Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Wiesława Stachowiak /spr./

Sędziowie: SSA Katarzyna Wołoszczak

del. SSO Małgorzata Aleksandrowicz

Protokolant: st. sekr. sądowy Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 20 grudnia 2016 r. w Poznaniu

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 8 lutego 2016 r. sygn. akt III U 775/15

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. decyzją z 30 czerwca 2015 roku odmówił J. S. przyznania prawa do emerytury, wskazując, że nie udokumentował on co najmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych, gdyż legitymuje się okresem składkowym wynoszącym 13 lat, 9 miesięcy i 11 dni. Organ rentowy podał, że nie uwzględnił wnioskodawcy okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców
od 17 maja 1957 roku do 30 lipca 1959 roku.

J. S. złożył odwołanie od decyzji, domagając się uwzględnienia okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie swoich rodziców od 17 maja 1957 roku do 30 lipca 1959 roku raz od 1 czerwca 1980 roku do 22 grudnia 1993 roku. Nadto odwołujący zaznaczył, że od 26 kwietnia 1962 roku do 15 kwietnia 1964 roku odbywał zasadniczą służbę wojskową, zaś od 31 lipca 1976 roku do 30 maja 1980 roku pobierał świadczenia rentowe z ZUS.

Sąd Okręgowy w Koninie w Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 8 lutego 2016 roku w sprawie III U 775/15 zmienił zaskarżoną decyzje, przyznając odwołującemu prawdo do emerytury, poczynając od 1 marca 2015 roku (pkt I). Sad nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie okoliczności niezbędnych do wydania zaskarżonej decyzji (pkt II).

Sąd I instancji ustalił i zważył, co następuje:

J. S. (ur. (...)) wniósł do organu rentowego wniosek o przyznanie emerytury przewidzianej dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku.

W toku prowadzonego postępowania wyjaśniającego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uzyskał informację z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Rolników P. Terenowa w K., że J. S. pobiera emeryturę rolniczą i przy ustalaniu prawa do tego świadczenia uwzględniono okresy pracy w gospodarstwie rolnym: od 6 lutego 1968 roku do 2 maca 1968 roku, od 5 do 17 maja 1968 roku, od 20 do 27 lutego 1969 roku, od 10 sierpnia 1969 roku do 23 listopada 1969 roku, od 1 stycznia 1982 roku do 31 grudnia 1993 roku.

Zaskarżoną decyzją organ rentowy uznał, że odwołujący legitymuje się okresem składkowym wynoszącym 13 lat, 9 miesięcy i 11 dni i do tego okresu zaliczono odwołującemu m.in. okres pełnienia służby wojskowej od 25 kwietnia 1962 roku do 15 kwietnia 1964 roku.

J. S. po ukończeniu szkoły podstawowej nie kontynuował dalszej nauki i po ukończeniu 16 roku życia pomagał rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Ojciec odwołującego A. S. był właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni 5,83 ha położonego we wsi B. (gm. G.). Odwołujący od urodzenia posiadał miejsce zameldowania w powyższej miejscowości. Gospodarstwo rolne było ogólnotowarowe. Uprawiano pszenicę, ziemniaki, buraki oraz zajmowano się hodowlą zwierząt gospodarskich (krowy, konie, świnie) Ojciec odwołującego był inwalidą, nie mógł swobodnie się poruszać, wobec czego wykonywanie szeregu prac gospodarskich spoczywało na odwołującym, który był najstarszym z rodzeństwa. Mieszkające
w sąsiedztwie B. A. oraz S. W. widzieli odwołującego pracującego w gospodarstwie rolnym przy pracach polowych. Również K. P. podczas częstych odwiedzin w miejscu zamieszkania odwołującego widziała go przy pracach w gospodarstwie. Odwołujący pracował w powyższym gospodarstwie rolnym do 30 lipca 1959 roku , po czym od 1 sierpnia podjął zatrudnienie.

W okresie od 31 lipca 1976 roku do 30 maja 1980 roku odwołujący przebywał na rencie z tytułu niezdolności do pracy; okres pobierania tego świadczenia został przez ZUS uwzględniony do nabycia uprawnień emerytalnych.

