Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:SSA Roman Dziczek

Sędziowie:SA Beata Byszewska (spr)

SO del. Jolanta de Heij-Kaplińska

Protokolant: Katarzyna Szyszka

po rozpoznaniu w dniu 25 maja 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. B., J. G. i A. Z.

przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 1 października 2012r., sygn. akt II C 185/09

I.  zmienia zaskarżony wyrok częściowo:

1.  w punkcie pierwszym w ten sposób, że oddala powództwo;

2.  w punkcie trzecim w ten sposób, że nie obciąża powodów obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego;

II.  nie obciąża powodów obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego na rzecz pozwanego;

III.  zasądza na rzecz Skarbu Państwa-Wojewody (...) tytułem zwrotu spełnionego świadczenia:

1.  od D. B. kwotę 729 492,08 zł (siedemset dwadzieścia dziewięć tysięcy czterysta dziewięćdziesiąt dwa złote osiem groszy ) z ustawowymi odsetkami od dnia 8 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty;

2.  od J. G. kwotę 486 328,06 zł (czterysta osiemdziesiąt sześć tysięcy trzysta dwadzieścia osiem złotych sześć groszy ) z ustawowymi odsetkami od dnia 8 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty;

3.  od A. Z. kwotę 243 164,02 zł (dwieście czterdzieści trzy tysiące sto sześćdziesiąt cztery złote dwa grosze ) z ustawowymi odsetkami od dnia 8 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty.

Jolanta de Heij-Kaplińska Roman Dziczek Beata Byszewska

Sygn. akt I ACa 713/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 1 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz D. B. kwotę 638.350 zł, na rzecz J. G. kwotę 425.566,67 zł i na rzecz A. Z. kwotę 212.783,33zł, w każdym przypadku z ustawowymi odsetkami od dnia 1 października 2012 r. do dnia zapłaty; w pozostałym zakresie oddalił powództwo; zniósł koszty procesu pomiędzy powodami a pozwanym Skarbem Państwa reprezentowanym przez Wojewodę (...) i Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej; zasądził natomiast tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz (...) W.: od D. B. kwotę 3.600 zł, od J. G. kwotę 2.400 zł i od A. Z. kwotę 1.200 zł; koszty nieuiszczonej części opłaty sądowej przejął na rachunek Skarbu Państwa .

Sąd ten ustalił, że własność nieruchomości położonej przy ul. (...) w W. przysługiwała W. Z. i A. B. (w równych częściach niepodzielnie), których następcami prawnymi są powodowie. Wniosek o przyznanie prawa własności czasowej do przedmiotowej nieruchomości, na podstawie art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) W. został rozstrzygnięty negatywnie orzeczeniem Prezydium Rady Narodowej w (...) W. z dnia 22 czerwca 1953 r., z uwagi na przeznaczenie nieruchomości pod użyteczność publiczną. Minister Gospodarki Komunalnej decyzją z dnia 23 września 1953 r. zaskarżone orzeczenie jako słuszne i zgodne z przepisami pozostawił w mocy. Z kolei decyzją z dnia 25 maja 1999 r. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast stwierdził wydanie z naruszeniem prawa decyzji Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 23 września 1953 r. w części dotyczącej sprzedanych lokali nr (...), a w pozostałej części stwierdził nieważność tej decyzji. Decyzją z dnia 15 listopada 1999 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. uchyliło decyzję Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 22 czerwca 1953 r. i przekazało sprawę do ponownego rozpoznania. W wyniku rozpoznania wniosku dekretowego decyzjami z dnia 27 września 2001 r. Prezydent (...) W. ustanowił na 99 lat prawo użytkowania wieczystego do udziału wynoszącego 0,302 części gruntu o powierzchni 274 m ^{( 2)}, stanowiącego działkę ewidencyjną nr (...) i do gruntu o powierzchni 232 m ^{( 2)}, stanowiącego działkę ewidencyjną nr (...) , uregulowanych obecnie w księdze wieczystej nr (...) - na rzecz D. B. w 3/6, co stanowi 0, (...) części, A. Z. w 1/6, co stanowi 0,0503 części, D. G. w 1/6, co stanowi 0,0503 części oraz J. G. w 1/6, co stanowi 0, (...) części. Jednocześnie stwierdzono, że w budynku znajdującym się na gruncie sprzedano lokale mieszkalne nr (...) wraz z udziałami wynoszącymi 0,698 części przypadających właścicielom tych lokali, w 0,302 częściach budynek stanowi własność dawnych współwłaścicieli. Co do lokali nr (...) wydano decyzje o ich sprzedaży przed dniem 27 maja 1990 r., a następnie umowami zawartymi w formie aktów notarialnych zostały ustanowione odrębne własności tych lokali wraz ze związanymi z nimi prawami współwłasności w częściach wspólnych budynku oraz w prawie użytkowania wieczystego do gruntu. Decyzjami wydanymi w 2007 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. stwierdziło, że decyzje o sprzedaży lokali nr (...) zostały wydane z naruszeniem prawa, gdyż wobec stwierdzenia nieważności orzeczenia dekretowego budynek nigdy nie stanowił własności Skarbu Państwa. Wartość w/w lokali wraz ze związanym z nimi prawem do nieruchomości wspólnej, według stanu lokali na dzień wydania wadliwych decyzji o sprzedaży i cen obecnych, oszacował biegły na 1.967.200 zł., zaś przy uwzględnieniu, że lokale były obciążone obligatoryjnym prawem najmu - 1.276.700 zł.

