Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2016 r.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Regina Stępień

Protokolant: star. sekr. sądowy Ewelina Trzeciak

po rozpoznaniu w dniu 1 czerwca 2016 r. w Legnicy

sprawy z wniosku Gminy Miejskiej Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

o odstąpienie od orzeczenia o odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy G. W. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

na skutek odwołania Gminy Miejskiej Z.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

z dnia 19 lutego 2015 r.

znak (...)

I.  zmienia decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. z dnia 19 lutego 2015 r., znak (...), w ten sposób, że ustala, iż Gmina Miejska Z. jako spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy G. W. z tytułu nieopłaconych składek wraz z odsetkami i kosztami upomnienia liczonymi na dzień 17 lipca 2008 r.:

- na ubezpieczenia społeczne za okres od maja 1999 r. do sierpnia 1999 r., grudzień 1999 r., od października 2000 r. do sierpnia 2001 r. i od maja 2002 r. do stycznia 2003 r.,

- na ubezpieczenie zdrowotne za okres od października 2000 r. do stycznia 2003 r.,

- na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od października 2000 r. do stycznia 2003 r.,

a co do pozostałych zaległości składkowych określonych zaskarżoną decyzją ponosi odpowiedzialność do wysokości stanu czynnego spadku, z tym że zaległości składkowe na ubezpieczenia społeczne za okres od września 2001 r. do kwietnia 2002 r. mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki ustanowionej na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Złotoryi prowadzi księgę wieczystą KW nr (...).

II.  w pozostałym zakresie odwołanie oddala.

SSO Regina Stępień

Sygn. akt V U 335/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 lutego 2015 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. orzekł, że jako spadkobierca Gmina Miejska Z. ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy –zmarłego w dniu (...) p. G. W., ostatnio zamieszkałego w Z., z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie 166.387,85 zł:

-

z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od 05/1999 do 12/2004 w kwocie 115.781,08 zł, w tym z odsetkami liczonymi na dzień 17 lipca 2008 r. w kwocie 54.461,00 zł i kosztami upomnienia w kwocie 114,00 zł,

-

z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 10/2000 do 12/2004 w kwocie 45.576,57 zł, w tym z odsetkami liczonymi na dzień 17 lipca 2008 r. w kwocie 22.629,00 zł i kosztami upomnienia w kwocie 16,80 zł,

-

z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od 10/2000 do 12/2004 w kwocie 4.882,60 zł, w tym z odsetkami liczonymi na dzień 17 lipca 2008 r. w kwocie 2.030,00 zł i kosztami upomnienia w kwocie 16,80 zł.

W uzasadnieniu decyzji podała, że płatnik składek G. W. –nie wykonując swojego obowiązku określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – spowodował powstanie zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek za okres od 05/1999 do 12/2004 w łącznej kwocie 166.387,85 zł. Wymieniony zmarł w dniu (...) Jego spadkobiercą –na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Złotoryi z dnia 30 marca 2011 r. (I Ns 100/09)– została Gmina Miejska Z., która nabyła spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W ocenie organu rentowego, Gmina Miejska Z. –na podstawie art. 31 i 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 97 § 1, art. 98 § 1 i art. 100 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej oraz art. 1023 § 2 i art. 1031 § 1 Kodeksu cywilnego – za określone w decyzji zobowiązania spadkodawcy ponosi odpowiedzialność do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Gmina –mimo wezwania– nie przedstawiła spisu inwentarza, lecz złożyła pismo, w którym wyjaśniła przyczyny braku spisu oraz określiła stan czynny spadku na 0 zł. Zdaniem ZUS, Gmina jako spadkobierca nabyła jednak prawo użytkowania wieczystego działek i własności posadowionych na nich budynków oznaczonych w księgach wieczystych (...). Dwie z nich zostały zabezpieczone wpisem hipoteki. W ocenie organu rentowego, budynki posadowione na gruncie będącym w użytkowaniu wieczystym posiadają wartość, którą można określić i -według ZUS- ich wartość przewyższa wysokość zobowiązań spadkodawcy wobec Zakładu, tym samym Zakład nie znalazł podstaw do ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe.

