Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 lutego 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: protokolant sądowy Piotr Maczuga

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2016 r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku L. T. (1)

przy uczestnictwie A. T. (1)

o podział majątku dorobkowego

na skutek apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa- Podgórza w Krakowie

z dnia 13 lipca 2015 r., sygnatura akt XII Ns 15/15/P

postanawia:

1.  odrzucić apelację w zakresie w jakim uczestnik w apelacji wnosi o zasądzenie w pkt V ponad kwotę 21 344,39 zł (dwadzieścia jeden tysięcy trzysta czterdzieści cztery złote trzydzieści dziewięć groszy) wartość nakładów czynionych z majątku osobistego uczestnika na majątek wspólny, w postaci wartości lokatorskiego prawa do mieszkania przy ul. (...) w K.;

2.  oddalić apelację w pozostałej części;

3.  stwierdzić, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSR Elżbieta Witkowska SSO Krystyna Dobrowolska SSO Krzysztof Lisek

UZASADNIENIE

Postanowienia

Sądu Okręgowego w Krakowie

II Ca 1559/15

Postanowieniem z dnia 13 lipca 2015r. Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie, Wydział XII Cywilny , w sprawie z wniosku: L. T. (1), przy uczestnictwie: A. T. (1), o podział majątku dorobkowego, w pkt I ustalił, iż w skład majątku wspólnego L. T. (1) i A. T. (1) wchodzą: lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) znajdujące się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. o wartości 239.719,00 zł. (dwieście trzydzieści dziewięć tysięcy siedemset dziewiętnaście złotych) i równowartość samochodu osobowego marki A. (...) nr rej. (...) o wartości 7.850 zł, w pkt II dokonał podziału majątku wspólnego L. T. (1) i A. T. (1) w ten sposób, iż: lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego przyznać w całości L. T. (1), równowartość samochodu przyznać w całości A. T. (1), w pkt III zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 115.934,50 zł. (sto piętnaście tysięcy dziewięćset trzydzieści cztery złote 50/100) płatna w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi na wypadek uchybienia w terminie płatności, w pkt IV nakazał uczestnikowi A. T. (1) wydanie wnioskodawczyni lokalu mieszkalnego opisanego w pkt. I ppkt. 1 postanowienia, w pkt V zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 21.344,39 zł. (dwadzieścia jeden tysięcy trzysta czterdzieści cztery złote 39/100) tytułem zwrotu nakładów z majątku odrębnego uczestnika na majątek wspólny, w pkt VI zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 3.500 zł. (trzy tysiące pięćset złotych) tytułem nakładów z majątku odrębnego wnioskodawczyni na majątek wspólny, w pkt VII zasadził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 33.529,25 zł. (trzydzieści trzy tysiące pięćset dwadzieścia dziewięć złotych 25/100) tytułem korzystania przez uczestnika z majątku wspólnego z wyłączeniem wnioskodawczyni, w pkt VIII ustalił wartość przedmiotu postępowania na kwotę 247.569,00 zł. (dwieście czterdzieści siedem tysięcy pięćset sześćdziesiąt dziewięć złotych), w pkt IX nakazał ściągnąć od uczestnika A. T. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie z roszczenia zasądzonego w pkt. III postanowienia kwotę 3.855,15 zł. (trzy tysiące osiemset pięćdziesiąt pięć złotych 15/100) tytułem nie uiszczonych kosztów postępowania poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa; w pkt X nakazał ściągnąć od wnioskodawczyni L. T. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie z roszczenia zasądzonego w pkt. VII postanowienia kwotę 3.855,14 zł. (trzy tysiące osiemset pięćdziesiąt pięć złotych 14/100) tytułem nie uiszczonych kosztów postępowania poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa i w pkt XI ustalił, że każda ze stron ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie.

W uzasadnieniu wskazał, że wnioskiem z dnia 28 czerwca 2007 roku wnioskodawczyni wniosła o dokonanie podziału majątku dorobkowego. W wyniku ustaleń poczynionych przez strony ostatecznie w skład majątku dorobkowego zaliczone zostały: lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) o pow. 43 m oraz samochód marki A. (...), rok prod. 1990-1991, nr rej (...). W toku postępowania strony dokonały częściowego podziału majątku poprzez podział ruchomości poza niniejszym postępowaniem.

Wnioskodawczyni wniosła również o rozliczenie nakładów w kwocie 6.000,00 zł przekazanych z jej majątku odrębnego na majątek dorobkowy, kwota ta została następnie podniesiona do 8.000 zł. Wnioskodawczyni zgłosiła także roszczenie o zapłatę przez uczestnika kwoty 43.200,00 zł tytułem korzystania przez uczestnika z mieszkania „ponad przysługujący mu udział”.