Analizując powyższe ustalenia Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że podstawą odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa jest art. 160 k.p.a., a wątpliwości co do jego stosowania ostatecznie rozstrzygnięte zostały w uchwale Sądu Najwyższego, podjętej w składzie Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., sygn. akt: III CZP 112/10 (OSNC 2011/7-8/75), której argumenty podzielono. Przesądzało to wprost o bezzasadności zarzutu przedawnienia zgłoszonego roszczenia. Ponieważ decyzje administracyjne dotyczące wydania z naruszeniem prawa decyzji o sprzedaży lokali, ujęte w podstawie faktycznej żądania jako źródło szkody, zostały wydane w dniach 22 stycznia 2007 r. i 21 marca 2007 r., to do dnia złożenia pozwu w dniu 5 marca 2009r. nie upłynął trzyletni termin przedawnienia, o którym mowa w art. 160 § 6 k.p.a.

Sąd podkreślił, że stwierdzenie wadliwości decyzji przesądziło o bezprawności zachowania pozwanego, powodowie wykazali również, że gdyby nie zostały wydane sprzeczne z prawem decyzje o sprzedaży lokali, to utracona własność lokali zostałaby im przywrócona i nie ponieśliby szkody. Treść wydanych w sprawie kolejnych decyzji administracyjnych wskazuje, że co do zasady utrata praw do nieruchomości należącej do poprzedników powodów była wywołana niezgodną z prawem decyzją z dnia 23 września 1953 r. Nie da się jednak pominąć, że ponowne rozpoznanie wniosku dekretowego mogło doprowadzić do odzyskania tytułu prawnego do lokali, a tym samym nie powstałby uszczerbek w majątku powodów. Uzasadniało to przyjęcie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą powodów, a wydaniem niezgodnych z prawem decyzji o sprzedaży tych lokali. Decyzje te, chociaż wadliwe, to jednak pozostają w obiegu prawnym, a tym samym powodowie nie mogą domagać się zwrotu lokali. Zasadne jest zatem żądanie zapłaty odszkodowania odpowiadającego ich wartości.

Sąd nie podzielił zarzutu przedwczesności powództwa. Decyzją z dnia 25 maja 1999 r. stwierdzono wydanie z naruszeniem prawa decyzji organu II instancji w części dotyczącej sprzedanych lokali nr (...), a to oznacza, że decyzja Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 23 września 1953 r. w w/w części nadal pozostaje w mocy. Wprawdzie Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. rozpoznając ponownie odwołanie od orzeczenia administracyjnego z dnia 22 czerwca 1953 r., decyzją z dnia 15 listopada 1999 r. uchyliło decyzję Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 22 czerwca 1953 r. i przekazało sprawę do ponownego rozpoznania, nie wskazując, że uchyla decyzję jedynie w części, w jakiej została stwierdzona nieważność organu II instancji, niemniej pomimo tego braku precyzji przy formułowaniu decyzji organy ponownie rozpoznające wniosek dekretowy nie objęły rozstrzygnięciem tej jego części, która odnosiła się do sprzedanych lokali.

Sąd Okręgowy uznał również za niezasadny zarzut braku legitymacji biernej powodów. Odwołując się do poglądów w orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślił, że osoby niebiorące udziału w postępowaniu zakończonym wydaniem decyzji z naruszeniem prawa określonym w art. 156 § 1 k.p.a. są również uprawnione do dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 160 § 1 k.p.a.

