Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 czerwca 2016 r. w Gdańsku

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji J. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 kwietnia 2015 r., sygn. akt VI U 2805/14

zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję z dnia 17 września 2014 roku ustalając, że wysokość emerytury od dnia 1 czerwca 2014 roku wynosi brutto 4 816,55 (cztery tysiące osiemset szesnaście 55/100) złotych.

SSA Barbara Mazur SSA Michał Bober SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń

Sygn. akt III AUa 1108/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 września 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B. przeliczył emeryturę J. S. od dnia 1 czerwca 2014 r.,
tj. od miesiąca, w którym złożono wniosek. Organ rentowy wskazał, że podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składki i kapitału początkowego, zaewidencjonowanych
na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Po korekcie kapitału początkowego kwota skorygowanego i zwaloryzowanego kapitału początkowego na koncie ubezpieczonego wyniosła 832.216,68 zł, a kwota składki
z uwzględnieniem waloryzacji 290.306,71 zł. Emerytura po waloryzacji przysługuje ubezpieczonemu od 1 czerwca 2013 r. w kwocie brutto 4.527,30 zł.

W odwołaniu ubezpieczony zarzucił organowi rentowemu zaniżenie wysokości świadczenia. W konsekwencji domagał się zmiany zaskarżonej decyzji i zobowiązanie organu rentowego do dokonania waloryzacji kapitału początkowego i zaewidencjonowanych składek wskaźnikiem za IV kwartał 2013 r.

Organ rentowy wniósł o oddalenia odwołania podnosząc, że zmniejszenie kwot waloryzowanego kapitału początkowego wynikało z zastosowania w czerwcu waloryzacji wskaźnikiem rocznym a nie kwartalnym.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy - VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2015r. w sprawie VI U 2805/14 oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. Ubezpieczony po raz pierwszy złożył wniosek o emeryturę w dniu
21 listopada 2013 r. i decyzją z dnia 11 grudnia 2013 r. ustalono mu prawo do emerytury
od 8 listopada 2013 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Wysokość emerytury ustalono na kwotę 4.745,16 zł. Wypłata świadczenia została zawieszona z powodu kontynuacji zatrudnienia przez ubezpieczonego i jednocześnie poinformowano go, że wysokość emerytury może ulec zmianie. W dniu 30 czerwca 2014 r. wniósł o podjęcie wypłaty świadczenia, albowiem w dniu 28 czerwca 2014 r. nastąpiło z nim rozwiązanie umowy
o pracę. Sąd I instancji wskazał, że z uwagi na to, że nowy wniosek został złożony
w czerwcu 2013 r., to zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., zwana dalej: "ustawa emerytalna" lub "ustawa o emeryturach i rentach z FUS") należało ustalić wartość kapitału początkowego na nowo, przy zastosowaniu obowiązującej dla wniosków złożonych w czerwcu waloryzacji wskaźnikiem rocznym. Analogicznie przedstawiała się kwestia kwoty składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji. Sąd Okręgowy podzielił pogląd prawny wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 13 lutego 2013 r., III AUa 757/12, który wskazał, że zgodnie z ust. 5a, po 1 czerwca 2002 r. kolejnych waloryzacji dokonuje się na zasadach określonych w art. 25 ust. 3-8 i 10 oraz w art. 25a. Natomiast w myśl art. 25 ust. 3 tej ustawy waloryzację składek (kapitału) przeprowadza się corocznie, od dnia 1 czerwca każdego roku, z uwzględnieniem art. 25a. Z kolei art. 25a ust. 1 ustawy emerytalnej przewiduje, że przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację, o której mowa w art. 25, jest waloryzowana kwartalnie, zaś szczegółowe reguły waloryzacji kwartalnej wynikają z ust. 2-5 art. 25a. ustawy, przy czym ust. 2 pkt 2 stanowi, że w przypadku ustalania wysokości emerytury w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku. Z zestawienia powołanych przepisów wynika bowiem, że zasadą jest waloryzacja roczna, a waloryzacja kwartalna stanowi odstępstwo przewidziane dla osób, które przechodzą na emeryturę w ciągu roku kalendarzowego i dla których naliczenie emerytury przy uwzględnieniu jedynie waloryzacji rocznej, bez dokonania waloryzacji kwartalnych dotyczących okresów po roku, którego dotyczyła waloryzacja roczna, byłoby niekorzystne. Waloryzacja kwartalna dotycząca ubezpieczonych, którzy mają ustalaną wysokość emerytury w drugim kwartale danego roku, obejmuje więc tylko tych, którzy przejdą na emeryturę w miesiącu kwietniu lub maju, nie zaś w czerwcu, gdyż tych ostatnich obejmie już kolejna waloryzacja roczna. Waloryzacja roczna kapitału początkowego na koncie osoby ubezpieczonej jest przeprowadzana z mocy ustawy i nie ma podstaw do nakazania organowi rentowemu, aby od tego obowiązku odstąpił. Możliwość waloryzacji kwartalnej kapitału początkowego istnieje tylko w przypadku naliczania emerytury, a formułę tę ustawodawca wprowadził jednorazowo w celu zapewnienia osobom przechodzącym na emeryturę w różnych miesiącach roku, że nie: będą wyłączone z waloryzacji te okresy, które nie są objęte waloryzacją roczną - pomiędzy czerwcem jednego roku, a czerwcem roku następnego - przy czym nie wszystkie, gdyż nie podlegają waloryzacji kwartalnej składki za żaden miesiąc tego kwartału, w którym ustalana jest wysokość emerytury oraz w kwartale poprzednim. Waloryzacja kwartalna nie dotyczy osób, których emerytura zostaje ustalona w czerwcu danego roku, gdyż ich składki i kapitał na dzień 1 czerwca zostały zwaloryzowane wskaźnikiem rocznym, a więc za cały rok poprzedzający ustalenie emerytury. Przepis art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej w praktyce nie znajduje zastosowania do osób przechodzących na emeryturę w czerwcu danego roku, gdyż ich kapitał początkowy został zwaloryzowany na indywidualnym koncie wskaźnikiem rocznym, stosownie do treści art. 25 ust. 3 ustawy i nie ma możliwości zaniechania waloryzacji dokonywanej z mocy przepisu ustawy na dzień 1 czerwca. Analizowane przepisy art. 25 i 25a ustawy emerytalnej nie naruszają zasady równości wobec prawa, albowiem jedynie różnicują sytuację ubezpieczonych w zależności od miesiąca przechodzenia na emeryturę, co jest cechą relewantną. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonego nie mogło zostać uwzględnione i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. je oddalił.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony wnosząc o jego uchylenie i zobowiązanie organu rentowego do dokonania waloryzacji kapitału początkowego i zaewidencjonowanych składek wskaźnikiem za IV kwartał 2013 r., tj. ustalenie emerytury zgodnie z decyzją z dnia 11 grudnia 2013 r.

