Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 1 marca 2017 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu XI Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Magdalena Kirow-Kotas

Protokolant: stażysta Natalia Wiśniewska

po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2017 r. w Toruniu na rozprawie

sprawy z wniosku J. J. (1)

z udziałem S. J., J. J. (2)

o podział majątku wspólnego S. J. i K. J. (1) oraz dział spadku po K. J. (1)

postanawia:

I.  ustalić, że w skład majątku wspólnego S. J. i K. J. (1) wchodzi wyłącznie nieruchomość położona w T. przy ul. (...) posiadająca w Sądzie Rejonowym w Toruniu urządzoną księgę wieczystą (...) , o wartości 350 900,00 zł ( trzysta pięćdziesiąt tysięcy dziewięćset złotych) ,

II.  ustalić, że udziały S. J. i K. J. (1) w majątku wspólnym są równe,

III.  ustalić, że w skład spadku po K. J. (1) wchodzi wyłącznie udział w wysokości ½ części w nieruchomości opisanej w punkcie I. , o wartości 175 450 zł ( sto siedemdziesiąt pięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt złotych) ,

IV.  podzielić majątek wspólny opisany w punkcie I. oraz spadek po K. J. (1) opisany w punkcie III., w ten sposób, że:

1.  udział wynoszący ½ części w nieruchomości opisanej w punkcie I. przyznać na wyłączną własność S. J.

2.  udział wynoszący ½ części w nieruchomości opisanej w punkcie I. przyznać na współwłasność S. J. i J. J. (2) w udziałach po ½ części,

V.  tytułem wyrównania udziałów w majątku spadkowym zasądzić od S. J. i J. J. (2) na rzecz J. J. (1) spłaty po 29 241,66 zł (dwadzieścia dziewięć tysięcy dwieście czterdzieści jeden złotych sześćdziesiąt sześć groszy) od każdego z nich, płatne w trzech rocznych ratach po 9 747,22 zł (dziewięć tysięcy siedemset czterdzieści siedem złotych dwadzieścia dwa grosze), przy czym pierwsza rata płatna w terminie jednego roku od dnia uprawomocnienia się postanowienia w sprawie, druga rata płatna w ciągu dwóch lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia w sprawie, trzecia rata płatna w ciągu trzech lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia w sprawie, wraz z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności każdej z rat,

VI.  ustalić, że J. J. (1) poczyniła nakłady na spadek opisany w punkcie III. postanowienia w wysokości 14 100,00zł (czternaście tysięcy sto złotych),

VII.  tytułem rozliczenia nakładów opisanych w punkcie VI. zasądzić od S. J. i J. J. (2) na rzecz J. J. (1) kwoty po 7 050,00 zł (siedem tysięcy pięćdziesiąt złotych), płatne w terminie czterech lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia w sprawie, wraz z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności każdej z rat,

VIII.  zasądzić na rzecz S. J. od J. J. (2) i od J. J. (1) kwoty po 593,00 zł (pięćset dziewięćdziesiąt trzy złote) tytułem udziału w kosztach pogrzebu i pochówku K. J. (1) , płatne w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności powyższych kwot,

IX.  zwrócić J. J. (1) ze Skarbu Państwa kwotę 366,67 zł (trzysta sześćdziesiąt sześć złotych sześćdziesiąt siedem groszy) tytułem nadpłaty kwoty na wydatki w sprawie ,

X.  pobrać na rzecz Skarbu Państwa od S. J. i J. J. (2) po 133,33 zł (sto trzydzieści trzy złote trzydzieści trzy grosze) tytułem nieuiszczonych zaliczek na wydatki w sprawie,

XI.  ustalić, że każda ze stron ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

XI Ns 2509/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni J. J. (1) złożyła wniosek o dział spadku po K. J. (1) w skład którego wchodzi wyłącznie nieruchomość położona w T. przy ulicy (...). Wnioskodawczyni wniosła o dokonanie działu spadku i zniesienie współwłasności tej nieruchomości poprzez przyznanie jej własności S. J. i J. J. (2) za spłatą na jej rzecz oraz o zasądzenie od uczestników kosztów postępowania.

W uzasadnieniu wniosku podniosła, że w skład spadku wchodzi wymieniona wyżej nieruchomość. Wnioskodawczyni wywodziła, że uczestnik S. J. nabył własność nieruchomości w czasie trwania związku małżeńskiego do majątku wspólnego, a deklaracja zawarta w akcie notarialnym o tym, że środki na nabycie pochodzą z majątku odrębnego uczestnika S. J. nie jest decydująca. Tylko on został wpisany jako właściciel w księdze wieczystej. Obecnie jako właściciel wpisany jest J. J. (2), na którego S. J. przeniósł własność nieruchomości w 2011 r. na podstawie umowy darowizny. W związku z tym J. J. (1) wnosiła o przyjęcie, iż w skład spadku wchodzi nieruchomość położona w T. przy ulicy (...). Wnioskodawczyni podniosła, że piętro budynku wzniesionego na tej nieruchomości zostało wybudowane z pieniędzy wnioskodawczyni i jej męża.

W odpowiedzi na wniosek uczestnicy postępowania S. i J. J. (2) wnieśli o oddalenie wniosku oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni kosztów postępowania. Ewentualnie wnosili o ustalenie, że w skład spadku wchodzi udział w wysokości ½ w nakładach poczynionych na nieruchomość w T. przy ulicy (...). Nakłady stanowiłby budynek mieszkalny i budynek gospodarczy wzniesiony przez spadkodawczynię i uczestnika S. J.. Ewentualnie uczestnicy wnosili o ustalenie, że w skład spadku wchodzi udział w wysokości ½ we własności wymienionej wcześniej nieruchomości z jednoczesnym przyjęciem, iż uczestnik S. J. dokonał nakładów ze swojego majątku osobistego na majątek spadkowy równy wartości gruntu niezabudowanej nieruchomości. Uczestnicy wnieśli również o rozliczenie kosztów pogrzebu spadkodawczyni

W uzasadnieniu swojego stanowiska uczestnicy wywodzili, że nieruchomość w stanie niezabudowanym została nabyta przez uczestnika S. J.. Spadkodawczyni K. J. (1) nie posiadała żadnego majątku odrębnego bowiem pochodziła z biednej rodziny. Uczestnik S. J. wykonywał dobrze płatny zawód cieśli. Pracował często w dni wolne, a także w delegacji. Jego zarobki znacznie przekraczały średnią krajową. Często otrzymywał nagrody za swoją pracę. Przedmiotowa nieruchomość została zakupiona w niecały rok po zawarciu związku małżeńskiego. Tak więc środki na jej nabycie musiały być zgromadzone przed zawarciem związku. Uczestnicy zaprzeczali, aby piętro budynku mieszkalnego zostało zbudowane za środki stanowiące własność wnioskodawczyni. Wywodzili, że nie stać ją było na to, jako że budowali w tym czasie własne domy i nabywane materiały budowlane były przeznaczane na ten właśnie cel. Ponadto uczestnicy wywodzili, że wnioskodawczyni i jej mąż dokonywali bez zgody S. J. remontów i przebudowy przedmiotowej nieruchomości.

W piśmie z dnia 03.01.2013 r. uczestnicy dodatkowo wnieśli o zasądzenie od wnioskodawczyni odszkodowania za bezumowne korzystanie ze spornej nieruchomości, wskazując, że z tego tytułu należy się J. J. (2) kwota 1500 zł miesięcznie za okres od dnia nabycia przez niego własności (k. 215).

Postanowieniem z dnia 10 lutego 2014 r. Sąd Rejonowy w Toruniu postanowił podzielić spadek po K. J. (1), w skład którego wchodzą wyłącznie nakłady na nieruchomość położoną w T. przy ul. (...) posiadającą w Sądzie Rejonowym w Toruniu urządzoną księgę wieczystą (...), znieść częściowo współwłasność w/w nakładów w wysokości 31.100,00 i przyznać je na wyłączną własność S. J. i J. J. (2) po ½ części, a także zasądził od uczestników na rzecz wnioskodawczyni spłaty tytułem rozliczenia nakładów oraz rozliczył koszty pogrzebu i pochówku spadkodawczyni (k. 453-454).

Apelację od powyższego postanowienia wniosły obie strony.

Postanowieniem z dnia 23 września 2014 r. Sąd Okręgowy w Toruniu uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Toruniu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego. Sąd II instancji wskazał, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, ponieważ nieprawidłowo zakwalifikował żądanie zawarte we wniosku. Wskazano , że rozstrzygnięcie o dziale spadku po K. J. (1) wymaga przeprowadzenia uprzednio lub równocześnie z działem spadku postępowania o podział majątku wspólnego małżonków (...), a wnioskodawczyni nie złożyła wniosku o podział majątku wspólnego małżonków K. i S. J.. Sąd Okręgowy zaznaczył również, iż stanowisko Sądu a quo, że nieruchomość nie weszła w skład majątku wspólnego z uwagi na oświadczenie uczestnika S. J. zawarte w akcie notarialnym z 1964 r., budzi zasadnicze wątpliwości (k. 538-544).

W piśmie z dnia 27.01.2015 r. uczestnicy podtrzymali dotychczasowe stanowisko w sprawie, podnosząc dodatkowo zarzut przedawnienia roszczeń wnioskodawczyni o zwrot nakładów poczynionych na nieruchomość, a także sprecyzowali , iż J. J. (2) domaga się zasądzenia od wnioskodawczyni kwoty 36 000 zł tytułem utraconych korzyści związanych z zamieszkiwaniem wnioskodawczyni i jej rodziny w nieruchomości za okres od dnia 01.01.2012 r. do chwili obecnej (k. 568-570).

W załączniku do protokołu rozprawy z dnia 02.03.2015 r. wnioskodawczyni wniosła o przeprowadzenie podziału majątku wspólnego małżonków K. i S. J., ustalenie, że w skład spadku po K. J. (1) wchodzi udział w wysokości ½ prawa własności nieruchomości położonej przy ul. (...) w T. oraz o zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni kwoty odpowiadającej 1/6 masy spadkowej wraz z nakładami z majątku wspólnego małżonków J. na majątek wspólny K. i S. J. w wysokości 94 133,32 zł (k. 580).