Od powyższej decyzji odwołanie złożyła Gmina Miejska Z., która zarzuciła, że organ rentowy uniemożliwił jej zapoznanie się z materiałem dowodowym sprawy oraz nie dał możliwości wypowiedzenia się co do zebranego materiału, czym naruszył art. 10 k.p.a. Nadto, podniosła, że ZUS wydał zaskarżoną decyzję po terminie określonym w art. 118 Ordynacji podatkowej, obciążył ją obowiązkiem zapłaty przedawnionych należności oraz nie wskazał w decyzji, że jej odpowiedzialność jest ograniczona do stanu czynnego spadku. Odnosząc się do twierdzeń organu rentowego odnośnie istnienia budynków na działkach, które były przez Gminę oddane G. W. w użytkowanie wieczyste, skarżąca podniosła, iż z chwilą gdy Gmina stała się spadkobiercą G. W. użytkowanie wieczyste wygasło, wygasła też odrębna własność budynków posadowionych na tych działkach, wygasły również hipoteki, a z żadnego przepisu prawa nie wynika, aby na skutek powyższego wygaśnięcia powstało inne roszczenie, z którego wierzyciele mogliby dochodzić swoich wierzytelności. Podnosząc powyższe, Gmina Miejska Z. wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i nieobciążanie jej zobowiązaniami składkowymi zmarłego spadkodawcy określonymi w zaskarżonej decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie, argumentując jak w zaskarżonej decyzji. Dodatkowo wskazał, iż zarzut naruszenia art. 118 o.p. jest chybiony, gdyż przepis ten ma zastosowanie do osób trzecich, a organ rentowy orzekał o odpowiedzialności Gminy jako spadkobiercy, gdzie zastosowanie znajdują przepisy Ordynacji podatkowej dotyczące następców prawnych. Podał też, iż nietrafny jest zarzut dotyczący przedawnienia należności, ponieważ do następców prawnych nie ma zastosowania art. 118 o.p. ograniczający do 5 lat wstecz należności, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstały. Wg ZUS, należności wskazane w zaskarżonej decyzji są określone prawidłowo i nie uległy przedawnieniu. Następcy prawni wchodzą w prawa i obowiązki płatnika składek i w przypadku przedawnienia stosuje się przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie zaś z art. 24 ust. 5 ustawy o sus –nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką, a na działkach będących w użytkowaniu wieczystym i na budynkach stanowiących własność zmarłego G. W. ustanowione były dwie hipoteki na zabezpieczenie roszczeń organu rentowego. W ocenie organu rentowego, co prawda odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe wyznaczona jest wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, ale wnioskodawca do chwili obecnej nie przedłożył spisu inwentarza z ustaloną wartością stanu czynnego spadku. Zdaniem ZUS, wartość nieruchomości przejętych w masie spadkowej przez Gminę w znacznym stopniu przewyższa wysokość należności określonych w zaskarżonej decyzji, dlatego brak było podstaw do wstrzymania się z tego powodu z jej wydaniem. Organ rentowy zaprzeczył nadto, aby uniemożliwił wnioskodawcy udział w postępowaniu i zapoznanie się z materiałem dowodowym sprawy. Podał, że zawiadomił Gminę o wszczęciu postępowania i o prawie do czynnego udziału w każdym stadium postępowania. Gmina –korzystając z tego prawa– złożyła wyjaśnienia w sprawie, po czym organ powiadomił ją o zakończeniu postępowania wyjaśniającego.

Sąd ustalił:

Płatnik składek G. W. w chwili śmierci, tj. na dzień (...)., posiadał zaległości z tytułu nieopłaconych składek:

-

na ubezpieczenia społeczne za okres od 05/1999 do 08/1999, 12/1999, od 10/2000 do 12/2004 w kwocie 61.320,08 zł, z tytułu odsetek w kwocie 54.461,00 zł i kosztów upomnienia w kwocie 114,00 zł, łącznie 115.781,08 zł,

-

na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 10/2000 do 12/2004 w kwocie 22.947,57 zł, z tytułu odsetek w kwocie 22.629,00 zł i kosztów upomnienia w kwocie 16,80 zł, łącznie 45.576,57 zł,

-

na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od 10/2000 do 12/2004 w kwocie 2.852,60 zł, z tytułu odsetek w kwocie 2.030,00 zł i kosztów upomnienia w kwocie 16,80 zł, łącznie 4.882,60 zł.

