Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 grudnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Joanna Składowska

Sędziowie SSO Antoni Smus

SSR del. Robert Pabin

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 20 grudnia 2017 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku D. S.

z udziałem M. S.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni i uczestnika postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 21 sierpnia 2017 roku, sygnatura akt I Ns 755/10

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w punktach I, II i III w ten tylko sposób, że:

a)  w punkcie I wyeliminować ze składu majątku wspólnego pożytki opisane w podpunkcie 6;

b)  w punkcie II przyznać na wyłączną własność M. S. składniki wymienione w punkcie I podpunktach 1, 3, 4 a) i c) oraz 5, a na rzecz D. S. składniki wymienione w punkcie I podpunkt 2 oraz 4b);

c)  w punkcie III obniżyć zasądzoną na rzecz wnioskodawczyni kwotę z 759652 złotych do 391132 (trzysta dziewięćdziesiąt jeden tysięcy sto trzydzieści dwa) złotych;

1.  oddalić apelacje wnioskodawczyni i uczestnika w pozostałej części;

2.  ustalić, że każde z zainteresowanych ponosi koszty związane ze swoim udziałem w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Ca 443/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z 21 sierpnia 2017 r., wydanym w sprawie sygn. akt

I Ns 755/10, Sąd Rejonowy w Wieluniu:

- w pkt I ustalił, że w skład majątku wspólnego wnioskodawczyni D. S. i uczestnika postępowania M. S. wchodzą:

1. zabudowana nieruchomość położona w R. gminie C. składająca się z działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...) o łącznej powierzchni 2,4172 ha, objęta księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieluniu V Wydział Ksiąg Wieczystych Kw Nr (...) o wartości 565 141,00 złotych, na której prowadzona jest działalność gospodarcza pod firmą Przedsiębiorstwo (...) z siedzibą w R.;

2. zabudowana nieruchomość położona w G. gminie W. składająca się z działki oznaczonej numerem ewidencyjnym (...) o powierzchni 1,40 ha, objęta księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieluniu V Wydział Ksiąg Wieczystych Kw Nr (...) o wartości 279 220,00 złotych;

3. nakłady na zabudowaną nieruchomość położoną w W. przy ul. (...) składającą się z działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...) o łącznej powierzchni 0,0952 ha, objęta księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieluniu V Wydział Ksiąg Wieczystych Kw Nr (...) o wartości 228 029,00 złotych;

4. ruchomości:

a) składniki wyposażenia domu w W. przy ul. (...) wymienione w opinii sporządzonej przez biegłego sądowego B. M. w dniu 06 grudnia 2012 roku k. 916-917 w pkt 7.3 w poz. od 1 do 45 o łącznej wartości 28 855,00 złotych,

b) składniki wyposażenia domu w G. przy ul. (...) wymienione w opinii sporządzonej przez biegłego sądowego B. M. w dniu 06 grudnia 2012 roku k. 917 w pkt 7.3 w poz. od 49 do 52 o łącznej wartości 3 250,00 złotych,

c) pojazdy stanowiące składniki Przedsiębiorstwo (...) z siedzibą w R.:

- samochód ciężarowy marki (...) o nr rej. (...) o wartości

9 800,00 złotych,

- naczepa ciężarowa marki „. (...) (...) o nr rej. (...) o wartości

5 300,00 złotych,

- naczepa ciężarowa marki (...)” o nr rej. (...) o wartości 13 000,00 złotych,

- samochód ciężarowy marki „. (...)” o nr rej. (...) o wartości 6 300,00 złotych,

- ładowarka marki „. (...)” o wartości 40 000,00 złotych;

5. wierzytelność z tytułu zbycia pozostałych, poza wymienionymi w pkt 4c), pojazdów stanowiących składniki Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w R. o wartości 168 309,00 złotych;

6. pożytki z tytułu wyłącznego korzystania przez uczestnika postępowania M. S. z nieruchomości w W. przy ul. (...), objętej księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieluniu V Wydział Ksiąg Wieczystych Kw Nr (...) o wartości 178 600,00 złotych;