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd ustalił, co następuje

K. J. (1) i S. J. zawarli związek małżeński 19 października 1963 roku.

[ dowód: odpis aktu małżeństwa k. 4 akt XI Ns 514/11]

W dniu 28 września 1964 roku S. J. nabył nieruchomość położoną w T. przy ulicy (...), obejmującą działkę o numerze (...). Była to nieruchomość niezabudowana. Dla tej nieruchomości została założona księga wieczysta o numerze (...), a w dziale II S. J. został wpisany jako wyłączny jej właściciel.

[ dowód: akt notarialny k. 189-190, akta księgi wieczystej nr (...), elektroniczna księga wieczysta (...)].

K. i H. J. na w/w nieruchomości wznieśli budynek mieszkalny. Przystosowali parter tego budynku do zamieszkania. Piętro budynku wznieśli do stanu surowego zamkniętego.

[ dowód: zeznania świadków: K. N. (1) k. 290, 741v-742, R. G. k. 282-283, 743-743v, C. K. k. 284, 743v-744, A. M. k. 288, 744v, I. S. k. 291-292, 744av-745, Z. H. k. 281-282, 775v, W. N. k. 290-291, 776v-777v, S. H. k. 280-281, 777v-778v, K. J. (2) k. 319-320, 924-926, R. M. (1) k. 325-326, 926-927, H. G. k. 323-324, 952-953, J. G. k. 324-325, 953-954, J. C. k. 318-319, 954-955, H. W. k. 321, 955, W. W. k. 322-323, 955-956, G. W. k. 327-328, 956-957, P. J. (1) k. 283-284, 1007-1008v, M. J. (1) k. 346-348, 742-743, 1008v-1009v; zeznania wnioskodawczyni J. J. (1) k. 1043-1044v, zeznania uczestnika J. J. (2) k. 1044v-1045v, zeznania uczestnika S. J. k. 1045v-1046v]

Wnioskodawczyni zawarła związek małżeński 29 kwietnia 1989 roku.

[ dowód: odpis aktu małżeństwa k. 5 akt XI Ns 514/11]

J. J. (1) wspólnie z mężem wykończyli piętro budynku mieszkalnego wznieśli także klatkę schodową. Adaptacja góry budynku trwała około 10 lat, począwszy od daty ślubu wnioskodawczyni i jej męża.

J. J. (1) zaangażowała się wraz z mężem w wykończenie piętra budynku, ponieważ K. i S. J. obiecali im, że góra budynku będzie dla nich, a dół dla J. J. (2).

[ dowód : zeznania świadków: K. N. (1) k. 290, 741v-742, A. W. (1) k. 316-317, 742, R. G. k. 282-283, 743-743v, A. M. k. 288, 744v, R. M. (2) k. 289-290, 744v-744a, J. K. k. 285-286, 744a-744a-v, I. S. k. 291-292, 744av-745, Z. H. k. 281-282, 775v, E. S. k. 293, 776-776v, W. N. k. 290-291, 776v-777v, S. H. k. 280-281, 777v-778v, K. J. (2) k. 319-320, 924-926, R. M. (1) k. 325-326, 926-927, H. G. k. 323-324, 952-953, J. G. k. 324-325, 953-954, J. C. k. 318-319, 954-955, H. W. k. 321, 955, W. W. k. 322-323, 955-956, G. W. k. 327-328, 956-957, P. J. (1) k. 283-284, 1007-1008v, M. J. (2) k. 318, 1018-1020, M. J. (1) k. 346-348, 742-743, 1008v-1009v; zeznania wnioskodawczyni J. J. (1) k. 1043-1044v]

Uczestnicy partycypowali w kosztach doprowadzenia kanalizacji od ujęcia do budynku w 2/3 części oraz w kosztach pokrycia dachu papą w połowie.

[ dowód: zeznania wnioskodawczyni J. J. (1) k. 1043v]

K. J. (1) zmarła 15 sierpnia 2002 roku. Spadek po niej na podstawie ustawy nabyli mąż S. J. oraz dzieci J. J. (2) i J. J. (1) po 1/3 części.

[ dowód : postanowienie k. 20 akt XI Ns 514/11]

S. J. poniósł koszty pogrzebu i pochówku spadkodawczyni w łącznej kwocie (...).50 złotych. Z tytułu ubezpieczeń otrzymał łącznie kwotę 5811 złotych.

[ dowód : kopie pism k.179-180 akt, rachunki k. 181 – 185 akt] .

Umową darowizny i ustanowienia służebności z dnia 06 grudnia 2011 roku S. J. zbył przedmiotową nieruchomość na rzecz uczestnika J. J. (2).

[ dowód: zawiadomienie k. 6-07 akt IC 348/12 , kopia umowy k. 137-139 akt]

Wartość rynkowa nieruchomości zabudowanej położonej w T. przy ul. (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta KW (...), według stanu na dzień 15 sierpnia 2002 r. wynosi 350 900 zł.

Wartość rynkowa nakładów poniesionych przez J. J. (1) na przedmiotową nieruchomość wynosi 28 200 zł.

[ dowód: opinia biegłego D. A. k. 1067-1092]

J. i P. J. (2) nabyli w dniu 02 lipca 1998 roku własność nieruchomości położonej w T. przy ulicy (...). Nieruchomość ta w momencie zakupu była zabudowana garażem murowanym pod stropodachem.

[ dowód : umowa sprzedaży k.6-7 akt księgi wieczystej].

Małżonkowie J. posiadali w dzierżawie gospodarstwo rolne położone w C..

[ bezsporne]

Wnioskodawczyni pracuje w E., otrzymuje wynagrodzenie netto w kwocie ok. 1350 zł. Jej mąż otrzymuje obecnie zasiłek rehabilitacyjny w kwocie ok. 1800 zł miesięcznie. Wnioskodawczyni wraz z mężem wynajmują domek gospodarczy na ul. (...), uzyskując z tego czynsz miesięczny 650 zł. Wnioskodawczyni wraz z mężem spłaca kredyt hipoteczny, którego miesięczna rata wynosi ok. 1200-1300 zł oraz spłacają pożyczkę po 200 zł miesięcznie. Nie mają nikogo na utrzymaniu.

J. J. (2) prowadzi działalność gospodarczą, osiągając zysk w wysokości 1500-2000 zł miesięcznie. Jego żona otrzymuje wynagrodzenie za pracę w wysokości ok. 1300 zł miesięcznie netto. Nie mają nikogo na utrzymaniu. Prowadzą gospodarstwo domowe wspólnie z uczestnikiem S. J.. S. J. utrzymuje się z emerytury w wysokości 1860 zł.

[ dowód: przesłuchanie wnioskodawczyni i uczestników k. 1138-1138v]

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd zważył, co następuje

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przesłuchania wnioskodawczyni i uczestników, zeznań świadków oraz dołączonych do akt dokumentów.

Sąd uznał za wiarygodne dokumenty urzędowe i prywatne, których domniemanie autentyczności wynikające z art. 245 kpc – a w odniesieniu do dokumentów urzędowych również zgodności z prawdą tego, co zostało w nich zaświadczone, wynikające z art. 244 kpc – nie zostały podważone. Nie wszystkie dokumenty przedłożone przez uczestników dowodziły stawianych przez nich tez, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadków: K. N. (1) (k. 290, 741v-742), A. W. (1) (k. 316-317, 742), R. G. (k. 282-283, 743-743v), C. K. (k. 284, 743v-744), A. M. (k. 288, 744v), R. M. (2) (k. 289-290, 744v-744a), J. K. (k. 285-286, 744a-744a-v), I. S. (k. 291-292, 744av-745), Z. H. (k. 281-282, 775v), E. S. (k. 293, 776-776v), W. N. (k. 290-291, 776v-777v), S. H. (k. 280-281, 777v-778v), K. J. (2) (k. 319-320, 924-926), R. M. (1) (k. 325-326, 926-927), H. G. (k. 323-324, 952-953), J. G. (k. 324-325, 953-954), J. C. (k. 318-319, 954-955), H. W. (k. 321, 955), W. W. (k. 322-323, 955-956), G. W. (k. 327-328, 956-957), P. J. (1) (k. 283-284, 1007-1008v), M. J. (2) (k. 318, 1018-1020)

Z zeznań świadków wynika, że małżonkowie (...) wznieśli budynek mieszkalny w części parterowej oraz w stanie surowym w części pierwszego piętra, dlatego też Sąd przyjął, że budowa domu mieszkalnego w części parterowej oraz piętro do osiągnięcia stanu surowego była finansowana ze wspólnych środków spadkodawczyni oraz uczestnika S. J.. Ta okoliczność była bezsporna.

Przedmiotem sporu była kwestia, z jakich środków zostało wykończone piętro budynku wraz z dobudową klatki schodowej. Uczestnicy w odpowiedzi na wniosek twierdzili, że zostało to pokryte ze wspólnych środków spadkodawczyni i uczestnika S. J., wnioskodawczyni zaś twierdziła, że wykończenie piętra wraz z dobudową klatki schodowej było finansowane ze środków jej i jej męża.

Zeznania świadków potwierdzają twierdzenia wnioskodawczyni.

Świadek K. N. (2) (k. 290, 741v-742) potwierdziła, że małżonkowie J. pobudowali klatkę schodową i wykończyli piętro budynku. Wymieniła założenie instalacji wodociągowej oraz centralnego ogrzewania a także urządzenie łazienki. Jej zdaniem małżonkowie J. także zadaszyli piętro. Świadek nie orientowała się, kto finansował przeprowadzane prace.

Świadek A. W. (1) (k. 316-317, 742) zeznała, że małżonkowie J. dobudowywali klatkę schodową i wykańczali budynek. Wykończenie, jak wyjaśnił świadek, polegało na ułożeniu instalacji elektrycznej i urządzeniu łazienek oraz kładzeniu tynków. Był także remontowany dach. Małżonkowie J. najpierw założyli używane okna, a następnie zamienili je na nowe. Świadek zeznała także, iż wnioskodawczyni z mężem brali liczne pożyczki, korzystali z pomocy babci. Potwierdziła także fakt istnienia umowy rodzinnej co do przyszłego podziału nieruchomości.

Świadek R. G. (k. 282-283, 743-743v) zna sporną nieruchomość od końca lat 80-tych. Zeznała, że pierwotnie stał budynek gospodarczy, a potem pobudowany został dom jednorodzinny z niewykończoną górą (po ślubie wnioskodawczyni piętro budynku mieszkalnego było niewykończone). Były ściany zewnętrzne bez klatki schodowej. Wykańczała to wnioskodawczyni z mężem. Korzystali z pomocy finansowej babci. J. J. (1) korzystała z pomocy koleżanek, które brały pożyczki we własnym imieniu z przeznaczeniem dla wnioskodawczyni. P. J. (1) mąż wnioskodawczyni przywoził materiały rozbiórkowe. Była doprowadzona instalacja centralnego ogrzewania. Świadek nie widziała uczestników pomagających w wymienionych wyżej pracach.