Po śmierci rodziców odwołujący stał się właścicielem gospodarstwa rolnego od 1 czerwca 1980 roku i pracował w gospodarstwie rolnym do 1993 roku, przy czym okres od 1 stycznia 1982 roku do 31 grudnia 1993 roku został odwołującemu uwzględniony przez KRUS do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników. Od 1993 roku odwołujący przebywał na rencie rolniczej, a następnie uzyskał emeryturę rolniczą.

Sąd Okręgowy powołał art. 27 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i wskazał, że sporna pozostawała jedynie kwestia legitymowania się przez odwołującego 20-letnim okresem ubezpieczenia. W toku postępowania sądowego nieaktualnym stała się kwestia braku zaliczenia odwołującemu pobierania świadczenia rentowego. Niezasadny okazał się być zarzut nieuwzględnienia przez organ rentowy okresu odbywania przez odwołującego zasadniczej służby wojskowej.

Ostatecznie organ rentowy przyjął, że odwołujący legitymuje się okresem wynoszącym 17 lat, 7 miesięcy i 12 dni, a więc nadal nie wystarczającym do uzyskania emerytury w oparciu o art. 27 i art. 28 ustawy emerytalnej.

Możliwość zaliczenia wnioskowanych przez odwołującego okresów wynika
z treści art. 10 ustawy emerytalnej, przy czym z art. 10 ust. 3 ustawy wynika, iż okresów o których mowa w ust. 1 i 2, nie uwzględnia się, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Powyższa regulacja ma istotne znaczenie w przypadku odwołującego albowiem jak wynika z zaświadczenia z KRUS odwołujący uzyskuje emeryturę rolniczą i przy nabyciu prawa do tego świadczenia rolniczy organ rentowy uwzględnił odwołującemu okres m.in. od 1 stycznia 1982 roku do 31 grudnia 1993 roku. W tej sytuacji możliwość zaliczenia wnioskowanych okresów pracy w gospodarstwie rolnym ograniczona była do tych okresów, które nie został uwzględnione przez rolniczy organ rentowy tj. od 17 maja 1957 roku do 30 lipca 1959 roku oraz od 1 czerwca 1980 roku do 31 grudnia 1981 roku.

W orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że dla uznania pracy w gospodarstwie rolnym jako okresu uzupełniającego w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 3 cyt. ustawy znaczenie ma stałość wykonywania pracy w gospodarstwie, przy czym nie musi to oznaczać codziennego wykonywania czynności rolniczych, lecz gotowość (dyspozycyjność) do podjęcia pracy rolniczej, z czym wiąże się też wymóg zamieszkiwania osoby bliskiej rolnikowi co najmniej w pobliżu gospodarstwa rolnego. Tym kryteriom zazwyczaj odpowiada praca domownika rolnika, który świadczy określone prace stale (codziennie) w wymiarze niemniejszym niż połowa etatu (wyroki Sądu Najwyższego: z 3 lipca 2001 roku w sprawie II UKN 466/00, z 19 grudnia 2000 roku w sprawie II UKN 155/00, z 8 marca 2011 roku w sprawie II UK 305/10, z 6 czerwca 2013 roku w sprawie II UK 368/12).

W zakresie wnioskowanego przez odwołującego okresu pracy od 17 maja 1957 roku do 30 lipca 1959 roku, Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący świadczył pracę w gospodarstwie rolnym. Z osobowego materiału dowodowego wynika, że do zakresu obowiązków J. S. należał ogół prac związanych zarówno z uprawą jak i hodowlą zwierząt. Ponadto dla uwzględnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym istotne jest jak już wskazano powyżej nie tyle wykazanie, iż była ona świadczona codziennie w wymiarze co najmniej połowy etatu, co gotowość do jej codziennego wykonywania w takim wymiarze. W niniejszej sprawie zarówno gotowość, jak i sam fakt rzeczywiście wykonywanej pracy przez odwołującego w gospodarstwie rolnym nie budzi żadnych wątpliwości. W związku z tym, że odwołujący zakończył edukację na poziomie szkoły podstawowej, nie świadczył innej pracy i w spornym okresie pozostawał we wspólnym gospodarstwie rolnym razem z rodzicami, to nie było przeszkód, aby wykonywał znaczącą część obowiązków związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, w wymiarze przekraczającym 4 godziny. Odwołujący był przy tym najstarszy z rodzeństwa, a jego ojciec z powodu złego stanu zdrowia miał znaczne trudności w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. W realiach ówczesnych stosunków wiejskich jego pracy nie można uznać za dorywczą, czy też doraźną pomoc świadczoną zwyczajowo przez dzieci.