Uczestnik w odpowiedzi na wniosek zaprzeczył jakoby wnioskodawczyni poczyniła nakłady na lokal mieszkalny z majątku osobistego. Natomiast sam zgłosił do rozliczenia kwotę 15.000,00 zł, którą otrzymał w drodze darowizny, jako nakład z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego. Ponadto uczestnik zgłosił do rozliczenia nakłady poniesione na mieszkanie z tytułu opłat za czynsz, energię elektryczna oraz gaz za okres od 2001 roku do 2011 roku. Uczestnik zmienił stanowisko co do podziału majątku i zgodził się na przyznanie lokalu wchodzącego w skład majątku wnioskodawczyni.

Niesporne między stronami było, iż w skład majątku wspólnego stron wchodzi spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu położonego przy ul. (...) w K. oraz samochód osobowy A. rok prod. 1990-1991, nr rej (...), który został sprzedany w 2007 r. przez uczestnika jako złom z uwagi na wypadek. Uczestnik otrzymał odszkodowanie za zniszczenie samochodu.

Sąd I Instancji ustalił, że Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział XI Cywilny-Rodzinny wyrokiem z dnia 12 października 2005 roku, który uprawomocnił się w dniu 3.11.2005r. sygn. akt XI C R 26/03 orzekł rozwód małżeństwa A. T. (1) i L. T. (1) bez orzekania o winie. W skład majątku wspólnego wchodził lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) znajdujące się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K.. L. i A. T. (1) są członkami Spółdzielni Mieszkaniowej (...), od 04.12.1997 roku przysługuje im spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu spółdzielczego przy ul. (...) w K.. A. T. (1) otrzymał 150.000.000,00 st. zł od matki na podstawie darowizny. Uzyskaną kwotę przeznaczył na spłatę zadłużenia mieszkania, uczynionego przez poprzednią lokatorkę.

L. T. (1) otrzymała 7.000,00 zł od siostry na podstawie umowy darowizny, w zamian za przepisanie na nią książeczki mieszkaniowej, z którą wiązała się premia gwarancyjna. Pieniądze zostały przeznaczone na remont mieszkania.

A. T. (1) poczynił z majątku osobistego nakłady na mieszkanie tytułem wymiany stolarki okiennej, ponadto opłacał w okresie od ustania małżeństwa z majątku osobistego opłaty z tytułu czynszu. Całkowita wysokość poniesionych nakładów wyniosła 42.668,78 zł. L. T. (1) po rozwodzie nie ponosiła żadnych kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania.

A. T. (1) kazał się wyprowadzić L. T. (1) z mieszkania przy ul. (...). L. T. (1) wyprowadziła się w dniu 10 października 2002 roku. Decyzją z dnia 1 lipca 2003 roku została wymeldowana. Uczestnik korzystał z mieszkania z wyłączeniem wnioskodawczyni.

A. T. (1) użytkował mieszkanie do 2011 roku. Nie było ono wynajmowane. Od września 2011r. w mieszkaniu zamieszkała córka stron.

Samochód M. A., wchodzący w skład majątku dorobkowego wart był 7.850,00 zł.

Wartość nieruchomości lokalowej przy ul. (...) wynosi 239.719,00 zł.

W rozważaniach prawnych Sąd wskazał , że do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. (art. 567 § 1 k.p.c.).

W skład majątku wspólnego wchodziło lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) znajdujące się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. o wartości 239.719,00 zł oraz równowartość samochodu marki A. (...) nr rej. (...) o wartości 7.850,00 zł.

Sąd, zgodnie z wolą uczestników, przyznał wskazany lokal L. T. (1). Zauważyć należy, że w przypadku spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego nie ma możliwości dokonania podziału w inny sposób jak przyznanie mieszkania jednemu z byłych małżonków z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego. Natomiast równowartość wskazanego samochodu przyznana została w całości A. T. (1). Samochód ten został uwzględniony jako pełnowartościowy albowiem ustalany był jego stan w dacie ustania wspólności. Do uszkodzenia samochodu doszło w 2007r. zatem już po ustaniu wspólności przy czym uczestnik otrzymał ekwiwalent pieniężny za to uszkodzenie z tytułu ubezpieczenia samochodu. Zasadnym było zatem wycenienie tego samochodu wg jego wartości w stanie nieuszkodzonym.

Całkowita wartość majątku wspólnego wyniosła: 239.719,00 zł + 7.850,00 zł = 247.569,00 zł. Połowa z tej kwoty to 123.784,50 zł. Kwota jaką należało zasądzić tytułem spłaty na rzecz A. T. (1) stanowi różnicę kwot 239.719,00 zł i 123.784,50 zł co daje 115.934,00 zł.