Ustalając wysokość odszkodowania Sąd Okręgowy przyjął, że przy konstrukcji szkody najodpowiedniejsze jest rozliczenie prawa własności lokali wraz z prawem we współwłasności w częściach wspólnych budynku i prawem współużytkowania wieczystego gruntu, według ich stanu na datę wydania wadliwych decyzji o sprzedaży lokali i według cen obecnych, przy uwzględnieniu, że lokale były obciążone obligatoryjnym prawem najmu. Gdyby nie zostały wydane niezgodne z prawem decyzje o sprzedaży lokali, to powodowie uzyskaliby tytuł prawny do tych lokali w chwili, w której utracili te lokale definitywnie.

Od zasądzonych na rzecz powodów kwot określono odsetki ustawowe na podstawie art. 481 § 1 k.c. Ponieważ dopiero na datę wyroku ustalono wartość lokali i wysokość odszkodowania, według cen z tej daty, to o opóźnieniu dłużnika można mówić również dopiero od daty orzeczenia.

Wobec braku legitymacji biernej (...) W. oraz bezzasadności żądania głównego przewyższającego zasądzone odszkodowanie i w zakresie odsetek od wcześniejszej daty, powództwo podlegało oddaleniu, z orzeczeniem o kosztach procesu według art. 98, 100 i 105 k.p.c.

W apelacji od powyższego orzeczenia Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...) zarzucił naruszenie art. 160 § 1 i § 6 kodeksu postępowania administracyjnego poprzez ich niewłaściwe zastosowanie oraz art. 361 § 1 kodeksu cywilnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę orzeczenia poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Wyrokiem z dnia 25 lipca 2013 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację i zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz: D. B. kwotę 2700 zł, J. G. kwotę 1800 zł i A. Z. kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd ten podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny wskazał, że we właściwym postępowaniu administracyjnym została stwierdzona niezgodność z prawem zarówno decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej, jak i decyzji o sprzedaży lokali; oba te zdarzenia jako odrębne delikty administracyjne mogły uzasadnić odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego. Konstrukcja podstawy faktycznej wskazuje jednak, że zdarzenia wyrządzającego szkodę upatrywano przede wszystkim w decyzjach o sprzedaży lokali, z kolei szkodę powodowie utożsamiali z wartością sprzedanych lokali wraz z odpowiadającym lokalom udziałem w nieruchomości wspólnej, do których prawa nie mogli uzyskać, pomimo stwierdzenia wadliwości decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej. Tego rodzaju okoliczności, jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy, wyznaczały wiążąco zakres rozpoznania i rozstrzygnięcia. Bezprzedmiotowa była zatem kwestia szerszej oceny przesłanek odpowiedzialności i przedawnienia roszczenia wywodzonego z innych zdarzeń.

Nadto Sąd Apelacyjny podkreślił, że zasadnicze dla rozstrzygnięcia jest więc ustalenie czy pomiędzy wydaniem wadliwych decyzji o sprzedaży lokali a szkodą powodów zachodził związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Dalej Sąd Apelacyjny wskazał, że w judykaturze przyjmuje się, że na podstawie art. 7 dekretu z dnia 28 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) W. po stronie gminy (...) W. (później Państwa) istniał cywilnoprawny obowiązek majątkowy ustanowienia prawa wieczystej dzierżawy (własności czasowej), a po stronie byłego właściciela gruntu cywilnoprawne uprawnienie majątkowe domagania się ustanowienia tego prawa, które mogły być realizowane tylko w postępowaniu administracyjnym (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2003 r. III CZP 6/03, OSNC 2004/1/4). Pochodną rozstrzygnięcia o powyższym prawie było zachowanie prawa własności budynków położonych na nieruchomości. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez Gminę (Skarb Państwa) wskazanego obowiązku, godzące w uprawnienie właściciela i pozbawiające go wartości wskazanych praw (lub obniżające ją) było działaniem powodującym szkodę.

