Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 13 maja 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: protokolant sądowy Piotr Maczuga

po rozpoznaniu w dniu 13 maja 2016 r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.

przy uczestnictwie J. O. i B. O.

o podział majątku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa- Podgórza w Krakowie

z dnia 9 grudnia 2015 r., sygnatura akt I Ns 829/15/P

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu dla Krakowa- Podgórza w Krakowie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Postanowienia z dnia 13 maja 2016 roku

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. wniósł o dokonanie podziału majątku wspólnego uczestników J. O. i B. O.. Swoją legitymację wnioskodawca wywodził z przysługującej mu względem J. O. wierzytelności, wynikającej z tytułu wykonawczego – nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie przeciwko (...). (...) Spółce jawnej w K., któremu nadano klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi tej spółki - (...). Wnioskodawca wskazywał, iż w skład majątku wspólnego uczestników wchodziły nieruchomości, a wspólność majątkowa ustała wskutek zawarcia pomiędzy uczestnikami w dniu 3 września 2007 roku umowy majątkowej małżeńskiej, na mocy której ustanowiona została rozdzielność majątkowa. Wnioskodawca powoływał się także na toczące się przeciwko J. O. postępowanie egzekucyjne, w trakcie którego doszło do zajęcia prawa, z mocy którego dłużnik może żądać podziału majątku.

Uczestnicy J. O. i B. O. w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie zajęli stanowiska w sprawie.

Zaskarżonym postanowieniem, podjętym - na podstawie art. 514 § 2 k.p.c. - na posiedzeniu niejawnym, Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie oddalił wniosek. W uzasadnieniu wskazał, że co do zasady nie można wykluczyć interesu prawnego wierzyciela jednego z małżonków w domaganiu się podziału majątku w przypadku w sytuacji ustania wspólności majątkowej, niemniej zgodnie z obowiązującym orzecznictwem wierzyciel, którego wierzytelność została stwierdzona tytułem wykonawczym lub który na podstawie czynności prawnej stał się wierzycielem właściciela nieruchomości i którego wierzytelność może zostać lub została zabezpieczona hipoteką, może ujawnić to prawo w księdze wieczystej przez wpis hipoteki. Zdaniem Sądu Rejonowego wnioskodawca na podstawie posiadanego tytułu wykonawczego przeciwko J. O. jest uprawniony do wpisu hipoteki przymusowej na udziale dłużnika w tej nieruchomości i egzekwowania swojej wierzytelności z udziału we współwłasności nieruchomości.

W apelacji od powyższego postanowienia wnioskodawca (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. domagał się jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia kosztów postępowania.

Wnioskodawca zarzucił Sądowi Rejonowemu nierozpoznanie istoty sprawy i błędne przyjęcie, że wierzyciel nie jest uprawniony do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, z uwagi na możliwość dokonania wpisu hipoteki przymusowej na udziale dłużnika w nieruchomości, a w konsekwencji oddalenie wniosku o podział majątku. Ponadto skarżący zarzuca naruszenie art. 514 § 2 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że w niniejszej sprawie z treści wniosku wynika oczywisty brak uprawniania wnioskodawcy, podczas gdy prawo wierzyciela do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka wynika wprost z przepisów prawa, a to art. 912 k.p.c. Ostatni z zarzutów apelacji dotyczy naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i wskazuje na wadliwe sporządzenie postanowienia i brak ustalenia faktów, które Sąd uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówiła wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Uczestniczka B. O. wniosła o oddalenie apelacji.

Uczestnik J. O. nie zajął stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Przepis ten znajduje zastosowanie również w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.).