Zeznania świadka C. K. (k. 284, 743v-744) nie wnoszą wiele do sprawy. Widziała ona jednak P. J. (1) i S. J. wykonującego prace przy nieruchomości.

Z zeznań świadka A. M. (k. 288, 744v) wynika, że świadek wiedziała o umowie na podstawie której małżonkowie J. mieli otrzymać połowę nieruchomości. Jej zdaniem większość prac wykonywał P. J. (1). Pomagali mu koledzy. Małżonkowie (...) nie łożyli na prace wykończeniowe. A. M. zeznała, że małżonkowie J. zakupili nowe płytki.

Świadek R. M. (2) (k. 289-290, 744v-744a) zeznał, że rozbudowa domu przy ulicy (...) była dziełem małżonków J.. Mąż wnioskodawczyni brał na ten cel pożyczki. Kupował konieczne materiały. Kupował i osadzał okna. Kładł płytki. Świadek widział też pryzmę materiałów rozbiórkowych na podwórku. Jak zeznał nie słyszał aby ktokolwiek pomagał małżonkom J. finansowo w przeprowadzaniu prac .

Zeznania świadka E. M. (k. 286, 744a) nie wnoszą nic do sprawy .

Świadek J. K. (k. 285-286, 744a-744a-v) jest krewną męża wnioskodawczyni. Jej zeznania potwierdzają istnienie ustaleń rodzinnych, w oparciu o które państwo J. mieli otrzymać połowę domu. Świadek, jak wyjaśniła, wspólnie z mężem wspomagali małżonków J. w budowie. Pomagali zalewać strop i kupować papę. Mąż świadka dowoził także grzejniki. Została założona instalacja elektryczna. Był także brany od świadka cement i piasek. Miało to formę darowizny w zamian za świadczoną pomoc. Świadek potwierdził fakt dobudowy klatki schodowej. Pomagali również małżonkom J. poprzez darowizny żywności. Świadek potwierdziła fakt pomocy S. J. przynajmniej przy zalewaniu klatki schodowej oraz istnienie materiałów rozbiórkowych na nieruchomości w czasie rozpoczynania prac wykończeniowych. Świadek nie potrafiła jednak określić, jakie ich ilości zostały wykorzystane, w trakcie wykończenia piętra budynku. Jak wyjaśniła J. K., na pokrycie płatności związanych z pracami były brane kredyty spłacane przez małżonków J..

Świadek I. S. (k. 291-292, 744av-745) zeznała, że jest pewna, iż wnioskodawczyni z mężem kładli na piętrze tynki, wylali posadzkę i położyli podłogi. Stawiali ściankę działową. Naprawiali dach, wstawiali okna, a także doprowadzali wodę i kanalizację. Według orientacji świadka nikt nie pomagał finansowo małżonkom J.. Korzystali z pomocy fizycznej wielu członków rodziny.

Z zeznań świadka Z. H. (k. 281-282, 775v) wynika, że jeśli chodzi o piętro budynku mieszkalnego były tam tylko mury. Świadek zeznała, że wnioskodawczyni z mężem wykańczali dom po ślubie. W pracach uczestniczyli: P. J. (2), S. J., K. J. (2) oraz mąż świadka S. H.. Wnioskodawczyni i jej mąż brali kredyty i korzystali z pomocy babci.

Świadek E. S. (k. 293, 776-776v) potwierdziła fakt brania wielu pożyczek przez wnioskodawczynię. Była także obecna przy tym, jak małżonkowie J. zapłacili za przyłącze kanalizacyjne.

Świadek W. N. (k. 290-291, 776v-777v) potwierdził fakt brania pożyczek przez P. J. (1), który był jego kolegą z pracy. Pomagał mu przy robotach na dachu, zakładaniu kanalizacji oraz robotach przy rynnach. Był świadkiem przywożenia okien przez P. J. (1). Świadek zeznał również, że małżonkowie J. dwa lata temu wymienili wszystkie kaloryfery .

Z zeznań świadka S. H. (k. 280-281, 777v-778v) wynika, że wykonywał on na zlecenie wnioskodawczyni i jej męża szereg prac. Za materiały, jak wyjaśnił świadek, płaciła wnioskodawczyni. W pomieszczeniach nie było ścianek działowych, stolarki okiennej ani drzwiowej, podłóg oraz instalacji wodno-kanalizacyjnej. Małżonkowie J. brali kredyt. Nikt nie pomagał im w pracach wykończeniowych.

Świadek K. J. (2) (k. 319-320, 924-926) wyjaśnił, że całą górę wykańczał z bratem , tj. mężem wnioskodawczyni. Była dobudowywana klatka schodowa, zakładana instalacja wodociągowa i elektryczna, naprawiany dach, ustawiane ściany działowe wylewana posadzka oraz strop. K. J. (2) potwierdzał też fakt brania przez małżonków J. kredytów na potrzeby budowlane. Całość prac , jak wyjaśnił świadek była finansowana przez małżonków J.. Przy budowie schodów pomagał S. J.. Świadek nie wyjaśnił jednak, czy był to też udział finansowy. Świadek potwierdził istnienie umowy, zgodnie z którą góra budynku miała być dla J. i P. J. (1), a dół dla J. J. (2).

Świadek R. M. (1) (k. 325-326, 926-927) również słyszała, że piętro budynku miało być przeznaczone dla wnioskodawczyni. Jak wyjaśniła, były tam tylko ściany i strop. Nie było także schodów prowadzących na piętro. Mąż świadka , z zawodu hydraulik, pomagał przy montażu centralnego ogrzewania. Kupował także kaloryfery. Te zakupy były refundowane przez P. J. (1). Mąż świadka pomagał P. J. (1) w zamian za pomoc na jego budowie.

Świadek H. G. (k. 323-324, 952-953) zeznała, że państwo J. wykańczali piętro budynku położonego na nieruchomości. Zakupili okna , drzwi. H. G. jest siostrą spadkodawczyni. Posiadała od niej wiedzę, że małżonkowie J. otrzymali piętro budynku i dlatego wykańczają je. Jak wyjaśniła, nie orientowała się w sprawach finansowych .

Świadek J. G. (k. 324-325, 953-954) zeznał, że wnioskodawczyni po wyjściu za mąż kończyła piętro. Na piętrze nie było okien, nie było też klatki schodowej, a dach był niewykończony. Wiedział z rozmów rodzinnych, iż wnioskodawczyni z mężem ma otrzymać piętro budynku.

Świadek J. C. (k. 318-319, 954-955) zeznał, że P. J. (1) wstawił okna, doprowadził instalacje hydrauliczne, założył na piętrze centralne ogrzewanie, ustawiał ścianki działowe oraz smołował dach. J. C. potwierdzał też fakt brania kredytów przez męża wnioskodawczyni.

Zeznania A. W. (2) (k. 321, 955) niewiele wniosły do sprawy, ponieważ mieszka w sąsiedztwie przedmiotowej nieruchomości od 1998 r.

Świadek H. W. (k. 321, 955) potwierdziła fakt rozbudowy domu przez wnioskodawczynię i jej męża. Nie orientowała się jednak ona w jakichkolwiek kwestiach szczegółowych.

Świadek W. W. (k. 322-323, 955-956) także potwierdził, że piętro było wykańczane przez wnioskodawczynię i jej męża. Jak wyjaśnił świadek, S. J. wybudował piętro budynku do stanu surowego. Mówił o pracach na dachu i wymianie okien. Świadek zeznał, że materiał potrzebny do prac częściowo były materiałem rozbiórkowym, rury do kanalizacji zostały jednak zakupione nowe. W. W. podkreślał, że P. J. (1) i S. J. pomagali sobie wzajemnie.

Świadek G. W. (k. 327-328, 956-957) potwierdził istnienie ustalenia polegającego na tym, że piętro budynku miało być przeznaczone dla państwa J.. Zeznał też, iż P. J. (1) kupował materiały budowlane. Świadek pomagał je przewozić.

Świadek P. J. (1) (k. 283-284, 1007-1008v) zeznał, iż część prac w nieruchomości była wykonana jeszcze przed weselem. Został wykończony duży pokój oraz zalane chodniki. Prace te zostały wykonane na potrzeby ceremonii ślubnej. Jak wyjaśnił świadek, w rodzinie ustalono, że połowa budynku będzie przeznaczone dla wnioskodawczyni, a druga połowa dla uczestnika J. J. (2). Małżonkowie J. mieli wykończyć sobie piętro. W związku z tym zostały zakupione znaczne ilości materiałów rozbiórkowych, zostało wykonane ocieplenie, postawione ścianki działowe, wylana posadzka i założone rynny. Została także wykonana instalacja elektryczna. Następnie w całym piętrze budynku położono tynki wewnętrzne. W pokojach i kuchni położono podłogi, a następnie osadzono okna. Rok po zawarciu związku małżeńskiego przez państwa J. wybudowano klatkę schodową na piętro budynku mieszkalnego. Zostało założone centralne ogrzewanie. Wszystkie prace były finansowane przez państwa J.. Brali również na ten cel kredyty. Część materiałów na klatkę schodową, jak wyjaśnił świadek, była zgromadzona przez spadkodawczynię i jej męża. Świadek nie potrafił jednak określić ich ilości. Jego zdaniem mogło to być około 15 % wszystkich potrzebnych materiałów.

Zeznania świadka H. S. (k. 326, 1009v) niewiele wniosły do sprawy, ponieważ świadek nie wiedziała, kto wykańczał górę. Świadek pamiętała jedynie, że jej mąż sprzedał S. J. 3 okna z rozbiórki.

Świadek M. J. (2) (k. 318, 1018-1020) zeznała, że udzielała pomocy finansowej P. i J. J. (1). Potwierdziła, że J. J. (4) miała obiecane, że góra domu będzie do niej należała, dlatego P. J. (1) ją wykończył. Wskazała, że gdy P. J. (1) skończył budowę na ul. (...), to zaczął budowę na ul. (...).

