Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 17/15
POSTANOWIENIE
Dnia 29 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
w sprawie z powództwa Bank […] Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko A. O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 kwietnia 2015 r.,
zażalenia pozwanego na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 grudnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym
postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 27 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił powództwo
Banku […] S.A. w W. przeciwko A. O. o zasądzenie kwoty 114.624,03 zł. z
ustawowymi odsetkami tytułem niespłaconego kredytu.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że strony łączyła umowa kredytu bankowego.
Uznał jednak, że strona powodowa nie udowodniła powstania i istnienia zaległości
w spłacie tego kredytu w dochodzonej pozwem kwocie. Stwierdził, że nie są w tym
zakresie wystarczające złożone przez stronę powodową i przeprowadzone przez
Sąd dowody z dokumentów w postaci wyciągu z ksiąg bankowych oraz historii
rachunków, gdyż wyciąg z ksiąg bankowych nie ma mocy dokumentu urzędowego,
a poza tym dowody te, zdaniem Sądu, pozostają ze sobą w sprzeczności i nie
pozwalają na ustalenie faktycznego salda rozliczeń, odsetek ani daty wymagalności
poszczególnych roszczeń.
W wyniku apelacji strony powodowej Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu
pierwszej instancji i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd pierwszej instancji przeprowadził
wprawdzie dowody z przedłożonych przez stronę powodową dokumentów, jednak
nie dokonał na ich podstawie żadnych istotnych dla rozstrzygnięcia ustaleń,
uznając, że jest to niemożliwe. Istotny problem w sprawie sprowadzał się, zdaniem
Sądu drugiej instancji, do odczytania złożonych przez stronę powodową
dokumentów, które uważała ona za zrozumiałe i nie budzące wątpliwości. Jeżeli
Sąd pierwszej instancji uznał je za niewystarczające do wykazania roszczeń lub
nieczytelne dla Sądu, to powinien przynajmniej zwrócić na to uwagę stronie
powodowej wskazując na potrzebę zgłoszenia wniosku o dopuszczenie dowodu
z opinii biegłego sądowego, czego Sąd pierwszej instancji nie uczynił. Jednakże,
zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie tylko to było powinnością Sądu pierwszej instancji.
Skoro bowiem Sąd ten doszedł do wniosku, że strona powodowa wykazała
zawarcie umowy kredytowej i wykorzystanie przez pozwanego kredytu w całości,
3
czego pozwany nie kwestionował, obowiązkiem Sądu pierwszej instancji było
dopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłego. W sytuacji, gdy do rozstrzygnięcia
sprawy wymagana jest wiedza specjalistyczna zapewniona wyłącznie przez opinię
biegłego, niedopuszczenie takiego dowodu przez sąd z urzędu, przy braku
inicjatywy dowodowej nawet zawodowego pełnomocnika, stanowi naruszenie art.
232 zd. 2 k.p.c.
Powzięcie zatem przez Sąd Okręgowy wątpliwości co do wartości
merytorycznej przedstawionych przez stronę powodową dokumentów uzasadniało,
zdaniem Sądu Apelacyjnego, dopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłego,
który umożliwiłby sprawdzenie prawdziwości faktów przedstawionych przez powoda,
przy jednoczesnej możliwości ustalenia zasadności zarzutu przedawnienia
roszczenia.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd pierwszej instancji nie
przeprowadził postępowania dowodowego w całości, co uzasadnia uchylenie
zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., przy respektowaniu
zagwarantowanego w art. 176 ust.1 Konstytucji RP, prawa strony do co najmniej
dwuinstancyjnego postępowania sądowego.
Na powyższy wyrok zażalenie wniósł pozwany zarzucając naruszenie art.
386 § 4 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie w wyniku błędnego przyjęcia,
że wydanie wyroku merytorycznego wymaga przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości, jak również naruszenie art. 232 k.p.c. przez niewłaściwe
zastosowanie w wyniku przyjęcia, iż w sprawie konieczne było dopuszczenie przez
sąd z urzędu dowodu z opinii biegłego, art. 278 § 1 k.p.c. przez bezzasadne
uznanie, że rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiadomości specjalnych oraz art. 5
k.p.c. przez bezzasadne przyjęcie, iż obowiązkiem Sądu pierwszej instancji było
pouczenie strony powodowej o potrzebie złożenia wniosku o dopuszczenie dowodu
z opinii biegłego.
W oparciu o powyższe zarzuty pozwany wnosił o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
oraz o zasądzenie na rzecz pełnomocnika pozwanego z urzędu kosztów
4
nieopłaconej pomocy prawnej udzielone pozwanemu w postępowaniu
zażaleniowym przed Sądem Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uwagi na to, że w zażaleniu podniesiony został nie tylko zarzut naruszenia
art. 386 § 4 k.p.c., lecz także inne zarzuty procesowe, kwestionujące stanowisko
Sądu drugiej instancji zajęte w przedmiocie konieczności przeprowadzenia
w sprawie określonego dowodu oraz udzielenia stronie pouczeń, konieczne jest na
wstępie przypomnienie, że zażalenie na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej
instancji przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. jest środkiem zaskarżenia, który służy
wyłącznie kontroli prawidłowości zastosowania przez sąd drugiej instancji art. 386
§ 4 k.p.c. lub art. 386 § 2 k.p.c. Kontrola dokonywana w ramach tego środka ma
więc charakter jedynie formalny, skupiający się na przesłankach uchylenia
orzeczenia sądu pierwszej instancji powołanych przez sąd apelacyjny. Kognicja
Sądu Najwyższego nie obejmuje zatem merytorycznej oceny zaskarżonego wyroku
ani stanowiska Sądu drugiej instancji w kwestiach materialnoprawnych, jak również
w kwestiach procesowych innych niż przesłanki zastosowania art. 368 § 4 k.p.c.,
jeżeli przyczyną uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji było nierozpoznanie
istoty sprawy lub konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości, albo przesłanki zastosowania art. 368 § 2 k.p.c., jeżeli przyczyną
uchylenia wyroku była nieważność postępowania (porównaj między innymi
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 r. IV CZ 147/12, z dnia
10 maja 2013 r. I CZ 37/13, z dnia 5 listopada 2013 r. II PZ 28/13, niepubl. i z dnia
15 lutego 2013 r. I CZ 5/13, OSNC-ZD 2014/1/4).