Niepoczynienie przez Sąd Rejonowy ustaleń było wynikiem uznania przez Sąd pierwszej instancji wskazanych we wniosku faktów za przyznane. Uprawnienie ku temu stwarza art. 230 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., zgodnie z którym gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Uczestnicy w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie zajęli żadnego stanowiska w sprawie, zaś przytoczone we wniosku fakty wynikały z dołączonych do wniosków dokumentów. Oznacza to, że Sąd Rejonowy był uprawniony uznać fakty te za przyznane. Nie można zatem podzielić zarzutu naruszenia przez ten Sąd art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Dla porządku jedynie zaznaczyć należy, że nie pozostawało w niniejszej sprawie poza sporem to, że nakazem zapłaty z dnia 25 stycznia 2006 roku (sygn. akt V GNc 8384/05/S) Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie zasądził od (...). (...) Spółki Jawnej w K. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. kwotę 5 645, 06 zł z odsetkami i kosztami procesu. W dniu 4 września 2007 roku postanowieniem tego Sądu powyższemu nakazowi została nadana klauzula wykonalności przeciwko (...) spółki jawnej (...). O. w K., w tym przeciwko J. O.. W dniu 3 września 2007 roku uczestnicy B. O. i J. O. przed notariuszem D. M. prowadzącą Kancelarię Notarialną przy ul. (...) w K. zawarli umowę majątkową małżeńską ustanawiającą rozdzielność majątkową. J. O. i B. O. są ujawnieni – na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej - jako właściciele nieruchomości objętych księgami wieczystymi (...). Na podstawie wyżej wymienionego tytułu wykonawczego Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Krakowa – Podgórza w Krakowie A. D. prowadzi z wniosku wierzyciela (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. przeciwko dłużnikowi J. O. postępowanie egzekucyjne. W trakcie tego postępowania doszło do zajęcia prawa, z którego dłużnik może żądać podziału majątku.

2. Zgodnie z art. 506 k.p.c. sąd wszczyna postępowanie nieprocesowe na wniosek; w wypadkach wskazanych w ustawie sąd może wszcząć postępowanie także z urzędu. Uprawnienie do wszczęcia postępowania nieprocesowego przysługuje zainteresowanemu. Stosowanie do art. 510 § 1 k.p.c. zainteresowanym jest każdy czyich praw dotyczy wynik postępowania. Interes prawny, którym musi legitymować się uczestnik postępowania może być bezpośredni lub pośredni, pozostający obok istoty oraz skutków mającego zapaść rozstrzygnięcia. Interes prawny w postępowaniu nieprocesowym nie wynika z reguły, tak jak w procesie, z naruszenia lub zagrożenia sfery prawnej wnioskodawcy, lecz z pewnych zdarzeń prawnych, które wywołują konieczność uregulowania wiążących się z nimi stosunków prawnych i rodzą obiektywną potrzebę wszczęcia postępowania lub wzięcia w nim udziału (uzasadnienie uchwały SN z dnia 19 lutego 1981 r., III CZP 2/81, OSNCP 1981, nr 8, poz. 144, uzasadnienie post. SN z dnia 21 czerwca 2006 r., I CK 329/05, nie publ.).

3. W orzecznictwie nie budzi żadnych wątpliwości to, że zainteresowanym w sprawie o podział majątku wspólnego może być wierzyciel jednego z małżonków (por. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 1995 roku, III CZP 34/95, OSNC 1995/7-8/109, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 roku, III CZP 103/09, Lex nr 551881). Nie ma przy tym znaczenia, że większość orzeczeń, w których Sąd Najwyższy przyznawał wierzycielowi status zainteresowanego w postępowaniu o podział majątku dotyczyło sytuacji, w której występował on jako uczestnik postępowania. W postępowaniu nieprocesowym, inaczej niż w procesie, wszyscy zainteresowani - bez względu na ich liczbę oraz stopień zainteresowania wynikiem sprawy oraz nasileniem sprzeczności lub zbieżności interesów - zajmują taką samą pozycję w stosunku do sądu, jak i w stosunkach między sobą. Wszystkie osoby występujące w postępowaniu nieprocesowym są jego uczestnikami, także wnioskodawca, który tym się wyróżnia spośród pozostałych uczestników, że spowodował wszczęcie postępowania.

Już z powyższych powodów nie można zaakceptować stanowiska Sądu Rejonowego, by w okolicznościach niniejszej sprawy zachodził oczywisty brak uprawnienia, uprawniający Sąd do oddalenia wniosku na posiedzeniu niejawnym. Za uzasadniony zatem uznać należy zarzut apelacji naruszenia art. 514 § 2 k.p.c.