Sąd Apelacyjny wskazał, że w sprawie niniejszej nie zachodziły materialnoprawne podstawy do odmowy uwzględnienia wniosku dekretowego poprzedników prawnych powodów. Potwierdzeniem powyższego może być zarówno decyzja nadzorcza z 1999r., jak i późniejsze decyzje Prezydenta (...) W. wydane po ponownym rozpoznaniu wniosku w 2007r. Ich treść w sposób jednoznaczny wskazuje, iż wniosek poprzedników powodów powinien być uwzględniony, a w takim wypadku pozostaliby oni właścicielami budynku, zaś ich majątek uległby powiększeniu o prawa do gruntu. Wadliwa decyzja o odmowie przyznania własności czasowej nie miała jednak o tyle charakteru definitywnego, że nie eliminowała możliwości uzyskania prawa w przyszłości. Stwierdzenie nieważności tej decyzji, do czego w części doszło, mogło pozwolić na przywrócenie w naturze prawa własności budynku oraz otworzyć drogę do ponownego rozpoznania wniosku i ustanowienia prawa użytkowania wieczystego. Taka możliwość odpadła w następstwie zadysponowania lokalami i częścią nieruchomości wspólnej na rzecz najemców. Z uwagi na nieodwracalne skutki prawne, jakie wywołały decyzje o sprzedaży lokali, pozostać one musiały w obrocie prawnym, to też ostatecznie było przyczyną częściowego stwierdzenia niezgodności z prawem decyzji o odmowie przyznania własności czasowej i w konsekwencji pozbawienia powodów szans na uzyskanie nieruchomości w szerszym od otrzymanego zakresie. Decyzje o sprzedaży spowodowały zatem niemożność zadośćuczynienia, w pewnej części, wnioskowi dekretowemu uprawnionego podmiotu. W świetle powyższego, związek pomiędzy rozpatrywanymi zdarzeniami jawi się jako oczywisty.

Sąd Apelacyjny wskazał dalej, że takie też stanowisko prezentowane było niejednokrotnie nie tylko przez tut. sąd (por. np. w sprawach o syg.: akt I ACa 946/08, I ACa 1159/09, I ACa 19/10, I ACa 557/11, I ACa 1165/12), ale też w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 15 lutego 2013r., I CSK 332/12, Lex nr 1308003, wyrok z dnia 4 października 2012r., I CSK 632/11, Lex nr 1228532 czy cytowany już wyrok z dnia 4 października 2012, I CSK 665/11, Lex nr 1228533), podkreślając, że ten ostatni wyrok zapadł na tle stanu faktycznego zbliżonego do rozpatrywanego w sprawie niniejszej - w jego ramach wydana została bowiem decyzja o stwierdzeniu niezgodności z prawem orzeczenia o odmowie przyznania prawa własności czasowej. Podniósł także, że w judykaturze prezentowane jest stanowisko odmienne, wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2013r., I CSK 637/12, nie prezentuje więc utrwalonego i jednolitego kierunku wykładni.

W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie art. 160 § 1 i 6 k.p.a. przez ich niewłaściwe zastosowanie w stosunku do decyzji nadzorczych stwierdzających wydanie z naruszeniem prawa decyzji umożliwiających zbycie lokali, gdy prejudykat mogła stanowić wyłącznie decyzja nadzorcza odnosząca się do decyzji dekretowej odmawiającej ustanowienia prawa własności czasowej oraz naruszenie art. 361 § 1 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, wyrażające się w przyjęciu, że pomiędzy decyzjami zezwalającymi na sprzedaż lokali a skodą w majątku powodów w postaci utraty prawa własności tych lokali zachodzi adekwatny związek przyczynowy.

Wyrokiem z dnia 10 lutego 2016 r. Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 25 lipca 2013 r. i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy wskazał, że zasadnie Sąd Apelacyjny podkreślił, że w rozpoznawanej sprawie istotą sporu było istnienie normalnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem wadliwych decyzji zezwalających na sprzedaż lokali znajdujących się na nieruchomości objętych działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) W., których wadliwość stwierdzono w decyzjach nadzorczych wydanych w 2007 r., a szkodą powodów polegającą na utracie własności tych lokali z uwagi na brak możliwości przywrócenia im ich własności. W zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny opowiedział się za poglądem dopuszczającym istnienie normalnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej zezwalającej na sprzedaż lokali najemcom, a szkodą byłych właścicieli nieruchomości, które wbrew pierwotnie wydawanym decyzjom, odmawiającym ustanowienia prawa własności czasowej, nie podlegały działaniu dekretu o gruntach (...).