Podsumowując omówiony powyżej materiał dowodowy stwierdzić należy, iż udowodnione zostało twierdzenie, że wnioskodawczyni wraz z mężem wykańczali piętro domu mieszkalnego. Świadkowie niemal zgodnie wymieniają zakres prac jakie należało wykonać. Sąd w tym stanie rzeczy ustalił, że na dzień zawarcia związku małżeńskiego piętro budynku mieszkalnego znajdowało się w stanie surowym zamkniętym.

Wielu świadków podkreśla, że członkowie rodziny pomagali sobie wzajemnie, nie biorąc za wykonywane prace żadnych opłat. Tak więc Sąd uznał, że obecność S. J. przy zalewaniu schodów miała również taki charakter. Należy pamiętać, że w zeznaniach świadków pojawia się twierdzenie, że P. J. (1) jeszcze przed ślubem wykonywał prace budowlane na rzecz przyszłych teściów mające służyć ceremonii weselnej.

Uczestnicy w odpowiedzi na wniosek twierdzili, że wykończenie piętra budynku wraz z dobudową klatki schodowej zostało sfinansowane ze wspólnych środków spadkodawczyni oraz uczestnika S. J.. Do odpowiedzi na wniosek na kartach 83 do 89 zostały dołączone kopie dokumentów związanych z zakupem materiałów budowlanych za lata 1966 do 1984. Rachunki na k.103 , 106, 111-124 dotyczą lat 1965 do 1987. Ponadto do odpowiedzi na wniosek dołączono dokumenty związane z opracowaniem dokumentacji na projekt budynku mieszkalnego. Wszystkie te dokumenty dotyczą okresu, w którym S. J. wzniósł na ul. (...) budynek mieszkalny i przystosował parter do zamieszkania. Wykończenie piętra budynku wraz z dobudową klatki schodowej miało zaś miejsce w przeważającej części po ślubie wnioskodawczyni w 1989 r. i trwało ok. 10 lat.

Uczestnicy podnieśli, że wnioskodawczyni wykorzystywała do przeprowadzenia remontu wcześniej zgromadzone materiały budowlane. Żaden z przesłuchanych w sprawie świadków nie potrafił jednak wskazać, jakie to materiały miały być ewentualnie wykorzystywane i w jakiej ilości. Uczestnicy słuchani jako strony twierdzili, że wszystkie wydatki związane z remontem były dzielone po 1/3 części. Nie potwierdzili tego jednak świadkowie. Nie potwierdzają tego też dołączone do akt rachunki. Takie twierdzenia są ponadto sprzeczne z twierdzeniami zawartymi w odpowiedzi na wniosek gdzie wymienia się prace wykończeniowe, które w całości sfinansował S. J., jak należy się domyślać z majątku wspólnego. Sąd nie dał wiary tym twierdzeniom. Świadek P. J. (1) określił udział wcześniej zgromadzonych materiałów budowlanych na 15% . Nie był tego jednak pewien. Ponadto biorąc pod uwagę dobry charakter stosunków rodzinnych w okresie, kiedy prace wykończeniowe były przeprowadzane, należałoby je uznać za darowiznę. W innym wypadku zostałyby one bowiem wnioskodawczyni i jej mężowi sprzedane.

Uczestnicy starali się dowieść, że skoro małżonkowie J. posiadali jeszcze jedną nieruchomość na ulicy (...) to ich możliwości finansowe nie pozwalały na czynienie nakładów. Okolicznością bezsporną jest to, że oboje małżonkowie cały czas pracowali zawodowo. Korzystali też z pomocy członków rodziny , świadczonej nieodpłatnie. Z pewnością zmniejszało to koszty przeprowadzanych prac. Jak wynika z zeznań świadków: J. K., A. W. (1), H. Z., małżonkowie J. posiadali w dzierżawie gospodarstwo rolne. Mieli więc stały dopływ środków finansowych , które mogli przeznaczać na przeprowadzenie prac .

Uczestnicy podnosili fakt posiadania przez małżonków J. nieruchomości przy ulicy (...). Jak wynika z zeznań świadków, otrzymali oni tę nieruchomość od babci, a jak wynika z dołączonego wydruku z księgi wieczystej, przeniesienie własności nastąpiło w 1998 roku, a więc po wielu latach od rozpoczęcia prac. Sąd biorąc pod uwagę całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego ustalił, że posiadanie nieruchomości przy ulicy (...) nie było przeszkodą dla wnioskodawczyni i jej męża do czynienia nakładów na sporną nieruchomość przy ul. (...).

Na rozprawie w dniu 07.10.2015 r. pełnomocnik wnioskodawczyni cofnął wniosek o przesłuchanie świadków: W. S., D. M. i Z. M. i wniósł o zaliczenie ich zeznań złożonych wcześniej w sprawie w poczet materiału dowodowego (k. 923, 927). Sąd oddalił ten wniosek z powodu zasady bezpośredniości postępowania dowodowego (k. 928). Oddalenie tego wniosku dowodowego nie miało wpływu na wynik sprawy, ponieważ fakt wykończenia piętra domu i dobudowania klatki schodowej przez małżonków J. został uznany za udowodniony na podstawie zeznań innych świadków.

Jeśli chodzi o zeznania pozostałych świadków: M. J. (1) (k. 346-348, 742-743, 1008v-1009v), L. S. (k. 334-335, 1012-1015), H. Z. (k. 326-327, 1039-1040), to Sąd uznał je za wiarygodne w takim zakresie, w jakim nie były sprzeczne z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka M. J. (1) (k. 346-348, 742-743, 1008v-1009v) w takim zakresie, w jakim nie były one sprzeczne z zeznaniami pozostałych świadków dotyczącymi wykończenia przez J. i P. J. (1) piętra domu i dobudowania klatki schodowej. Sąd uznał za niewiarygodne twierdzenie świadka, iż K. J. (1) mówiła jej, że S. J. kupił sporną nieruchomość za pieniądze odłożone przed zawarciem związku małżeńskiego (k. 742-743), ponieważ jest ona bezpośrednio zainteresowana wynikiem sprawy, a twierdzenie to nie znajduje potwierdzenia ani w dokumentach ani w zeznaniach świadków będących osobami trzecimi (niezainteresowanych bezpośrednio wynikiem sprawy). Sąd nie dał również wiary twierdzeniu świadka, iż S. J. posiadał książeczki oszczędnościowe, na których zgromadził środki przed ślubem (k. 1009), ponieważ twierdzenie to nie znalazło potwierdzenia w książeczkach oszczędnościowych (k. 1042), w których nie wpisów sprzed daty ślubu S. J..

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka L. S. (k. 334-335, 1012-1015) na okoliczność sytuacji rodzinnej K. J. (1) przed ślubem. Z zeznań świadka wynika, że K. J. (1) pochodził z biednej rodziny, jej ociec był alkoholikiem, miała dziewięcioro rodzeństwa. Zdaniem świadka K. J. (1) nie miała posagu. Z zeznań świadka nie wynika jednak, by małżonkowie (...) nie mogli zgromadzić oszczędności w celu nabycia nieruchomości po ślubie. Świadek nie miała kontaktu z małżeństwem (...) po ślubie – wskazała, że wówczas straciła z nimi kontakt. Świadek nie znała zatem sytuacji majątkowej małżonków (...) w dacie zakupu spornej działki. Sąd nie dał wiary twierdzeniu świadka, że S. J. nabył sporną nieruchomość przed ślubem („on ją już miał za kawalera” k. 1015), ponieważ jest ono sprzeczne z datą aktu notarialnego dotyczącego nabycia spornej nieruchomości.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadka H. Z. (k. 326-327, 1039-1040) na okoliczność nakładów czynionych przez S. J. na przedmiotową nieruchomość. Świadek na prośbę S. J. przewoził ciągnikiem rolniczym wybrane materiały budowlane ze spalonej E.. Sąd nie dał wiary twierdzeniu, że S. J. nabył sporną działkę przed ślubem, ponieważ nie znajduje to potwierdzenia w dacie aktu notarialnego.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania wnioskodawczyni J. J. (1) (k. 1043-1044v) na okoliczność ustalenia składników masy spadkowej po K. J. (1) i nakładów czynionych na nieruchomość przy ul. (...) przez wnioskodawczynię. Wnioskodawczyni wskazała, że nie było w domu rozmów z mamą, dlaczego grunt nabył tylko ojciec. Wnioskodawczyni nie wiedziała, skąd rodzice mogli mieć pieniądze na nabycie nieruchomości. Z zeznań wnioskodawczyni wynika, że rodzice powiedzieli jej i jej mężowi, że mają wykańczać górę domu, która będzie w przyszłości ich. Dla brata miał być dół domu. Wnioskodawczyni wskazała zakres prac oraz zakres ich finansowania. Wskazała, że na piętrze wraz z mężem zrobiła elektrykę, postawiła ścianki działowe, kładła tynki, zrobiła podłogi, wstawiała okna, zrobiła kanalizację w zakresie podciągnięcia na górę. Wnioskodawczyni przyznała, że część prac finansowana była również przez uczestników – koszt doprowadzenia kanalizacji od ujęcia do budynku był podzielony w trzech częściach na ojca, brata oraz na nią, papa na dach finansowana była po połowie przez nią oraz ojca. W ocenie Sądu zeznania wnioskodawczyni są wiarygodne, ponieważ naturalnym jest, że nie inwestuje się pieniędzy w nieruchomości, do których nie ma się tytułu prawnego lub przynajmniej obietnicy otrzymania w przyszłości takiego tytułu. Zdaniem Sądu istnienie tego rodzaju nieformalnej, ustanej umowy, że góra domu będzie należeć do wnioskodawczyni było czynnikiem nakłaniającym ją do inwestowania w nieruchomość. Fakt istnienia tego rodzaju umowy potwierdziło wielu świadków. Skoro wnioskodawczyni miała mieszkać na górze budynku, którą sama miała wykończyć, to naturalnym jest, że to na niej spoczywał ciężar finansowy tej rozbudowy. Uczestnicy S. J. i J. J. (2) nie mieli interesu w finansowaniu przystosowywania do zamieszkania piętra budynku, w którym miała zamieszkać wnioskodawczyni i ponosili koszty rozbudowy tylko w takiej części, jaka również dotyczyła dołu budynku (koszt doprowadzenia kanalizacji od ujęcia do budynku) oraz w części, jaka dotyczyła całego budynku (położenie papy na dachu).

