Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 marca 2016 r. w Gdańsku

sprawy K. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 21 lipca 2015 r., sygn. akt IV U 2025/14

oddala apelację.

SSA Maria Sałańska – Szumakowicz SSA Daria Stanek SSA Jerzy Andrzejewski

Sygn. akt III AUa 1534/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 października 2014 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., po dokonaniu rozliczenia renty pobieranej przez K. L. ustalił, iż przychód osiągnięty w poszczególnych miesiącach w 2013 r. uzasadniał zmniejszenie, albo zawieszenie świadczenia o łączną kwotę 12.772,92 zł. Świadczenie w poszczególnych miesiącach rozliczanego okresu podlegało zaś zmniejszeniu łącznie o kwotę jedynie 3.843,84 zł. W konsekwencji ubezpieczona jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 8.929,08 zł w terminie jednego miesiąca od daty doręczenia decyzji.

Ubezpieczona w odwołaniu od powyższej decyzji oraz uzupełniającym piśmie procesowym z dnia 19 stycznia 2015 r. zakwestionowała obowiązek zwrotu świadczenia, jak i ustaloną przez organ rentowy wysokość. W ocenie ubezpieczonej organ rentowy bezpodstawnie przyjął, że od dnia 17 maja 2013 r. prowadzi działalność gospodarczą, którą jedynie zarejestrowała, a której faktycznie nie wykonuje i nie osiąga przychodów, opłacając jedynie składki w celu zwiększenia przyszłych świadczeń emerytalnych. Dodatkowe wynagrodzenie uzyskuje wyłącznie z umowy zlecenia, przy czym jej wysokość nie prowadzi do przekroczenia kwoty granicznej. Mając na uwadze powyższe ubezpieczona wniosła o wydanie prawidłowej decyzji, względnie jej uchylenie jako błędnej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując stanowisko zawarte w skarżonej decyzji. Dodatkowo organ ten zwrócił uwagę, że ubezpieczona w kierowanych do niej decyzjach była pouczana, iż za przychód osiągany z tytułu działalności gospodarczej uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. W piśmie procesowym z dnia 02 marca 2015 r. organ rentowy wyjaśnił, że do rozliczenia przychodu za sporny okres przyjęto przychody z tytułu umowy zlecenia, z tytułu zatrudnienia oraz z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

W piśmie procesowym z dnia 11 czerwca 2015 r. ubezpieczona przyznała, że organ rentowy prawidłowo ustalił wysokość przychodów, których roczne rozlicznie – z pominięciem przychodu z tytułu rzekomo prowadzonej działalności gospodarczej – daje przekroczenie wyższej kwoty granicznej rocznie o kwotę 84,50 zł, pokrytej już wszakże z dobrowolnej wpłaty w dniu 06 października 2014 r. w kwocie 329,60 zł.

Wyrokiem z dnia 21 lipca 2015 r. w sprawie IV U 2025/14 Sąd Okręgowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

I.  zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż K. L. jest zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w kwocie 5.539,18 zł, z zastrzeżeniem, iż w przypadku wpłaty przez ubezpieczoną kwoty 69,50 zł na FUS, wysokość nienależnie pobranych świadczeń będzie wynosić 2.703,36 zł;

II.  oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

K. L., urodzona w dniu (...), od dnia 16 września 2012 r. pobierała rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy do dnia 30 października 2014 r., zaś aktualnie rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy do dnia 31 października 2017 r. zgodnie z decyzją z dnia 20 listopada 2014 r.

Wszystkie kierowane do ubezpieczonej decyzje zawierały pouczenia o zasadach zmniejszania i zawieszania wypłaty świadczeń w związku z osiąganymi przychodami oraz zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Ubezpieczona w okresie od dnia 10 listopada 2012 r. do dnia 16 maja 2013 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w (...) sp. z o. o. w P. w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze masażystki.

Wysokość wynagrodzenia ubezpieczonej z tytułu zatrudnienia wynosiła w 2013 r. po 1.600 zł brutto w okresie od stycznia do kwietnia i 825,80 zł w miesiącu maju.

Jednocześnie od 2009 r. ubezpieczona współpracowała z Powiatowym Lekarzem Weterynarii w B. na podstawie corocznie zawieranych umów zlecenia, w tym w 2013 r. na podstawie umowy nr (...) zawartej w dniu 01 stycznia 2013 r. na okres od dnia 01 stycznia 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. W ramach umowy ubezpieczona przyjęła do wykonania czynności pomocnicze przy badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa w Przedsiębiorstwie (...) w S., pod nadzorem wyznaczonych do tego lekarzy weterynarii w ramach ustawowych zadań Inspekcji Weterynaryjnej.

Wysokość wynagrodzenia określono z odesłaniem do aktualnego cennika wprowadzonego rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie sposobu ustalania i wysokości opłat za czynności wykonywane przez Inspekcję Weterynaryjną, sposobu i miejsc pobierania tych opłat (§ 4 i 5.1 umowy), zaś ubezpieczona jako zleceniodawca została zobowiązania do comiesięcznego składania rachunków wraz z zestawieniem wykonanych czynności (§ 5.2 umowy). Natomiast zleceniodawca odpowiadał na potrącenie z wynagrodzenia zaliczki na podatek dochodowy i składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne (§ 5.4 umowy). W umowie zawarto oświadczenie ubezpieczonej, że posiada odrębny tytuł ubezpieczenia społecznego i nie wnosi o opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne wynikające z niniejszej umowy (§ 3.3 umowy).

Z tytułu wykonywania powyższej umowy ubezpieczona otrzymała w 2013 r. wynagrodzenie w łącznej kwocie 49.800 zł brutto, w tym w miesiącu: styczniu 5.800 zł, lutym 3.600 zł, od marca do października po 4.200 zł, w listopadzie 4.600 zł i w grudniu 6.400 zł.

Wobec ustania stosunku pracy z dniem 16 marca 2013 r. ubezpieczona, dążąc do dalszego posiadania tytułu do ubezpieczeń społecznych, zgodnie z oświadczeniem zawartym w powyższej umowie zlecenia, z dniem 17 marca 2013 r. zarejestrowała pozarolniczą działalność gospodarczą w przedmiocie prowadzenia usług weterynaryjnych i z tego tytułu zgłosiła się do ubezpieczenia zdrowotnego.

