Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lutego 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2017 r. w Gdańsku

sprawy A. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury oraz o prawo do emerytury kolejowej

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 lipca 2016 r., sygn. akt VII U 680/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 i oddala odwołanie;

II.  zasądza od A. Z. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 270,00 (dwieście siedemdziesiąt 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Małgorzata Gerszewska

Sygn. akt III AUa 1647/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 marca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu A. Z. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, przewidzianych przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. brak udokumentowania 25 lat okresów składkowych. Organ rentowy wskazał, iż ustalony ogólny staż pracy wnioskodawcy według stanu na dzień 31 grudnia 1998 r. wynosi 23 lata, 7 miesięcy i 10 dni okresów składkowych i nieskładkowych zamiast wymaganych 25 lat. Równocześnie pozwany przyznał, iż ubezpieczony udowodnił wymagane 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Odwołanie od powyższej decyzji pozwanego wniósł ubezpieczony A. Z., zaskarżając decyzję w całości i zarzucając jej błędne obliczenie udowodnionych okresów pracy na dzień 1 stycznia 1999 r. Ubezpieczony wskazał, iż pozwany organ rentowy nie uwzględnił, iż w okresie od 21 kwietnia 1975 r. do 5 lipca 2012r. pracował on w (...) sp. z o.o. Oddział (...) i każdy rok powyższego okresu - zgodnie z art. 43 ust. 2 u.e.r.f.u.s. - powinien być zaliczony jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.

W odpowiedzi na odwołanie ubezpieczonego pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji, wskazując jednocześnie, iż w jego ocenie brak podstaw do stosowania w analizowanej sprawie dyspozycji art. 43 ust. 2 u.e.r.f.u.s., przepis ten bowiem ma zastosowanie wyłącznie przy ustalaniu prawa do emerytury kolejowej na podstawie art. 40 lub art. 50 u.e.r.f.u.s., ubezpieczony tymczasem ubiega się o przyznanie emerytury na podstawie art. 184 u.e.r.f.u.s.

W związku ze złożonym odwołaniem decyzją z dnia 31 marca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 10 marca 2016 r. w zakresie rozpatrzenia prawa ubezpieczonego do emerytury kolejowej. W pozostałym zakresie zaskarżoną decyzję pozwany utrzymał w mocy. Organ rentowy stwierdził, iż ubezpieczony na dzień 31 grudnia 2008 r. nie spełnił przesłanki wymaganego wieku emerytalnego, w związku z czym odmówiono mu prawa do wnioskowanego świadczenia na podstawie art. 50 u.e.r.f.u.s. Organ wyjaśnił również, iż przy ustalaniu emerytury na podstawie art. 184 u.e.r.f.u.s. nie przysługuje prawo do przeliczenia każdego pełnego roku pracy na kolei jako 14 miesięcy zatrudnienia.

Odwołanie od powyższej decyzji pozwanego organu rentowego wniósł ubezpieczony A. Z., zaskarżając decyzję w całości i wnosząc o przeliczenie jego stażu pracy na dzień 1 stycznia 1999 r. Ubezpieczony ponownie wskazał, iż pozwany organ rentowy nie uwzględnił, iż w okresie od 21 kwietnia 1975 r. do 5 lipca 2012 r. pracował w (...) sp. z o.o. i każdy rok powyższego okresu zgodnie z art. 43 ust 2 u.e.r.f.u.s. powinien być zaliczony jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.

W odpowiedzi na odwołanie ubezpieczonego pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Postanowieniem z dnia 11 maja 2016 r. Sąd połączył ww. sprawy do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia prowadząc je pod wspólną sygnaturą VII U680/16.

Wyrokiem z dnia 27 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie od decyzji z dnia 10 marca 2016r. oraz zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 31 marca 2016r. w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu A. Z. prawo do emerytury kolejowej od dnia 27 marca 2016r., stwierdzając brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

Ubezpieczony A. Z., urodzony dnia (...), z zawodu maszynista pojazdów trakcyjnych, w dniu 1 marca 2016 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego. Wymagany wiek 60 lat ubezpieczony ukończył w dniu (...) r.

W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony udowodnił według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. staż sumaryczny 23 lata 7 miesięcy i 10 dni – w tym 23 lata, 5 miesięcy i 3 dni okresów składkowych oraz 2 miesiące i 7 dni okresów nieskładkowych. Nie był natomiast przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwestionowany fakt wykazania przez ubezpieczonego osiągnięcia 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 10 marca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu A. Z. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach na podstawie art. 184 u.e.r.f.u.s., z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, przewidzianych przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych tj. brak udokumentowania 25 lat okresów składkowych.