Sąd uznał za wiarygodne zeznania uczestników: J. J. (2) (k. 1044v-1045v) i S. J. (k. 1045v-1046v) w takim zakresie, w jakim nie były one sprzeczne z zeznaniami wnioskodawczyni, zeznaniami świadków oraz zgromadzonymi dokumentami. Sąd nie dał wiary twierdzeniu J. J. (2), iż jego matka zawsze mówiła, że wszystko jest ojca, ponieważ nie są znane okoliczności, w jakich miałoby zostać użyte takie stwierdzenie. Sąd nie dał wiary twierdzeniu J. J. (2), iż w rozmowie między rodzicami w jego obecności oraz przy osobie o nazwisku S. (hodowcy świń) usłyszał, że jego ojciec nabył grunt przy ul. (...) jeszcze przed ślubem i w ramach spłaty odpracowywał u właściciele tej ziemi, ponieważ takich rozmów nie prowadzi się w obecności osób trzecich (hodowcy świń). Ponadto nawet gdyby takie stwierdzenie padło, to i tak jest nieprawdziwe, gdyż z aktu notarialnego z 1964 r. (k. 189-190) wynika, iż nabycie nieruchomości nastąpiło niecały rok po ślubie. Sąd nie dał wiary twierdzeniu S. J., iż cenę za działkę uiścił przed ślubem, a poza tym odpracowywał cenę w ramach świadczeń niepieniężnych (pomagał sprzedającemu w pracach przy budowie – k. 1045v) oraz twierdzeniu J. J. (2) o odpracowaniu w ramach zapłaty za ziemię u właściciela tej ziemi (k. 1044v). Twierdzenie to pojawiło się po raz pierwszy na rozprawie w dniu 10.06.2016 r., nie padło wcześniej ani w pismach procesowych ani w zeznaniach złożonych przed sądem I instancji przed uchyleniem pierwszego postanowienia w sprawie (k. 363-365) i wydaje się wysoce nieprawdopodobne chociażby z tego względu, że świadczenie niepieniężne w ramach zapłaty za ziemię miałoby nastąpić około rok czasu przed zawarciem aktu notarialnego nabycia spornej nieruchomości. Oczywistym jest, że nikt nie świadczy pracy z tak daleko odroczonym terminem zapłaty. Odnośnie sposobu zapłaty ceny akt notarialny z 1964 r. zawiera jedynie stwierdzenie, że cena została zapłacona w całości. Zasady doświadczenia życiowego wskazują, że cena zostaje uiszczona bezpośrednio przed zawarciem aktu notarialnego, dlatego brak jest podstaw do uznania za wiarygodne twierdzeń uczestników, iż zapłata ceny nastąpiła jeszcze przed ślubem (czyli rok wcześniej) czy to w formie gotówkowej, czy to w formie świadczeń niepieniężnych. Według aktu notarialnego cena wyniosła 3 500 zł. Uczestnik S. J. zeznał, iż cena za ziemię stanowiła mniej więcej jego ówczesny miesięczny zarobek (k. 1045v). Skoro cena była tak niska, że stanowiła miesięczny zarobek, to prawdopodobne jest w ocenie Sądu jej zgromadzenie w okresie po zawarciu związku małżeńskiego. Zeznania uczestnika S. J. w kwestii pochodzenia środków na nabycie spornej nieruchomości cechowały niespójność i niekonsekwencja. Na rozprawie przed Sądem Okręgowym w Toruniu zeznał on, że środki na nabycie nieruchomości pochodziły z jego bieżących dochodów z tytułu wynagrodzenia za pracę (k. 532v).

Biegły D. A. sporządził w sierpniu 2016 r. (k. 1067-1092) opinię odnośnie wartości rynkowej nieruchomości przy ul. (...) według stanu na dzień 15 sierpnia 2002 r. oraz wartości rynkowej nakładów poniesionych na nieruchomość przez S. i K. J. (1), a także nakładów poniesionych na nieruchomość przez wnioskodawczynię.

Zastrzeżenia do opinii zgłosili uczestnicy, zarzucając, że biegły do wartości łącznej nakładów wnioskodawczyni dwa razy doliczył te same wartości oraz że ustalając wartość tych nakładów nie obniżył jej o amortyzację i zużycie (k. 1117). Zastrzeżenia do opinii zgłosiła również wnioskodawczyni (k. 1120).

W pisemnej opinii uzupełniającej (k. 1132) biegły wskazał, że nie liczył dwukrotnie tych samych nakładów. Dobudowanie klatki schodowej do budynku mieszkalnego zwiększa powierzchnię użytkową pierwotną 118,58 m2, natomiast roboty budowlane – podłogi i posadzki, tynki wewnętrzne dotyczą budynku mieszkalnego o powierzchni 118,58 m2. Położenie kafli w łazience, to nie to samo, co przygotowanie podłogi i posadzki betonowej. Wybudowanie przyłącza wodociągowego i kanalizacyjnego do budynku mieszkalnego to nie to samo co wykonanie instalacji wodno-kanalizacyjnej w budynku. Biegły podniósł również, iż uwzględnił w swojej opinii stopień amortyzacji i zużycia, gdyż nakłady podstawowe w budynku mieszkalnym odniósł do wartości rynkowej całego budynku, tj. 84 000 zł, natomiast w nakładach dodatkowych uwzględnił zużycie techniczne w wartościach rynkowych poszczególnych nakładów. W ustnej opinii uzupełniającej (k. 1137-1137v) biegły podtrzymał złożoną opinię.

W ocenie Sądu biegły w wyczerpujący sposób odniósł się do wszystkich zastrzeżeń podniesionych przez strony, dowodząc ich bezzasadności. W ocenie Sądu opinia sporządzona została w sposób rzetelny, pełny oraz prawidłowy i nie budziła ona wątpliwości. Zdaniem Sądu opinia spełnia wymogi poprawności logicznej, odpowiada wymogom aktualnej wiedzy, a wycena została dokonana w oparciu o właściwe metody.

Sąd podzielił wnioski opinii biegłego D. A. odnośnie wartości rynkowej nieruchomości przy ul. (...) według stanu na dzień 15 sierpnia 2002 r. oraz wartości rynkowej nakładów poniesionych na nieruchomość przez S. i K. J. (1), a także nakładów poniesionych na nieruchomość przez wnioskodawczynię, z następującym zastrzeżeniem wynikającym z ustalonego stanu faktycznego. Sąd ustalił, że wykończenie góry domu oraz dobudowa klatki schodowej była finansowana przez wnioskodawczynię i jej męża (stąd uzasadniony jest wybór wartości rynkowej nakładów poniesionych przez wnioskodawczynię zgodnie z oświadczeniem wnioskodawczyni – k. 1085-1087, str. 19-21 opinii), z tym zastrzeżeniem, że wnioskodawczyni sama przyznała, że uczestnicy partycypowali w kosztach doprowadzenia kanalizacji od ujęcia do budynku w 2/3 oraz w kosztach pokrycia dachu papą w połowie (k. 1043v). Z tego względu należało wprowadzić następujące zmiany. W tabeli na str. 19-20 opinii w wierszu ”dach pokrycie” w kolumnie ”% wykonania elementu” w miejsce współczynnika 5,3 należało wprowadzić współczynnik 2,65, co skutkowało obniżeniem końcowego współczynnika (w wierszu ”ogółem obiekt”) z 27,17% do 24,52% oraz obniżeniem łącznej wartości nakładów na str. 20 opinii z 22 800 zł do kwoty 20 600 zł. Na str. 21 opinii w punktach 4. (wybudowanie przyłącza wodociągowego) i 5. (wybudowanie przyłącza kanalizacyjnego) należało wprowadzić współczynnik korygujący jak na str. 23 opinii – 0,33 i w konsekwencji obniżyć obliczone tam kwoty odpowiednio: z 3000 zł do 990 zł oraz z 4000 zł do 1320 zł. Ostatecznie zatem wartość nakładów poczynionych przez wnioskodawczynię wynosi : 20 600 zł + 490 zł + 3400 zł + 1400 zł + 990 zł + 1320 zł = 28 200 zł.

Zasadniczym przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była nieruchomość położona przy ul. (...) objęta księgą wieczystą (...). Wnioskodawczyni wniosła o ustalenie, że wchodzi ona w skład spadku po K. J. (1) (a tym samym implicite – że wchodzi ona w skład majątku wspólnego małżonków K. i S. J.), ponieważ została nabyta w czasie trwania związku małżeńskiego K. i S. J.. Wnioskodawczyni podnosiła, że nie można przypisać decydującego znaczenia oświadczeniu małżonków co do przynależności nabywanego przedmiotu do majątków małżonków. Wskazywała, że spadkodawczyni K. J. (1) tak jak S. J. pracowała i miała swoje dochody (k. 589-590). Uczestnicy sprzeciwiali się temu wnioskowi, podnosząc, iż nieruchomość została zakupiona przez S. J. w czasie trwania związku małżeńskiego do jego majątku odrębnego na zasadzie surogacji ze środków stanowiących oszczędności zgromadzone przez niego przed zawarciem związku małżeńskiego (k. 41-50)

Bezspornym jest, iż po nabyciu w/w nieruchomości S. J. został wpisany jako wyłączny właściciel do księgi wieczystej (...) i figurował w niej jako wyłączny właściciel w momencie śmierci K. J. (1) (w dniu 15 sierpnia 2002 r.). S. J. przeniósł własność spornej nieruchomości w 2011 r. na J. J. (2), który obecnie figuruje jako wyłączny właściciel w dziale II księgi wieczystej (...). Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tj. z 2016r., poz. 790) domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Wskazane domniemanie przemawia obecnie na rzecz uczestnika J. J. (2). Omawiane domniemanie ma charakter wzruszalny. Jego obalenie może nastąpić w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz w każdym innym postępowaniu, w którym ocena prawdziwości wpisu ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu (uchw. SN z 26.3.1993 r., III CZP 14/93, OSN 1993, Nr 11, poz. 196; wyr. SN z 21.3.2001 r., III CKN 325/00, L.; wyr. SN z 21.6.2011 r., I CSK 555/10, OSN 2012, Nr B, poz. 43 oraz wyr. SN z 9.10.2013 r., V CSK 450/12, L.).