Ubezpieczona zarejestrowanej działalności faktycznie nie wykonywała. Nie świadczyła usług zgodnie z profilem działalności ani nie poszukiwała klientów w celu ich świadczenia. Nie osiągała również żadnych przychodów z tego tytułu. Z tego tytułu opłacała natomiast składki na ubezpieczenie.

W rozliczeniu podatkowym PIT-36 za 2013 r. ubezpieczona wskazała na przychody z tytułu należności ze stosunku pracy, świadczeń emerytalno-rentowych oraz działalności wykonywanej osobiście (umowa zlecenie). Z tytułu działalności gospodarczej wskazała na przychód w kwocie 0 zł. Łączna ustalona przez nią kwota przychodu wyniosła 68.666,96 zł.

W 2014 r. organ rentowy wszczął postępowania wyjaśniające celem rozliczenia przychodu osiągniętego przez ubezpieczoną w 2013 r.

W jego toku, w dniu 15 września 2014 r. ubezpieczona złożyła oświadczenie, w którym wskazała, że od dnia 17 marca 2013 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, nie przystąpiła dobrowolnie do ubezpieczeń społecznych, opłaca wyłącznie składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Nie określiła sposobu ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

W efekcie, organ rentowy ustalił, że ubezpieczona w 2013 r. uzyskała przychody z umowy zlecenia i umowy o pracę w wysokościach wskazanych w odpowiednich zaświadczeniach oraz z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, a podstawa wymiaru składek z tego tytułu wynosi zgodnie z przepisami 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, tj. w łącznej kwocie 73.698,37 zł i przekroczyła kwoty graniczne, uzasadniając zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia lub wypłatę w niższej wysokości, o czym poinformował ubezpieczoną zawiadomieniem z dnia 18 września 2014 r.

Jednocześnie organ rentowy wskazał na możliwość dokonania dobrowolnej wpłaty na FUS w kwocie 329,60 zł, stanowiącej różnicę pomiędzy uzyskanym przychodem, a wyższą kwotą graniczną, po pomniejszeniu o koszty uzyskania przychodu, co spowoduje zmniejszenie ustalonej kwoty nienależnie pobranych świadczeń z 9.607,06 zł do 8.929,08zł.

Ubezpieczona w dniu 06 października 2014 r. dokonała dobrowolnej wpłaty na FUS wskazanej w zawiadomieniu.

W efekcie organ rentowy wydał w dniu 13 października 2014 r. zaskarżoną decyzję ustalając, że przychód osiągnięty przez ubezpieczoną w poszczególnych miesiącach w 2013 roku, tj. 73.295,77 zł z uwzględnieniem dobrowolnej wpłaty na FUS – uzasadniał zmniejszenie albo zawieszenie świadczenia o łączną kwotę 12.772,92 zł, przy faktycznym zmniejszeniu łącznie o kwotę 3.843,84 zł i w konsekwencji zobowiązując ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 8.929,08 zł.

Przy przyjęciu wysokości przychodu ubezpieczonej osiągniętego w 2013 r. z tytułu umowy o pracę oraz umowy zlecenia, tj. w łącznej kwocie 57.025,80 zł, hipotetyczna wysokość nienależnie pobranych świadczeń w rozliczeniu rocznym wyniosłaby 10.786,96 zł, a w rozliczeniu miesięcznym 5.539,18 zł. Jednocześnie w przypadku dokonania dobrowolnej wpłaty na FUS w kwocie 69,50 zł kwota nienależnie pobranych świadczeń w rozliczeniu rocznym wniosłaby 2.703,36 zł, a przy wpłacie 517 zł kwota nienależnie pobranych świadczeń w rozliczeniu miesięcznym wyniosłaby 4.183,22 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o okoliczności bezsporne, dowody dokumentów zgromadzonych w załączonych aktach organu rentowego oraz przedłożonych przez ubezpieczoną, a także w oparciu o dowód z przesłuchania K. L..

Sąd ten uznał za wiarygodne dowody z dokumentów wskazując, że były jasne, pełne, a żadna ze stron nie kwestionowała ich wiarygodności ani prawdziwości zawartych w nich informacji; nie budziły one również jego wątpliwości. Za pozbawione rzetelności uznał jedynie rozliczenie podatkowe ubezpieczonej PIT-36 za rok 2013, albowiem wskazana w nim kwota przychodu ze stosunku pracy (8.080 zł) pozostaje w sprzeczności z wysokością wynagrodzenia wskazanego przez pracodawcę (7.225,80 zł), rzutując na łącznie nieprawidłową łączną kwotę przychodu.

Walor wiarygodności w ocenie Sądu I instancji posiadały zeznania ubezpieczonej na okoliczność pobierania świadczenia rentowego oraz pozostawania jednocześnie w stosunku pracy i pracy na umowę zlecenia oraz wykonywanych w ich ramach czynności, co było zgodne ze zgromadzoną w sprawie dokumentacją. Ubezpieczona opisała również okoliczności związane ze zgłoszeniem działalności gospodarczej jako podyktowane zapewnieniem innego tytułu do ubezpieczenia wymuszonego postanowieniami umowy zlecenia oraz oświadczeń składanych w tym przedmiocie przed organem rentowym, będących konsekwencją wymagań pracowników organu, jak i faktycznego niewykonywania działalności i nie osiągania z tego tytułu przychodów, co znajdowało potwierdzenie w przedłożonej dokumentacji i jako takie nie zostało podważone przez organ rentowy.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd ten wskazał, że świadczenia nienależne zostały zdefiniowane w art. 138 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) jako:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia,

3) świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

Zgodnie zaś z art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej osoba, która nienależnie pobrała świadczenia jest obowiązana do ich zwrotu, przy czym w myśl art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata. Analogicznie kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji (art. 138 ust. 5 ustawy emerytalnej).

W myśl z art. 104 ust. 1 ustawy emerytalnej prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6. Powołany ustęp 2 za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uznaje zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3. Z kolei poprzez przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego należy rozumieć – zgodnie z ustawową definicją zawartą w art. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121) – przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu: zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, służby, wykonywania mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego i stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego, a także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu umowy oraz przychody z działalności wykonywanej osobiście przez osoby należące do składu rad nadzorczych, niezależnie od sposobu ich powoływania (pkt 9) oraz przychód z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych (pkt 10).