Termin do uiszczenia spłaty został określony na 3 miesiące od uprawomocnienia się postanowienia przyjmując, iż okres ten jest wystarczający na zdobycie środków przez wnioskodawczynię, w tym uzyskanie pożyczki lub kredytu bankowego. Wnioskodawczyni nie wnosiła o przedłużenie tego terminu. Wobec przyznania lokalu wnioskodawczyni, która nie była w jego posiadaniu w dniu rozprawy Sąd nakazał uczestnikowi wydanie tego lokalu na podstawie art. 222 § 1 kc.

Zgodnie z art. 45 § 1 k.r.o. art. 45 § 1 każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Wysokość nakładów poniesionych przez A. T. (1) na majątek wspólny wyniosła 42.668,48 zł. Na tę kwotę złożyły się koszty wymiany stolarki okiennej w kwocie 3.290,00 zł, kwota 15.000,00 zł (poprzednio 150 mln. st. zł) uzyskanych w drodze darowizny oraz opłaty z tytułu czynszu w wysokości 24.398,78 zł. Uczestnik wnosił o zasądzenie na jego rzecz tytułem poniesionych nakładów kwoty 43.536,50 zł na co składały się oprócz czynu opłaty czynszu opłaty za zużycie energii elektrycznej – 1.203,20 zł oraz opłaty za zużycie gazu- 668,82 zł. Żądanie nie mogło być w tej części uwzględnione. Ustawowa wspólność majątkowa ustała w wyniku orzeczenia rozwodu w dniu 3.11.2005 roku. Za okres do 2005 roku koszty opłaty czynszowej były ponoszone z dochodów osiąganych przez A. T. (1), które zgodnie z art. 31 § 2 pkt wchodziły do majątku wspólnego małżonków. Co prawda L. T. (1) wyprowadziła się jesienią 2002 roku jednak nie ma to znaczenia z uwagi na fakt, że jak wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego wspólność majątkowa ustała dopiero w 2005 roku tj. z momentem uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Ponadto nie mogło zostać uwzględnione żądanie w zakresie zwrotu nakładów na gaz i energię elektryczną. Zużycie wskazanych mediów nie było związane z utrzymaniem majątku wspólnego (tak jak w wypadku czynszu lub innych opłat publicznoprawnych) a jedynie z pobytem lokatorów w mieszkaniu. Także pozostałe zgłoszone nakłady z tytułu remontów dokonane w okresie do dnia 3.11.2005r. nie podlegały rozliczeniu albowiem dochody uczestnika stanowiły w tym okresie majątek wspólny małżonków zatem nakłady dokonywane na lokal mieszkalny pochodziły z majątku wspólnego. To samo dotyczy nakładów poniesionych wcześniej przez obydwoje małżonków na remont tego lokalu w 2001r. Lokal został zatem wyceniony z pominięciem nakładów uczestnika dokonanych po 3.11.2005r. przy czym wartość nakładów podlegających rozliczeniu została uwzględniona w pkt. V postanowienia, zgodnie z wynikami postępowania dowodowego. L. T. (1) zgodnie z wyżej wymienionym art. 45 k.r.o. zobowiązana jest zwrócić uczestnikowi połowę kwoty 42.668,48 zł czyli 21.344,39 zł.

Natomiast jeżeli chodzi o zwrot nakładów poczynionych przez L. T. (1) na majątek wspólny to wyniosły one 7.000,00 zł. A. T. (1) jest więc zobowiązany zwrócić L. T. (1) tytułem nakładów 3.500,00 zł.

Sąd zasądził na rzecz wnioskodawczyni kwotę 33.529,25 tytułem korzystania przez uczestnika z majątku wspólnego z wyłączeniem wnioskodawczyni, przy czym korzystanie to obejmuje okres do 31.12.2011r. tj. tylko w zakresie objętym wnioskiem uczestnika.

Zauważyć należy, iż wnioskodawczyni zamiennie określała swoje roszczenie jako zwrot pożytków oraz jako wynagrodzenie za korzystania z lokalu ponad udział jednakże w toku sprawy nie został wykazany ani fakt osiągania przez uczestnika pożytków z tego lokalu np. poprzez jego wynajęcie i osiąganie dochodów z czynszu najmu ani także wysokość tych ewentualnych pożytków. Wobec powyższego po analizie treści roszczenia wnioskodawczyni zostało ono rozpoznane jako wniosek o przyznanie wynagrodzenia za korzystanie ze wspólnego prawa.

Jak wynika z zebranego materiału dowodowego uczestnik korzystał z mieszkania w sposób wyżej określony tj. z wyłączeniem wnioskodawczyni. Przemawiają za tym takie okoliczności jak nakazanie wyprowadzenia się z mieszkania oraz zamieszkiwanie przez uczestnika przez określony okres wraz z konkubiną.

Wnioskodawczyni była współuprawnioną do korzystania z lokatorskiego prawa do lokalu. Należało zatem zastosować w drodze analogii art. 206 k.c., zgodnie z którym każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli.