Skoro wnioskodawczyni powołuje się na to, że sporna nieruchomość wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków K. i S. J., to podważa ona domniemanie wynikające z art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Wprawdzie wnioskodawczyni nie zgłosiła roszczenia opartego na art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (żądania usunięcia niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym), jednakże ocena prawdziwości wpisu aktualnego (oraz leżąca u podstaw tej oceny ocena prawdziwości wpisu z daty 15 sierpnia 2002 r.) ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków K. i S. J., a w konsekwencji – co wchodzi w skład spadku po K. J. (1), dlatego należało przyjąć, że domniemanie prawdziwości wpisu wynikające z art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece mogło zostać obalone w niniejszym postępowaniu.

W dniu 28 września 1964 r. (dacie nabycia spornej nieruchomości) obowiązywał Kodeks rodzinny z dnia 27 czerwca 1950 r. (Dz.U. nr 34, poz. 308). W dniu 1 stycznia 1965 r. wszedł jednak w życie Kodeks rodzinny i opiekuńczy. W art. V ustawy – przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz. U. nr 9, poz. 60) wprowadzono zasadę bezpośredniego działania ustawy nowej. Zgodnie z tym przepisem przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stosuje się do stosunków w nim unormowanych, chociażby powstały przed jego wejściem w życie, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Zasada bezpośredniego działania ustawy nowej w odniesieniu do oceny przynależności określonego składnika majątkowego do majątku wspólnego albo też do majątku odrębnego (osobistego) w przypadku małżonków, między którymi istniał ustrój wspólności ustawowej, została potwierdzona w art. VIII ustawy – przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z tym przepisem jeżeli w chwili wejścia w życie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stosunki majątkowe między małżonkami podlegały wspólności ustawowej w rozumieniu kodeksu rodzinnego z 1950 r., składniki majątku małżonków istniejące w chwili wejścia w życie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zalicza się od tej chwili do majątku wspólnego albo do majątku odrębnego stosownie do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W doktrynie wskazuje się, że przepis art. VIII dotyczy sytuacji, w której stosunki majątkowe małżonków, w chwili wejścia w życie KRO, podlegały ustrojowi wspólności ustawowej w rozumieniu KR, a więc gdy małżonkowie przed dniem 1.1.1965 r. nie zawarli małżeńskiej umowy majątkowej. W takim wypadku składniki majątku małżonków istniejące w chwili wejścia w życie KRO zaliczane są – od 1.1.1965 r. – do majątku wspólnego albo też do majątku odrębnego (osobistego), stosownie do postanowień KRO (zasada natychmiastowego działania ustawy nowej). O przynależności składników majątkowych do jednego z tych majątków będzie decydował – zgodnie z postanowieniami KRO – np. ich charakter albo sposób nabycia (J.Gajda, Ustawa – Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. Pietrzykowski, wyd. CH Beck, 2015). Przepisy art. 31-33 kro zostały znowelizowane ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 162 poz. 1691), która weszła w życie z dniem 20 stycznia 2005 r. Ponieważ jednak nowelizacja miała miejsce po dacie śmierci K. J. (1) (po dniu 15 sierpnia 2002 r.), zastosowanie w niniejszej sprawie znajdują przepisy art. 31-33 kro w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1965 r. do dnia 19 stycznia 2005 r.

Art. 31 kro stanowił, iż z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa), zaś przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków. Z kolei obowiązujący wówczas art. 32 kro stanowił, iż dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków, a także dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków. Odrębny majątek każdego z małżonków stanowiły natomiast m.in.

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w dwóch punktach poprzedzających (art. 33 pkt 1-3 kro)

Na tle przytoczonych przepisów w judykaturze wskazuje się, że z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przyjmującego jako zasadę ustawowej wspólności majątkowej, wynika domniemanie faktyczne (art. 231 kpc), oparte na życiowym prawdopodobieństwie, że określone rzeczy z transakcji dokonanej tylko przez jednego z małżonków zostały nabyte z majątku dorobkowego w interesie i na rzecz ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Nabycie rzeczy z majątku odrębnego małżonka musi natomiast wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia tego małżonka, ale z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.5.1985 r., III CRN 119/85, OSPiKA 1986, nr 9-10, poz. 185; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16.10.1997 r., I CKU 130/97, "Prokuratura i Prawo" 1998, nr 2, poz. 34, uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14.12.1984 r., III CRN 270/84, OSNC 1985, nr 9, poz. 134, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 29.1.1993 r., III CZP 172/92, OSNC 1993, nr 6, poz. 110 oraz wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27.1.1999 r., II CKN 408/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 136, wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2003 r., II CKN 1409/00). W judykaturze wskazuje się przy tym, iż nie można przypisać decydującego znaczenia oświadczeniu małżonków, iż nabywany udział w nieruchomości nie należy do majątku dorobkowego, ponieważ samo takie oświadczenie nie może stanowczo wyłączać skutków wynikających z przepisów art. 32-34 kro, w sytuacji pozostawania małżonków w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej. Jej ograniczenie lub wyłączenie możliwe jest oczywiście na mocy małżeńskiej umowy przewidującej taki skutek i zawartej w formie aktu notarialnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2008 r., V CSK 355/07). Ponadto wskazuje się, iż akt notarialny zaświadcza o dokonaniu czynności prawnej (oświadczenia woli) i w tej mierze korzysta z domniemania prawdziwości, oraz domniemania zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Z domniemania zgodności z prawdą nie korzystają natomiast inne, zawarte w akcie notarialnym - zgodnie z wolą stron - stwierdzenia, np. oświadczenia wiedzy. Będące oświadczeniem wiedzy, oświadczenie jednego z małżonków o przynależności nabywanego prawa do jego majątku odrębnego, nie uzyskuje mocy dowodowej należnej dokumentom urzędowym przez fakt złożenia go przed notariuszem i zamieszczenia w akcie notarialnym, a co za tym idzie nie może być uznane za wystarczające dla stwierdzenia, że objęte czynnością prawo majątkowe weszło do tego majątku. Z domniemania zgodności z prawdą oświadczenia w nim zawartego nie korzysta też dokument prywatny z podpisem notarialnie poświadczonym. Uwierzytelnienie podpisu na dokumencie prywatnym nie nadaje mu bowiem charakteru dokumentu urzędowego (art. 245 kpc w zw. z art. 244 kpc) - uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5.5.1993 r., III CZP 52/93, OSNCP nr 12, poz. 218.

Uczestnicy przedłożyli akt notarialny – umowę sprzedaży nieruchomości z dnia 28 września 1964 r. (k. 189-190), na mocy której S. J. nabył działkę nr (...) (tj. obecną nieruchomość przy ul. (...)). W §1 aktu notarialnego S. J. oświadczył, że działkę kupuje ze swojego majątku osobistego oraz że z żoną nie zawierał umów majątkowych małżeńskich. Zgodnie z cytowanym powyżej orzeczeniem oświadczenie wiedzy S. J. złożone w akcie notarialnym o przynależności nabywanego prawa do jego majątku odrębnego nie może być uznane za wystarczające dla stwierdzenia, że objęte czynnością prawo majątkowe weszło do tego majątku, ponieważ jako oświadczenie wiedzy nie korzysta ono z domniemania zgodności z prawdą przynależnego dokumentom urzędowym (aktom notarialnym). Oświadczenie to nie jest wiążące dla Sądu. Nabycie nieruchomości z majątku odrębnego małżonka musi natomiast wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia tego małżonka, ale z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Uczestnicy w odpowiedzi na wniosek podnosili, że spadkodawczyni wiedziała o treści umowy notarialnej i ją akceptowała. Podkreślali to również w swoich zeznaniach. J. J. (2) zeznał, że matka zawsze mówiła „to wszystko jest ojca” (k. 1044). Niezależnie od faktu, iż w ocenie Sądu uczestnicy nie udowodnili tej okoliczności, podnieść należy, iż stan wiedzy bądź też wola spadkodawczyni nie mają znaczenia dla oceny, do jakiego majątku (wspólnego czy osobistego) został nabyty przedmiot majątkowy w czasie trwania związku małżeńskiego. Skutkiem pozostawania małżonków w ustroju wspólności majątkowej jest to, że przepisy art. 32-34 kro rozstrzygają o tym, co stanowi dorobek małżonków i przesądzają o przynależności do tego majątku nabytego przedmiotu, jeżeli stosowanie tych przepisów nie zostało wyłączone małżeńską umową majątkową, o której stanowi art. 47§1 kro.

O zaliczeniu przedmiotów majątkowych do dorobku decyduje przede wszystkim czas ich nabycia; dorobkiem są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub jednego z nich (art. 32 § 1 kro). Jedynie w ściśle i wyczerpująco wymienionych przez kodeks rodzinny i opiekuńczy wypadkach, nabyty w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej przedmiot majątkowy nie zwiększa zasobów dorobku, lecz staje się przedmiotem majątku odrębnego. Artykuł 32 kro wyraża zasadę ogólną, a art. 33 pkt 2-10 kro - wyjątki od tej zasady. Wyjątek stanowi m.in. surogacja przewidziana w art. 33 pkt 3 kro, na którą w połączeniu z art. 33 pkt 1 kro powoływali się uczestnicy postępowania. W świetle powyższych unormowań uzasadnione jest domniemanie faktyczne (art. 231 kpc), iż przedmiot majątkowy, który został nabyty przez małżonków lub jednego z nich w czasie trwania małżeństwa, wszedł do majątku wspólnego. W konsekwencji to strona, która twierdzi, iż jest inaczej, zobowiązana jest udowodnić, iż nabycie nastąpiło ze środków, o których mowa w art. 33 pkt 3 kro. Jeżeli chodzi o surogację, to w postępowaniu dowodowym najpierw musi zostać ustalone, że zostały spełnione jej warunki i dopiero na tej podstawie staje się możliwe stwierdzenie, iż przedmiot nabyty zastąpił poprzedni składnik majątku odrębnego. Strona, twierdząca, że nastąpiła surogacja, obowiązana jest wskazać konkretnie środki finansowe, a także udowodnić, że za te właśnie środki finansowe (a nie inne) nabyła dany przedmiot majątkowy.

Uczestnicy powoływali się na okoliczność, iż sporna nieruchomość została nabyta przez S. J. za oszczędności zgromadzone przed zawarciem związku małżeńskiego. Uczestnicy argumentowali, iż spadkodawczyni K. J. (1) nie posiadała żadnego majątku osobistego, ponieważ pochodziła z biednej, wielodzietnej rodziny. W dniu ślubu nie posiadała żadnego majątku. Uczestnik postępowania S. J. wykonywał natomiast dobrze płatną pracę cieśli, i to wiele lat przed zawarciem związku małżeńskiego, osiągając z tego tytułu znaczne dochody.