/bezsporne, a nadto w aktach ubezpieczeniowych: stany należności dla płatnika/

Zaległości G. W. z tytułu składek były zabezpieczone hipoteką na nieruchomościach znajdujących się w użytkowaniu wieczystym zmarłego oraz na będących jego własnością nieruchomościach budynkowych, dla których Sąd Rejonowy w Złotoryi prowadzi księgi wieczyste o numerach:

1.  KW nr (...) (hipoteka przymusowa zwykła zabezpieczała składki na FUS za okres 10/2000 – 08/2001 w kwocie 19.219,39 zł oraz składki na FUS za okres od 05/2002 – 12/2004, składki na FUZ za okres od 05/2002 do 12/2004 i składki na FP i FGŚP za okres od 05/2002 do 12/2004, w łącznej kwocie 39.193,00 zł);

2.  KW nr (...) (hipoteka przymusowa zwykła zabezpieczała składki na FUZ za okres od 10/2000 do 04/2002 i składki na FP i FGŚP za okres od 10/2000 do 04/2002, w łącznej kwocie 17.653,14 zł);

3.  KW nr (...) (hipoteka przymusowa zwykła zabezpiecza składki na FUS za okres od 09/2001 do 04/2002 w kwocie 20.485,61 zł).

Hipoteki ustanowione na nieruchomościach, dla których Sąd Rejonowy w Złotoryi prowadzi księgi wieczyste: KW nr (...) (obecnie własność G. i E. P.) i KW nr (...) (obecnie własność Gminy Z.) wygasły i zostały wykreślone z ww. ksiąg wieczystych. Aktualne pozostaje jedynie zabezpieczenie na nieruchomości będącej w użytkowaniu wieczystym I. W., dla której Sąd Rejonowy w Złotoryi prowadzi księgę wieczystą KW nr (...).

/bezsporne, a nadto w aktach ubezpieczeniowych: odpisy KW, pismo organu rentowego z dnia 25.04.2016 r. k. 47/

Spadek po zmarłym G. W. –na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Złotoryi wydanego w sprawie o sygn. I Ns 100/09– nabyła w całości na podstawie ustawy i z dobrodziejstwem inwentarza Gmina Miejska Z.. Ww. postanowienie uprawomocniło się w dniu 9 lutego 2012 r.

Do chwili obecnej nie został sporządzony prawomocny spis inwentarza.

/bezsporne, a nadto w aktach ubezpieczeniowych: odpis postanowienia Sądu Rejonowego w Złotoryi z dnia 30.03.2011 r. i postanowienia Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 09.02.2012 r.; postanowienie Sądu Rejonowego w Złotoryi z dnia 09.11.2015 r. w sprawie I Ns 83/12 k. 31, postanowienie Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 29.04.2016 r. k. 77-79/

Pismem z dnia 12 stycznia 2015 r. Gmina Miejska Z. została zawiadomiona o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie przeniesienia odpowiedzialności na Gminę Miejską Z. jako spadkobiercę G. W., zmarłego w dniu (...), za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia oraz o prawie wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów. Organ rentowy wezwał nadto Gminę do złożenia spisu inwentarza sporządzonego po zmarłym G. W..

Pismem z dnia 22 stycznia 2015 r. Gmina Miejska Z. ustosunkowała się do zawiadomienia o wszczęciu postępowania i o prawie wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów. Wyjaśniła kwestię braku spisu inwentarza oraz wygaśnięcia hipotek ustanowionych na nieruchomościach, które zmarły miał w użytkowaniu wieczystym, a które stanowiły własność Gminy. W piśmie tym Gmina nie podnosiła jakichkolwiek zarzutów dotyczących utrudnień w dostępie do materiałów postępowania, jakie miał napotkać jej pracownik w siedzibie Inspektoratu ZUS w Z. w dniu 19 stycznia 2015 r.