- w pkt II dokonał podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika postępowania oraz zniesienia współwłasności w ten sposób, że składniki majątkowe wymienione w pkt I 1-3, 4a i c, 5-6) przyznał na wyłączną własność M. S., a składniki majątkowe wymienione w pkt I 4b) na wyłączną własność D. S.;

- w pkt III zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni tytułem dopłaty do wyrównania udziału w majątku wspólnym kwotę 759 652,00 złotych, płatną jednorazowo w terminie miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi jej płatności;

- w pkt IV oddalił wnioski o ustalenie nierównych udziałów;

- w pkt V oddalił wniosek D. S. o zabezpieczenie poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej;

- w pkt VI cofnął wnioskodawczyni zwolnienie od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych i nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa - Sąd Rejonowy w Wieluniu tytułem nieuiszczonych kosztów postępowania:

- od D. S. kwotę 2 569,31 złotych,

- od M. S. kwotę 1 569,31 złotych;

- w pkt VII zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania kwotę 3 858,66 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania;

- w pkt VIII oddalił w pozostałej części wnioski zainteresowanych o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania i ustalił, że zainteresowani ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie w kwotach dotychczas przez siebie wydatkowanych.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

D. S. i M. S. zawarli związek małżeński w dniu 24 września

1983 r. w W.. W 1979 r. G. i S. S. (1) - rodzice uczestnika postępowania, z myślą o swoich synach A. i M., zakupili zabudowaną nieruchomość w W. przy ul. 18 stycznia, na której to nieruchomości po ślubie zamieszkali małżonkowie D. i M. S.. W starym budynku mieszkalnym posadowionym na nieruchomości, udostępnionym młodym małżonkom przez rodziców M. S., G. i S. S. (1) na potrzeby małżonków przeprowadzili niezbędne remonty.

W 1984 r. małżonkom S. urodził się pierwszy syn G.. Po ukończonych w 1985 r. studiach (...) odbył roczną służbę wojskową. Następnie przez trzy lata pracował w Wojewódzkim Ośrodku (...) w K. i równocześnie był zatrudniony jako nauczyciel w szkole zawodowej oraz instruktor nauki jazdy. Potem przez dwa lata pracował w Rolniczej Spółdzielni (...), a przez kolejne sześć lat był prezesem Gminnej Spółdzielni Produkcyjnej w M.. D. S., z przerwą na urodzenie synów, do 1996 r. pracowała m.in. w księgowości w banku (...) w W., następnie w hurtowni przemysłowej w (...)u oraz w urzędzie statystycznym.

Po ślubie na darowanej M. S. jeszcze przed ślubem nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) przez rodziców uczestnika, małżonkowie S. wspólnie rozpoczęli budowę własnego domu. (...) na budowę były także darowane małżonkom przez rodziców M. S., którzy gromadzili je z przeznaczeniem na budowę dla starszego syna A.. Początkowo wykonane zostały przyłącza wodne i kanalizacyjne. W maju 1985 r. małżonkowie zawarli umowę na wykonanie ław fundamentowych, fundamentów i piwnic wraz ze schodami. W styczniu 1987 r. dom małżonków S. znajdował się w stanie surowym. Podczas nieobecności M. S., związanej z odbywaniem przez niego służby wojskowej, nad pracami budowlanymi czuwała D. S., która mogła liczyć na pomoc i wsparcie swoich teściów, którzy m.in. poza pomocą finansową w opłaceniu pracowników budowy, zakupili dla małżonków także płytki do łazienki. W 1988 r. uzyskano pozwolenia oraz kontynuowano budowę i wykończenie budynku mieszkalnego. Celem dalszego finansowania przedmiotowej inwestycji małżonkowie wspólnie zaciągnęli kredyt hipoteczny.

W grudniu 1991 r. małżonkowie przeprowadzili się do domu przy ul. (...) w W., do którego zakupili, ale także otrzymali w prezencie, przedmioty codziennego użytku i elementy wyposażenia.