Sąd Najwyższy wskazał, że powyższy pogląd, prezentowany także kilkakrotnie przez Sąd Najwyższy budził wątpliwości, zatem przedstawił do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu Sądu Najwyższego zagadnienie prawne: „Czy wydania z naruszeniem prawa decyzja administracyjna zezwalająca na sprzedaż lokali w budynku położonym w nieruchomości, której dotyczyła niezgodna z prawem decyzja administracyjna odmawiająca przyznania byłemu właścicielowi nieruchomości prawa własności czasowej, wydana na podstawie art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) W.(Dz.U. Nr 50, poz. 279 ze zm.), może być także źródłem jego szkody?"

Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 3 września 2015 r., III CZP 22/15 uznał, że jeżeli stwierdzono wydanie z naruszeniem prawa decyzji odmawiającej byłemu właścicielowi przyznania prawa do gruntu na podstawie art. 7 ust. 1 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) W. (Dz.U. Nr 50, poz. 279 ze zm.), źródłem poniesionej przez niego szkody nie jest decyzja zezwalająca na sprzedaż lokalu w budynku położonym na nieruchomości, także w razie stwierdzenia jej wydania z naruszeniem prawa.

Sąd Najwyższy wskazał, że stanowisko to było wiążące w niniejszej sprawie na podstawie art.398 ¹⁷ § 2 k.p.c., co przesądziło o zasadności skargi kasacyjnej oraz skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Na rozprawie apelacyjnej pozwany podtrzymał apelację, nadto złożył wniosek restytucyjny.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji, nadto wnosząc o nieobciążanie ich kosztami postępowania, w przypadku uwzględnienia apelacji.

Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Sąd Apelacyjny, mając na uwadze treść uchwały skład u siedmiu sędziów z dnia 3 września 2015 r. III CZP 22/15, uznał, że apelacja pozwanego jest zasadna i w wyniku jej uwzględnienia zaskarżony wyrok podlegał zmianie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

Nie ulega wątpliwości, że uchwała rozstrzygająca zagadnienie prawne wiąże w danej sprawie wszystkie sądy co wynika wprost z brzmienia art. 398 ¹⁷ § 2 k.p.c.-, tj. skład trzyosobowy Sądu Najwyższego rozpoznający daną sprawę, sąd pierwszej lub drugiej instancji, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania, i sądy wyższych instancji, rozpoznające tę sprawę na skutek wniesienia środka odwoławczego od orzeczeń sądów, którym ta sprawa została przekazana. Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego sprawia, że nie jest możliwe odmienne dokonanie oceny prawnej, a także ponowne zwrócenie się o rozstrzygnięcie tego samego zagadnienia przez sądy rozpoznające daną sprawę.

Z tego już tylko powodu należało w tej sprawie przyjąć, że roszczenia powodów nie znajdują usprawiedliwionej podstawy.

Poza sporem pozostaje, na co trafnie wskazał zarówno Sąd pierwszej instancji, jak i poprzednio rozpoznający sprawę Sąd Apelacyjny, w podstawie faktycznej dochodzonego odszkodowania powodowie upatrywali jako źródło szkody decyzje o sprzedaży lokali, a szkodę utożsamiali z wartością sprzedanych lokali wraz z odpowiadającym lokalom udziałem w nieruchomości wspólnej, do których prawa nie mogli uzyskać, pomimo stwierdzenia wadliwości decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej.

Niewątpliwym było, że wniosek dekretowy poprzedników prawnych powodów został orzeczeniem Prezydium Rady Narodowej w (...) W. z dnia 22 czerwca 1953 r. rozpoznany negatywnie, a Minister Gospodarki Komunalnej decyzją z 23 września 1953 r. pozostawił to orzeczenie w mocy . Decyzją z dnia 25 maja 1999 r Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast stwierdził wydanie z naruszeniem prawa decyzji z dnia 23 września 1953 r. w części dotyczącej sprzedanych lokali nr (...), a w pozostałej części stwierdził nieważność tej decyzji. Z kolei decyzjami z 2007 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. stwierdziło, że decyzje o sprzedaży lokali nr (...) zostały wydane z naruszeniem prawa. Powodowie dochodzili więc w tym postępowaniu odszkodowania za wydanie niezgodnych z prawem decyzji o sprzedaży tych ostatnich lokali.