Idąc dalej Sąd Okręgowy wskazał natomiast, że prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, ulega zawieszeniu w razie osiągania wyżej ustalonego przychodu w kwocie wyższej niż 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (art. 104 ust. 4). Z kolei w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyżej jednak niż 130 % tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu – w myśl art. 104 ust. 8 – o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia obowiązująca w dniu 31 grudnia 1998 r. w wysokości odpowiednio: dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy 24 % kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. (pkt 1), a dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy 18 % tej kwoty (pkt 2), przy czym powyższa kwota maksymalnego zmniejszenia podlega okresowemu podwyższaniu, przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w kolejnych terminach waloryzacji (art. 104 ust. 9 ustawy emerytalnej).

Zgodnie z komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 listopada 2013 r. w sprawie granicznych kwot przychodu dla 2013 r. stosowanych przy zawieszaniu albo zmniejszaniu emerytur i rent (M.P. z dnia 29 listopada 2013 r.) kwoty graniczne przychodu dla 2013 r. wynoszą odpowiednio 30.661,20 zł - co stanowi sumę kwot przychodu odpowiadających 70 % przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń oraz 56.941,30 zł - co stanowi sumę kwot przychodu odpowiadających 130 % przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń.

Ubezpieczona w analizowanym okresie bezspornie osiągała przychody z tytułu umowy o pracę do 16 marca 2013 r. (łącznie 7.225,80 zł) oraz umowy zlecenia (łącznie 49.800 zł). Spornym natomiast pozostawało, czy do powyższego katalogu należało uwzględnić również przychody z tytułu zarejestrowanej od dnia 17 maja 2013 r. pozarolniczej działalności gospodarczej.

Prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej – zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.) stanowi tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia wypadkowego oraz dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (art. 13 pkt 4 ustawy sysemowej). Obowiązek ten – w myśl art. 9 ust. 4c ustawy systemowej – dotyczy też osób prowadzących pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy do czasu ustalenia prawa do emerytury.

Jak zatem wynika z powyższego ustawodawca połączył obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym i wykonywania wiążących się z tym obowiązków z prowadzeniem działalności gospodarczej. Za taką – w myśl art. 2 ustawy z dnia 02 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.), do której odsyła art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej - uznaje się zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Z kolei przedsiębiorcą jest podmiot, posiadający zdolność prawną, wykonujący we własnym imieniu działalność gospodarczą (art. 4 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Nabycie statusu przedsiębiorcy wiąże się z wpisem do odpowiedniego rejestru, ewidencji działalności gospodarczej dla osób fizycznych, bądź rejestru przedsiębiorców w krajowym rejestrze sądowym dla pozostałych podmiotów. Wpis ten ma charakter konstytutywny i co do zasady poświadcza fakt prowadzenia wpisanej działalności gospodarczej do czasu wykreślenia. Okres ten jest zatem dla przedsiębiorców okresem ubezpieczeniowym w myśl powołanych powyżej przepisów.

Niemniej jednak, jak przyjmuje się w orzecznictwie, sam fakt zarejestrowania działalności gospodarczej nie jest równoznaczny z powstaniem obowiązku ubezpieczeniowego (por. wyrok S.N. z dnia 14 września 2007 r., III UK 35/07). Podstawowemu znaczeniu przypisuje się bowiem faktyczne prowadzenie działalności, przy czym ocena, czy działalność gospodarcza jest wykonywana należy przede wszystkim do sfery ustaleń faktycznych, a dopiero następnie do ich kwalifikacji prawnej. W jednolitym stanowisku Sądu Najwyższego (uzasadnienie do wyroku z dnia z dnia 14 września 2007 r., III UK 35/07 i powołane tam orzecznictwo) podkreśla się, że obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność – w tym działalność gospodarczą – wynika z faktycznego prowadzenia tej działalności, a zatem o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, powodującej wyłączenie z tego ubezpieczenia, decyduje faktyczne zaprzestanie tej działalności. Natomiast kwestie związane z formalnym zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem, czy zgłaszaniem przerw w tej działalności mają ewentualnie znaczenie w sferze dowodowej, nie przesądzają natomiast same w sobie o podleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Fakt formalnej rejestracji we właściwym rejestrze, mający znaczenie kształtujące w sferze prawa gospodarczego, w sferze ubezpieczeń społecznych stwarza jedynie domniemanie faktyczne, pozwalające organowi rentowemu na objęcie osoby wpisanej systemem ubezpieczeń i wdrożenie odpowiedniej procedury, przyznanej mu w myśl art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a więc wydawania decyzji w zakresie indywidualnych spraw dotyczących ustalania wymiaru składek i ich poboru. Powyższe domniemanie nie ma charakteru bezwzględnego i może zostać obalone przez ubezpieczonego. Domniemanie faktyczne ma znaczenie dowodowe i może być obalone, co oznacza, że czasookres prowadzenia działalności gospodarczej wynikającego z wpisu do ewidencji może być korygowany, lecz czynność ta musi być powiązana z wynikami postępowania dowodowego. W takiej sytuacji ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która wywodzi z niego skutki prawne. Uprawdopodobnienie faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej wymaga przedstawienia przez stronę dowodów na poparcie jej twierdzeń jak również przedstawienia przez organ dowodów przeciwnych w przypadku nieuwzględnienia twierdzeń strony (por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 28 stycznia 2009 roku, VII SA/WA 1374/08).

W ocenie Sądu Okręgowego, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwolił przyjąć, że ubezpieczona zarejestrowanej z dniem 17 maja 2013 r. działalności gospodarczej faktycznie nie prowadziła. Sąd ten stwierdził, że ubezpieczona uczciwie wyjaśniła powody jej zarejestrowania w odniesieniu do warunków umowy zlecenia (oświadczenie o posiadaniu innego tytułu do ubezpieczeń społecznych), aczkolwiek umowa w § 3.4 przewidywała, iż o zmianie w statusie ubezpieczenia ubezpieczona powinna zawiadomić zleceniodawcę, co skutkowałoby odpowiednią zmianą tego postanowienia i oskładkowaniem przychodów z tego tytułu. Niemniej pomijając powyższe ocenił, że „droga” obrana przez ubezpieczoną (przy założeniu ubezpieczonej, iż chce utrzymać inny tytuł do ubezpieczenia) była jedyną możliwą do samorealizacji, a takie postępowanie – zgłoszenie prowadzenia działalności gospodarczej w celu uzyskania tytułu do ubezpieczeń społecznych – nie pozostaje w sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa.