Z tych przyczyn podniesione w rozpoznawanym zażaleniu zarzuty
naruszenia art. 232, art. 278 § 1 i art. 5 k.p.c. w ogóle nie mogą być przedmiotem
oceny Sądu Najwyższego.
Odnosząc się natomiast do zarzutu naruszenia art. 368 § 4 k.p.c. trzeba
stwierdzić, że zgodnie z utrwalonym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa,
w systemie apelacji pełnej, jaki obowiązuje w polskiej procedurze cywilnej,
obowiązkiem sądu drugiej instancji jest ponowne rozpoznanie sprawy od początku
5
i, w ramach zarzutów procesowych apelacji, uzupełnienie wszelkich braków
postępowania dowodowego oraz wydanie wyroku merytorycznego przy
zastosowaniu właściwych przepisów prawa materialnego. Rozpoznanie apelacji ma
doprowadzić do naprawienia wszystkich błędów sądu pierwszej instancji,
ewentualnie także błędów stron w sytuacji, gdy sąd powinien działać z urzędu
w celu wyjaśnienia sprawy w sposób umożliwiający jej merytoryczne
rozstrzygnięcie (porównaj uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55). Ustawodawca w art.
368 § 4 k.p.c. wprowadził wyłom od zasady apelacji pełnej tylko w dwóch
sytuacjach: gdy sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy oraz gdy
wydanie wyroku merytorycznego wymaga przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Przewidziane w art. 386 § 4 k.p.c. wyjątki od zasady
apelacji pełnej muszą być wykładane ściśle. A zatem w przypadku braków
w postępowaniu dowodowym jedynie konieczność przeprowadzenia tego
postępowania w całości uzasadnia uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji.
Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego uchylenia wyroku nie uzasadnia więc nie
przeprowadzenie przez sąd pierwszej instancji postępowania dowodowego
w całości, lecz jedynie nie przeprowadzenie przez ten sąd żadnego postępowania
dowodowego co do istoty sprawy, skutkujące koniecznością przeprowadzenia tego
postępowania w całości (porównaj między innymi postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 października 2014 r. II PZ 9/14, niepubl.). Nawet zatem
konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego w znacznej części nie
wypełnia omawianej przesłanki art. 368 § 4 k.p.c. i nie uzasadnia uchylenia wyroku
sądu pierwszej instancji (porównaj między innymi postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 30 października 2014 r. II CZ 61/14 i z dnia 28 listopada
2014 r. I CZ 78/14, niepubl.).
Regulacja ta niewątpliwie nie narusza zasady dwuinstancyjności
postępowania sądowego, przewidzianej w art. 176 ust.1 Konstytucji, która wymaga
zapewnienia co najmniej jednej instancji odwoławczej, dokonującej oceny
prawidłowości postępowania i rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji oraz bazuje
na założeniu, że przeprowadzenie merytorycznego rozpoznania sprawy przez sądy
dwóch instancji wystarczy do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego
6
i rozstrzygnięcia sprawy (porównaj między innymi postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 maja 2014 r. II CSK 509/13, niepubl.). Uzupełnienie
postępowania dowodowego przez sąd drugiej instancji, nawet w przeważającym
zakresie, nie prowadzi do osądzenia sprawy w jednej instancji - odwoławczej, lecz
do zrealizowania zasady apelacji pełnej, która bez wątpienia nie narusza
konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego.
W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny stwierdził - powołując się na
utrwalone i w istocie jednolite orzecznictwo Sądu Najwyższego zacytowane
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku - że prawidłowe rozstrzygnięcie sprawy
wymaga dopuszczenia dowodu z opinii biegłego sądowego, który to dowód w tej
sytuacji powinien być przeprowadzony z urzędu. Ponieważ Sąd pierwszej instancji
przeprowadził postępowania dowodowe w pozostałym zakresie, nie ulega
wątpliwości, że w sprawie nie zachodzi konieczność przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości, a jedynie uzupełnienia go przez
dopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłego sądowego, co powinien był
uczynić Sąd drugiej instancji realizując zasadę apelacji pełnej. Nie zachodziła
natomiast wskazana przez ten Sąd podstawa uchylenia wyroku Sądu pierwszej
instancji, przewidziana w art. 368 § 4 k.p.c.., co słusznie zarzucono w zażaleniu.
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
w zw. z art.
3941
§ 3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok, pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie
(art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.