W ocenie Sądu uczestnicy nie wykazali, że sporna nieruchomość została nabyta za środki pieniężne zgormadzone przez uczestnika S. J. przed zawarciem związku małżeńskiego (nie wykazali, że nastąpiła surogacja). Za taką oceną przemawia przede wszystkim fakt, że od dnia zawarcia związku małżeńskiego (19 października 1963 r.) do dnia nabycia spornej nieruchomości (28 września 1964 r.) upłynął prawie rok czasu. W tym czasie oboje małżonkowie pracowali. Z akt rentowych K. J. (1) (k. 393) wynika, że w okresie od 16.06.1961 r. do 30.10.1964 r. pracowała ona w zakładach przemysłu lniarskiego. Fakt pracy uczestnika S. J. jest bezsporny. Art. 32 kro stanowił, iż dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków. Skoro po zawarciu związku małżeńskiego oboje małżonkowie pracowali przez prawie rok przed datą nabycia spornej nieruchomości, to nie można wykluczyć, że zgromadzone właśnie w tym okresie oszczędności (które pochodziły z pobranego w tamtym czasie wynagrodzenia za pracę stanowiącego majątek wspólny) posłużyły do nabycia nieruchomości przy ul (...). Na rozprawie w dniu 10 września 2014 r. uczestnik S. J. zeznał, że miał tak duże dochody, że nieruchomość kupił z pensji (k. 532). Później wprawdzie pełnomocnik uczestnika w pismach procesowych podważał tę część jego zeznań, jednakże teza, iż cena za nieruchomość była wyjątkowo niska (stanowiła jego ówczesny miesięczny zarobek) została potwierdzona w zeznaniach złożonych na rozprawie w dniu 10 czerwca 2016 r. (k. 1045v). Uczestnik miał zatem możliwość zaoszczędzić te pieniądze w czasie trwania związku małżeńskiego. Pieniądze zaoszczędzone w czasie trwania małżeństwa stanowiły dorobek zgodnie z art. 32 kro. W sytuacji, w której nie da się stwierdzić, kiedy zaoszczędzone zostały środki finansowe potrzebne do zakupu spornej nieruchomości (przed czy po zawarciu związku małżeńskiego) nie można ponad wszelką wątpliwość stwierdzić, że nastąpiła surogacja, jak twierdził uczestnik. Ciężar dowodu zaistnienia surogacji spoczywał zgodnie z art. 6 kc na uczestniku, który nie przedstawił żadnych niebudzących wątpliwości dowodów na poparcie swojej tezy. Spośród złożonych książeczek oszczędnościowych uczestnika (k. 1042) tylko w jednej są wpisy z lat 60-tych i wpisy te obejmują okres po dacie nabycia spornej nieruchomości. Najwcześniejsza wypłata środków w kwocie 2100 zł pochodzi z dnia 3.09.1965 r., tj. nastąpiła po dacie nabycia spornej nieruchomości. Sąd nie kwestionuje, że uczestnik S. J. był cenionym pracownikiem i pracował przed zawarciem związku małżeńskiego. Okoliczność ta nie dowodzi jednak tego, że zgromadził oszczędności, które trzymał nienaruszone przez okres roku czasu od dnia zawarcia związku małżeńskiego.

Wskutek niewykazania przez uczestników surogacji Sąd ustalił, że nieruchomość przy ul. (...) została nabyta – zgodnie z regułą ogólną – do majątku wspólnego. W konsekwencji uznać należy, że wpis S. J. w dziale II księgi wieczystej (...) w dniu 15 sierpnia 2002 r. był niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym, a S. J. nie był uprawniony do przeniesienia prawa własności spornej nieruchomości w 2011 r. na J. J. (2), wobec czego aktualny wpis J. J. (2) w dziale II księgi wieczystej (...) jest niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym, co skutkuje obaleniem domniemania z art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w punkcie I. sentencji na podstawie art. 31-33 kro w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1965 r. do dnia 19 stycznia 2005 r.

Przepis art. 43 § 1 kro ustanawia zasadę, że z chwilą ustania wspólności ustawowej oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku, który był nią objęty.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w punkcie II. sentencji.

W postępowaniu o dział spadku Sąd ma obowiązek z urzędu ustalić skład i wartość spadku ulegającego podziałowi (art. 684 kpc). Skoro w skład majątku wspólnego S. J. i K. J. (1) wchodziła nieruchomość objęta księgą wieczystą (...), a udział K. J. (1) w majątku wspólnym wynosił połowę, z chwilą otwarcia spadku w dniu 15 sierpnia 2002 r. w skład spadku po K. J. (1) wszedł udział wynoszący ½ części w przedmiotowej nieruchomości wartości 175 450 zł (1/2 x 350 900 zł).

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w punkcie III. sentencji.

Zgodnie z art. 46 kro od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Zgodnie natomiast z art. 1035 kc jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów Tytułu VIII Księgi czwartej Kodeksu cywilnego „Wspólność majątku spadkowego i dział spadku”.

Z powyższego wynika, że zarówno w sprawie o podział majątku wspólnego K. i S. J., jak i w sprawie o dział spadku po K. J. (1) zastosowanie znajdują przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

Art. 211 kc stanowi, że każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Zgodnie z art. 212§1 zd. 1 kc jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Art. 212§3 kc stanowi, że jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.

W dniu 15 sierpnia 2002 r. S. J. stał się wyłącznym właścicielem udziału wynoszącego ½ części w nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) (drugi udział wynoszący ½ części wszedł w skład spadku po K. J. (1)). Sąd usankcjonował ten stan rzeczy, przyznając przedmiotowy udział S. J. w punkcie IV. podpunkt 1. sentencji. Do podziału między spadkobierców pozostał udział wynoszący ½ części, który wszedł w skład spadku po K. J. (1).

Jeśli chodzi o sposób podziału, bezspornym było, iż przedmiotowa nieruchomość powinna przypaść uczestnikom ze spłatą na rzecz wnioskodawczyni. Z tego względu, udział wynoszący ½ części w nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) (stanowiący spadek po K. J. (1)) Sąd przyznał w punkcie IV. podpunkt 2. sentencji na współwłasność S. J. i J. J. (2) w udziałach po ½ części (co oznacza, że każdy z uczestników otrzymał udział w nieruchomości wynoszący ¼ części).

Podsumowując, na skutek podziału majątku wspólnego K. i S. J. oraz działu spadku po K. J. (1), S. J. stanie się współwłaścicielem nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) w udziale wynoszącym ¾ części (1/2 + ¼)., a J. J. (2) współwłaścicielem w udziale wynoszącym ¼ części.

Wartość podlegającego działowi spadku wynosi 175 450 zł (wartość udziału ½ w nieruchomości objętej księgą wieczystą (...)). Natomiast udziały poszczególnych spadkobierców w spadku wynoszą:

- S. J. – 1/3

- J. J. (2) – 1/3

- J. J. (1) – 1/3

Mnożąc wskazane udziały przez wartość spadku, otrzymujemy następujące udziały finansowe poszczególnych spadkobierców w spadku:

- S. J. – 58 483,33 zł

- J. J. (2) – 58 483,33 zł

- J. J. (1) – 58 483,33 zł

Zgodnie z udziałami po dziale spadku, przyznane każdemu ze spadkobierców przedmioty majątkowe powinny mieć taką właśnie wartość. Jeśli przyznany udział będzie miał wartość większą, współwłaściciel taki będzie musiał spłacić tytułem wyrównania wartości udziałów tych współwłaścicieli, którzy otrzymali udziały mające mniejszą wartość niż ich udział finansowy.

Udział spadkodawczyni w nieruchomości uczestnicy otrzymali na współwłasność w udziałach po połowie, co oznacza, że każdy z nich otrzymał udział w nieruchomości wynoszący ¼ wartości 87 725 zł. Wartość przedmiotów majątkowych, które otrzymali spadkobiercy przedstawiają się zatem następująco:

- S. J. – 87 725 zł

- J. J. (2) – 87 725 zł

- J. J. (1) – 0 zł

W stosunku do swojego udziału uczestnicy otrzymali za dużo:

- S. J. – o 29 241,66 zł (87 725 zł – 58 483,33 zł)

- J. J. (2) – o 29 241,66 zł (87 725 zł – 58 483,33 zł)

W takich kwotach uczestnicy winni spłacić wnioskodawczynię, która w wyniku podziału nie otrzymała żadnych przedmiotów majątkowych ze spadku.

Sąd w myśl art. 212 § 3 kc rozłożył spłaty należne wnioskodawczyni od uczestników na raty, mając na uwadze ich sytuację finansową.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w pkt IV.-V. sentencji na podstawie art. 211 kc, 212 kc w zw. z art. 1035 kc.

Pełnomocnik wnioskodawczyni w załączniku do protokołu rozprawy z dnia 2 marca 2015 r. wniósł o zasądzenie na jej rzecz udziału w wysokości 1/6 masy spadkowej „wraz z nakładami z majątku wspólnego małżonków J. na majątek wspólny K. i S. J.” w wysokości 94 133,32 zł (k. 580).

Tego rodzaju nakłady niewątpliwie nie podlegają rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego K. i S. J., ponieważ nie stanowią nakładów ani z majątku osobistego K. J. (1) na majątek wspólny K. i S. J. (lub odwrotnie) ani nakładów z majątku osobistego S. J. na majątek wspólny K. i S. J. (lub odwrotnie), dlatego żądanie ich rozliczenia nie znajduje usprawiedliwienia w treści art. 45§1 kro. Żądanie wnioskodawczyni należało zakwalifikować jako żądanie rozliczenia nakładów na spadek w trybie art. 686 kpc w postępowaniu o dział spadku po K. J. (1), ponieważ w skład spadku po K. J. (1) weszła część majątku wspólnego K. i S. J. w postaci udziału w spornej nieruchomości. Jakkolwiek sformułowanie roszczenia przez pełnomocnika wnioskodawczyni nie jest precyzyjnie, to jednak z jej pism procesowych niewątpliwie wynika wola rozliczenia nakładów czynionych przez nią w latach 1989-1999, a należy pamiętać o tym, że w postępowaniu cywilnym powód (wnioskodawca) ma obowiązek przytoczyć okoliczności faktyczne uzasadniających żądanie, nie ma natomiast obowiązku podawać podstawy prawnej swojego żądania. Ponadto należy mieć na uwadze, że sformułowanie „nakłady na majątek wspólny K. i S. J.” (w miejsce sformułowania „nakłady na spadek po K. J. (1)”) jest wynikiem dokonanej przez pełnomocnika wnioskodawczyni kwalifikacji prawnej stanu faktycznego, ponieważ pojęcie „majątku wspólnego” jest pojęciem prawnym.