Niemniej Sąd I instancji uznał, że faktyczne nie prowadzenie działalności gospodarczej za nie wywołuje skutków prawnych. Sąd ten wywodził dalej, że na gruncie ubezpieczeń społecznych działalność gospodarcza jest tytułem do ubezpieczeń społecznych jedynie w przypadku jej rzeczywistego wykonywania (notabene jak każdego innego tytułu do ubezpieczeń). Ubezpieczona, jak wynika z jej zeznań, zarejestrowanej działalności faktycznie nie prowadziła, nie wykonywała żadnych usług ani nie podejmowała aktywności w kierunku pozyskania klientów, a w konsekwencji nie uzyskała także żadnych przychodów, co znajdowało odzwierciedlenie w rocznym zeznaniu podatkowym. Organ rentowy nie podważył zarówno dokumentacji, jak i zeznań ubezpieczonej ani nie przedstawił jakiegokolwiek materiału dowodowego nakazującego zaprzeczyć okolicznościom przez nią wskazywanym.

Sąd Okręgowy podniósł, że również samo dobrowolne opłacanie składek przez ubezpieczoną z tego tytułu nie jest wyznacznikiem prowadzenia działalności gospodarczej, a jego obligatoryjną konsekwencją i w tym zakresie wyjaśnił, iż ubezpieczona mylnie ocenia swoje uprawnienia uznając, że zgłaszając w istocie pozorny tytuł do ubezpieczeń społecznych, może czerpać z tego korzyści płynąc z przynależności do systemu ubezpieczeń społecznych, zarówno obecnie jak i przyszłościowo.

Sąd ten stwierdził, że jedynym przejawem aktywności zawodowej ubezpieczonej w tym okresie była praca na podstawie umowy zlecenia zawartej z Powiatowym Lekarzem Weterynarii w B.. W sprawie zaś niekwestionowanym pozostawało, że umowa ta nie była wykonywana w ramach przedmiotowej działalności gospodarczej, co notabene nie byłoby możliwe, albowiem umowa została zawarta przed zarejestrowaniem działalności, zaś w toku jej wykonywania nie zaszły żadne formalne zmiany.

Wskazał również, że także stanowiąca podstawę jej nawiązania ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2010 r., Nr 112, poz. 744 ze zm.) nie wymaga aby pomocnicza działalność weterynaryjna była wykonywana w ramach prowadzenia działalności gospodarczej. Ustawa ta w art. 16 ust. 3 w zw. z art. 16 ust. 1 pkt 2 przewiduje jedynie aby powierzenie przez powiatowego lekarza weterynarii wykonywanie niektórych czynności pomocniczych osobom niebędącym pracownikami Inspekcji odbywało się na podstawie umowy określającej zakres, terminy i miejsce wykonywania tych czynności, wysokość wynagrodzenia za ich wykonanie oraz termin płatności, a wykonywanie przedmiotowych czynności nie stanowi zatrudnienia w rozumieniu przepisów kodeksu pracy (ust. 7).

W konsekwencji przyjmując, że ubezpieczona faktycznie nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 17 maja 2013 r. Sąd I instancji ocenił, iż organ rentowy w sposób nieuprawniony doliczył przychód z tego tytułu – obliczony notabene prawidłowo z odwołaniem się do art. 18 ust. 8 ustawy systemowej – do wysokości przychodów ubezpieczonej za 2013 r., co doprowadziło do ustalenia przekroczenia kwoty granicznych przychodów za przedmiotowy rok i stwierdzenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w kwocie 8.929,08 zł.

Sąd ten wskazał natomiast, że skuteczne wykazanie nie prowadzenia działalności gospodarczej przekreśla ten tytuł do ubezpieczeń społecznych, co winno być przedmiotem stosownej decyzji organ rentowego, jak i powoduje dalsze konsekwencje ubezpieczeniowe dla ówcześnie wykonywanej umowy zlecenia, a których ubezpieczona starała się uniknąć. Stworzenie pozornego tytułu do ubezpieczeń jako nieważne nie wywołuje bowiem skutków prawnych (art. 83 § 1 k.c.), a co przekłada się na konieczność ponownej oceny jej sytuacji.

Powracając na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy zważył, że wbrew stanowisku ubezpieczonej, wyeliminowanie faktycznie w sposób nieuprawniony przyjętych przychodów z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, nie dyskredytuje całości zaskarżonej decyzji.

Sąd ten podkreślił, że z tytułu umowy o pracę (do dnia 16 marca 2013 r.) uzyskała przychód w kwocie 7.225,80 zł, zaś z tytułu umowy zlecenia w kwocie 49.800 zł; tj. łącznie 57.025,80 zł. Ubezpieczona – jak wynika z analizy pism procesowych: z dnia 30 kwietnia 2015 r. i z dnia 11 czerwca 2015 r. – tak ustalonej wartości nie kwestionowała; pierwotnie sporna pozostawała jedynie wysokość przychodu za miesiąc marzec, zaś wnioskodawczyni przyznała ostatecznie, iż wynosił ona 5.200 zł, co wynika z przedłożonych zaświadczeń o wysokości wynagrodzeń. Tak ustalony przychód nadal natomiast przewyższa wyższą kwotę graniczą przychodu dla 2013 r. wynoszącą 56.941,30 zł (130 % przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń).

Rozliczenie tak osiąganych przychodów oraz wysokości otrzymywanych świadczeń rentowych i ich częściowego zmniejszenia w porównaniu do obowiązujących w 2013 r. kwot granicznych przekroczeń w ujęciu miesięcznym i rocznym zostało przez organ rentowy przedstawione w załączniku do pisma procesowego z dnia 09 kwietnia 2015 r.