Zaskarżoną decyzją z dnia 31 marca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zmienił decyzję z dnia 10 marca 2016 r. w zakresie rozpatrzenia prawa ubezpieczonego do emerytury kolejowej. W pozostałym zakresie zaskarżoną decyzję utrzymał w mocy. Organ rentowy stwierdził, iż ubezpieczony na dzień 31 grudnia 2008 r. nie spełnił wymaganego wieku emerytalnego, w związku z czym odmówiono prawa do wnioskowanego świadczenia na podstawie art. 50 u.e.r.f.u.s.

W okresie od 21 kwietnia 1975 r. do 05 lipca 2012 r. ubezpieczony był zatrudniony w (...) sp. z o.o. (...) Zakład (...) w G. w pełnym wymiarze czasu pracy na następujących stanowiskach:

• Rzemieślnik od 21 kwietnia 1975 r. do 28 lutego 1976 r.;

• Młodszy maszynista pojazdu trakcyjnego od 1 marca 1976 r. do 31 sierpnia 1982 r.;

• Maszynista pojazdu trakcyjnego od 1 września 1982 r. do 31 października 1997 r.;

• Starszy maszynista pojazdu trakcyjnego od 1 listopada 1997 r. do 05 lipca 2012 r.

Ubezpieczony korzystał z urlopu bezpłatnego w okresie od 18 czerwca 1991 r. do 22 czerwca 1991 r., oraz odbywał służbę wojskową w okresie od 26 kwietnia 1976 do 10 kwietnia 1978r. Pracę po zakończeniu służby wojskowej podjął 5 maja 1978 r.

Decyzją z dnia 27 lipca 2012 r. ubezpieczonemu zostało przyznane prawo do emerytury pomostowej od dnia 6 lipca 2012 r. Prawo do emerytury pomostowej ustanie z dniem osiągnięcia przez ubezpieczonego wieku 65 lat.

Powyższy niesporny stan faktyczny Sąd I instancji ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach niniejszej sprawy, aktach emerytalnych i kapitałowych pozwanego organu, których prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu. W szczególności podkreślenia wymaga, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wzajemnie się uzupełniając, tworzy spójną całość.

Sąd Okręgowy zważył, iż A. Z. w niniejszym postępowaniu, złożył wniosek w przedmiocie przyznania mu prawa do emerytury w warunkach szczególnych na podstawie art. 184 u.e.r.f.u.s. jak również prawa do emerytury kolejowej na podstawie art. 50 w zw. z art. 40 u.e.r.f.u.s. Wynika to zarówno z treści wniosku o emeryturę z dnia 1 marca 2016 r. odwołania z dnia 23 marca 2016 r. oraz oświadczenia odwołującego złożonego na rozprawie w dniu 27 lipca 2016 r.

Zgodnie z art. 477 ⁹ § 1 k.p.c. i utrwalonym stanowiskiem orzeczniczym zakres i przedmiot rozpoznania Sądu wyznacza treść zaskarżonej decyzji organu rentowego. Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie żądań, które wykraczają poza podstawę faktyczną zaskarżonej odwołaniem decyzji (wyrok SN z 29 września 2000r., II UKN 759/99, Pal. 2002, nr 11–12, s. 199). Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, zgodnie z art. 476 § 2 k.p.c., wszczynane jest w rezultacie odwołania od decyzji ZUS, ma charakter stricte odwoławczy i dotyczy weryfikacji i oceny zgodności z prawem decyzji wydanej przez ZUS. Przedmiot sporu jest tu określony tylko ramami zaskarżonej decyzji.