Zgodnie z art. 686 kpc w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu poczynionych na spadek nakładów.

Z żądaniem wnioskodawczyni dotyczącym rozliczenia nakładów poczynionych na spadek wiąże się szereg zagadnień prawnych, które dotychczas nie były przedmiotem analizy w pismach pełnomocników stron postępowania.

Po pierwsze wskazać należy, że nakłady czynione przez wnioskodawczynię w momencie ich dokonywania (na przestrzeni lat 1989-1999) nie były nakładami na spadek po K. J. (1), lecz były nakładami na majątek wspólny K. i S. J., gdyż w tamtym okresie spadkodawczyni jeszcze żyła. Dopiero w momencie śmierci wnioskodawczyni w dniu 15 sierpnia 2002r. nakłady te niejako stały się ( post factum) nakładami na spadek w zakresie przysługującego spadkodawczyni udziału ½ części w nieruchomości. Chociaż przepis art. 686 kpc mówi o nakładach na spadek, tj. dotyczy nakładów dokonywanych po śmierci spadkodawcy, to jednak w ocenie Sądu nie ma podstaw do tego, by wykluczyć jego zastosowanie w drodze analogii do nakładów czynionych na przedmioty majątkowe, które weszły do masy spadkowej po dacie dokonania nakładów.

Po drugie, wskazać należy, iż nakłady dokonywane były przez wnioskodawczynię wspólnie z jej mężem, dlatego roszczenie o ich zwrot weszło do majątku wspólnego wnioskodawczyni i jej męża, który jest osobą trzecią w stosunku do stron postępowania działowego.

W doktrynie wskazuje się w tym kontekście, że w zakresie obowiązywania art. 686 kpc mieszczą się jedynie roszczenia dotyczące nakładów poniesionych przez współspadkobiercę na przedmiot należący do spadku, co wyklucza orzekanie w postępowaniu działowym o nakładach osoby trzeciej na przedmiot spadkowy, jak też o nakładach poczynionych przez współspadkobiercę na przedmiot niebędący składnikiem spadku (System Prawa Prywatnego, Tom 10, red. Kordasiewicz, wyd. 3, komentarz do art. 686 kpc). Jako zasadę przyjmuje się, że dochodzenie w trybie art. 686 kpc roszczeń z tytułu nakładów na przedmiot spadkowy – ze skutkami określonymi w art. 618 § 2 i 3 w zw. z art. 688 KPC – jest możliwe tylko wtedy, gdy podmiotami takiego roszczenia są wyłącznie współspadkobiercy, którzy poczynili wspomniane nakłady. Jeżeli zatem choćby jedną ze stron okazała się osoba trzecia, dochodzenie roszczenia będzie dopuszczalne tylko w odrębnym procesie. W konsekwencji roszczenia osoby trzeciej o poniesione przez nią na przedmiot spadkowy nakłady nie są rozpoznawane w postępowaniu o dział spadku nawet wówczas, gdy osoba taka jest uczestnikiem postępowania działowego. Nieco odmienne zasady obowiązują w przypadku gdy osobą trzecią jest małżonek współspadkobiercy uczestniczącego w dziale spadku (współwłaściciela uczestniczącego w zniesieniu współwłasności). W uchwale z dnia 2 kwietnia 1982 r., III CZP 10/82, oceniając roszczenia o zwrot nakładów dokonanych z majątku wspólnego małżonków na nieruchomość, której współwłaścicielem był jeden z nich, Sąd Najwyższy stwierdził, że małżonkowie mogą dochodzić roszczenia o zwrot nakładów dokonanych z majątku wspólnego małżonków na nieruchomość, której współwłaścicielem był jeden z nich, od współwłaściciela, któremu własność tej nieruchomości została przyznana w postępowaniu o zniesienie współwłasności, mimo że małżonek, będący współwłaścicielem, w tym postępowaniu tego roszczenia nie zgłosił (art. 618 kpc). W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, że pieniężne roszczenie z tytułu nakładów jest ze swej natury roszczeniem o świadczenie podzielne (art. 379 § 2 kc). Dlatego w wypadku, gdy takie roszczenie przypada ze względu na wspólne dokonanie nakładów kilku osobom, dzieli się na kilka samodzielnych wierzytelności, a każda z tych wierzytelności może być dochodzona przez każdego uprawnionego, z zachowaniem szczególnych przesłanek jego dotyczących. Zasady tej nie można jednak stosować do sytuacji, gdy roszczenie, o którym mowa, przypada małżonkom i stanowi składnik ich majątku wspólnego. Z przedmiotowego orzeczenia wynika, że roszczenie małżonków o zwrot nakładów na spadek może być dochodzone zarówno w procesie, jak również w sprawie o dział spadku, w której jeden z małżonków występuje jako współspadkobierca (jak to ma miejsce w niniejszej sprawie). Za dopuszczalnością dochodzenia w niniejszym postępowaniu przez wnioskodawczynię roszczenia o zwrot nakładów na spadek stanowiącego składnik majątku wspólnego jej i jej męża przemawia również treść art. 36§2 kro, zgodnie z którym każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku. Dochodzenie roszczenia stanowiącego składnik majątku wspólnego należy zakwalifikować jako czynność zachowawczą, zmierzającą do zachowania wspólnego majątku.

Wartość nakładów wnioskodawczyni na nieruchomość objętą księgą wieczystą (...) wyniosła 28 200 zł. Ponieważ w skład spadku po K. J. (1) wchodzi udział w wysokości ½ części w nieruchomości, wnioskodawczyni może dochodzić jedynie zwrotu połowy tej kwoty, tj. kwoty 14 100 zł. Skoro udział spadkodawczyni w nieruchomości został przyznany uczestnikom S. J. i J. J. (2) po połowie, to zachowują oni wartość tych nakładów i każdy z nich winien zwrócić wnioskodawczyni połowę tej kwoty, tj. kwotę 7 050 zł. Płatność tych kwot Sąd skorelował z płatnością rat z tytułu wyrównania udziałów w majątku wspólnym i odroczył na okres 4 lat na podstawie art. 320 kpc, biorąc pod uwagę sytuację finansową uczestników.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w punktach VI. i VII. sentencji na podstawie art. 686 kpc per analogiam i art. 320 kpc.

W odpowiedzi na wniosek uczestnicy wnieśli o zasądzenie od wnioskodawczyni zwrotu 1/3 kosztów pochówku spadkodawczyni. Uczestnicy załączyli odpowiednie rachunki (k. 180-186). Wnioskodawczyni podnosiła natomiast, że dług spadkowy związany z kosztami pogrzebu i pochówku K. J. (1) może obejmować wyłącznie koszt wykupienia jednego miejsca na cmentarzu oraz koszt zakupu pomnika dla jednej osoby, podczas gdy z przedłożonych rachunków wynika, że koszty te zostały poniesione na dwie osoby, a nie jedną.

Zgodnie z art. 686 kpc w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu spłaconych długów spadkowych. Zgodnie zaś z art. 922§3 kc do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku.

Roszczenie uczestników o zwrot kosztów pochówku spadkodawczyni było usprawiedliwione co do zasady. Wątpliwości wzbudziła jednak ich deklarowana przez uczestników wysokość. Ponieważ pokwitowanie wpłaty na k. 181 wystawione przez firmę (...) na kwotę 5314,50 zł dotyczy zapłaty za usługę pogrzebową, a faktura VAT na k. 184 wystawiona przez firmę (...) na kwotę 3541 zł również dotyczy różnego rodzaju usług pogrzebowych, Sąd uznał, że dokumenty te mogą dotyczyć tej samej usługi (tym bardziej, że jeden stanowi pokwitowanie wpłaty, drugi fakturę, a wpłaty mogą być dokonywane na różne faktury) i uwzględnił jedynie kwotę wyższą (5314,50 zł), z pominięciem kwoty niższej (3541 zł). Sąd pominął również należność wynikającą z faktury na k. 185, ponieważ została ona wystawiona 2 miesiące po pogrzebie. W przypadku faktury na k. 181 za wykopanie miejsca na grób i rachunku na k. 184 dotyczącego zaliczki na pomnik Sąd uwzględnił zastrzeżenia wnioskodawczyni i podzielił wynikające z nich kwoty przez dwa, ponieważ dotyczyły wykopania miejsca na grób i pomnika dla dwóch osób, a nie jednej. Ostatecznie więc suma wydatków poniesionych przez uczestnika S. J. na pochówek spadkodawczyni wynosi 7 590 zł, na co składa się suma kwot 370 zł (k. 181), 5314,50 zł (k. 181), 852 zł (k. 182), 53,50 zł (k. 183) oraz 1000 zł (k. 184). Z dokumentów na kartach 179-180 wynika , że S. J. otrzymał kwotę 5 811 złotych tytułem ubezpieczenia i świadczeń ZUS. Różnica wynosi 1 779 zł (7 590 zł – 5 811 zł). Tak więc wnioskodawczyni i uczestnik J. J. (2) winni zwrócić mu kwoty po 593 zł (1/3 x 1 779 zł).

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w punkcie VIII. sentencji na podstawie art. 686 kpc.

Dotychczas uczestnicy wpłacili łącznie kwotę 2000 zł tytułem zaliczki na wydatki (k. 367, 1050), co w przeliczeniu na każdego z uczestników z osobna daje kwotę 1000 zł. Wnioskodawczyni wpłaciła łącznie kwotę 1500 zł tytułem zaliczki na wydatki (k. 370, 1049). Koszty poniesione w sprawie obejmują wynagrodzenie biegłego D. A. za sporządzone opinie na łączną kwotę 3400,01 zł (k. 449, 1096). Każdą ze stron powinna obciążać 1/3 tej kwoty, tj. kwota 1133,33 zł. Z powyższego wynika zatem, że wnioskodawczyni uiściła o 366,67 zł za dużo (1500 zł - 1133,33 zł), a uczestnicy S. J. i J. J. (2) o 133,33 zł za mało (1133,33 zł – 1000 zł).

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w punktach X. i XI. sentencji.

O pozostałych kosztach orzeczono na podstawie ąrt. 520§1 k.p.c.