W uzasadnieniu apelacji wskazał, że pozwany nigdy go nie poinformował,
że ponownie przeliczona emerytura może być niższa od ustalonej, ani też nie poinformował, że są wskaźniki w poszczególnych kwartałach roku, według których na nowo naliczona emerytura może być niższa od dotychczas ustalonej. Skarżący wskazał, że Sąd Okręgowy nie odniósł się do naruszenia zasad współżycia społecznego określonych w art. 5 k.c.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego J. S. okazała się skuteczna, gdyż zaskarżony wyrok nie odpowiada prawu.

Ustalenia okoliczności faktycznych dokonane przez Sąd Okręgowy należy uznać co prawda za niewadliwe, lecz tak ogólne, że uniemożliwiają poznanie zasad wyliczenia wysokości emerytury ubezpieczonego. Z tych tez względów Sąd Apelacyjny w oparciu o akta rentowe, dokumenty złożone do sprawy i wyjaśnienia organu rentowego uzupełnił ustalenia faktyczne i ustalił, że ubezpieczony po raz pierwszy złożył wniosek o emeryturę w dniu 21 listopada 2013 r. wyliczoną według najkorzystniejszego wariantu, informując że pozostaje w stosunku pracy. Niezaskarżoną decyzją z dnia 11 grudnia 2013 r. przyznano mu prawo do emerytury od dnia 8 listopada 2013 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego (wniosek – k. 1-2 a.r., decyzja - k. 18 a.r. ). Wysokość emerytury obliczono:

1) zgodnie z art. 53 ustawy emerytalnej - do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto: przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 lat kalendarzowych od 1993 do 2002 i wskaźnik wysokości podstawy wymiaru, który wynosił 216,76 %; podstawa wymiaru obliczona przez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru 216,76 % przez kwotę bazową 3.080,84 zł wynosiła 6.678,03 zł; do ustalenia wysokości emerytury pozwany uwzględnił okresy: składkowe – 44 lata, 8 miesięcy i 25 dni (tj. 536 miesięcy) i nieskładkowe (3 miesiące i 13 dni, tj. 3 miesiące).

Wysokość emerytury została obliczona w następujący sposób: 24 % x 3.080,84 = 739,40 zł; 536 x 1,3 %) / 12 x 6.678,03 = 3.877,93 zł; 3 x 0,7 %) / 12 x 6.678,03 = 12,02 zł; razem 4.629,35 zł.

2) zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej - do obliczenia emerytury przyjęto kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przyznano emeryturę.

- kwota składki zaewidencjonowana na koncie z uwzględnieniem waloryzacji - 306.243,42 zł,

- kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego – 912.110,43 zł,

- średnie dalsze trwanie życia wynosi 255,20 miesięcy,

- wyliczona kwota emerytury wynosi 4.774,11 zł.

Obliczenie wysokości emerytury: 306.243,42 + 912.110,43) / 255,20 = 4.774,11 zł.

3) zgodnie z art. 183 ustawy emerytalnej- wobec osiągnięcia wieku uprawniającego
do emerytury w roku 2013 wysokość emerytury od 8 listopada 2013 r. wynosiła: 20 % emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej 925,87 zł i 80 % emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej 3.819,29 zł, łącznie 4.745,16 zł.

Wysokość emerytura podlegała zawieszeniu, ponieważ ubezpieczony kontynuował zatrudnienie.

W dniu 30 czerwca 2014 r. ubezpieczony wniósł o doliczenie stażu pracy, doliczenie zaewidencjonowanych na jego koncie składek po dniu ustalenia prawa do emerytury, podjęcie wypłaty emerytury z uwagi na ustanie stosunku pracy i przeliczenie podstawy wymiaru świadczenia przekładając świadectwo pracy z dnia 30 czerwca 2014 r., z którego wynika, że z dniem 28 czerwca 2014 r. nastąpiło z nim rozwiązanie umowy o pracę, który trwał nieprzerwanie od dnia 1 grudnia 1971 r. i zaświadczenie o zatrudnieniu
i wynagradzaniu (wniosek – k. 20 a.r., świadectwo pracy – k. 21-21v a.r., zaświadczenie – k. 22-22v a.r.).

Organ rentowy decyzją z dnia 30 lipca 2014 r. „o ustaleniu wysokości i podjęciu wypłaty emerytury” (niezaskarżoną) podjął wypłatę świadczenia od dnia 1 czerwca 2014 r., tj. od pierwszego dnia miesiąca, w którym zgłoszono wniosek (decyzja – k. 25 a.r.).

Podstawa wymiaru emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej wynosiła, tak jak w decyzji z dnia 11 grudnia 2013 r. – 6.678,03 zł przy przyjęciu tych samych okresów składkowych i nieskładkowych. Wysokość emerytury została obliczona zgodnie
z art. 53 ustawy emerytalnej w następujący sposób: 24 % x 3.080,84 = 739,40 zł; 543 x
1,3 %) / 12 x 6.678,03 = 3.926,68 zł; 3 x 0,7 %) / 12 x 6.678,03 = 12,02 zł; razem 4.678,10 zł.

Do obliczenia emerytury według art. 26 ustawy emerytalnej przyjęto:

- kwotę składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji-
290.306,71 zł,

- kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego – 819.566,58 zł,

- średnie dalsze trwanie życia - 251,30 miesięcy.

Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art.
26 ustawy emerytalnej: (290.306,71 + 819.566,58): 251,30 i wyniosła 4.416,53 zł.

Wobec osiągnięcia wieku uprawniającego do emerytury w roku 2013 wysokość emerytury wnioskodawcy od dnia 8 listopada 2013 r. wynosiła: 20 % emerytury obliczonej
na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej 950,86 zł i 80 % emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej 3.533,22 zł, łącznie 4.484,08 zł.

Wnioskodawca w dniu 6 sierpnia 2014 r. złożył wniosek o przeliczenie kapitału początkowego i emerytury załączając świadectwo pracy z dnia 21 lutego 2005 r. dotyczącego zatrudnienia w okresie od dnia 16 lipca 1983 r. do dnia 8 lutego 1985 r. (wniosek – k. 28 a.r., świadectwo pracy – k. 29 a.r.). Organ rentowy zaskarżoną decyzją z dnia 17 września 2014 r. przeliczył J. S. emeryturę od dnia 1 czerwca 2014 r., tj. od dnia podjęcia wypłaty świadczenia.

Wysokość emerytury obliczono:

1) zgodnie z art. 53 ustawy emerytalnej - dotychczasową podstawę wymiaru świadczenia i wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosił 216,76 %; podstawa wymiaru obliczona przez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru 216,76 % przez kwotę bazową 3.080,84 zł wynosi 6.678,03 zł.