Uczestnik podniósł zarzut, że wnioskodawczyni nie wnosiła na drodze sądowej o dopuszczenie jej do współposiadania wobec czego domaganie się wynagrodzenia za wyłączne korzystanie z przedmiotu współwłasności jest bezzasadne.

Zgodnie z uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2013 roku, III CZP 88/12 współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli, korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c. w sposób wyłączający jego współposiadanie, wynagrodzenie za korzystanie z tej rzeczy. Przy czym należy wskazać, że wynagrodzenie należy się za to, że niemożliwym było korzystanie z rzeczy w zakresie określonym w art. 206 k.c. a nie za korzystanie ponad udział. Współwłaściciel uprawniony jest do korzystania z całej rzeczy a nie jedynie z jej wydzielonej części. Wobec czego żądanie wnioskodawczyni było jak najbardziej zasadne.

Wynagrodzenie, za cały okres objęty żądaniem, zostało obliczone w oparciu opinię biegłej sądowej, która wyliczyła kwoty czynszu dzierżawnego za okres od 2005 do 2011 roku, na podstawie stawek za metr kwadratowy powierzchni mieszkania. Zgodnie z opinią czynsz dzierżawny wynosił:

- w 2005 roku (15,35zł x 43)x2 (2 miesiące roku 2005 od momentu orzeczenia rozwodu do końca roku) = 1.320,10 zł

- w 2006 roku (16,79zł x 43) x 12 = 8.663,64 zł

- w 2007 roku (18,36 x 43) x 12 = 9.473,76 zł

- w 2008 roku (20,07zł x 43) x 12 = 10.356,12 zł

- w 2009 roku (21,94zł x 43) x 12 = 11.321,04 zł

- w 2010 roku (24,00zł x 43) x 12 = 12.384,00 zł

- w 2011 roku (26,24zł x 43) x 12 = 13.538,84 zł

Suma powyższych kwot wynosi 67.058,50 zł, co po podzieleniu na połowę daje kwotę 33.529,25 zł.

Odnośnie wniosku wnioskodawczyni o rozliczenie nakładów z majątku dorobkowego na mieszkanie to brak podstawy prawnej do dokonania takich rozliczeń albowiem za równo nakłady jak i spółdzielcze prawo do lokalu pochodziły z majątku wspólnego, tak więc nie są objęte dyspozycją art. 45 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Kosztami opinii biegłego Sąd obciążył po równo obie strony (pkt. IX i X postanowienia) przy czym podstawę prawną obciążenia połową kosztów wnioskodawczyni był art. 113 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zgodnie z którym koszty nie obciążające przeciwnika Sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji nakaże ściągnąć z roszczenia zasądzonego na rzecz strony, której czynność spowodowała ich powstanie.

W przedmiocie kosztów postępowania Sąd orzekł zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w postępowaniu nieprocesowym, to jest ponoszeniem przez każdą ze stron kosztów związanych z jej udziałem w sprawie (art. 520 § 1 k.p.c.), albowiem w toku postępowania nie ujawniły się okoliczności pozwalające na odstąpienie od niej. Udziały w majątku wspólnym są równe, co przemawia za podziałem także kosztów postępowania po połowie. W wyniku podziału każdy z byłych małżonków otrzymał ekwiwalent połowy wartości swojego prawa.

Wobec powyższego należało orzec jak w sentencji na mocy art. 46 kro w zw. z art. 1035 kc w zw. z art. 1038 kc w zw. z art. 206 kc oraz art. 45 kro.

Apelacje od powyższego orzeczenia wniósł uczestnik w części w zakresie pkt V, Vii, IX, XI zarzucając naruszenie prawa materialnego, a to art. 206 k.c. poprzez jego zastosowanie i nieprawidłowe uznanie, że wnioskodawczyni jest uprawniona do dochodzenia od uczestnika wynagrodzenia za uniemożliwienie jej korzystania z lokalu w sposób przewidziany w art. 206 k.c. , w sytuacji gdy opuściła mieszkanie dobrowolnie i nie domagała się dopuszczenia jej do współposiadania lokalu przez cały okres objęty żądaniem, art. 100 par 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych poprzez jego niezastosowanie i nieprawidłowe obciążenie uczestnika kosztami sądowymi w kwocie 3855,14 zł. pomimo, że na mocy postanowienia Sądu z dnia 27-12-2013 został on zwolniony od kosztów sądowych w całości. Następnie zarzucił nie wyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania , a to art. 520 par 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie , w sytuacji gdy okoliczności sprawy pozwalają na przełamanie zasady określonej w art. 520 par 1 k.p.c. , a to wobec sprzeczności interesów . Następnie zarzucił sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego wskutek naruszenia przepisów postępowania , które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a to art. 233 par 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i w sposób nasuwający zastrzeżenia z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania poprzez przyjęcie, że:

- nakłady poniesione przez uczestnika z majątku osobistego na majątek wspólny to jedynie koszt wymiany stolarki okiennej , darowizna od matki w wysokości 15 000 zł. oraz opłaty z tytułu czynszu , przy całkowitym pominięciu wartości mieszkania przy ul. (...) w K. , co do którego uczestnikowi przysługiwało lokatorskie prawo do lokalu przed zawarciem małżeństwa z wnioskodawczynią , a zatem stanowiło ono jego majątek osobisty , a które to mieszkanie zostało następnie w 1992 zamienione na mieszkanie przy ul. (...) ,a które stanowiło już majątek wspólny stron ,

- A. T. (2) kazał się wyprowadzić żonie, w sytuacji gdy wyprowadzka wnioskodawczyni z tego mieszkania wynikała z wzajemnych nieporozumień między stronami i braku możliwości dalszego zamieszkiwania razem, a L. T. (2) bezzwłocznie opuściła mieszkanie , nie zostawiając swego adresu,

- uczestnik użytkował mieszkanie do 2011, w sytuacji gdy wyprowadził się on w lutym 2009 do L. wraz z córką, co wynika jednoznacznie z treści zeznań uczestnika i nie było w żaden sposób kwestionowane przez stronę przeciwną procesu ,

- wynagrodzenie dla wnioskodawczyni za uniemożliwienie jej korzystania z lokalu w sposób przewidziany w art. 206 k.c. winno być obliczone w sposób wskazany przez biegłą sądową w okresie od 2005 do 2011 podczas gdy uczestnik użytkował tenże lokal jedynie do lutego 2009r. i wynagrodzenie powinno być obliczone w kwocie 15 580,23 zł.

Uczestnik wniósł o uchylenie orzeczenia do ponownego rozpoznania, celem właściwego ustalenia stanu faktycznego oraz przeprowadzenia postępowania dowodowego w zakresie poczynionych nakładów z majątku osobistego na wspólny względnie zmianę orzeczenia poprzez :

- w pkt V podwyższenie kwoty 21344,39 zł zasądzonej od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika o wartość lokatorskiego prawa do mieszkania przy ul. (...) w K. , które stanowiło majątek osobisty uczestnika,

- usunięcie pkt VII i oddalenie żądania wnioskodawczyni zasądzenia jakichkolwiek kwot od uczestnika tytułem rzekomego korzystania przez uczestnika z majątku wspólnego z wyłączeniem wnioskodawczyni,

- ustalenie, że koszty postępowania w wysokości 3385,15 zł. zostaną poniesione przez Skarb Państwa z uwagi na zwolnienie uczestnika od kosztów postępowania

- zasądzenie kosztów postępowania od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Uczestnik wniósł również o dopuszczenie dowodów z załączonych dokumentów na okoliczność , iż uczestnik użytkował przedmiotowy lokal do 02-2009r.

Wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji.

Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odnosząc się w pierwszej kolejności do częściowego odrzucenia apelacji, wskazać należy, że uczestnik zarzucił sądowi I instancji, nie rozliczenie kwoty nakładów poczynionych przez uczestnika z majątku osobistego na majątek wspólny w postaci wartości lokatorskiego prawa do mieszkania przy ul. (...) , wnosząc jednocześnie o zwiększenie o wskazaną wartości wymienionej w punkcie V postanowienia kwoty 21.344,39 zł. , która to kwota dotyczyła uwzględnionego roszczenia o nakłady. Sens apelacji jest jasny, uczestnik domaga się dodatkowego zasądzenia roszczenia związanego z poczynieniem nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.

Sąd I instancji nie rozstrzygnął w orzeczeniu o tym roszczeniu (już na marginesie należy zauważyć , że nie zostało ono w ogóle zgłoszone przez uczestnika). Sąd Okręgowy podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 14 grudnia 2011 r. sygn. akt I CSK 138/11 o treści: Pominięcie w sentencji orzeczenia kończącego sprawę w instancji rozstrzygnięcia o całości żądania objętego pozwem, stwarza stronie uprawnienie do domagania się uzupełnienia orzeczenia. Nie daje jej natomiast podstawy do zaskarżenia z tej przyczyny orzeczenia. Nie można bowiem zaskarżyć orzeczenia, które nie istnieje. Substrat zaskarżenia jest nieodzowny. Dalej Sąd Najwyższy wskazał, że Zgłaszając roszczenie, o którym mowa w art. 618 § 1 k.p.c., uczestnik postępowania musi dokładnie oznaczyć jego wysokość i podstawę faktyczną. Skoro roszczenia przewidziane w art. 618 § 1 k.p.c. są rozpoznawane według zasad ogólnych i stosownie do tych zasad należy o nich orzekać, to dla zapewnienia postanowieniu pełnej jednoznaczności pożądane jest nie tylko ujmować poszczególne rozstrzygnięcia, zamieszczone w jego sentencji, w odrębnie oznaczone punkty, lecz także w razie uwzględnienia danego roszczenia jedynie w pewnym zakresie, dokładnie wskazywać, iż sąd żądanie (wniosek) częściowo oddala. Taka praktyka stwarza jasność co do dalszych środków prawnych przysługujących zainteresowanym uczestnikom postępowania: postanowienie podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych, w wypadku zaś niepełnego rozstrzygnięcia co do omawianego roszczenia - postanowienie, na podstawie art. 351 w zw. z 13 § 2 k.p.c., może zostać uzupełnione. Nie można więc aprobować koncepcji zastępowania sentencji, chociażby tylko częściowo, uzasadnieniem.