Organ rentowy ustalił mianowicie, że w stanie aktualnym przy rozliczeniu rocznym nadpłata wynosi 10.786,96 zł, a miesięcznym 5.539,18 zł. Natomiast w przypadku dokonania przez ubezpieczona dobrowolnej wpłaty na FUS w kwocie 69,50 zł nadpłata w rozliczeniu rocznym wynosi 2.703,36 zł, zaś w rozliczeniu miesięcznym dobrowolna wpłata na FUS w kwocie 517 zł będzie oznaczać nadpłatę w kwocie 4.183,22 zł.

Sąd I instancji wskazał, że ubezpieczona w piśmie procesowym z dnia 30 kwietnia 2015 r. zakwestionowała tak dokonane rozliczenie, przyjmując jednakże błędne założenia prawne i matematyczne. Sąd ten wywodził dalej, że rozliczenie świadczeń emerytalno-rentowych nie sprowadza się bowiem do porównania kwot osiągniętych przychodów z kwotami granicznym, skutkując jedynie dopłatą nadwyżki (84,50 zł wskazywaną przez ubezpieczoną). Prawidłowością nie cechowały się również założenia do rozliczenia ubezpieczonej oparte na porównaniu pobranych świadczeń rentowych (przyjęta przez ubezpieczoną mylnie ustalona kwota 8.929,08 zł – winno być 10.786,96 zł), a jej zdaniem należnymi do wypłaty w kwocie 8.135,76 zł, co miałoby prowadzić do ustalenia nienależnie pobranego świadczenia jedynie w kwocie 793,32 zł. Powyższe pomija jednakże, że przekroczenie przychodu o kwotę wyższą od większej kwoty granicznej, z czym mamy do czynienia w niniejszej sprawie, prowadzi do zawieszenia, a nie jedynie zmniejszenia wypłacanego świadczenia. Tym samym w rozliczeniu rocznym ubezpieczona winna zwrócić całość otrzymanych świadczeń (10.786,96 zł), zaś w bardziej korzystnym rozliczeniu miesięcznym – w perspektywie którego, przez część miesięcy przychód ubezpieczonej przekroczył jedynie niższą kwotę graniczną, skutkując zmniejszeniem świadczenia (czerwiec-listopad) – kwotę świadczeń za miesiące, w których doszło do przekroczenia większej kwoty granicznej (styczeń-maj, grudzień), przy uwzględnieniu zmniejszonej wysokości świadczeń wypłacanych od czerwca zgodnie z wnioskiem ubezpieczonej, a ustalonej w wysokości 5.539,18 zł. Jednocześnie organ rentowy wskazał na możliwość zmniejszenia tych kwot, poprzez dokonanie dobrowolnych wpłat na FUS we wskazanych kwotach, prowadzących do odpowiedniego zmniejszenia świadczenia, dając w najkorzystniejszym rozliczeniu kwotę 2.703,36 zł. Jej prawidłowość, zarówno w aspekcie matematycznym, jak i oparcia w powołanych przepisach prawa, nie budziła wątpliwości Sądu Okręgowego.

Sąd ten wskazał, że tak ustalone kwoty (w zależności od przyjętego wariantu rozliczenia) spełniały przesłanki nienależnego świadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej. Ubezpieczona, będąc bezspornie pouczoną o zasadach zmniejszania i zawieszania wypłaty świadczeń w związku z osiąganymi przychodami, zasady te wybiórczo respektowała składając w czerwcu 2013 r. oświadczenie o osiąganiu przychodów powodujących zmniejszenie świadczenia. Takie oświadczenie winno zostać jednakże złożone na początku rozliczanego roku, co pozwoliłoby na dalsze zmniejszenie nienależnie pobranych świadczeń, jednakże i tak w pełnym zakresie nie eliminując konieczności ich zwrotu, wobec przekroczenia w początkowych miesiącach większej kwoty granicznej przychodu powodującej zawieszenie świadczenia. Ubezpieczona, mimo pouczenia, oświadczenia w tym przedmiocie nie złożyła, a zatem odpowiada za nienależnie wypłacone jej świadczenia. Próba tłumaczenia, że nie zapoznała się dokładnie z pouczeniem, nie jest oczywiście żadnym argumentem usprawiedliwiającym, a wręcz przeciwnie, negatywnie świadczącym o ubezpieczonej.

Reasumując ustalony w sprawie stan faktyczny Sąd I instancji przyjął, że ubezpieczona faktycznie nie prowadziła zarejestrowanej od dnia 17 maja 2013 r. działalności gospodarczej, a zatem brak było podstaw do wliczenia osiąganych z tego tytułu przychodów do łącznej rocznego rozliczenia świadczeń wypłaconym ubezpieczonej i w tym zakresie odwołanie ubezpieczonej należało uznać za uzasadnione. Sąd ten stwierdził jednak, że osiągnięty bezspornie przychód w kwocie 57.025,80 zł, nadal przekraczający obowiązujące w 2013 r. kwoty graniczne przychodu, pozostawiał aktualną kwestię zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wobec spełnienia przesłanek art. 138 ust. 1 i 2 pkt 2 w zw. z art. 104 ustawy emerytalnej, której ostateczna wysokość będzie uzależniona od ewentualnej dobrowolnej wpłaty na rzecz FUS, przy czym przy ustaleniu kwot nienależnych świadczeń należało przyjąć każdorazowo wariant najkorzystniejszy dla ubezpieczonej.

W konsekwencji uznając, że odwołanie K. L. zasługuje na częściowe uwzględnienie, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

Uznając, że nie ma podstaw do uwzględnienia odwołania ubezpieczonej w pozostałym zakresie, w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., Sąd ten orzekł jak w pkt II sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. zaskarżając ten wyrok „w całości” i zarzucając temu orzeczeniu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 104 ust. 1 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, poprzez pominięcie przy ustalaniu kwoty nienależnie pobranego świadczenia, przychodu osiąganego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, za który uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy dokonał streszczenia postępowań: administracyjnego i sądowego pierwszo-instancyjnego w niniejszej sprawie, powołał treść przepisów: art. 104 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej i art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.) oraz wskazał, że pierwszy z wymienionych wyżej przepisów wprowadził odmienne pojęcie przychodu, oderwane od kategorii ekonomicznych, w których przychodem są zawsze wpływy, zwłaszcza pieniężne. Ekonomiczne pojęcie przychodu przy ustalaniu zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury lub renty zastąpione zostało pojęciem prawnym. Sam efekt prowadzenia przez emeryta pozarolniczej działalności gospodarczej powoduje ustalenie, że osiąga on przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych. Żądanie zwrotu świadczenia nienależenie pobranego powinno być poprzedzone pouczeniem o zmienionym pojęciu przychodu (por. wyrok S.A. w Katowicach z dnia 07 czerwca 2001 r., III AUa 1996/00).

