifikacja prawna. Te ustalenia zawiera sentencja wyroku karnego, w której powinien zostać wymieniony sprawca przestępstwa, czas i miejsce popełnienia czynu i jego opis zawierający wszystkie istotne elementy charakterystyczne dla danego przestępstwa, stwierdzenie winy sprawcy, a więc i jego poczytalności, określenie sposobu popełnienia przestępstwa i jego przedmiotu. Natomiast "ustawowe znamiona przestępstwa" - to ustawowy opis typu czynu zabronionego zawierający cechy konstytutywne karalnego zachowania się określonego rodzaju.

Zakres związania sądu cywilnego wyrokiem karnym został w art. 11 k.p.c. określony tylko ogólnie, nie precyzuje, czy chodzi o związanie okolicznościami należącymi do istoty przestępstwa w wyżej wskazanym rozumieniu, czy tylko okolicznościami stanowiącymi ustawowe znamiona przestępstwa. Judykatura i doktryna wskazuje jednoznacznie, że związanie dotyczy tylko ustalonych przez sąd karny w sentencji wyroku skazującego elementów podmiotowych i przedmiotowych stanowiących istotę przypisanego oskarżonemu przestępstwa [(w:) Kodeks postępowania cywilnego..., t. 1, red. Z. R., W. S., s. 100]. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lutego 2011 r., I UK 300/10 (opubl. OSNP 2012, nr 7-8, poz. 96), stwierdzając, że sąd w sprawie cywilnej jest związany ustaleniami prawomocnego wyroku skazującego co do okoliczności opisanych w tym wyroku jako znamiona przestępstwa.

Konieczność sprecyzowania zakresu związania szczególnie wyraźnie występuje w sprawach odszkodowawczych w związku ze szkodą wyrządzoną w wyniku zaboru mienia, niedoboru lub innych przestępstw wyrządzających szkodę.

W literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się na gruncie takich spraw, że jeżeli do istoty przestępstwa nie należy skutek w postaci wyrządzenia szkody (np. przestępstwo niedopełnienia obowiązku nadzoru nad mieniem), sąd cywilny nie jest związany wskazaną w wyroku karnym wysokością szkody, jaka wystąpiła w wyniku niedopełnienia obowiązku nadzoru.

Natomiast jeżeli wystąpienie szkody należy do istoty przestępstwa (np. przestępstwa zaboru, przywłaszczenia, sprzeniewierzenia), sąd cywilny jest związany ustaloną w wyroku karnym szkodą w postaci wskazanej przywłaszczonej kwoty lub przywłaszczonej określonej rzeczy, choć w tym drugim przypadku z reguły sam może ustalić jej wartość. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 13 września 1957 r., II CR 711/57, (OSPiKA 1958, z. 9, poz. 23), stwierdził, że tylko w przypadku wyroku karnego skazującego za zabór lub przywłaszczenie konkretnej sumy pieniężnej, sąd cywilny jest związany ustaloną sumą, natomiast w przypadku skazania za przestępstwo niedopełnienia obowiązku, które ułatwiło powstanie szkody, sąd w postępowaniu cywilnym samodzielnie ustala rozmiar szkody wyrządzonej tym przestępstwem.

P. sensu largo sądu karnego w postępowaniu cywilnym oznacza to, że sąd rozpoznający sprawę cywilną musi przyjąć, że skazany popełnił przestępstwo przypisane mu wyrokiem karnym.

Odnośnie do kwalifikacji prawnej czynu ustalonego w wyroku karnym skazującym przyjąć należy, że są one wiążące dla sądu cywilnego. Moc wiążąca, o jakiej mowa w art. 11 k.p.c., nie odnosi się bowiem do jakiegokolwiek przestępstwa, tylko do tego, które zostało stypizowane w wyroku karnym skazującym. Inną kwestią jest, jak kwalifikacja prawna czynu bądź stopień winy sprawcy przestępstwa przekładają się na określenie skutków przestępstwa w postępowaniu cywilnym. Należy mieć na uwadze, że, co do zasady, następstwa popełnienia przestępstwa, szkoda i jej wysokość nie należą do istoty przestępstwa (tak słusznie SN w wyroku z 2 grudnia 1971 r., II CR 529/71, LexisNexis nr (...)). Obrazowo rzecz ujmując, jeśli np. pozwany został skazany za pobicie, a nie za popchnięcie powoda, to fakt ten jest dla sądu cywilnego wiążący, sąd cywilny nie jest natomiast związany ustaleniami sądu karnego co do doznanych obrażeń przez poszkodowanego.