Pismem z dnia 4 lutego 2015 r., doręczonym w dniu 9 lutego 2015 r., Gmina Miejska Z. została powiadomiona o zakończeniu postępowania wyjaśniającego w sprawie przeniesienia odpowiedzialności na spadkobiercę. Raz jeszcze została pouczona o prawie wypowiedzenia się przed wydaniem decyzji przez ZUS co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

Decyzją z dnia 19 lutego 2015 r. –zaskarżoną w niniejszej sprawie– Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. orzekł, że jako spadkobierca Gmina Miejska Z. ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy –zmarłego w dniu (...) G. W., ostatnio zamieszkałego w Z., z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w łącznej kwocie 166.387,85 zł:

-

z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od 05/1999 do 12/2004 w kwocie 115.781,08 zł, w tym z odsetkami liczonymi na dzień 17 lipca 2008 r. w kwocie 54.461,00 zł i kosztami upomnienia w kwocie 114,00 zł,

-

z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 10/2000 do 12/2004 w kwocie 45.576,57 zł, w tym z odsetkami liczonymi na dzień 17 lipca 2008 r. w kwocie 22.629,00 zł i kosztami upomnienia w kwocie 16,80 zł,

-

z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od 10/2000 do 12/2004 w kwocie 4.882,60 zł, w tym z odsetkami liczonymi na dzień 17 lipca 2008 r. w kwocie 2.030,00 zł i kosztami upomnienia w kwocie 16,80 zł.

/bezsporne, a nadto w aktach ubezpieczeniowych: zawiadomienie z dnia 12.01.2015 r., pismo Gminy Miejskiej Z. z dnia 22.01.2015 r., zawiadomienie z dnia 04.02.2015 r., decyzja z dnia 19.02.2015 r./

Sąd zważył:

Odwołanie zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

W przedmiotowej sprawie wątpliwości nie budziło, że zmarły w dniu (...) G. W. nie dochował ciążącego na nim obowiązku uiszczenia należnych składek: na ubezpieczenia społeczne za okres od maja 1999 r. do sierpnia 1999 r., za grudzień 1999 r. i za okres od października 2000 r. do grudnia 2004 r. oraz na ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z okres od października 2000 r. do grudnia 2004 r. Sporu nie budziło też, że wnioskodawca –Gmina Miejska Z. odziedziczyła po ww. zmarłym spadek z dobrodziejstwem inwentarza na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Złotoryi z dnia 30 marca 2011 r., a organ rentowy obciążył ją ww. zaległymi składkami decyzją z dnia 19 lutego 2015 r.

Spór w sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy organ rentowy naruszył przepisy postępowania administracyjnego przy wydawaniu zaskarżonej decyzji, czy wydał decyzję w terminie, czy obciążył wnioskodawcę przedawnionymi składkami oraz czy i w jakim zakresie wnioskodawca jako spadkobierca ponosi odpowiedzialność za zaległości składkowe spadkodawcy.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu wnioskodawcy dotyczącego naruszenia przepisów procedury administracyjnej w postępowaniu przed organem rentowym stwierdzić należało, iż zarzut ten jest całkowicie chybiony. Jak wynika bowiem z akt ubezpieczeniowych Gmina Miejska Z. pismem z dnia 12 stycznia 2015 r. została zawiadomiona o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie przeniesienia na nią jako spadkobiercę G. W. odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne oraz o prawie wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów. Pismem z dnia 22 stycznia 2015 r. Gmina Miejska Z. ustosunkowała się do zawiadomienia o wszczęciu postępowania. Wyjaśniła kwestię braku spisu inwentarza oraz wygaśnięcia hipotek ustanowionych na nieruchomościach, które zmarły miał w użytkowaniu wieczystym, a które stanowiły własność Gminy. Co istotne –w piśmie tym Gmina nie podnosiła jakichkolwiek zarzutów dotyczących utrudnień w dostępie do materiałów postępowania, jakie miał napotkać jej pracownik w siedzibie Inspektoratu ZUS w Z. w dniu 19 stycznia 2015 r. Stąd też –w ocenie Sądu– dołączona do odwołania „notatka służbowa”, która sama w sobie zabiera rozbieżności co do daty jej sporządzenia, jak i daty rzekomego nieudostępnienia materiałów postępowania raz wskazując na datę 19 stycznia 2014 r., a innym razem 19 stycznia 2015 r., sporządzona przez p. A. K., nie stanowi wiarygodnego dowodu na okoliczności w niej wskazywane, w tym przede wszystkim na utrudnienia w dostępie do materiałów postępowania, które to –w ocenie Gminy– miałyby świadczyć o naruszeniu przez organ rentowy art. 10 k.p.a. i skutkować stwierdzeniem nieważności zaskarżonej decyzji. W ocenie Sądu, notatka ta sporządzona została jedynie na potrzeby niniejszego procesu i –w świetle wskazanych wyżej okoliczności, w tym pisemnego wypowiedzenia się wnioskodawcy w postępowaniu– nie stanowi wiarygodnego dowodu na istnienie jakiekolwiek uchybień po stronie organu rentowego, których miałby się dopuścić przy wydawaniu zaskarżonej decyzji, a już tym bardziej takich, które miałyby skutkować nieważnością tego aktu.