Organ ten podkreślił, że we wszystkich kierowanych do wnioskodawczyni decyzjach, zarówno w decyzji o przyznaniu świadczenia, jak i w decyzjach go przeliczających, zawarte zostało pouczenie, że za przychód osiągany z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne. Wnioskodawczyni w toku postępowania przyznała, że nie zapoznała się z pouczeniami zawartymi na odwrocie kierowanych do niej decyzji, co jednak nie jest w żaden sposób argumentem ją usprawiedliwiającym.

Mając na uwadze powyższe apelujący stanął na stanowisku, że przy ustalaniu kwoty nienależnie pobranego świadczenia, należy uwzględnić przychód osiągnięty z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, za który uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne.

Na marginesie organ rentowy wskazał na wątpliwości mogące się pojawić podczas interpretacji sentencji wyroku z dnia 21 lipca 2015 r. Skoro w pierwszym punkcie wyroku Sąd Okręgowy wskazuje, że wnioskodawczyni jest zobowiązana do zwrotu określonej kwoty, natomiast w drugim punkcie oddala odwołania w pozostałym zakresie, to można by przyjąć, że Sąd ten popiera stanowisko organu rentowego w całości.

W konkluzji apelacji organ ten wnosił o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie

2) uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Po uzupełnieniu postępowania dowodowego w postępowaniu apelacyjnym okazało się, że apelacja organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ nie zawiera zarzutów skutkujących uchyleniem lub zmianą wyroku Sądu I instancji.

Z treści uzasadnienia apelacji wynika jednoznacznie, że organ ten zaskarżył pkt I wyroku z dnia 21 lipca 2015 r. w sprawie IV U 2025/14 kwestionując przyjęcie, iż K. L. od dnia 17 marca 2013 r. faktycznie nie prowadziła zarejestrowanej pozarolniczej działalności gospodarczej.

Sąd II instancji, na mocy art. 382 k.p.c., uzupełnił postępowanie dowodowe przeprowadzone w postępowaniu apelacyjnym dopuszczając dowód z uzupełniającego przesłuchania K. L. w charakterze strony na rozprawie apelacyjnej w sprawie III AUa 1534/15 w dniu 10 lutego 2016 r. (k. 148 akt sprawy 00:08:10).

Ubezpieczona podała, że po raz pierwszy zarejestrowała pozarolniczą działalność od dnia 01 października 1995 r. do dnia 30 czerwca 2001 r., której przedmiotem był handel odzieżą, następnie miała zarejestrowaną działalność od dnia 01 grudnia 2010 r. do dnia 31 października 2012 r., której przedmiotem było przetwarzanie i konserwowanie mięsa i działalność weterynaryjna oraz ostatnio miała zarejestrowana pozarolniczą działalność od dnia 17 maja 2013 r. do dnia 21 marca 2014 r., której przedmiotem była działalność weterynaryjna. Nie płaciła żadnych składek z działalności gospodarczej, ponieważ jej nie prowadziła. Ma wykształcenie w zawodzie przetwórca mięsa oraz uzyskała świadectwo uzdolnienia potwierdzającego uzyskanie kwalifikacji oglądacza zwierząt rzeźnych i mięsa. Ubezpieczona zarejestrowała działalność pozarolniczą w 2010 r., ponieważ miała zamiar uruchomić działalność w zakresie przetwórstwa mięsnego, lecz go nie zrealizowała z uwagi na zły stan zdrowia. Pozostawała w stosunku pracy do dnia 16 maja 2013 r. W dniu 16 maja 2013 r. złożyła do ZUS/Oddziału w T. oświadczenie o osiąganiu przychodu na podstawie umowy zlecenia, która powoduje zmniejszenie świadczenia. Od 2009 r. zawierała umowy z Powiatowym Lekarzem Inspekcji Weterynarii. W 2013 r. uzyskała z tytułu tych umów 49.800 zł brutto. Nie zadeklarowała żadnego przychodu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej i nie płaciła żadnych składek. Nie prowadzi księgi podatkowej, nie jest podatnikiem od zryczałtowanych przychodów.

Spór w przedmiotowej sprawie koncentruje się na kwestii, czy osiągnięty przez K. L. przychód osiągnięty w poszczególnych miesiącach 2013 r. uzasadniał zawieszenie lub zmniejszenie jej okresowej renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 104 ust. 7 i 8 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., nazywanej dalej ustawą emerytalną), a w przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy zachodzą przesłanki z art. 138 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej do żądania zwrotu kwot wypłaconych tytułem tego świadczenia w części w jakiej ulegało ono zmniejszeniu lub zawieszeniu.

Przepis art. 104 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi, że prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i pkt 6.

Natomiast przepis art. 104 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej stanowi, że dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przepis art. 104 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej odsyła do art. 18 ust. 8 ustawy systemowej, w myśl której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy.

W przypadku emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą za przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia uważa się zatem przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie w rozumieniu art. 18 ust. 8 ustawy systemowej, tj. kwotę zadeklarowaną, nie mniejszą jednak niż 60 % przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Tym samym bez znaczenia pozostają faktyczne przychody i dochody z prowadzonej przez emeryta bądź rencistę działalności, a roczne rozliczenie świadczenia odwołującej na podstawie art. 104 ustawy emerytalnej, pobierającej emeryturę i jednocześnie prowadzącej działalność gospodarczą, musi uwzględniać przychód z tej działalności w wysokości kwoty zadeklarowanej, nie niższej, niż 60 % prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek w rozumieniu art. 18 ust. 8 ustawy systemowej, nawet wówczas, gdy rzeczywisty przychód z tej działalności został osiągnięty znacznie poniżej tej kwoty (por. wyrok S.A. w Szczecinie z dnia 05 stycznia 2011 r., III AUa 657/10, LEX nr 1103484).