Ustalenia prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa (w tym co do wartości mienia przywłaszczonego przestępstwem) wiążą sąd cywilny w tym znaczeniu, że pozwany (uprzednio skazany za przestępstwo przywłaszczenia) nie może już udowadniać przed sądem cywilnym, że nie popełnił przypisanego mu czynu zabronionego albo że przywłaszczył kwotę niższą, aniżeli została ustalona w sentencji wyroku skazującego (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 stycznia 1970 r. I PR 91/69 OSNCP 1970/11 poz. 197 oraz z dnia 10 kwietnia 1981 r. IV CR 101/81 LexPolonica nr 321314).

Skoro ustalenia wydanego w postępowaniu karnym wyroku karnego skazującego wiążą sąd cywilny co do faktu popełnienia przestępstwa, czyli nie tylko popełnienia czynu przez określoną osobę na szkodę konkretnej osoby, ale również co do kwalifikacji prawnej tego czynu i stopnia winy, okoliczności jego popełnienia, np. czasu, miejsca i sposobu, czy też poczytalności sprawcy, to Sąd a quo trafnie przyjął, że A. S., D. A. i Ł. S., skazanym prawomocnie za czyn z art. 286 § 1 k.k., czyli oszustwa, sąd cywilny nie mógł przypisać przestępstwa przywłaszczenia stypizowanego w art. 284 k.k., które w świetle § 7 ust. 1 pkt 18 wyłączałoby odpowiedzialność pozwanego (...) SA w W..

Odnosząc się do zakresu ubezpieczenia określonego w § 4 Ogólnych warunków ubezpieczenia Autocasco wskazać należy, że ochroną ubezpieczeniową objęte zostały jedynie szkody powstałe w pojeździe bądź jego wyposażeniu polegające na: 1) uszkodzeniu pojazdu w związku z ruchem i postojem, 2) uszkodzeniu lub utracie pojazdu wskutek zdarzeń losowych, tj. powodzi zatopienia, uderzenia pioruna, pożaru, wybuchu, opadu atmosferycznego, huraganu, osuwania lub zapadania się ziemi, a także nagłego działania czynnika termicznego lub chemicznego z zewnątrz pojazdu oraz uszkodzeniu wnętrza pojazdu przez osoby, których przewóz wymagany był potrzebą udzielenia pomocy medycznej, 3) kradzieży pojazdu, jego części lub wyposażenia z zastrzeżeniem postanowień §7 pkt. 11, 5) uszkodzenia pojazdu lub jego wyposażenia w następstwie jego zabrania w celu krótkotrwałego użycia. Z jego treści nie wynika zatem, by utrata pojazdu w wyniku oszustwa była objęta ryzykiem ubezpieczeniowym.
W tym stanie rzeczy pozwanemu (...) SA w W. nie można było przypisać odpowiedzialności za zaistniałe zdarzenia, co musiało skutkować oddaleniem powództwa.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w pkt. 1. oddalił powództwo w stosunku do (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W., zaś w pkt. 2. na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. zasądził od powoda na rzecz pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 2.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu na która złożyła się kwota 2.400 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika ustalona w oparciu o § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 490) oraz kwota 17 złotych tytułem opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i zasądzono od powoda na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę .3.350 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, na które złożyły się: opłata sądowa od apelacji w wysokości 2.150 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 1.200 zł ustalonej na podstawie § 12 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. 2013.490 j.t.) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015.1804).

Zważywszy, że w toku postępowania drugoinstancyjnego pozwani D. A. oraz Ł. S. korzystał z przyznanej z urzędu pomocy (...) Sąd Okręgowy na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (j.t. Dz.U. z 2015.615) przyznał i nakazał wypłacić na rzecz ustanowionego z urzędu pełnomocnika ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Łodzi kwotę 1.476 zł, obejmującą podatek VAT w wysokości 23% - § 2 pkt. 3, 10 pkt. 1 w zw. z § 13 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 461) w zw. z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. 2015.1801).