Na uwzględnienie nie zasługiwał też drugi zarzut odwołującej Gminy Miejskiej Z.. Skarżąca zarzucała organowi rentowemu, że wydał zaskarżoną decyzję z naruszeniem art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej, tj. po upływie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa (tu: składkowa). Jak wskazuje się i w orzecznictwie i w doktrynie, przepis art. 118 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. –Ordynacja podatkowa (t.jedn.: Dz.U. z 2015 r., poz. 613) dotyczy odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, a nie spadkobierców, o czym świadczy fakt, że został umieszczony przez ustawodawcę w oddzielnym rozdziale, dotyczącym odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, podczas gdy odpowiedzialność podatkowa spadkobierców została uregulowana w rozdziale „prawa i obowiązki następców prawnych oraz podmiotów przekształconych”. W przypadku spadkobierców podstawą wydania decyzji stwierdzającej ich odpowiedzialność jest prawomocne postanowienie sądu stwierdzające nabycie spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza, a w tym zakresie ustawodawca nie przewiduje ograniczeń czasowych dla sporządzenia tych dokumentów. W wyroku z dnia 5 listopada 2015 r. (III AUa 540/15) Sąd Apelacyjny w Lublinie stwierdził, że spadkobiercy podatników nie mają w postępowaniu podatkowym statusu osób trzecich, odpowiedzialnych z tytułu cudzych zobowiązań, lecz jako następcy prawni przejmują wynikające z przepisów prawa podatkowego prawa i obowiązki spadkodawcy, w tym obowiązek uregulowania ciążących na nim należności podatkowych. Orzekanie o odpowiedzialności spadkobierców podatnika (osoby zobowiązanej do uiszczenia składek na ubezpieczenia społeczne rolników) następuje więc na podstawie Działu III Rozdziału 14 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) regulującego prawa i obowiązki następców prawnych i podmiotów przekształconych – z wyłączeniem przepisów dotyczących odpowiedzialności osób trzecich za cudzy dług (Dział III, Rozdział 15 ustawy), a więc również art. 118 ustawy. W rezultacie w przypadku zobowiązania podatkowego (z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne) – przejmowanego pod tytułem spadkobrania, organ podatkowy (rentowy) może wydać decyzję w przedmiocie odpowiedzialności spadkobierców aż do czasu upływu terminu przedawnienia tego zobowiązania. Termin ten zaś określa przepis art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 17 kwietnia 2012 r., III AUa 2158/11).

Przed rozważeniem zarzutu przedawnienia należności składkowych ujętych w zaskarżonej decyzji i wpływu tego przedawnienia na wysokość zobowiązania Gminy Miejskiej Z. jako spadkobiercy odnieść się należało do kwestii samej odpowiedzialności tego wnioskodawcy za zaległości składkowe zmarłego spadkodawcy. W rozpoznawanej sprawie nie ma bowiem podstaw, by nie obciążać tymi zaległościami wnioskodawcy w ogóle. Są natomiast podstawy, by odpowiedzialność tę ograniczyć.

Zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio m.in. art. 97 § 1, art. 98 § 1 i 2 pkt 1, 2, 5 i 7, art. 100, art. 101 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. –Ordynacja podatkowa. Art. 32 ustawy systemowej nakazuje zaś stosować odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń.

Stosownie natomiast do treści art. 98 § 1 i 2 pkt 1, 2, 5 i 7 Ordynacji podatkowej -do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe (składkowe) spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Przepis art. 98 § 1 o.p. stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za zaległości podatkowe (składkowe) i odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy (art. 98 § 2 pkt 1 i 2 o.p.) (por. uchwałę SN z dnia 7 maja 2008 r., II UZP 1/08). Organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji (art. 100 ust. 1 o.p).