Sąd Okręgowy uznał co do zasady, że źródłem szkody powodów polegającej na utracie prawa własności nieruchomości przy ul. (...) w W. była niezgodna z prawem decyzja Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 23 września 1953 r. , natomiast w zakresie lokali nr (...) źródłem szkody powodów były wydane niezgodne z prawem decyzje o sprzedaży tych lokali na rzecz osób trzecich, jako że następcy byłych właścicieli nie uzyskali prawa własności wraz z prawami towarzyszącymi do sprzedanych lokali. Gdyby ta sprzedaż nie nastąpiła to powodowie odzyskaliby tytuł prawny do tych lokali. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy przyjął, że pomiędzy szkodą powodów w postaci utraty praw do rzeczonych lokali a wydaniem niezgodnych z prawem decyzji o ich sprzedaży istnieje adekwatny związek przyczynowy.

Jak wynika z treści przywołanej uchwały Sąd Najwyższy wyraził odmienne zapatrywanie, wiążące w tej sprawie, więc nie można uznać, aby zachodził adekwatny związek przyczynowy między decyzjami zezwalającymi na sprzedaż lokali a szkodą związaną z utratą ich własności. Skoro tak to źródłem szkody może być jedynie bezprawna decyzja dekretowa z dnia 22 czerwca 1953 r. , odmawiająca przyznania prawa własności czasowej. Wobec powyższego trafny był podnoszony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia roszczeń powodów, bowiem niewątpliwie upłynął termin przedawnienia z art. 160 § 6 k.p.a. Powyższe przesądza o zasadności apelacji pozwanego.

Na rozprawie apelacyjnej powodowie wnieśli o nieobciążanie ich obowiązkiem zwrotu kosztów procesu przy zastosowaniu art. 102 k.p.c., zaś Sąd Apelacyjny uznał ten wniosek za uzasadniony.

Zgodnie z art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Sposób skorzystania z przepisu art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór (wyrok SN z 19 maja 2006 r., sygn. III CK 221/05, Legalis). Ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą "wypadki szczególnie uzasadnione", ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu, która następuje niezależnie od przyznanego zwolnienia od kosztów sądowych (wyr. SN z 22.11.2006 r., V CSK 292/06, Legalis).

W odniesieniu do zasady słuszności w art. 102 k.p.c. określone zostały przesłanki, których zaistnienie warunkuje możliwość obciążenia strony przegrywającej jedynie częścią kosztów albo nieobciążania jej w ogóle tymi kosztami. Obejmują one wystąpienie w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych, które powodują, że zasądzenie kosztów na rzecz wygrywającego przeciwnika w całości, a nawet w części, byłoby sprzeczne z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego. Zalicza się do tych "wypadków" okoliczności związane z przebiegiem postępowania, jak charakter dochodzonego roszczenia, jego znaczenie dla strony, przedawnienie roszczenia, subiektywne przekonanie o zasadności roszczenia wsparte na obiektywnych podstawach, które jednak doznaje osłabienia w postępowaniu apelacyjnym. Do warunków leżących poza procesem należy sytuacja majątkowa i życiowa strony (por. post. SN z dnia 19 września 2013 r., I CZ 183/12).

W tej sprawie, w ocenie Sądu Apelacyjnego, skoro roszczenie powodów zostało uwzględnione w (części) przez Sąd Okręgowy oraz apelacja pozwanego została oddalona, powodowie nie tylko byli przekonani o słuszności (przynajmniej co do zasady) swojego roszczenia, ale w istocie prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 25 lipca 2013 r. ich w tym przekonaniu utwierdził. Zwrócić trzeba uwagę, że Sąd Najwyższy rozpoznający skargę pozwanego od wyroku z dnia 25 lipca 2013r. wskazał na rozbieżność orzecznictwa co do istnienia związku przyczynowego między wydaniem wadliwych decyzji zezwalających na sprzedaż lokali znajdujących się na nieruchomości objętej działaniem „dekretu (...)”, których wadliwość została stwierdzona w 2007 r. a szkodą powodów polegającą na utracie własności tych lokali z uwagi na brak możliwości przywrócenia im ich własności i z tego powodu przekazał to zagadnienie do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego. W efekcie czego zapadła wymieniana już uchwała III CZP 22/15. Z tego wynika, że w tej sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony umożliwiający odstąpienie od obciążenia powodów obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego na rzecz pozwanego na podstawie art. 102 k.p.c.

Pozwany nadto złożył na rozprawie apelacyjnej wniosek restytucyjny, do którego dołączono kopie dowodów uiszczenia na rzecz powodów zasądzonych im kwot odszkodowania.