W styczniu 1993 r., M. S., zajmujący wtedy stanowisko prezesa GS w M., posiadający w związku z tym wiedzę, doświadczenie i niezbędne kontakty handlowe, podjął decyzję o powołaniu spółki rodzinnej o podobnym profilu działalności. Mając na uwadze, iż z racji pełnionej funkcji, nie mógł sam założyć takiej działalności ani w niej oficjalnie uczestniczyć, spółka została zawiązana przez D. S., K. D. - siostrę M. S. i jego brata A. S.. Przedmiotem działalności spółki był m.in. handel hurtowy i detaliczny stacjonarny artykułami przemysłowymi, spożywczymi i rolno spożywczymi pochodzenia krajowego i zagranicznego, produkcja podłoży ogrodniczych, usługi w zakresie konfekcjonowania nawozów mineralnych i naturalnych oraz środków ochrony roślin, chemizacji, dezynsekcji i doradztwa rolnego.

W 1995 r., z prowadzenia wspólnej działalności gospodarczej w ramach przedsiębiorstwa (...) zrezygnował A. S., a następnie w 1996 r. również K. D.. Tym samym, dalsza działalność gospodarcza prowadzona była pod nazwą (...) D. S., a rok później, po rezygnacji ze stanowiska prezesa GS w M. i formalnym połączeniu działalności małżonków D. i M. S. pod nazwą (...) D. i M. S..

Przedsiębiorstwo (...) i M. S. rozwijało się i przynosiło znaczne dochody. W ramach przedsiębiorstwa (...) małżonkowie S., na potrzeby spółki, ale także własne i rodziny, zakupili m.in. samochód ciężarowy marki (...) o nr rej. (...), naczepę ciężarową marki „. (...) (...)” o nr rej. (...), naczepę ciężarową marki „(...) o nr rej. (...), samochód ciężarowy marki „. (...)” o nr rej. (...), ładowarkę marki „. (...)”, naczepę ciężarową marki „. (...)” o nr rej. (...), naczepę ciężarową marki (...) o nr rej. (...), naczepę ciężarową marki „. (...)” o nr rej. (...), ciągnik samochodowy marki „. (...) (...)” o nr rej. (...), ciągnik samochodowy marki „. (...) (...)” o nr rej. (...), ciągnik samochodowy marki „(...)” o nr rej. (...), ciągnik samochodowy marki „. (...) (...) A.” o nr rej. (...), samochód osobowy marki (...) o nr rej. (...), motorower marki „P. (...)” o nr rej. (...), naczepę ciężarową - skrzyniową marki „. (...)” o nr rej. (...), ciągnik samochodowy marki „R. (...)” o nr rej. (...), ciągnik samochodowy marki (...) o nr rej. (...) oraz naczepę uniwersalną marki „. (...) (...)” o nr rej. (...).

W dniu 11 kwietnia 1994 r. małżonkowie S. w ½ oraz K. D. wraz z mężem A. D. (1) w ½ części, zakupili nieruchomość w R., stanowiącą działkę nr (...) o powierzchni 4,93 ha. Na nowo zakupioną nieruchomość przeniesiona została działalność przedsiębiorstwa (...), prowadzona ówcześnie przez D. S. i K. D.. W maju 1996 r. dokonano podziału działki nr (...), w wyniku czego powstały działki oznaczone numerami ewidencyjnymi (...) o powierzchni 0,3782 ha, (...) o powierzchni 2,4171 ha, 425/45 o powierzchni 0,0922 ha oraz 425/46 o powierzchni 2,0390 ha. Kiedy w 1996 r., K. D. zrezygnowała z prowadzenia wspólnej działalności gospodarczej, umową o zniesienie współwłasności z dnia 25 września 1996 r., zawartą przed notariuszem A. M. z Kancelarii Notarialnej w W. za Nr Rep. (...), D. i M. S. oraz K. i A. D. (1) dokonali zniesienia współwłasności działki nr (...), która w wyniku podziału stanowiła działkę oznaczoną numerem ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,3782 ha, działkę oznaczoną numerem ewidencyjnym (...) o powierzchni 2,4171 ha zabudowaną murowanymi wiatami oraz murowanym spichlerzem, działkę oznaczoną numerem ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,0922 ha oraz działkę oznaczoną numerem ewidencyjnym (...) o powierzchni 2,0390 ha zabudowaną murowaną oborą i stodołą oraz wagą wozową w ten sposób, że działki nr (...) o powierzchni łącznej 2,4172 ha nabyli D. i M. S., działkę nr (...) o powierzchni 2,4171 ha nabyli K. i A. D. (2), natomiast działka nr (...) nadal pozostała we współwłasności D. i M. małżonków S. oraz K. i A. małżonków D.. Następnie, w 2000 r., małżonkowie S. odkupili od K. i A. D. (2) przypadający im udział wynoszący ½ część we własności nieruchomości oznaczonej nr działki (...) oraz działkę nr (...) stanowiącą teren zabudowany murowanymi wiatami oraz murowanym spichlerzem, a także pastwisko i rolę. Nieruchomość odkupiona od małżonków D. została darowana najstarszemu synowi G. S..