Do ustalenia wysokości emerytury pozwany uwzględnił okresy: składkowe - 45 lat, 5 miesięcy i 14 dni (łącznie 545 miesięcy) i nieskładkowe - 3 miesiące i 13 dni (łącznie
3 miesiące). Wysokość emerytury została obliczona w następujący sposób: 24 % x 3.080,84 = 739,40 zł; (545 x 1,3 %) / 12 x 6.678,03 = 3.942,48 zł, (3 x 0,7 %) / 12 x 6.678,03 =
12,02 zł, łącznie 4.693,90 zł po waloryzacji od 1 marca 2014 r. – 4.769,00 zł.

2) zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej

- kwota składki zaewidencjonowana na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wynosi 290.306,71 zł,

- kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosi 832.216,68 zł,

- średnie dalsze trwanie życia wynosi 251,30 miesięcy,

- wyliczona kwota emerytury wynosi 4.466,87 zł

Obliczenie wysokości emerytury:(290.306,71 + 832.216,68) / 251,30 = 4.466,87 zł.

3) zgodnie z art. 183 ustawy emerytalnej - wobec osiągnięcia wieku uprawniającego
do emerytury w roku 2013 wysokość emerytury od 8 listopada 2013 r. wynosi 20 % emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej 953,80 zł oraz 80 % emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej 3.573,50 zł, łącznie 4.527,30 zł.

Organ rentowy wyjaśnił, że obliczając wysokość emerytury od dnia 1 czerwca 2014 r. (decyzje z dnia 30 lipca 2014 r. i 17 września 2014 r.) zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy emerytalnej, kwoty składek na dzień 31 grudnia 2013 r. poddane zostały ostatniej rocznej waloryzacji (nie podlegały żadnej waloryzacji kwartalnej) oraz doliczone zostały nominalne kwoty składek należnych za okres 1 stycznia 2014 r. do 31 maja 2014 r. Waloryzacja kwartalna nie dotyczy osób, których emerytura została ustalona w miesiącu czerwcu danego roku, gdyż ich składki i kapitał początkowy na dzień 1 czerwca zostały zwaloryzowane wskaźnikiem rocznym, a wiec za cały rok poprzedzający ustalenie emerytury. Pozwany wyjaśnił, że ponowne ustalenie wysokości emerytury zgodnie z art. 108 w związku z art. 183 ust. 6 ustawy emerytalnej dotyczy doliczenia składek zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie świadczeniobiorcy po przyznaniu emerytury na wniosek emeryta - odwołujący nie złożył takiego wniosku (pismo procesowe k- 55 a.s.).

Nadto pozwany w piśmie procesowym z dnia 26 lutego 2016 r. wyjaśnił, że różnica
w kwocie składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji
i zwaloryzowanego kapitału początkowego wynika z faktu, że w decyzji o przyznaniu ubezpieczonemu zaliczki na poczet przysługującej emerytury z dnia 11 grudnia 2013 r. kwota składek (do 31 października 2013 r.) i kapitału początkowego podlegała waloryzacjom kwartalnym, a w decyzji o ustaleniu wysokości i podjęciu wypłaty emerytury kwota składek (do 31 maja 2014 r.) i kapitału początkowego podlegała zamiast waloryzacjom kwartalnym, następnej waloryzacji rocznej, co spowodowało pomniejszenie kwoty zwaloryzowanych składek na koncie i zwaloryzowanego kapitału początkowego. Obniżenie wysokości podjętej emerytury spowodowane jest obniżeniem zwaloryzowanego kapitału początkowego i składek na ubezpieczenie społeczne w związku z przyjęciem do obliczenia wysokości emerytury
w kwocie zaliczkowej - kwartalnych waloryzacji, a przy ustalaniu ostatecznej wysokości świadczenia i podjęciu wypłaty emerytury od 1 czerwca 2014 r. - waloryzacji rocznej
za 2013 r. Zgodnie z ustawą emerytalną waloryzacje roczne dokonywane są od pierwszego czerwca każdego roku za rok poprzedni (k. 58-61 a.s.).

Z wyliczenia hipotetycznego wysokości emerytury wnioskodawcy na dzień 1 czerwca 2014 r. przy przyjęciu kwoty emerytury ustalonej decyzją z dnia 11 grudnia 2013 r. i powiększonej o doliczenie stażu praży za okres do 31 maja 2014 r. oraz o kwotę wynikającą z podzielenia składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury (tj. po 8 listopada 2013 r.) do 31 maja 2014 r. i zwaloryzowanych zgodnie z art. 25 ustawy emerytalnej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalonej dla wieku ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury (tj. 30 czerwca 2014 r.), dokonanego przez organ rentowy w piśmie procesowym z dnia z dnia 8 kwietnia 2016 r. k- 75 a.s. wynika, że:

1) wysokość emerytury ustalonej według dotychczasowych zasad (art. 53 ustawy emerytalnej) na dzień 1 czerwca 2014 r. po uwzględnieniu stażu pracy do 31 maja 2014 r. wynosiłaby 4.769,02 zł;

- podstawa wymiaru obliczona przez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru 216,76 % przez kwotę bazową 3.080,84 zł wynosi 6.678.03 zł; do ustalenia wysokości emerytury należałoby uwzględnić okresy: składkowe 45 lat, 5 miesięcy i 14 dni, łącznie 545 miesięcy, nieskładkowe - 3 miesiące i 13 dni, łącznie 3 miesiące.

- wysokość emerytury po waloryzacji i doliczeniu stażu pracy wynosiłaby od dnia 1 czerwca 2016 r. – 4.769,02 zł.

2) wysokość emerytury ustalonej według nowych zasad (art. 26 ustawy emerytalnej) na dzień 8 listopada 2013 r. wynosiłaby 4,774.11 zł,

- kwota składki zaewidencjonowana na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wynosiłaby 306.243,42 zł

- kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosiłaby 912.110,43 zł,

-średnie dalsze trwanie życia wynosiłoby – 255,20 miesięcy,

- wyliczona kwota emerytury wynosiłaby – 4.774,11 zł [(306.243,42 + 912.110,43) / 255,20]

3) wysokość emerytury z mieszanym sposobem obliczania dla osób urodzonych
po 31 grudnia 1948 r. (art. 183) wynosiłaby 4.773,09 zł; wobec osiągnięcia wieku uprawniającego do emerytury w roku 2013 wysokość emerytury od 1 czerwca 2014 r. wynosiłaby: 20 % emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej 953,80 zł (20 % x 4.769,02 zł) i 80 % emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej 3.819,29 zł (80 % x 4.774,11 zł).

W zakresie doliczenia składek za okres od 1 listopada 2013 r. do dnia 31 maja
2014 r. podstawę obliczenia emerytury stanowiłaby kwota świadczenia na dzień przyznania emerytury z kwotą zaewidencjonowanych składek po przyznaniu emerytury do miesiąca poprzedzającego zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury podzielonych przez średnie dalsze trwanie ustalone dla wieku w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury:

- składka zaewidencjonowana na koncie na dzień 31 maja 2014 r. - 10.920,66 zł

- średnie dalsze trwanie życia w dniu złożenia wniosku, tj. 251,30 miesięcy - 10.920,66 zł: 251,30 miesięcy = 43,46 zł.

Po ponownym ustaleniu składek wysokość emerytury wynosiłaby: obliczenie emerytury według art. 26 ustawy emerytalnej - 4.774,11 zł+ 43,46 zł = 4.817,57 zł oraz według art. 183 ustawy emerytalnej 4.773,09 zł + 43,46 zł = 4.816,55 zł.

Punktem wyjścia do analizy zagadnienia prawnego, jakie wystąpiło rozpoznawanej sprawie, jest zrozumienie formuły wymiaru emerytury przewidzianej w art. 24 ustawy emerytalnej, która osadzona została w systemie zdefiniowanej składki, co oznacza, że wysokość świadczenia zależy od sumy zaewidencjonowanych składek na ubezpieczenia na indywidualnym koncie ubezpieczonego, z uwzględnieniem ich waloryzacji, jak i zwaloryzowanego kapitału początkowego (art. 25 i 26 tej ustawy), a suma ta dzielona jest przez średnie dalsze trwanie życia, o którym mowa w art. 173 ust. 2, ustalone dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę osoby, dla której obliczana jest emerytura.

Istota przedmiotowego sporu dotyczy dokonanego przez pozwanego ponownego ustalenia podstawy obliczenia wysokości emerytury ubezpieczonego (w szczególności przyjętego mechanizmu waloryzacji składek i kapitału początkowego), w sytuacji, gdy prawo do emerytury, nabyte z mocy art. 24 ustawy emerytalnej, zostało przyznane i ustalone co do wysokości od dnia 8 listopada 2013 r. decyzją organu rentowego dnia 11 grudnia 2013 r., z jednoczesnym zawieszeniem wypłaty świadczenia z uwagi na kontynuowanie przez uprawnionego zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy bez rozwiązania stosunku pracy.