Wobec powyższego, przy ustalaniu odpowiedzialności spadkobierców za zaległe zobowiązania składkowe, organ rentowy ma obowiązek wziąć pod uwagę m.in. art. 1023 k.c. i art. 1031 § 1 i 2 k.c. Art. 1023 § 1 k.c. stanowi, że gmina nie może odrzucić spadku, który przypadł jej z mocy ustawy. Gmina nie składa jednak oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza (§ 2 art. 1023 k.c.). W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza –jak to miało miejsce w niniejszej sprawie– spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wysokości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.). Ograniczenie odpowiedzialności do masy czynnej spadku dotyczy wszelkich długów spadkowych. Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości czynnej spadku oznacza, że wierzyciele spadkowi mogą poszukiwać zaspokojenia nie tylko z przedmiotów i praw wchodzących do spadku, lecz również ze składników majątku osobistego spadkobiercy, byleby łączna wartość roszczeń wierzycieli nie przekraczała wartości udziału spadkowego, jaki otrzymał konkretny spadkobierca. W sytuacji, gdy spadkobierca nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza a jest możliwość, że istnieją inne długi niż zaległości stwierdzane w decyzji, organ administracyjny nie powinien zobowiązywać do wpłaty całej kwoty stanowiącej wartość czynnego spadku, jeśli nawet została ona ustalona, lecz poprzestać na orzeczeniu o zakresie odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania spadkodawcy (por. np. wyrok WSA w Warszawie z dnia 13 maja 2009 r., III SA/Wa 3444/08). Ustalenie, czy istnieje spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności, należy do postępowania egzekucyjnego. Zawarcie zaś zastrzeżenia w rozstrzygnięciu decyzji o ograniczeniu odpowiedzialności spadkobiercy, który powołuje się na przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jest konieczne. Nie jest wystarczające powołanie się na to ograniczenie w jej uzasadnieniu. Istotne jest to o tyle, że organ egzekucyjny jest związany treścią rozstrzygnięcia decyzji. Należy też przypomnieć, że zgodnie z art. 33 pkt 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, podstawą zarzutu w sprawie prowadzenia egzekucji może być m.in. określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z decyzji organu administracyjnego. Stąd też treść rozstrzygnięcia decyzji o odpowiedzialności spadkobiercy w niniejszej sprawie musi być pełna, tj. w pełni oddawać zakres odpowiedzialności wynikający z przepisów prawa materialnego, w tym z art. 1031 § 1 i 2 k.c.

Mają na uwadze powyższe rozważania, Sąd nie miał wątpliwości, że odpowiedzialność spadkobiercy Gminy Miejskiej Z. musi być ograniczona do wysokości stanu czynnego spadku i takie też stwierdzenie zawarł w pkt I wyroku zmieniającego treść zaskarżonej decyzji.

Przesądzenie odpowiedzialności Gminy Miejskiej Z. i zakresu tej odpowiedzialności, który winien wynikać z treści decyzji organu rentowego, pozwala na odniesienie się do ostatniego zarzutu skarżącej, tj. obciążenia Gminy obowiązkiem zapłaty przedawnionych należności. W odpowiedzi na ten zarzut organ rentowy podniósł, że przedawnieniu nie ulegają należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką, zaś na działkach będących w użytkowaniu wieczystym i na budynkach stanowiących własność zmarłego G. W. ustanowione były dwie hipoteki na zabezpieczenie roszczeń organu rentowego. Z faktu tego organ rentowy wywiódł, iż zaległości składkowe, którymi obciążył spadkobiercę –Gminę Miejską Z., nie uległy przedawnieniu. Z powyższym twierdzeniem nie sposób się zgodzić. Jak wynika bowiem z materiału dowodowego niniejszej sprawy, organ rentowy posiadał do prawda zabezpieczenie hipoteczne należności składkowych na trzech nieruchomościach (dla których Sąd Rejonowy w Złotoryi, Wydział V Ksiąg Wieczystych prowadził księgi wieczyste o numerach: KW nr (...), KW nr (...) i KW nr (...)), jednakże aktualnie posiada jedynie jedno takie zabezpieczenie –a mianowicie na nieruchomości będącej obecnie w użytkowaniu wieczystym I. W., dla której Sąd Rejonowy w Złotoryi, Wydział V Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). Hipoteką przymusową zwykłą ustanowioną na tym prawie zabezpieczone są należności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych należne od G. W. za okres od września 2001 r. do kwietnia 2002 r. w łącznej wysokości 20.485,61 zł.