Działka nr (...) użytkowana była rolniczo, natomiast na działce nr (...), częściowo utwardzonej płytami betonowymi i kostką brukową zlokalizowane zostały zabudowania i tam też obecnie znajduje się siedziba i miejsce prowadzonej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa (...). Nadto, część działki o powierzchni 0,943 ha wykorzystywana jest także rolniczo. We frontowej części działki znajduje się pierwszy budynek magazynowy. Na terenie nieruchomości znajdują się również jednokondygnacyjny budynek wagi o konstrukcji metalowej, wybudowany w latach 60-tych XX wieku oraz jednokondygnacyjny o konstrukcji murowanej, magazyn paliw wraz z wykonaną instalacją do tankowania samochodów: zbiornik i dystrybutor. Do budynku magazynowego w 1999 r. małżonkowie S. rozpoczęli dobudowywanie budynku biurowego, składającego się z dwóch części: biurowej i gospodarczej.

Małżonkowie S. wypracowywane środki finansowe z działalności przedsiębiorstwa (...) inwestowali m.in. w zakup nieruchomości, m.in. zabudowaną nieruchomość gruntową położoną w G. gminie W., składającą się z działki nr (...) o powierzchni 1,40 ha, stanowiącą rolę i nieużytki, objętą księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieluniu Kw Nr (...). Na nieruchomości tej posadowiony był jednokondygnacyjny budynek mieszkalno - garażowy oraz budynek gospodarczo - magazynowy. Na nieruchomości tej hodowali m.in. gęsi, a budynek mieszkalny wynajmowali lokatorom. Wykorzystywali nieruchomość głównie rekreacyjnie. M. S. wykonał tam dla siebie staw rybny, który zarybiał, aby móc przyjeżdżać i łowić ryby. Obecnie część mieszkalną budynków zamieszkują lokatorzy, którzy wynajęli te pomieszczenia od D. S., a M. S. przyjeżdża tam kosić trawę i łowić ryby.

Małżonkowie S. w trakcie trwania związku małżeńskiego wspierali również siostrę D. S. K. P., kiedy ta na zakupionej przez siebie nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) w G. w 2002 r. rozpoczęła budowę wymarzonego domu. Podczas trwania budowy K. P. zamieszkała razem z małżonkami S., gdyż sprzedała swoje mieszkanie w W., a pozyskane z tego tytułu środki przeznaczyła na budowę. Nadto M. S. udostępniał swojej szwagierce niezbędny do pracy sprzęt budowalny, woził materiały, zlecał wykonywanie niektórych prac budowlanych swoim pracownikom. Część materiałów budowlanych przeznaczonych na budowę domu szwagierki kupowana była przez M. i D. S.. K. P. zamieszkała w budowanym przez siebie domu w 2003 r. Poza pomocą przy budowie domu, szwagierka mogła liczyć również na pomoc materialną ze strony małżonków S. podczas jej walki z chorobą nowotworową. K. P. nie była zamężna, nie miała dzieci, a młodszą siostrę D. wychowywała jak swoje dziecko, zastępując jej matkę. Pomagała siostrze w wychowaniu synów, wspierała młodych małżonków, pomagając im rozwiązywać pojawiające się problemy małżeńskie. Małżonkowie S. darzyli K. P. dużym szacunkiem i byli jej wdzięczni za okazywaną im pomoc i wsparcie. Tym samym, kiedy K. P. zachorowała na chorobę nowotworową, mogła z kolei liczyć na pomoc i wsparcie ze strony swojej siostry D. i szwagra M., który na jej leczenie przekazywał znaczne kwoty pieniędzy. K. P. zawsze podkreślała, że po jej śmierci dom ten ma przypaść rodzinie S.. W dniu 2 lutego 2006 r., w Kancelarii Notarialnej w W. przed notariuszem D. K. za Nr Rep.(...) K. P. darowała D. S. zabudowaną nieruchomość, stanowiącą działkę nr (...) położoną w G..