Stosowanie mechanizmu waloryzacji kwartalnej w odniesieniu do emerytur ustalanych dla różnych grup ubezpieczonych, w szczególności emerytur obliczanych w miesiącu czerwcu (miesiąc drugiego kwartału, a jednocześnie miesiąc dokonywania waloryzacji rocznej) wzbudziło kontrowersje nie tylko w praktyce ZUS, ale i w judykaturze. Egzemplifikacją tych rozbieżności było przedstawienie w 2015 r. przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku (III AUa 8/15) i Sąd Apelacyjny w Łodzi (III AUa 430/14) Sądowi Najwyższemu w trybie art. 390 k.p.c. zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości na gruncie art. 25a ustawy emerytalnej. Wprawdzie nie doszło podjęcia uchwał w przyczyn wskazanych przez Sąd Najwyższy, ale w motywach postanowień z dnia 6 października 2015 r., III UZP 9/15 (Legalis nr 1336504) oraz z dnia 3 listopada 2015 r., III UZP 12/15 (Legalis nr 1349157) Sąd Najwyższy szczegółowo wyłożył, jak stosować mechanizm waloryzacji rocznej i kwartalnej do emerytur kapitałowych obliczanych w poszczególnych okresach obrachunkowych. Nadto - co szczególnie należy zaakcentować - Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanych judykatów wskazał, że kwotę emerytury w systemie zdefiniowanej składki ustala się tylko (jedynie) raz, albo w dniu nabycia prawa do świadczenia, albo w dniu realizacji ryzyka (obecnie jedynym ryzykiem jest rozwiązanie stosunku pracy). Tak ustalona już raz emerytura może być już tylko powiększona w przypadku dalszego opłacania składek w sposób podany w art. 108 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z tym przepisem mechanizm przeliczenia emerytury polega na zwiększeniu świadczenia obliczonego według reguł określonych w art. 26 ustawy o iloraz zwaloryzowanych składek zaewidencjonowanych na koncie pracującego emeryta po dniu ustalenia prawa do emerytury i wyrażonego w miesiącach średniego trwania życia ustalonego dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości świadczenia. Sąd Najwyższy zauważył, że w odniesieniu do emerytury nabytej na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie ma odpowiednika z art. 110 tej ustawy, pozwalającego na ponowne ustalenie świadczenia w sytuacji zawieszenia prawa ze względu na nierozwiązanie stosunku pracy i taki sposób przeliczenia świadczenia nie mógłby dotyczyć świadczeniobiorców. Tak też dalej Sąd Najwyższy wskazał, że w dniu wejścia w życie art. 25 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jedynym tylko ryzykiem emerytalnym było osiągnięcie wieku emerytalnego, a zatem wypłata emerytury przysługiwała bez konieczności rozwiązania stosunku pracy. Stąd tylko zostało użyte w tym przepisie określenie "miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury" i nie wynikało ono z rozróżnienia pojęcia "przyznania emerytury" i "daty wypłaty emerytury", gdyż przejście na emeryturę nie było zależne od ustania stosunku pracy. Sama decyzja wydawana była tylko jeden raz i w ustawie nie przewidziano przepisu ustalającego tryb przeliczenia podstawy wymiaru emerytury w systemie zdefiniowanej składki. Dla porządku Sąd Najwyższy przypomniał, że stosownie do art. 26 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183 ustawy. Mający zastosowanie z mocy tego odesłania przepis art. 25 ust. 1 wskazuje jako podstawę obliczenia emerytury kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173 - 175 oraz kwot środków zaewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie natomiast z art. 25 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, waloryzacja składek polega na pomnożeniu zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek przez wskaźnik waloryzacji, o jakim mowa w ust. 6 - 10 tego artykułu. W świetle art. 25 ust. 3 ustawy, składki te podlegają w pierwszym rzędzie waloryzacji rocznej, od dnia 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za 2000 rok, natomiast waloryzacja kwartalna, uregulowana w art. 25a ustawy, stanowi jej uzupełnienie. Z przepisu art. 25 ust. 4 cyt. ustawy wynika, że waloryzacji podlega kwota składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na dzień 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzona waloryzacja, powiększona o kwoty z tytułu przeprowadzonych waloryzacji. Wskaźnik waloryzacji składek jest równy wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do poprzedniego roku powiększonemu o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do roku poprzedniego. Roczna waloryzacja polega na tym, że w czerwcu danego roku waloryzuje się składki należne do końca poprzedniego roku kalendarzowego, a podlegające zaewidencjonowaniu na koncie ubezpieczonego do dnia 31 stycznia roku, w którym przeprowadzana jest waloryzacja (roku waloryzacji). Waloryzację roczną składek przeprowadza się w dniu 1 czerwca z tego względu, że wskaźnik takiej waloryzacji za poprzedni rok ogłaszany jest do dnia 25 maja kolejnego roku. Waloryzacja składek przeprowadzana w danym roku oznacza zatem podwyższenie kwoty składek należnych do końca poprzedniego roku, a wpłaconych do dnia 31 stycznia roku waloryzacji. Wyznaczenie daty 31 stycznia, jako dnia ustalenia stanu konta podlegającego rocznej waloryzacji wynika z tego, że zgodnie z art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, wpłaty składek za dany miesiąc należy dokonać do określonego dnia następnego miesiąca, zatem wpłata składki za grudzień danego roku następuje w styczniu kolejnego roku. Natomiast składki należne za okres po zakończeniu danego roku obrachunkowego, które nie zostaną objęte kolejną roczną waloryzacją (gdyż ta nastąpi już po przyznaniu i obliczeniu wysokości świadczenia) podlegają waloryzacji kwartalnej, o jakiej mowa w art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W uwzględnieniu cytowanego powyżej przepisu waloryzowana jest kwota składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na ostatni dzień pierwszego miesiąca kwartału, za który przeprowadzana jest waloryzacja, powiększona o kwoty uzyskane w wyniku poprzednich waloryzacji kwartalnych. Podobnie, jak w przypadku waloryzacji rocznych, także i w tym przypadku mechanizm waloryzacji ma narastający charakter i oznacza dodawanie kwoty wynikającej z poprzedniej waloryzacji i kwoty składek za dany kwartał oraz podwyższanie tak uzyskanej sumy wskaźnikiem waloryzacji. Sam wskaźnik waloryzacji jest wynikiem algorytmu podobnego do stosowanego przy waloryzacji rocznej, z tą różnicą, że chodzi o stosunek cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w kwartale, za który przeprowadzana jest waloryzacja do poprzedniego kwartału, powiększony o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w kwartale, za który przeprowadzana jest waloryzacja w stosunku do kwartału poprzedniego.