Przepis art. 24 ust. 5 cyt. wyżej ustawy systemowej (w brzmieniu niezmienionym obowiązującym od 1 stycznia 2003 r.) stanowi, że nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.

Skoro w niniejszej sprawie organ rentowy posiada zabezpieczone hipoteką należności z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od września 2001 r. do kwietnia 2002 r. w łącznej wysokości 20.485,61 zł należne od G. W. (a aktualnie od jego spadkobiercy), to –zdaniem Sądu– uznać należało, iż należności te nie przedawniły się. Jednakże –jak stanowi dalsza treść cyt. przepisu– po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki. W ocenie Sądu zaś termin przedawnienia tych należności upłynął (ostatniej z nich -w maju 2014 r.), stąd też stosowną wzmiankę o możliwości ich zaspokojenia z przedmiotu hipoteki należało zawrzeć w treści wyroku (w pkt I).

Co do pozostałych (niezabezpieczonych hipoteką) zaległości składkowych Sąd badał, czy przed wydaniem przez organ rentowy zaskarżonej decyzji (dnia 19 lutego 2015 r.) nie uległy one przedawnieniu i uznał, że część z nich się przedawniła, skutkiem czego nie można było obciążyć spadkobiercy takimi przedawnionymi zaległościami.

Zaskarżoną decyzją organ rentowy objął następujące składki oraz -liczone na dzień śmierci spadkobiercy- odsetki oraz koszty upomnienia:

-

z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od 05/1999 do 08/1999, 12/1999 i za okres od 10/2000 do 12/2004,

-

z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 10/2000 do 12/2004 i

-

z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od 10/2000 do 12/2004.

Przedawnienie wskazanych wyżej składek należało rozpatrywać z uwzględnieniem zmieniającej się na przestrzeni ostatnich lat treści przepisu art. 24 ust. 4 ustawy systemowej. Do 31 grudnia 2002 r., art. 24 ust. 4 ustawy systemowej stanowił, iż należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku przerwania biegu przedawnienia, o którym mowa w ust. 5, po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Od 1 stycznia 2003 r. powołany przepis obowiązywał w brzmieniu nadanym mu ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 241, poz. 2074), zgodnie z którym, należności z tytułu składek przedawniają się po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-5d. Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, dziesięcioletni okres przedawnienia przewidziany w art. 24 ust. 4 ustawy systemowej w brzmieniu nadanym mu przez powołaną ustawę nowelizującą z dnia 18 grudnia 2002 r., znajduje zastosowanie do należności z tytułu składek, które stały się wymagalne przed dniem 1 stycznia 2003 r., jeżeli do tej daty nie uległy przedawnieniu według przepisów dotychczasowych (por. uchwałę SN z dnia 8 lipca 2008 r., I UZP 4/08, uchwałę SN z dnia 2 lipca 2008 r., II UZP 5/08, wyrok SN z dnia 12 listopada 2007 r., I UK 147/07, wyrok SN z dnia 12 lipca 2007 r., I UK 37/07). Takie samo stanowisko należy odnieść do składek na ubezpieczenie zdrowotne, z tym że w tym przypadku zmiana przepisu określającego termin przedawnienia tych składek z 5 do 10 lat nastąpiła od dnia 1 lipca 2004 r. (art. 28 ust. 2 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym –Dz.U. Nr 28, poz. 153, a następnie art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym w Narodowym Funduszu Zdrowia –Dz.U. Nr 45, poz. 391) (por. też uchwałę SN z dnia 2 lipca 2008 r., II UZP 5/08).

W rozpoznawanej sprawie roszczenia organu rentowego dotyczące najstarszych zaległości składkowych zmarłego, tj. składek na FUS za okres od 05/1999 do 08/1999 i 12/1999, a nadto innych składek –tj. na FUS, FP i FGŚP za okres od 10/2000 do 12/2002, nie przedawniły się do dnia 31 grudnia 2002 r., a składki na FUZ za okres od 10/2000 do 06/2004 -nie przedawniły się do dnia 30 czerwca 2004 r., zgodnie z obowiązującym wówczas 5-letnim terminem przedawnienia. Tym samym, do roszczeń tych, jak również do roszczeń powstałych po 31 grudnia 2002 r. i po 30 czerwca 2004 r. (odnośnie składek na ubezpieczenie zdrowotne) zastosowanie znajduje 10-letni termin przedawnienia, określony w art. 24 ust. 4 ustawy systemowej w brzmieniu nadanym mu powołaną wyżej ustawą zmieniającą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, który zastosowanie znajdzie również do składek na ubezpieczenie zdrowotne –z mocy odesłania zawartego w art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym w Narodowym Funduszu Zdrowia.