D. S., pracowała zawodowo, z przerwą na urodzenie i wychowanie dzieci, do 1996 r., kiedy to stała się wyłącznym udziałowcem w prowadzonej dotychczas wspólnie z rodzeństwem męża przedsiębiorstwie (...).

Pomimo dobrej sytuacji materialnej małżonków, stosunki osobiste między nimi nie układały się najlepiej. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy była choroba alkoholowa M. S.. Konsekwencją tego było rozwiązanie przez rozwód bez orzekania o winie związku małżeńskiego zainteresowanych orzeczone wyrokiem Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 07 listopada 2005 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I 1 C 630/05. Przedmiotowe orzeczenie uprawomocniło się w dniu 29 listopada 2005 r.

Po rozwodzie małżonkowie S., podjęli próbę scalenia na nowo rodziny.

W grudniu 2005 r. pojechali wspólnie na święta do K. i po powrocie podjęli decyzję o dalszym wspólnym życiu i mieszkaniu w domu przy ul. (...) w W..

W grudniu 2005 r., pozostający w konkubinacie D. i M. S., z uwagi na zmiany przepisów dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej i wyeliminowaniu możliwości prowadzenia działalności zarejestrowanej na imiona obojga małżonków pod jednym wpisem w ewidencji, jako formy prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, podjęli decyzję, iż dalsza działalność gospodarcza przedsiębiorstwa (...) i M. S., odbywać się będzie już tylko i wyłącznie przez M. S. w ramach przedsiębiorstwa (...). Celem dopełnienia wszelkich związanych z tych formalności, zainteresowani zawarli w dniu 29 grudnia 2005 r. umowę, na mocy której M. S. z dniem 1 stycznia 2006 r. zobowiązał się przejąć na rzecz przedsiębiorstwa (...) wszelkie kredyty bankowe, zobowiązania i umowy leasingowe zawarte przez przedsiębiorstwo (...) i D. S., a także wszelkie zobowiązania i należności wynikające z dostaw towarów i usług, środki finansowe znajdujące się na rachunkach bakowych i w kasie przedsiębiorstwa, środki trwałe przedsiębiorstwa. W lutym 2006 r. D. S. złożyła oświadczenie o zrzeczeniu się licencji przewozowej na wykonywanie międzynarodowego przewozu drogowego. W dniu 28 lutego 2006 r. licencja na wykonywanie międzynarodowego zarobkowego przewozu drogowego została wydana na rzecz Przedsiębiorstwa (...). Uczestnik postępowania, prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą Przedsiębiorstwo (...) w R. przejął również od D. S., prawa i obowiązki wynikające z umowy leasingu nr (...).

D. S. została zatrudniona przez byłego męża w przedsiębiorstwie (...) i upoważniona do pobierania z kasy, a także kont firmowych przedsiębiorstwa pieniędzy, dysponując m.in. kartą bankomatową. Pobierane środki pieniężne przeznaczała na potrzeby własne i rodziny. D. i M. S. nadal wspólnie podejmowali decyzje odnośnie posiadanego przez nich majątku, którego to majątku, pomimo orzeczonego prawomocnie rozwodu, w żaden sposób nie podzielili między sobą. Dokonywano także sprzedaży pojazdów, a M. S. nie podzielił się z D. S. pozyskanymi z tego tytułu pieniędzmi.