Nieprawidłowo Sąd Okręgowy przyjął, że wykonywanie przez ubezpieczoną czynności pomocniczych określonych w załączniku nr 1 do zawartej w dniu 01 stycznia 2013 roku umowy nr (...) (k. 23 akt sprawy) stanowi samodzielną podstawę podlegania ubezpieczeniom społecznym z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm., nazywanej dalej ustawą systemową), jak również, iż brak jest podstaw do przyjęcia, że czynności te wnioskodawczyni wykonywała w ramach prowadzenia zarejestrowanej pozarolniczej działalności.

Sąd II instancji w pełni podziela bowiem stanowisko, zgodnie z którym wykonywanie czynności w zakresie inspekcji weterynaryjnej (lub czynności pomocniczych) nie stanowi samodzielnej podstawy podlegania ubezpieczeniom społecznym z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej, jeżeli są one wykonywane w ramach prowadzonej przez przedsiębiorcę (podatnika) pozarolniczej działalności (por. wyroki S.N.: z dnia 11 maja 2012 r., I UK 37/12, LEX nr 1675304, z dnia 23 czerwca 2009 r., III UK 24/09, LEX nr 518053 i z dnia 14 grudnia 2010 r. w sprawie I UK 2009/10, LEX nr 738525).

Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. 2010 r. Nr 112, poz. 744 ze zm., nazywanej dalej ustawą o Inspekcji Weterynaryjnej), jeżeli powiatowy lekarz weterynarii z przyczyn finansowych lub organizacyjnych nie jest w stanie wykonać ustawowych zadań Inspekcji może wyznaczyć osoby niebędące pracownikami Inspekcji, posiadające odpowiednie kwalifikacje, do wykonywania niektórych czynności pomocniczych.

W myśl art. 16 ust. 2 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej wyznaczenie do wykonania czynności następuje w drodze decyzji administracyjnej powiatowego lekarza weterynarii określającej rodzaj i zakres czynności przekazanych do wykonania.

Stosownie do art. 16 ust. 3 pkt 1 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej wykonywanie czynności, o których mowa w ust. 1, następuje po zawarciu przez powiatowego lekarza weterynarii umowy z osobami, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2 określającej zakres, terminy i miejsce wykonywania tych czynności, wysokość wynagrodzenia za ich wykonywanie oraz termin płatności, a w przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1a, dodatkowo imię i nazwisko wyznaczonego lekarza weterynarii świadczącego usługi weterynaryjne w ramach zakładu leczniczego dla zwierząt.

W niniejszej sprawie decyzją nr (...) Powiatowego Lekarza Weterynarii w B. z dnia 01 stycznia 2013 r. wyznaczono K. L. do dnia 31 grudnia 2013 r. do wykonywania czynności pomocniczych określonych w załączniku nr 1 do zawartej w dniu 01 stycznia 2013 r. umowy nr (...) pomiędzy Powiatowym Lekarzem Weterynarii w B., a K. L. (k. 117 akt sprawy).

Jednocześnie po zakończeniu stosunku pracy w dniu 16 maja 2013 r. ubezpieczona zarejestrowała się w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej Rzeczypospolitej Polskiej jako osoba fizyczna prowadząca od dnia 17 marca 2013 r. pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą Usługi (...) w zakresie działalności weterynaryjnej (k. 23 i 118-120 akt sprawy).

Przedmiot prowadzonej przez K. L. pozarolniczej działalności jest w istocie tożsamy z działalnością wynikającą z zawartej przez nią z Powiatowym Lekarzem Weterynarii w B. umowy nr (...) (k. 23 akt sprawy).

Umowa nr (...) z dnia 01 stycznia 2013 r. nie stanowiła źródła wykonywania przez wnioskodawczynię czynności, albowiem warunkiem zawarcia takiej umowy było uprzednie wydanie decyzji Powiatowego Lekarza Weterynarii nr 29/w/13 z dnia 01 stycznia 2013 r., potwierdzającej jej kwalifikacje do ich wykonywania (por. wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 26 sierpnia 2011 r., I SA/Rz 383/11, LEX nr 896333).

Tym samym, zdaniem Sądu Apelacyjnego, zasadne jest przyjęcie, że umowa ta była wykonywana w ramach prowadzonej przez ubezpieczoną pozarolniczej działalności i nie wykreowała od dnia 17 maja 2013 r. odrębnej podstawy ubezpieczenia społecznego.

W świetle przeprowadzonych w postępowaniu apelacyjnym dowodów, a w szczególności: uzupełniającego przesłuchania K. L. w charakterze strony (k. 148 akt sprawy 00:08:10) oraz dowodów z treści dokumentów w postaci: decyzji nr (...) z dnia 01 stycznia 2013 r. (k. 117 akt sprawy), umowy nr (...) z dnia 01 stycznia 2013 r. i świadectwa pracy z (...) sp. z o. o. w P. z dnia 16 maja 2013 r. (k. 23 akt sprawy), zaświadczenia z CEIDG (k. 118-120 akt sprawy), świadectwa ukończenia praktycznej nauki zawodu z dnia 21 czerwca 1978 r. (k. 136 akt sprawy) oraz świadectwa uzdolnienia nr 275/79 z dnia 22 listopada 1979 r. (k. 137-138 akt sprawy) ubezpieczona prowadziła pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 3 ppkt b ustawy systemowej, rodzącą obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, na mocy art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej.

Niezasadnie zatem Sąd I instancji, w oparciu o art. 9 ust. 4 lit. a w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej, potraktował umowę nr (...) z dnia 01 stycznia 2013 r. jako samodzielny tytuł ubezpieczenia, ponieważ od dnia 17 maja 2013 r., na podstawie art. 9 ust. 5 w zw. art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej, wnioskodawczyni podlega dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

Powyższe koresponduje z wynikającym z wpisu do CEIDG domniemaniem prawnym, według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką działalność (por. wyrok S.A. w Białymstoku z dnia 25 czerwca 2014 r., III AUa 1401/13, LEX nr 1493716).

Nieprawidłowo zatem Sąd ten ustalił, że odwołująca faktycznie nie wykonywała zarejestrowanej w CEIDG pozarolniczej działalności w zakresie prowadzenia usług weterynaryjnych.