4. Kwestionowanie legitymacji wnioskodawcy do wszczęcia niniejszego postępowania jest nieuzasadnione również z tego powodu, że uprawnienie do wystąpienia o podział majątku wynika wprost z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Już we wniosku inicjującym postępowanie wnioskodawca powoływał się na toczące się postępowanie egzekucyjne i uzyskane zajęcie prawa, z mocy którego dłużnik może żądać podziału majątku (art. 912 § 1 k.p.c.). W świetle przepisów Kodeksu postępowania cywilnego nie może budzić wątpliwości, że od chwili zajęcia prawa, na mocy którego dłużnik może żądać działu majątku, legitymację do złożenia wniosku do sądu o dokonanie podziału majątku uzyskuje wierzyciel (art. 887 § 1 w zw. z art. 902 i 909).

Nie przekonuje również stanowisko Sądu Rejonowego, iż przysługująca wierzycielowi możliwość wpisu hipoteki przymusowej na udziale dłużnika i możliwość egzekwowania wierzytelności z udziału, wyklucza interes prawny wierzyciela we wszczęciu postępowania o podział majątku wspólnego. Egzekucja do udziału w prawie własności rzeczy (zarówno ruchomości, jak i nieruchomości) może okazać się bowiem mniej skuteczna niż egzekucja skierowana do tej rzeczy (prawa jej własności), a to dlatego, że udział nie znajduje z taką łatwością nabywcy w postępowaniu egzekucyjnym, o czym mowa w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2015 roku, III CZP 9/15 (Biul.SN 2015/4/6). Również w tej uchwale Sąd Najwyższy wprost wskazał, że nie można wówczas wykluczyć, że wierzyciel jednego z małżonków, zamiast prowadzić egzekucję do udziału swego dłużnika we własności przedmiotu należącego do majątku wspólnego po ustaniu wspólności, zdecyduje się na skierowanie egzekucji do prawa, z mocy którego małżonek będący dłużnikiem może żądać podziału majątku wspólnego (art. 912 k.p.c.), chociaż ta droga poszukiwania zaspokojenia wierzytelności jest długotrwała i połączona z wyższymi wydatkami.

5. Niemożność podzielania poglądu Sądu Rejonowego o braku uprawnienia wnioskodawcy do wszczęcia sprawy o podział majątku wspólnego, ma istotne konsekwencje dla rozpoznania niniejszej sprawy, bowiem, jak słusznie zarzuca apelacja, stanowi o nierozpoznaniu jej istoty.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że przez nierozpoznanie istoty sprawy należy przede wszystkim rozumieć niezbadanie podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia. O sytuacji takiej można mówić, jeżeli np. sąd nie wniknął w całokształt okoliczności sprawy, ponieważ pozostając w mylnym przekonaniu ograniczył się do zbadania jedynie kwestii legitymacji procesowej jednej ze stron lub kwestii przedawnienia, wskutek czego przedwcześnie oddalił powództwo albo jeżeli zaniechał zbadania merytorycznych zarzutów pozwanego, związanych z ewentualną wierzytelnością wzajemną, przysługującą pozwanemu wobec powoda. Innym przykładem nierozpoznania istoty sprawy jest niedokonanie przez sąd pierwszej instancji w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej ustaleń dotyczących wysokości wynagrodzenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, nie publ., z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, nie publ., z dnia 20 lipca 2006 r., V CSK 140/06, nie publ., z dnia 17 kwietnia 2008 r., II PK 291/07, nie publ., z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 661/09, nie publ., z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10, nie publ., z dnia 6 września 2011 r., I UK 70/11, nie publ. i z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11, nie publ. oraz postanowienia z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, nie publ., z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, Nr 1, poz. 22, z dnia 25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ. i z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, Nr 5, poz. 68).

Odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym pojęcia nierozpoznania istoty sprawy musi odbywać się z uwzględnieniem specyfiki danej kategorii sprawy podlegającej rozpoznaniu w tym trybie postępowania (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013/5/68, z dnia 21 sierpnia 2013 r., II CZ 26/13, niepubl., oraz z dnia 13 lutego 2014 r., V CZ 3/14, niepubl.). Niewątpliwie jednak oddalenie wniosku o podział majątku, jedynie z powodu przyjęcia braku legitymacji wierzyciela do wystąpienia z takim żądaniem, oznacza nierozpoznanie istoty sprawy.

6. Tym samym, uznając zasadność zarzutów apelacji, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.