Pod koniec listopada 2009 r., po powrocie z sanatorium i podjęciu decyzji o ostatecznym zakończeniu wspólnego życia, D. S., wyprowadziła się z domu przy ul. (...) i zamieszkała w G. w domu po siostrze K. P.. W styczniu 2010 r. wnioskodawczyni została zwolniona z pracy w Przedsiębiorstwie (...).

Aktualnie D. S. mieszka w domu będącym jej własnością, przejętym po siostrze K. P.. Nie pracuje. Wyprowadzając się z domu nie zabrała żadnych cennych ruchomości, czy nieruchomości. Ponadto, jest wyłączną właścicielką gruntów rolnych położonych w S., gmina J., powiat (...), stanowiących działki nr: (...) o pow. 0,25 ha, (...) o pow. 0,34 ha, (...) o pow. 0,28 ha, (...) o pow. 0,25 ha, (...) o pow. 0,07 ha, (...) o pow. 0,45 ha, (...) o pow. 0,07 ha, (...) o pow. 0,13 ha, (...). 0,73 ha oraz nr (...) o pow. 0,31 ha, do których to nieruchomości rolnych pobiera dopłaty unijne.

Natomiast uczestnik postępowania mieszka w domu w W. przy ul. (...) razem ze swoją partnerką życiową oraz ich wspólnym 5 - letnim synem. Nadal prowadzi działalność gospodarczej pod nazwą Przedsiębiorstwo (...) w R. oraz dodatkowo prowadzi gospodarstwo rolne na gruntach rolnych położonych w R. i G., w tym na gruntach rolnych syna G..

W posiadaniu M. S. pozostały wszystkie nieruchomości i ruchomości, w tym pojazdy wykorzystywane w ramach przedsiębiorstwa (...), wyposażenie domu oraz wyposażenie i urządzenia nieruchomości w R.. D. S., mimo iż fizycznie nie zajmuje się wspólną nieruchomością w G., nie przebywa tam na stałe, odwiedzając ją jedynie raz, dwa razy do roku, pobiera czynsz od mieszkających na tej nieruchomości lokatorów. M. S. nie żądał od byłej żony D. S. rozliczenia się z nim z pozyskanych z tego tytułu środków. Z kolei M. S., na wspólnej nieruchomości w G. dba o użytki zielone oraz o znajdujący się na tej posesji staw rybny, który zarybia i z którego rekreacyjnie korzysta. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej wykorzystuje nadal pojazdy i naczepy samochodowe zakupione w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej z D. S., które to ruchomości wraz z nieruchomością w R. i znajdującymi się tam zabudowaniami stanowią zorganizowane przedsiębiorstwo.

Aktualnie nieruchomość położona w R. posiada wartość ustaloną na kwotę 565 141,00 złotych, a nieruchomość położona w G. - 279 220,00 złotych.

Nakłady poczynione z majątku wspólnego D. i M. S. na stanowiącą wyłączną własność M. S. nieruchomość położoną w W. przy ul. (...) w postaci ogrodzenia i zagospodarowania działki oraz wybudowania budynku mieszkalnego o powierzchni zabudowy 98m ² o konstrukcji tradycyjnej, podpiwniczonego o dwóch kondygnacjach nadziemnych, wyposażonego w przyłącza wodno - kanalizacyjne, energetyczne oraz C.O. z sieci miejskiej wyniosły 228 029,00 złotych.

Aktualna wartość ruchomości stanowiących składniki wyposażenia domu w W. przy ul. (...) wynosi 28 855,00 złotych, a ruchomości stanowiących składniki wyposażenia domu w G. przy ul. (...) - 33 250,00 złotych. Natomiast wartość ruchomości stanowiących składniki przedsiębiorstwa (...), w postaci pojazdów wynosi: samochodu ciężarowego marki (...) o nr rej. (...) - 9 800,00 złotych, naczepy ciężarowej marki „. (...) (...) o nr rej. (...) - 5 300,00 złotych, naczepy ciężarowej marki „. (...) (...) o nr rej. (...) - 13 000,00 złotych, samochodu ciężarowego marki „. (...)” o nr rej. (...) - 6 300,00 złotych, a ładowarki marki „. (...)” –

40 000,00 złotych.