W wyroku z dnia 6 września 2000r. (II UKN 685/99) Sąd Najwyższy uznał, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot żądania jest określony treścią decyzji organu rentowego, od której odwołanie wszczyna postępowanie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych. Podobnie w postanowieniu z dnia 13 maja 1999r. (II UZ 52/99) Sąd Najwyższy stwierdził, że w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego, jej treść wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Z nadesłanych przez ZUS akt dotyczących A. Z. wynika, iż odwołujący w dniu 1 marca 2016 r. złożył pisemny wniosek o emeryturę. Po jego rozpoznaniu organ rentowy w dniu 10 marca 2016 r. wydał decyzję, odmawiając mu prawa do emerytury określonej w art. 184 u.e.r.f.u.s. Ubezpieczony w odwołaniu z dnia 23 marca 2016 r. wyjaśnił, iż jego wniosek dotyczył przyznania prawa do emerytury kolejowej. W konsekwencji druga zaskarżona decyzja z dnia 31 marca 2016 r. została wydana w rozpoznaniu w/w wniosku. Tak więc Sąd orzekając w niniejszej sprawie badał uprawnienia odwołującego do emerytury określonej zarówno w art. 184 u.e.r.f.u.s. jak art. i 40 i art. 50 u.e.r.f.u.s. z uwagi na fakt, iż w sprawie zostały wydane dwie decyzje dotyczące prawa do dwóch różnych świadczeń.

Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. zostały uregulowane w treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.), dalej: ustawa, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, tj. spełniają łącznie następujące warunki:

1) legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż: 65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet,

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet,

3 ) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8 poz. 43). Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 i 2 powołanego wyżej rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Okresy pracy natomiast, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2).

Jak wskazano powyżej, ubezpieczony co do zasady domagał się przyznania emerytury kolejowej. Warunki do przyznania tego rodzaju emerytury wskazują przepisy art. 40 i art. 50 u.e.r.f.u.s.

Przepis art. 40 stanowi, że kolejowa emerytura przysługuje pracownikowi kolejowemu urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949r., który spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat, mężczyzn 60 lat;

2) ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei, o których mowa w art. 44-45.

Przepis ten, samodzielnie rozpatrywany, jest adresowany do osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949r., a ponieważ A. Z. urodził się w roku (...), nie spełnia warunków do przyznania emerytury przyznawanej tylko w oparciu o ten przepis.

Do grupy wiekowej odwołującego adresowany jest natomiast przepis art. 50 w/w ustawy. W ust. 1 stanowi on, że prawo do emerytury kolejowej, o której mowa w art. 40, przysługuje pracownikom kolejowym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r., a przed dniem 1 stycznia 1969r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa;

2) warunki do uzyskania emerytury określone w tym przepisie spełnią do dnia 31 grudnia 2008r.

A. Z. domagał się przyznania prawa do emerytury kolejowej przy uwzględnieniu każdego roku jego zatrudnienia na kolei w wymiarze 14 miesięcy zatrudnienia. Podstawę prawną jego żądania stanowił przepis art. 43 ust. 2 u.e.r.f.u.s. w myśl którego każdy pełny rok zatrudnienia na kolei na parowym, spalinowym lub elektrycznym pojeździe trakcyjnym, w drużynach konduktorskich oraz na stanowiskach manewrowych lub ustawiaczy liczy się jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.

Mając na względzie specyfikę postępowania w sprawach ubezpieczeń społecznych oraz fakt, iż w przedmiotowej sprawie pomiędzy wnioskodawcą a organem ubezpieczeń społecznych powstał spór dotyczący obowiązku ubezpieczeń społecznych – Sąd Okręgowy uznał, że przy rozstrzygnięciu niniejszej sprawy zasadnicze znaczenie winna znaleźć zasada wyrażona w art. 6 k.c., zastosowana odpowiednio w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych. Zgodnie bowiem z treścią art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przenosząc powyższą regułę na grunt niniejszej sprawy Sąd I instancji przyjął, iż skarżący decyzję pozwanego organu, zaprzeczając jego twierdzeniom, który na podstawie przeprowadzonego postępowania kontrolnego dokonał niekorzystnych dla ubezpieczonego ustaleń, winien był w postępowaniu przed Sądem nie tylko podważyć trafność poczynionych w ten sposób ustaleń dotyczących obowiązku ubezpieczeń społecznych, ale również, nie ograniczając się do polemiki z tymi ustaleniami, wskazać na okoliczności i fakty znajdujące oparcie w materiale dowodowym, z których możliwym byłoby wyprowadzenie wniosków i twierdzeń zgodnych z jego stanowiskiem reprezentowanym w odwołaniu od decyzji.

Sąd Okręgowy pragnie podkreślił w pierwszej kolejności, iż ubezpieczony nie wykazał i nie udowodnił swoich twierdzeń w zakresie posiadania wymaganych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych – co stanowiło samo w sobie podstawę do oddalenia jego odwołania od decyzji z dnia 10 marca 2016 r. w przedmiocie ustalenia prawa do emerytury w warunkach szczególnych na podstawie art. 184 u.e.r.f.u.s.