Sąd Najwyższy w motywach postanowienia z dnia 6 października 2015 r., III UZP 9/15 wyłożył mechanizm ustalenia wysokości emerytury m.in. w czwartym kwartale 2014 r., wskazując, że w takim przypadku podstawę obliczenia świadczenia stanowi suma:

1) kwoty składek ustalonej po ostatniej rocznej waloryzacji przeprowadzonej 1 czerwca 2014 r.;

2) kwoty składek należnych za 2014 r. poddanych waloryzacji kwartalnej w myśl art. 25a ust. 1 pkt 4 ustawy, obejmująca stan konta po pierwszym kwartale 2014 r. (kwota składek zaewidencjonowanych do końca lipca tego roku) zwaloryzowany wskaźnikiem waloryzacji za drugi kwartał 2014 r.;

3) nominalnej kwoty składek należnych za okres po zakończeniu drugiego kwartału 2014 r. do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty emerytury, które w świetle art. 25a ust. 1 pkt 4 ustawy nie podlegają waloryzacji kwartalnej, kończącej się w tym przypadku wraz z drugim kwartałem 2014 r.

Sąd drugiej instancji wykładnię dokonaną w tych judykatach podziela.

Przenosząc powyższe rozważania w płaszczyznę przedmiotowego sporu, zainicjowanego odwołaniem od decyzji z dnia 17 września 2014 r., Sąd Apelacyjny uznał, skoro zatem wysokość podstawy emerytury w systemie zdefiniowanej składki może być ustala tylko raz, to przyjąć należy, że podstawa wysokości emerytury ubezpieczonego ustalona została prawidłowo na dzień 8 listopada 2013 r., to jest w dniu nabycia prawa do emerytury, decyzją z dnia 11 grudnia 2013 r. Przy ustalaniu podstawy wysokości emerytury na listopad 2013 r. ostatnią waloryzacją roczną jest waloryzacja przeprowadzona 1 czerwca 2013 r., dotycząca składek należnych do końca 2012 r., a zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do dnia 31 stycznia 2013 r. Waloryzacji kwartalnej podlegają natomiast, zgodnie z art. 25a ust. 2 pkt 4 ustawy składki należne za pierwszy i drugi kwartał 2013 r., które nie będą podlegały waloryzacji rocznej, skoro ta przeprowadzona będzie w dniu 1 czerwca 2014 r. (czyli po przyznaniu ubezpieczonemu prawa do emerytury i ustaleniu podstawy jej wysokości). W konsekwencji na podstawę obliczenia emerytury ubezpieczonego przyznanej mu od dnia 8 listopada 2013 r. składa się obok zwaloryzowanego kapitału początkowego, również suma:

- kwoty składek ustalonej po ostatniej rocznej waloryzacji przeprowadzonej 1 czerwca 2013 r.,

- kwoty składek należnych za pierwszy i drugi kwartał 2013 r. poddanych waloryzacji kwartalnej,

- nominalnej kwoty składek należnych za okres po zakończeniu drugiego kwartału 2013 r. do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc przyznania prawa do emerytury, czyli należnych za okres od dnia 1 lipca 2013 r. do dnia 31 października 2013 r., które nie podlegają waloryzacji kwartalnej.