Z kolei wartości pojazdów stanowiących składniki przedsiębiorstwa (...) w R., które zostały zbyte to łącznie 168 309,00 złotych.

Natomiast, wartość pożytków z tytułu wyłącznego korzystania przez uczestnika postępowania M. S. z nieruchomości (domu mieszkalnego) w W. przy ul. (...) wzniesionego wspólnie przez małżonków S. na gruncie stanowiącym wyłączną własność M. S. wynosi 178 600,00 złotych.

Ustalając skład majątku wspólnego byłych małżonków i zasadność zgłaszanych roszczeń zainteresowanych, Sąd Rejonowy uznał, iż pożytki osiągane przez M. S. ze wspólnej nieruchomości w R., a także z ruchomości stanowiących składniki przedsiębiorstwa (...) w R. nie stanowią składnika majątku wspólnego Brak jest zatem podstaw do zasądzania od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni jakichkolwiek kwot z tego tytułu. Sąd pierwszej instancji zauważył, że jak wskazuje się w orzecznictwie, dochód uzyskiwany przez współwłaściciela przedsiębiorstwa dzięki jego osobistej pracy nie jest równoznaczny z wartością pożytków i innych przychodów z tego przedsiębiorstwa, podlegających rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego. W okresie po ustaniu wspólności między małżonkami M. S. nie uzyskiwał żadnych pożytków cywilnych, wykorzystywał bowiem jedynie swoje prawo do posiadania nieruchomości przysługujące mu jako właścicielowi. D. S. nie żądała dopuszczenia jej do posiadania nieruchomości w R., do wydania nieruchomości, jak również znajdujących się na niej ruchomości wykorzystywanych w ramach prowadzonej przez byłego męża działalności gospodarczej. Tym samym, zdaniem Sądu, zrezygnowała dobrowolnie ze swojego prawa w tym zakresie. Z tej przyczyny, Sąd dokonał rozliczenia, objętego sprawą przedsiębiorstwa poprzez rozliczenie wartości wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa składników w postaci ruchomości i nieruchomości.

Odnośnie ruchomości w postaci pojazdów, w związku z ich sprzedażą bądź demontażem już po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego wspólnie przez D. i M. S. oraz samodzielnie przez M. S. w trakcie trwania niniejszego postępowania, Sąd uznał, iż w skład majątku wspólnego wchodzi wierzytelność pieniężna z tytułu zbycia wymienionych pojazdów w łącznej kwocie 168 309,00 złotych.

W ocenie Sądu, pomoc (rzeczowa i finansowa) świadczona przez małżonków S. na rzecz K. P. w trakcie budowania przez nią domu w G., która to nieruchomość została następnie w lutym 2006 r. przekazana D. S., miała formę bezzwrotnej darowizny udzielonej osobie najbliższej. Tym samym nie można przyjąć, że stanowiła nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty wnioskodawczyni w postaci remontu, rozbudowy i modernizacji zabudowanej nieruchomości położonej w G.. Nadto, na dzień uprawomocnienia się rozwodu nieruchomość ta stanowiła własność osoby trzeciej - K. P., a zatem nie była ona składnikiem majątku wspólnego, ani osobistego wnioskodawczyni, na którą z majątku wspólnego miałyby zostać poczynione nakłady.