Jakkolwiek wskazane rozważania Sądu najwyższego dotyczyły roszczeń z art. 618 k.p.c. , aktualne są również do roszczeń związanych z rozliczaniem nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny. Jak wskazano w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r. I CSK 323/11 O zwrocie wydatków i nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny sąd orzeka wyłącznie na wniosek zgłoszony w postępowaniu w pierwszej instancji, a domagający się ich zwrotu zobowiązany jest dokładnie określić te żądania, zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Stosownie zaś do art. 321 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., żądaniami tymi sąd jest związany. Zatem skoro Sąd nie wyrzeka o tym żądaniu z urzędu lecz na wniosek, do zaskarżenia niezasądzenia przedmiotowego roszczenia , koniecznym jest wyrzeczenie o oddaleniu przez Sąd I Instancji żądania, w przeciwnym wypadku nie ma możliwości zaskarżenia orzeczenia z uwagi na brak substratu zaskarżenia. Wobec powyższego w zakresie w jakim uczestnik wnosi apelację od niezasądzenia przez Sąd I Instancji zwrotu nakładów poczynionych z majątku osobistego na wspólny – na podstawie art. 373 k.p.c. w zw. z art. 370 k.p.c. zasadnym było odrzucenie apelacji. Wskazać należy, że prawidłowo Sąd I Instancji nie rozstrzygał o tym żądaniu, albowiem nie zostało ono zgłoszone.

W pozostałym zakresie apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Sąd Odwoławczy podziela ustalenia i ocenę prawną zaistniałego stanu faktycznego dokonaną przez Sąd I Instancji i uznaje je za własne . Sąd I Instancji w sposób prawidłowy , obiektywny i wszechstronny – zgodnie z dyrektywami określonymi w art. 233 par 1 k.p.c. ocenił materiał dowodowy zgromadzony w sprawie i na jego podstawie poczynił prawidłowe ustalenia w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia żądania powódki. Ustalenia te są dokładne i rzetelne.

Apelujący kwestionował zasądzenie w pkt VII na rzecz wnioskodawczyni kwoty 33.529,25 zł. tytułem korzystania przez uczestnika z majątku wspólnego z wyłączeniem wnioskodawczyni. Zwrócić należy uwagę na ustalania faktycznie w przedmiocie korzystania przez strony z lokalu objętego wspólnością majątkową - przez strony oraz okoliczności związane z opuszczeniem tego lokalu przez wnioskodawczynię. Sąd ustalił, że A. T. (1) kazał się wnioskodawczyni wyprowadzić z tego mieszkania. Z zeznań samego uczestnika wynika, że na skutek sytuacji konfliktowej pomiędzy małżonkami, uczestnik nie mógł tolerować wspólnego zamieszkiwania z wnioskodawczynią i wydał jej polecenie opuszczenia mieszkania - używając słów „masz się wyprowadzić”, i wnioskodawczyni to uczyniła. Wnioskodawczyni wskazywała również w swoich zeznaniach na sytuację konfliktową. W związku z powyższym uczestnik objął mieszkanie w wyłączne posiadanie.