W świetle powyższego brak było podstaw do ponownego ustalenia podstawy wysokości emerytury ubezpieczonego w czerwcu 2014 r. z zastosowaniem waloryzacji rocznej składek w dniu 1 czerwca 2014 r.

Wobec faktu, że ubezpieczony rozwiązał stosunek pracy z dniem 28 czerwca 2014 r. i 30 czerwca 2014 r. i wystąpił z wnioskiem o podjęcie wypłaty emerytury i jej przeliczenie w zakresie stażu, z uwzględnieniem składek opłaconych w okresie od uzyskania prawa do emerytury, do podjęcia jej wypłaty, przeliczenie emerytury (a nie jej podstawy) z uwzględnieniem składek opłaconych w okresie od uzyskania prawa do emerytury, do podjęcia jej wypłaty, czyli za okres od dnia 1 listopada 2013 r. do dnia 31 maja 2014 r. powinno nastąpić w oparciu o art. 108 ustawy emerytalnej, według mechanizmu przedstawionego w piśmie dnia 8 kwietnia 2014 r. (k.75 a.s.). Wysokość tak przeliczonej emerytury wynosi od dnia 1 czerwca 2014 r. 4,816,55 zł.

Z treści art. 108 ust. 1 ustawy, który stanowi, że jeżeli po dniu, od którego przyznano emeryturę określoną w art. 24 lub 24a, emeryt podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wysokość świadczenia ulega ponownemu ustaleniu w sposób określony w ust. 2 wynika, iż ma on zastosowanie do emerytów, którzy podlegali ubezpieczeniom po dniu przyznania im prawa do emerytury.

Istotnie według ust. 4 art. 108 ustawy podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek zaewidencjonowanych od miesiąca, od którego została podjęta wypłata emerytury po raz pierwszy, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury. Podobnie też w art. 25 ust. 1 jest mowa o kwocie składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Jednakże należy mieć na względzie fakt, że w dniu wejścia w życie art. 25 ust. 1 i art. 108 ustawy nie było przepisu art. 103a, a ryzykiem emerytalnym - jak zaznaczył Sąd Najwyższy w cytowanym wyżej postanowieniu z dnia 3 listopada 2015 r. - było osiągnięcie wieku emerytalnego i wypłata emerytury przysługiwała bez konieczności rozwiązania stosunku pracy. Z treści przywołanych wyżej przepisów art. 25 ust. 1 i art. 108 wynika, że ustawodawca zamiennie stosował zwroty "przyznanie emerytury" i "wypłata emerytury". W dniu 1 stycznia 2011 r. na mocy art. 6 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 z późn. zm.) do ustawy o emeryturach i rentach z FUS został wprowadzony przepis art. 103a, który stanowi, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Wprowadzając w życie art. 103a ustawy ustawodawca nie zadbał o dostosowanie literalnego brzmienia przepisów art. 25 ust. 1 i art. 108 do nowego stanu prawnego. W tej sytuacji przyjmowanie art. 108 ust. 4 w jego literalnym brzmieniu prowadziłoby do pokrzywdzenia ubezpieczonych będących w takiej sytuacji, jak ubezpieczony w niniejszej sprawie. Z jednej strony bowiem, skoro podstawę wysokości emerytury w systemie zdefiniowanej składki ustala się tylko raz, to składki opłacone za okres od uzyskania prawa do emerytury do czasu podjęcia jej wypłaty pozostają bez wpływu na wysokość podstawy wymiaru emerytury. Z drugiej zaś strony przyjmując - jak to podnosi pozwany - że ponowne ustalenie emerytury dotyczy tylko składek zaewidencjonowanych od miesiąca, od którego została podjęta wypłata tego świadczenia, to składki opłacone na ubezpieczenie emerytalne ubezpieczonego za okres od dnia 1 listopada 2013 r. do dnia 31 maja 2014 r. nigdy nie zostałyby uwzględnione przy ustalaniu wysokości jego emerytury.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego, pozwany dokonał błędnego przeliczenia emerytury, co w efekcie doprowadziło do obniżenia świadczenia przeznaczonego do wypłaty od dnia 1 czerwca 2014 r.

Mając na względzie powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń SSA Michał Bober SSA Barbara Mazur