Uwzględnieniu podlegał również okres pracy odwołującego w gospodarstwie rolnym w okresie od 1 czerwca 1980 roku do 31 grudnia 1981 roku. W tym czasie odwołujący po śmierci rodziców został właścicielem gospodarstwa rolnego i niewątpliwie zajmował się jego prowadzeniem.

Okresy pracy w gospodarstwie rolnym odwołującego wynosiły łącznie 3 lata,
9 miesięcy i 19 dni lecz Sąd uwzględnił jako okresy składkowe, okres świadczonej przez odwołującego pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze wynoszącym 2 lata,
4 miesiące i 18 dni albowiem zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 in fine ustawy emerytalnej, okresy o których mowa w tym przepisie można uwzględnić tylko w takim zakresie, który jest niezbędny do przyjęcia minimalnego okresu gwarantującego spełnienie warunków nabycia prawa do emerytury.

Organ rentowy zaskarżył wyrok w całości składając apelację i zarzucając:

- sprzeczność ustaleń sadu z zebranym w sprawie materiale dowodowym poprzez przyjęcie, że okres od 1 czerwca 1980 roku do 31 grudnia 1981 roku jest okresem, w którym odwołujący wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych, pomimo iż w okresie tym odwołujący był osoba prowadzącą gospodarstwo rolne;

- naruszenie prawa materialnego, art. art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, poprzez uznanie okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego od 1 czerwca 1980 roku do 31 grudnia 1981 roku za okres składkowy i przyjęcie, że odwołujący spełnia warunek posiadania 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych i przyznanie na tej podstawie prawa do emerytury.

Apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie od odwołującego na swoja rzecz kosztów zastępstwa sądowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Apelujący wskazał, że z art. 10 ustawy emerytalnej wynika, iż okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury jeżeli opłacono za te okresy przewidziane w odrębnych przepisach składki lub okresy te przypadają przed dniem 1 lipca 1977 roku.

Zdaniem apelującego uwzględniony przez Sąd I instancji okres 1 czerwca 1980 roku do 31 grudnia 1981 roku został nieprawidłowo uznany jako przypadający przed dniem 1 stycznia 1983 roku okres pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, ponieważ jak wynika z ustaleń Sądu, był to okres prowadzenia gospodarstwa rolnego. Odwołujący nie udowodnił aby za wymieniony okres prowadzenia gospodarstwa rolnego opłacił składki na ubezpieczenie społeczne rolników, w związku z czym okres ten nie może zostać uwzględniony przy ustalania prawa do emerytury. Nieuwzględnienie tego okresu powoduje, że odwołujący będzie miał udowodnionych łącznie 19 lat 9 miesięcy i 25 dni okresów składkowych i nieskładkowych a zatem nie będzie spełniał warunków do przyznania prawa do emerytury.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

1)  okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

2)  przypadające przed dniem 1 lipca 1977 roku okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

3)  przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Sąd Apelacyjny nie uwzględnił argumentacji skarżącego.