Przepis art. 24 ust. 4 ustawy systemowej został ponownie znowelizowany ustawą z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 232, poz. 1378). Zgodnie z aktualnym brzmieniem powołanego przepisu, należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-6. Zwrócić jednakże należy uwagę, iż w art. 27 ust. 1 i 2 powołanej ustawy nowelizującej z dnia 16 września 2011 r. wprowadzono regulację, zgodnie z którą, do przedawnienia należności z tytułu składek, którego bieg rozpoczął się przed 1 stycznia 2012 r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą, z tym, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r. Jeżeli jednak przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Z powołanych przepisów wynika, iż „nowy”, aktualnie obowiązujący 5-letni termin przedawnienia ma zastosowanie do tych roszczeń, które powstały od 1 stycznia 2012 r. Wobec powyższego, do objętych zaskarżoną decyzją roszczeń Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, ma zastosowanie uprzednio obowiązujący 10-letni termin przedawnienia (por. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 26 lipca 2012 r., III AUa 549/12, wyrok SA w Łodzi z dnia 27 czerwca 2013 r., III AUa 1513/12 i wyrok SO w Legnicy z dnia 27 marca 2013 r., V U 130/13).

Mając powyższe na uwadze, Sąd w rozpoznawanej sprawie oceniał, czy i w jakiej części należności składkowe, których od spadkobiercy zmarłego płatnika dochodzi aktualnie organ rentowy, uległy przedawnieniu w myśl cyt. wyżej przepisów. Przy ocenie powyższych okoliczności Sąd miał na uwadze omawiany wyżej przepis art. 24 ust. 5 ustawy systemowej dotyczący nieprzedawniania się należności z tytułu składek zabezpieczonych hipoteką oraz dodatkowo przepis art. 24 ust. 6 ustawy systemowej (w brzmieniu niezmienionym obowiązującym od 1 stycznia 2003 r.), zgodnie z którym bieg terminu przedawnienia, o którym mowa w ust. 4 (10-letni, obecnie 5-letni), ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy. W przedmiotowej sprawie G. W. zmarł w dniu (...) Postanowienie zaś stwierdzające nabycie spadku przez Gminę Miejską Z. po ww. zmarłym z dnia 30 marca 2011 r. uprawomocniło się dopiero w dniu 9 lutego 2012 r., a więc po ponad 3,5 roku od dnia śmierci spadkodawcy. Nie zmienia to jednak faktu, że –zgodnie z treścią cyt. wyżej art. 24 ust. 6 u.s.u.s.– zawieszenie biegu przedawnienia nie może trwać dłużej niż 2 lata i te 2 lata zawieszenia Sąd doliczył do mającego zastosowanie w niniejszej sprawie 10-letniego terminu przedawnienia. Skutkiem tego Sąd uznał, iż na dzień wydania przez ZUS kwestionowanej decyzji, tj. na dzień 19 lutego 2015 r., przedawnieniu uległy należności z tytułu nieopłaconych składek wraz z odsetkami i kosztami upomnienia liczonymi na dzień (...) (tj. na dzień zgonu G. W.):

- na ubezpieczenia społeczne za okres od 05/1999 do 08/1999, 12/1999, od 10/2000 do 08/2001 i od 05/2002 do 01/2003,

- na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 10/2000 do 01/2003, oraz

- na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od 10/2000 do 01/2003.

Powyższe ustalenie skutkowało zmianą zaskarżonej decyzji, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., o czym Sąd orzekł w pkt I wyroku.

Dalej idące odwołanie Sąd oddalił na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. (pkt II), jako że ww. przepisy nie pozwalały na ustalenie, że wnioskodawca Gmina Miejska Z. w żadnym zakresie nie ponosi odpowiedzialności za należności objęte decyzją.