W ocenie Sądu Okręgowego już z samej tylko matematycznej analizy karty przebiegu zatrudnienia ubezpieczonego wynika, iż nie spełnił on powyższego kryterium zgromadzenia według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. (zatem do dnia 31 grudnia 1998 r. włącznie) 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Z wyliczeń pozwanego w ramach w/w karty poczynionych, nadto potwierdzonych dokumentacją poszczególnych okresów zatrudnienia w sposób jednoznaczny wynika, iż łączny okres liczony do dnia 31 grudnia 1998 r. zamyka się na 23 latach 7 miesiącach i 10 dniach okresów składkowych i nieskładkowych – co stanowi staż niewątpliwie niewystarczający do przyznania świadczenia emerytalnego w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych, bowiem niższy od wymaganych 25 lat.

W powyższych okolicznościach bez znaczenia pozostał fakt, czy zostały spełnione przez ubezpieczonego pozostałe przesłanki wynikające z przepisów ustawy i rozporządzenia: osiągnięcia odpowiedniego wieku emerytalnego, nie przystąpienia przez ubezpieczonego do otwartego funduszu emerytalnego i wykazania stażu pracy w warunkach szczególnych. Brak spełnienia choćby jednej z przesłanek wyłącza bowiem i wyklucza możliwość przyznania ubezpieczonemu świadczenia w postaci emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Odwołanie od decyzji z dnia 31 marca 2016 r. w ocenie Sądu I instancji, okazało się uzasadnione. A. Z. jest osobą urodzoną po dniu 31 grudnia 1948 roku, w związku z czym mógłby nabyć prawo do emerytury kolejowej jedynie w oparciu o przepis art. 50 ustawy. Nie mogą mieć bowiem do niego zastosowania wprost przepisy art. 40 i następne, skoro w art. 40 wyraźnie wskazano, iż „kolejowa emerytura przysługuje pracownikowi kolejowemu urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 r.”

Sąd I instancji uznał, iż A. Z. spełnia warunki o jakich mowa w punkcie 1 i 2 przepisu art. 50, gdyż nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, osiągnął wiek emerytalny wynoszący w przypadku mężczyzn 60 lat oraz posiada okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei, o których mowa w art. 44-45 u.e.r.f.u.s.

Jeśli chodzi o pracę na kolei, to ubezpieczony przedstawił dowód wykonywania takiej pracy w okresie od 21 kwietnia 1975 r. do 5 lipca 2012 r. kiedy to był zatrudniony w (...) sp. z o.o. (...) Zakład (...) w G. w pełnym wymiarze czasu pracy na następujących stanowiskach:

• Rzemieślnik od 21 kwietnia 1975 r. do 28 lutego 1976 r.;

• Młodszy maszynista pojazdu trakcyjnego od 1 marca 1976 r. do 31 sierpnia 1982 r.;

• Maszynista pojazdu trakcyjnego od 1 września 1982 r. do 31 października 1997 r.;

• Starszy maszynista pojazdu trakcyjnego od 1 listopada 1997 r. do 05 lipca 2012 r.

Tak więc ubezpieczony będąc uprawnionym do emerytury kolejowej spełnia warunek o jakim mowa w punkcie 1. przepisu art. 50, z wszystkimi tego konsekwencjami, w tym i z możliwością zastosowania przelicznika 14-miesięcznego do każdego roku zatrudnienia na kolei.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w niniejszej sprawie okoliczności, na podstawie których Sąd uznał odwołanie ubezpieczonego za zasadne zostały ostatecznie wyjaśnione w drodze uzupełnienia materiału dowodowego i wyjaśnień złożonych przez ubezpieczonego w niniejszej sprawie, co uzasadnia zastosowanie dyspozycji art. 118 ust. 1a ustawy poprzez wnioskowanie a contrario.

W konkluzji mając powyższe na uwadze, Sąd I instancji nie znalazł podstaw do uwzględnienia odwołania ubezpieczonego od zaskarżonej decyzji pozwanego organu rentowego z dnia 10 marca 2016 r. i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami orzekł jak w sentencji wyroku, oddalając odwołanie ubezpieczonego.

Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia 31 marca 2016 r. i przyznał ubezpieczonemu A. Z. prawo do emerytury kolejowej od dnia (...) r. (tj. dnia ukończenia wieku 60 lat jako daty spełnienia ostatniej przesłanki). Sąd Okręgowy wziął pod uwagę fakt, iż wniosek o emeryturę ubezpieczony złożył w dniu 1 marca 2016 r., oraz dyspozycję art. 129 ust. 1 cyt. ustawy, zgodnie z którym świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstawania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca w którym zgłoszono wniosek.

Działając zaś na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy, Sąd wnioskując a contrario, nie stwierdził odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, mając na uwadze fakt, iż dopiero wyniki niniejszego postępowania dowodowego pozwoliły na poczynienie wiążących ustaleń co do charakteru zatrudnienia ubezpieczonego, mającego wpływ na jego prawo do wnioskowanego świadczenia.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarżając go w części dotyczącej pkt 2 (tj. w zakresie przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury kolejowej od dnia (...) r.) i zarzucając naruszenia przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 50 ust. l pkt 2 w zw. z art. 40 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.) poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż wnioskodawca spełnił wszystkie warunki do przyznania prawa do emerytury kolejowej, w sytuacji gdy przepisy te wymagają, by ubiegający się o prawo do świadczenia do dnia 31 grudnia 2008 r. ukończył 60 rok życia.

Wskazując na powyższe, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd I instancji z przyczyn podanych w uzasadnieniu oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za II instancję.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że Sąd I instancji pominął warunek określony w pkt 2 art. 50 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ponieważ ubezpieczony urodzony (...) na dzień 31 grudnia 2008 r. miał ukończone 52 lata, nie zaś wymagane 60 lat. Stanowisko organu rentowego w sprawie interpretacji przepisów art. 50 ust. l pkt 2 w zw. z art. 40 ustawy emerytalnej pozostaje w zgodzie z wykładnią zaprezentowaną przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku z dnia 27 listopada 2013 r., w sprawie o sygn. akt III AUa 596/13.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się zasadna, skutkując zmianą zaskarżonego wyroku w punkcie 2 i oddaleniem odwołania.

Przedmiotem niniejszej sprawy były dwie decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiające wnioskodawcy A. Z. prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych oraz do emerytury kolejowej. Sąd I instancji po zapoznaniu się materiałem dowodowym w niniejszej sprawie oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji pozwanego z dnia 10 marca 2016 r. w przedmiocie emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych oraz zmienił decyzję ZUS z dnia 31 marca 2016 r., przyznając wnioskodawcy prawo do emerytury kolejowej od dnia (...) r.

Na etapie postępowania apelacyjnego przedmiotem sporu była już jedynie decyzja organu rentowego z dnia 31 marca 2016 r., bowiem żadna ze stron nie zakwestionowała rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w przedmiocie drugiej decyzji.

W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, iż Sąd I instancji poczynił w powyższym zakresie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd II instancji uznaje za własne, bez potrzeby ich ponownego szczegółowego przytaczania w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776). Niemniej jednak pomimo prawidłowych ustaleń faktycznych Sąd I instancji dokonał niewłaściwej subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod odpowiednie przepisy, w rezultacie błędnie uznając, iż wnioskodawca spełnił przesłanki przyznania mu prawa do emerytury kolejowej.

Zgodnie z treścią art. 40 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016, poz. 887, jt., dalej: ustawa emerytalna), kolejowa emerytura przysługuje pracownikowi kolejowemu urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 r., który spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat, mężczyzn 60 lat;

2) ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei, o których mowa w art. 44-45.

Na mocy zaś art. 50 ust. 1 ustawy emerytalnej, prawo do emerytury kolejowej, o której mowa w art. 40, przysługuje pracownikom kolejowym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa;

2) warunki do uzyskania emerytury określone w tym przepisie spełnią do dnia 31 grudnia 2008 r.

W ocenie Sądu I instancji wnioskodawca spełnił wszystkie wymienione wyżej przesłanki. Organ rentowy podnosił natomiast, że ubezpieczony na dzień 31 grudnia 2008 r. miał ukończone 52 lata, nie zaś wymagane 60 lat.