Możliwość zasądzania roszczeń związanych z korzystaniem przez jednego ze współwłaścicieli ze wspólnej rzeczy były przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Jak wskazano w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 14-10-2011 sygn. akt III CSK 288/10 : Przepis art. 206 k.c. stanowi podstawę do określenia zakresu uprawnionego posiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej zarówno w sytuacji, w której możliwe jest zgodne współposiadanie i korzystanie z całej rzeczy przez wszystkich uprawnionych bez względu na wielkość ich udziałów we współwłasności, jak i w sytuacji, w której z jakichkolwiek przyczyn (np. ze względu na charakter rzeczy lub faktyczny sposób władania nią) nie jest to możliwe . W tym drugim wypadku użyte w tym przepisie sformułowanie "w zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli" oznacza konieczność uwzględnienia wielkości udziałów przysługujących poszczególnym współwłaścicielom. Jeżeli bowiem tylko niektórzy współwłaściciele posiadają rzecz wspólną i korzystają z niej z naruszeniem wynikających z art. 206 k.c. analogicznych uprawnień innych współwłaścicieli, to taka sytuacja nie jest zgodna z tym przepisem, który nakazuje jednakowe traktowanie wszystkich uprawnionych. Granice zgodnego z prawem zakresu posiadania wyznaczyć trzeba w takim wypadku odpowiednio do wielkości ich udziałów we współwłasności. Współwłaściciel, który posiada rzecz wspólną w szerszym zakresie, niż mogą to czynić inni współwłaściciele, uzyskuje korzyść, która powinna zostać między nimi rozliczona. Kryterium tego rozliczenia powinna być w takiej sytuacji wielkość przysługujących im udziałów. Przepis art. 206 k.c. nie stanowi samodzielnej podstawy roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy przez współwłaściciela. Służy jednak do oceny sposobu posiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej. W razie uznania, że ustalony w danej sprawie sposób jest niezgodny z tym przepisem, wyznaczenie zakresu uprawnionego posiadania i korzystania z rzeczy wspólnej następuje odpowiednio do wielkości udziałów we współwłasności. Taka sytuacja - w zależności od spełnienia dalszych przesłanek - może dawać podstawy do zastosowania art. 224 § 2 k.c. lub art. 225 k.c. W kolejnym orzeczeniu z dnia 19 marca 2013 r. sygn. III CZP 88/12 : współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli, korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c. w sposób wyłączający jego współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy na podstawie art. 224 § 2 lub art. 225 k.c.

Powyższa koncepcja (zasądzania wynagrodzenia za korzystanie z jednego właściciela z rzeczy wspólnej) sprowadza się do tego, że roszczenie o wynagrodzenie przysługuje w sytuacji gdy władanie rzeczą w świetle art. 206 k.c. jest bezprawne. Jeżeli jeden ze współwłaścicieli naruszy lub pozbawi drugiego uprawnienia do korzystania z rzeczy , wbrew jego woli – to narusza art. 206 k.c. Korzystanie z rzeczy nie jest natomiast bezprawne gdy jeden ze współwłaścicieli zrezygnuje z wykonywania tego uprawnienia na rzecz innego lub innych współwłaścicieli. Sąd Najwyższy wskazał, że takie roszczenie nie powstanie jeżeli dany sposób władania nieruchomości wynika z porozumienia stron lub jest akceptowany przez pozostałych współwłaścicieli (stanowi wyraz ich woli).

Odnosząc powyższe rozważania do stanu faktycznego przedmiotowej sprawy, jeżeli wnioskodawczyni na skutek sytuacji konfliktowej jest praktycznie wyrzucana z mieszkania przez drugiego współwłaściciela (tak należy interpretować tą sytuację już choćby w świetle zeznań uczestnika), nie można mówić o porozumieniu względnie akceptacji takiego stanu faktycznego przez wnioskodawczynię, albowiem wnioskodawczyni wyprowadziła się jak sama zeznała w celu uniknięcia konfliktów z uczestnikiem i na skutek jego żądania. Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił w tym zakresie stan faktyczny, albowiem ta okoliczność wynika wprost z treści zeznań uczestnika. Nie można więc uznać, jak tego chce uczestnik, że nastąpiła rezygnacja z wykonywania swojego uprawnienia przez jednego ze współwłaścicieli na rzecz innego współwłaściciela , która wyłączyła bezprawność.

Nie można też pominąć faktu, że uczestnik zgłosił roszczenie o rozliczenie kwot związanych z opłacaniem przez niego czynszu w latach 2001-2011 (oświadczenie na rozprawie k. 401 i sprecyzowanie w piśmie k. 406). Końcowo Sąd uwzględnił powyższe roszczenie w pkt V (zasądzenie połowy opłaconego czynszu). Jak wskazano w uzasadnieniu orzeczenia III CZP 88/12 : Za tym, że współwłaścicielowi, którego współposiadanie zostało naruszone przysługuje roszczenie o rozliczenie uzyskanej w ten sposób korzyści, przemawiają także argumenty natury funkcjonalnej. Trzeba zwrócić uwagę, że na podstawie art. 207 k.c. współwłaściciel jest zobowiązany w stosunku do swego udziału we współwłasności pokrywać wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Jeżeli więc jest bezprawnie pozbawiony współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej, a rzecz nie przyniosła pożytków i innych przychodów, to i tak musi pokryć wydatki oraz inne ciężary w granicach swego udziału. Gdyby więc współwłaścicielowi nie przysługiwało omawiane roszczenie, to równałoby się to z zaakceptowaniem stanu, w którym wspólna rzecz przynosi mu tylko straty. Gdyby wykluczyć w niniejszej sprawie roszczenie wnioskodawczyni o wynagrodzenie za korzystanie z lokalu, doszło by do sytuacji, że wnioskodawczyni nie korzysta z rzeczy wspólnej, ale musi ponosić koszty związane z tą rzeczą. Faktycznie wnioskodawczyni finansowałaby korzystanie przez byłego męża z lokalu. Gdyby pomiędzy stronami doszło do zawarcia jakiegoś porozumienia co do korzystania z lokalu , niewątpliwie takie porozumienie dotyczyłoby również kosztów związanych z jego utrzymaniem. Dlatego też na kanwie stanu faktycznego niniejszej sprawy można uznać, że skoro wnioskodawczyni została zmuszona do opuszczenia lokalu, nie było z jej strony akceptacji istniejącego stanu rzeczy i koniecznym jest zasądzenie wynagrodzenia. O takiej akceptacji nie świadczy na pewno fakt nie wnoszenia powództwa o dopuszczenie do współposiadania albowiem w takiej sytuacji konfliktowej nie byłoby to działanie racjonalne.