W związku z powyższym postanowieniem z dnia 10 lutego 2016 r. w sprawie III AUa 1534/15 Sąd Apelacyjny zobowiązał ZUS do ponownego hipotetycznego rozliczenia przychodu ubezpieczonej za 2013 r. w następujący sposób: za przychód należy przyjąć przychód do dnia 16 maja 2013 r. ze stosunku pracy zgodnie z zaświadczeniem z dnia 04 września 2014 r. plus wynagrodzenia z działalności wykonywanej osobiście przez ubezpieczoną w ramach zawartych umów zlecenia zgodnie z zaświadczeniem z dnia 11 sierpnia 2014 r. za miesiące od stycznia do maja 2013 r. oraz przyjmując przychód ubezpieczonej w okresie od czerwca 2013 r. do grudnia 2013 r. wyłącznie z tytułu działalności gospodarczej zarejestrowanej 17 maja 2013 r. przy przyjęciu za przychód z tej działalności w miesiącach od czerwca do grudnia 2013 r. kwot 2.227,80 zł miesięcznie jako kwoty określonej przepisami art. 18 ust. 8 w zw. z art. 19 ust. 10 ustawy systemowej (k. 149 akt sprawy 00:35:59).

W wykonaniu tego zobowiązania organ rentowy pismem procesowym z dnia 25 lutego 2016 r. wskazał, że przy hipotetycznym przyjęciu przychód wyłącznie z umowy o pracę i z tytułu umowy zlecenia do 31 maja 2013 r. oraz z tytułu prowadzenia działalności od dnia 01 czerwca 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. wyniósłby rocznie 40.620,40 zł. W wyniku rozliczenia bez FUS ustalono nadpłatę 2.703,36 zł i miesięcznie nadpłatę 1.017,36 zł. Natomiast wynik rozliczenia z FUS miesięcznie po dokonaniu wpłaty na FUS 517 zł zostałoby wypłacone wyrównanie w kwocie 338,60 zł (k. 160-161 akt sprawy).

W konsekwencji, wobec osiągnięcia przez ubezpieczoną przychodu w kwocie przekraczającej 70 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla 2013 r. wynoszącej 30.661,20 zł, jej świadczenie rentowe ulegało zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia obowiązująca w dniu 31 grudnia 1998 r., podwyższona przy zastosowaniu wskaźników waloryzacji emerytur i rent w kolejnych terminach waloryzacji (art. 104 ust. 8 i 9 ustawy emerytalnej).

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w uzasadnieniu wyroku tego Sądu z dnia 04 września 2007 r. w sprawie I UK 90/07, publik. LEX nr 454781 zgodnie, z którym nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej, to świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części (świadczenie nienależne, nieprzysługujące), na skutek okoliczności leżących po stronie ubezpieczonego. Inaczej mówiąc, nie można przyjąć, aby doszło do nienależnego pobrania świadczenia, jeżeli jego wypłata (mimo zaistnienia wskazanych okoliczności) nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. Mogą to być zarówno przyczyny leżące po stronie organu rentowego (błąd), ale także okoliczności niezależne od organu (np. wniosek komornika, zaświadczenie pracodawcy).

Podkreślenia wymaga, że prawidłowe pouczenie osoby pobierającej świadczenie ma kluczowe znacznie dla ustalenia, czy kwoty jej wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części stanowią nienależnie pobrane świadczenia, o których mowa w treści art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej, stąd wynikała konieczność rozważenia, czy wnioskodawczyni została należycie pouczona przez organ rentowy o podstawach powodujących ustanie prawa do emerytury i braku prawa do pobierania tego świadczenia (por. wyrok S.N. z dnia 06 grudnia 2010 r. w sprawie II UK 149/10, publik. LEX nr 786385).

Pouczenie, aby było czytelne dla adresata winno być w pewnym stopniu zindywidualizowane, jasne pod względem językowym, czytelne redakcyjnie i przejrzyste konstrukcyjnie (por. wyrok S.N. z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie I UK 3/2004, publik. LEX nr 146568).

W ocenie Sądu II instancji ubezpieczona została należycie pouczona o obowiązku powiadomienia Oddziału ZUS wypłacającego jej świadczenie rentowe o osiąganiu przychodu przekraczającego 70 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS, nie wyżej jednak niż 130 % tej kwoty oraz o konsekwencjach przekroczenia tego progu przychodów. Powyższe pouczenie było wielokrotnie powtarzane w zaadresowanych do niej, decyzjach organu rentowego, a zatem zachodzą uzasadnione podstawy do przyjęcia, że mogła ona (i powinna) osobiście zapoznać się z treścią zawartych w tych decyzjach pouczeń.

Gdy obowiązek zwrotu świadczeń nienależnych wywodzi się z winy osoby, która je pobrała, brak jakichkolwiek podstaw do przyjęcia przyczynienia się organu rentowego (por. wyrok S.N. z dnia 27 stycznia 2011 r. w sprawie II UK 194/10, publik. LEX nr 786392).

Ponieważ K. L. została należycie pouczona przez organ rentowy zasadne jest przyjęcie, że wypłacone jej w 2013 r. tytułem renty z tytułu niezdolności do pracy kwoty w części, w jakiej podlegały zmniejszeniu na podstawie art. 104 ust. 8 i 9 ustawy emerytalnej, stanowią nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu przepisu art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej, do zwrotu których ubezpieczona jest zobowiązana, stosownie do art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Wprawdzie kwoty nienależnie pobranych tytułem renty świadczeń, do jakich zwrotu zobowiązana jest wnioskodawczyni, są niższe niż te ustalone zaskarżonym wyrokiem, lecz Sąd II instancji miał na względzie, że zgodnie z art. 384 k.p.c. sąd nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, chyba że strona przeciwna również wniosła apelację.

Ponieważ K. L. nie wniosła apelacji od wyroku z dnia 21 lipca 2015 r. w sprawie IV U 2025/14, a zatem Sąd ten nie mógł zmienić tego wyroku na niekorzyść apelującego organu rentowego.

Wobec powyższego, uznając apelację tego organu za bezzasadną, na mocy art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

SSA Maria Sałańska-Szumakowicz SSA Daria Stanek SSA Jerzy Andrzejewski