W myśl art. 415 k.p.c. uchylając lub zmieniając wyrok, sąd na wniosek skarżącego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia. Powodowie nie kwestionowali, iż otrzymali od pozwanego zasądzoną kwotę wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 1 października 2012 r., sygn. akt II C 185/09 dochodzoną roszczeniem restytucyjnym.

W tym miejscu wskazać trzeba, że orzeczenie restytucyjne w istocie jest orzeczeniem zasądzającym świadczenie (zapłatę określonej kwoty pieniężnej). Dlatego wniosek restytucyjny powinien być sprecyzowany w sposób umożliwiający jego rozstrzygnięcie (vide: wyroki Sądu Najwyższego: z 12 kwietnia 2007 r., III CSK 412/2006,, oraz z 25 lutego 2008 r., I PK 205/2007, OSNP 2009, nr 11-12, poz. 137. Z treści art. 415 k.p.c. jednoznacznie wynika, że warunkiem skorzystania z dyspozycji ww. przepisu przez osobę, która w wyniku wykonania wyroku poniosła szkodę jest uchylenie lub zmiana zaskarżonego wyroku oraz złożenie stosownego wniosku. Wymogi te w niniejszej sprawie zostały spełnione.

Ze złożonych do akt potwierdzeń przelewów jednoznacznie wynika, że pozwany wpłacił dnia 24 października 2013 r. powodom: D. B. kwotę 729 492,08 złotych, J. G. kwotę 486 328,06 złotych i A. Z. kwotę 342 164,02 zł w związku z wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 25 lipca 2013 r. (I ACa 102/13), a zatem dochodzone w drodze restytucji kwoty odpowiadają kwotom wypłaconym powodom (k-796-798 kopie potwierdzeń przelewów). Okoliczności te nie zostały przez powodów zakwestionowane, zaś Sąd Apelacyjny bierze pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.). Pozwany zatem udowodnił, że spełnił świadczenie wynikające z poprzedniego wyroku Sądu Apelacyjnego.

Podstawę materialnoprawną tak wywiedzionego roszczenia o zwrot spełnionego świadczenia stanowi art. 410 w zw. z art. 405 k.c. dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia). Problem ten rozstrzygnął między innymi Sąd Najwyższy w uchwale podjętej w składzie 7 sędziów z 11 lipca 2012 r., II PZP 1/2012 (OSNC 2013, Nr 4, poz. 43), wskazując, że przepis art. 415 zd. 1 w zw. z art. 398 ¹⁵ § 1 nie stanowi materialnoprawnej podstawy roszczenia o zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia (vide: orzecznictwo powołane w uzasadnieniu cytowanej uchwały, Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz po. red. M. Manowskiej, Wydanie 2. LexisNexis, Warszawa 2013, str. 735-736).

Zgłoszenie wniosku restytucyjnego ma charakter fakultatywny, gdyż pozwanemu przysługiwało prawo wyboru między zgłoszeniem tego wniosku, który jest przywilejem strony oraz wynikiem jego wyboru uproszczonej formy zwrotu spełnionego świadczenia (vide; uchwała 7 sędziów Sądu najwyższego z 11 lipca 2012 r., II PZP 1/12, OSNCP 2013/4/43, wyrok Sądu Najwyższego z 27 maja 2014 r., II PK 242/13, LEX nr 1488901), a dochodzeniem żądania zwrotu świadczenia w odrębnym procesie.

Z uwagi na charakter instytucji w zakresie podstaw i zasad zwrotu oraz jego zakresu zastosowanie będą miały natomiast jak wskazano wyżej przepisy prawa materialnego (o bezpodstawnym wzbogaceniu). W tym kontekście należało stwierdzić, że powodowie nie wykazali, aby wyzbyli się korzyści uzyskanej wskutek spełnienia przez pozwaną świadczenia wynikającego z wyroku Sądu Okręgowego, zaś to na powodach ciążył w tym zakresie obowiązek dowodowy. Powodowie nie tylko nie kwestionowali spełnienia świadczenia przez pozwanego, ale także nie podjęli żadnej inicjatywy, aby wykazać takie okoliczności, które uniemożliwiłyby uwzględnienie wniosku pozwanego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c.

O uwzględnieniu wniosku restytucyjnego orzeczono na podstawie art. 410 w zw. z art. 405 k.c. i art. 415 k.p.c.

Jolanta de Heij-Kaplińska Roman Dziczek Beata Byszewska