Odnosząc się natomiast do kwestii zamieszkiwania w międzyczasie przez córkę stron, i wyprowadzenia się uczestnika z mieszkania oraz złożenia kolejnych wniosków dowodowych na etapie postępowania apelacyjnego, podnieść należy , że zgodnie z dyspozycją art. 381 k.p.c. wnioski dowodowe jako spóźnione podlegają oddaleniu. Zaświadczenia na okoliczność daty wyprowadzenia się i miejsca zamieszkania mogły być składane na etapie postępowania przed Sądem I Instancji.

Odnośnie kwestii ustalenia faktu władania lokalem przez uczestnika , należy zauważyć, że władanie to nie musi sprowadzać się do fizycznego zamieszkiwania, tak aby uwzględnić przedmiotowe roszczenie. Władanie może mieć postać posiadania kluczy wyłącznie przez jednego współwłaściciela, udostępniania mieszkania innym osobom. W takim wypadku , drugi ze współwłaścicieli nie może korzystać z tego lokalu. Odnosząc się do zarzutów uczestnika, dokonania błędnych ustaleń faktycznych , zwrócić należy uwagę już choćby tylko na zeznania uczestnika k. 403. Zeznał on, że z lokalu wyprowadził się w 2009. Następnie wskazał na to, że jego córka zamieszkała w tym mieszkaniu w 2011 kiedy zaczął się we wrześniu rok akademicki we wrześniu. Przed tym okresem do tego mieszkania przyjeżdżała córka i konkubiną uczestnika ( (...)). Dalej zeznał , że udostępniał lokal konkubinie , która jest w nim zameldowana. Ona mieszkała przez okres roku w 2008. Mając na uwadze takie zeznania uczestnika nie sposób przyjąć aby lokal nie był w okresie za który zasądzono wynagrodzenie we władaniu uczestnika. Świadczy o tym fakt, że mieszkał w nim z konkubiną do 2009 , a następnie do lokalu przyjeżdżała konkubina i córka uczestnika by w końcu uczestnik udostępnił lokal swojej córce we wrześniu 2011. W związku z powyższym uczestnik najpierw mieszkając, a później dysponując lokalem (umożliwianie zajmowania go przez osoby trzecie) władał nim, z wyłączeniem wnioskodawczyni. Zasadnym było więc zasądzenie przez Sąd wynagrodzenia, którego wysokość wynika z opinii biegłego ds. szacowania nieruchomości

Mając na uwadze powyższe apelacja w zakresie pkt VII podlegała oddaleniu zgodnie z art. 385 k.p.c.

Odnośnie do zarzutów związanych z zawartym w pkt IX wyrzeczeniem co do ściągnięcia kosztów postępowania, wskazać należy, że w przypadku gdy strona jest zwolniona od kosztów sądowych i koniecznym jest rozliczenie wydatkowanych przez Skarb Państwa wydatków, zastosowanie znajdzie art. 113 ust 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, na mocy którego Sąd jest uprawniony do ściągnięcia kosztów z roszczenia zasądzonego na rzecz strony , która spowodowała ich powstanie, jeżeli nie ma podstaw do obciążenia kosztami przeciwnika. W postępowaniach działowych koszty postępowania , również w postępowaniu apelacyjnym niezależnie od zgłaszanego stanowiska, twierdzeń i zarzutów - powinny być rozliczone zgodnie z art. 520 par 1 k.p.c. Tak wynika z orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2013 r. IV CZ 74/13. W przedmiotowej sprawie koszty opinii biegłych powinny pokryć strony po połowie.

Mając na uwadze powyższe również w tym zakresie apelacja podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na zasadzie art. 520 par 1 k.p.c. w zw. z art. 391 par 1 k.p.c.

SSR Elżbieta Witkowska SSO Krystyna Dobrowolska SSO Krzysztof Lisek