W pierwszej kolejności Sąd II instancji za konieczne uznał wskazać, że przepisy dotyczące uwzględniania okresów składkowych z tytułu innej niż rolnicza działalności uznają za okresy składkowe okresy prowadzenia działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne, lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki (art. 6 ust. 2 pkt 9 - pkt 14). Takiego zastrzeżenie nie zawiera w/w art. 10 ust. 1 pkt 1, jednak nie oznacza to, że okresy zwolnienia od opłacania składki nie są uwzględniane. Na mocy tego przepisu uwzględniane są okresy, za które opłacono składki przewidziane w odrębnych przepisach. Oznacza to, że podlega uwzględnieniu okres ubezpieczenia społecznego rolnika, który wywiązał się z obowiązku składkowego przewidzianego w przepisach obowiązujących w okresie, w którym przypada to ubezpieczenie. Na podstawie ustawy z 27 października 1977 roku o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin, ubezpieczenie społeczne rolników było obowiązkowe i pociągało za sobą obowiązek opłacania składki na to ubezpieczenie (art. 38). Przepis art. 40 stanowił, że rolnik, który rozpoczął prowadzenie gospodarstwa rolnego przed ukończeniem 35 lat życia zwolniony jest od obowiązku opłacania składki przez okres pierwszych 5 lat gospodarowania. Zasady opłacania składek były więc takie, że rolnik podlegający obowiązkowemu ubezpieczeniu i uprawniony do świadczeń z tego ubezpieczenia przy spełnieniu warunków określonych w art. 40 opłacał składki poczynając od innej daty niż powstanie obowiązku ubezpieczenia. Zawarte w art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach odesłanie do odrębnych przepisów należy rozumieć jako warunek wywiązania się z obowiązku nałożonego przez te przepisy na rolnika podlegającego ubezpieczeniu. Pominięcie okresu podlegającego regulacji zawartej w art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym rolników prowadziłoby do paradoksalnej sytuacji, w której okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolnika prowadzącego gospodarstwo rolne i spełniającego warunki tego przepisu nie byłby uwzględniany do 1 stycznia 1983 roku, podczas gdy ten sam okres pracy w tym gospodarstwie członków jego rodziny podlegałby uwzględnieniu na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach. Zgodnie z tym ostatnim przepisem uwzględnia się przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia. Regulacja ta dotyczy domowników rolnika, którzy zostali objęci ubezpieczeniem społecznym od 1 stycznia 1983 roku, a przed tą datą nie podlegali ubezpieczeniu. Jeżeli uwzględnia się okres pracy w gospodarstwie rolnym osób nie podlegających żadnemu ubezpieczeniu, to tym bardziej powinien być uwzględniony okres prowadzenia gospodarstwa rolnego przez rolnika podlegającego ubezpieczeniu społecznemu i spełniającemu wszystkie warunki wymagane przepisami regulującymi to ubezpieczenie. W konsekwencji należy przyjąć, że okresem składkowym, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach jest okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników na podstawie ustawy z 27 października 1977 roku o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników, w którym rolnik z mocy art. 40 tej ustawy był zwolniony od obowiązku opłacania składki. (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z 22 stycznia 2003 roku w sprawie II UK 51/02, z 10 października 2006 roku w sprawie I UK 73/06).

Jak wynika z ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie odwołujący przejmując gospodarstwo rolne po rodzicach w czerwcu 1980 roku nie miał ukończonych (...) lat i z tej przyczyny można by przyjąć, że był osobą, co do której miał zastosowanie w/w art. 40 z 27 października 1977 roku o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin, przewidujący zwolnienie z obowiązku opłacania składek. W konsekwencji, kwestionowany przez ZUS okres podlegałby zaliczeniu, pomimo nieopłacania przez odwołującego składek.

Sąd Apelacyjny przyjął jednak ostatecznie, że Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, iż w stosunku do odwołującego zastosowanie znaleźć powinien art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej.

Zauważyć bowiem należało, iż w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy możliwym było ustalenie tego, kiedy odwołujący faktycznie objął gospodarstwo rolne po rodzicach w posiadanie i prowadził je. Nie zachował się natomiast dowód w postaci orzeczenia Sądu o przyznaniu własności. Odwołujący zeznał także, że musiał ukończyć szkołę rolnicza, nie podał jednak dokładnie okresu nauki, w szczególności momentu jej zakończenia.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny przyjął, w oparciu o niekwestionowane przez organ rentowy ustalenia faktyczne, że okres od 1 czerwca 1980 roku do 31 grudnia 1981 roku uznać należało za okres pracy odwołującego w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, przypadający przed dniem 1 stycznia 1983 roku, podlegający zaliczeniu do stażu ubezpieczeniowego.

Dodać trzeba, że analogiczny do kwestionowanego przez apelującego okres - od 1 stycznia 1982 roku do 31 grudnia 1993 roku – został odwołującemu zaliczony jako okres pracy w gospodarstwie rolnym przez KRUS przy ustalaniu uprawnienia do emerytury rolniczej.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.