W przedmiotowej sprawie Sąd I instancji dokonał .wykładni prawa materialnego w takim kierunku, iż uzyskanie przez pracownika kolejowego wieku 60 lat w okresie do 31 grudnia 2008 r. nie jest warunkiem koniecznym do uzyskania świadczenia, jeżeli do tego czasu wypracował odpowiedni staż ubezpieczeniowy i legitymuje się 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny z wykładnia taką się jednak nie zgadza. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie zwracano uwagę na konieczność przypisania prymatu wykładni językowej w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2008 r., I UZP 6/08, OSNP 2009 nr 9-10, poz. 120 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z 9 listopada 1999 r., II UKN 187/99, OSNAPiUS 2001 Nr 4, poz. 121; wyrok z 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04, OSNP 2006 nr 13-14, poz. 218 i z 25 czerwca 2008 r., II UK 315/07, LEX nr 496396). Na uwadze mieć także należy, iż przywilej skorzystania z uprawnień emerytalnych w obniżonym wieku emerytalnym ma zasadniczo charakter wyjątkowy, a tym samym z natury nie powinien być interpretowany w sposób rozszerzający (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 listopada 2013 r., III AUa 596/13, Lex nr 1402828).

Przypomnieć także należy, iż Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 22 czerwca 1999 r., K. 5/99 (OTK 1999, Nr 5, poz. 100) stwierdził, że artykuł 1 ust. 2, art. 50 ust. 1 pkt 2 oraz art. 195 pkt 7 ustawy emerytalnej są zgodne z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu orzeczenia Trybunał podkreślił, że ustawa emerytalna nie narusza ani praw nabytych w drodze skonkretyzowanych decyzji przyznających świadczenia, ani praw nabytych in abstracto, ani też ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych. Ustawa dotyka jedynie ekspektatyw, które nie mają charakteru maksymalnie ukształtowanego, a więc takich, które zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego nie zostały objęte ochroną konstytucyjną. Należy ponadto zauważyć, że z zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasada demokratycznego państwa prawnego nakazuje wprowadzanie zmian do systemu prawnego z zachowaniem odpowiedniego vacatio legis, które adresatom regulacji prawnej pozostawi odpowiedni czas w celu przystosowania się do nowych rozwiązań prawnych. Zmiany wprowadzone przez ustawę nie dotyczą osób, które w dniu wejścia w życie ustawy skończyły 50 lat. Zmiany dotykają natomiast osób, które w dniu wejścia w życie ustawy nie ukończyły 50 roku życia, i którym do osiągnięciu wieku emerytalnego pozostało 5 lat - w przypadku kobiet oraz 10 lat w przypadku mężczyzn. Podniesienie wieku emerytalnego w odniesieniu do osób, którym do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w dotychczas obowiązującym ustawodawstwie pozostało co najmniej 5 lat, nie narusza bezpieczeństwa prawnego jednostki w takim stopniu, aby można było w tym przypadku stwierdzić naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego, czy też ochrony praw nabytych.

Kwestię tę rozstrzygnął wreszcie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 czerwca 2014 r. (II UK 43/14, Lex nr 1737487), wskazując, iż przepisy art. 184 i art. 50 ustawy emerytalnej stanowią autonomiczne i odrębnie względem siebie podstawy nabycia prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Artykuł 184 ustawy emerytalnej odnosi się do ubezpieczonych, którzy do dnia wejścia w życie tej ustawy (1 stycznia 1999 r.) nie osiągnęli jeszcze wymaganego wieku, o którym stanowią: art. 32, 33, 39 i 40, lecz w całości spełnili do tej daty ustawowo określone wymagania stażowe (tzw. ogólne i szczególne). Natomiast art. 50 ustawy emerytalnej daje prawo do emerytury tym ubezpieczonym, którzy wszystkie warunki do emerytury kolejowej (wiek emerytalny oraz staż emerytalny, w tym 15 lat zatrudnienia na kolei - art. 40) spełnili do 31 grudnia 2008 r.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela powyższe stanowisko. W związku z powyższym, skoro wnioskodawca w niniejszej sprawie nie ukończył 60 roku życia przed dniem 31 grudnia 2008 r., to tym samym nie spełnił on wszystkich przesłanek przyznania mu prawa do emerytury kolejowej.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w punkcie I sentencji zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 i oddalił odwołanie.

W punkcie II wyroku zgodnie z § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015, poz. 1804) w zw. z art. 108 § l k.p.c., art. 98 § l i 3 k.p.c. Sąd Apelacyjny, uwzględniając nakład pracy pełnomocnika, orzekł o kosztach postępowania w ten sposób, że zasądził od wnioskodawcy na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na kwotę 270 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Małgorzata Gerszewska