Z uwagi na głęboki konflikt między byłymi małżonkami, a tym samym przedstawianie wersji korzystnej dla danej strony, Sąd pierwszej instancji nie dał wiary tym zeznaniom uczestnika postępowania, w których twierdził, że umowa z dnia 29 grudnia 2005 r. stanowiła umowę o podział majątku wspólnego, mocą której zainteresowani dokonali częściowego podziału majątku wspólnego w zakresie przedsiębiorstwa (...). W pierwszej kolejności Sąd zauważył, że w trakcie postępowania sądowego uczestnik wyraźnie wskazywał, iż zainteresowani nie zawierali, umowy o podziale, bądź częściowym podziale majątku dorobkowego. Kwestia przedstawienia tej umowy wyniknęła później, już w trakcie trwania postępowania (na rozprawie w dniu 24 stycznia 2013 r.), a wątpliwym jest, aby uczestnik postępowania ,,zapomniał” o tak istotnym fakcie, skoro sprawa została wszczęta we wrześniu 2010 r. Nadto znany Sądowi z urzędu był fakt, iż do końca 2005 r. w polskim prawie funkcjonowała instytucja wspólnego wpisu do ewidencji działalności gospodarczej na nazwisko obojga małżonków, natomiast po wejściu w życie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej sytuacja prawna takich osób uległa zmianie, bowiem wyeliminowano możliwość prowadzenia działalności zarejestrowanej na imiona obojga małżonków, jako formy prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. W związku z tym organy ewidencyjne zostały zobowiązane do tego, aby w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, tj. do końca 2005 r., wezwać każdego z małżonków, którzy byli wpisani do ewidencji działalności gospodarczej pod wspólnym numerem ewidencyjnym, do złożenia wniosku o zmianę wspólnego wpisu, pod rygorem, w przypadku braku jego złożenia, wykreślenia wspólnego wpisu małżonków z ewidencji działalności gospodarczej w terminie do 31 grudnia 2005 r. Po zmianie, małżonkowie mogli zatem pozostawić tylko jednego z małżonków w ewidencji, który będzie prowadził działalność we własnym imieniu i na własny rachunek, rozdzielić się i działać jako dwaj niezależni przedsiębiorcy wpisani osobno pod własnymi numerami w ewidencji działalności gospodarczej bez łączenia się umową spółki, bądź też prowadzić działalność w spółce cywilnej lub spółce osobowej prawa handlowego (np. w spółce jawnej). Tym samym, w ocenie Sądu, umowa z dnia 29 grudnia 2005 r., wbrew twierdzeniom uczestnika nie stanowiła umowy o częściowy podział majątku wspólnego, a umowę mocą której zainteresowani, dostosowując się do zmieniających się przepisów prawa uregulowali (uporządkowali) zgodnie z nowymi przepisami, prowadzoną w dalszym ciągu działalność gospodarczą w ramach Przedsiębiorstwa (...), a nie jak dotychczas (...) D. i M. S.. Powyższe potwierdza również literalne brzmienie umowy, w której to umowie ani razu nie użyto takich sformułowań jak: podział majątku wspólnego, częściowy podział majątku dorobkowego.

Jak zauważył Sąd Rejonowy, podział majątku wspólnego, po ustaniu małżeńskiej wspólności ustawowej regulują od strony materialnoprawnej przepisy art. 43 i 45-46 k.r.o., przy odpowiednim zastosowaniu art. 1035-1046 oraz art. 213-218 k.c.

W trakcie postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności małżeńskiej Sąd ustala - jako przesłanki podziału - skład tego majątku oraz jego wartość (art. 684 k.p.c.). Zasadą jest, że podział majątku wspólnego obejmuje składniki należące do tego majątku w dacie ustania wspólności oraz istniejące w chwili dokonywania podziału. Rozliczeniu zatem podlega całość stosunków majątkowych między małżonkami, według stanu na dzień ustania wspólności ustawowej, natomiast przedmiotem podziału pozostaje stan czynny masy w czasie orzekania o podziale.

Przepis art. 43 k.r.o. ustanawia zasadę, że po ustaniu wspólności majątkowej oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku, który był nią objęty. Taka zasada odpowiada normalnemu układowi stosunków wzajemnych w małżeństwie. W sprawie o podział majątku wspólnego można jednak żądać ustalenia nierównych udziałów, a także - stosownie do art. 567 § 1 k.p.c. w zw. z art. 45 k.r.o. - zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty (art. 33 k.r.o.) i z majątku osobistego na majątek wspólny. Poza tym, stosując odpowiednio art. 685 k.p.c., można żądać rozstrzygnięcia, czy pewien przedmiot należy do majątku wspólnego, stosując zaś odpowiednio art. 686 k.p.c. - rozstrzygnięcia o wzajemnych roszczeniach z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na ten majątek nakładów i spłacenia obciążających go długów w okresie od ustania wspólności majątkowej do chwili podziału. Z mocy art. 45 § 1 k.r.o., każdy z małżonków powinien zwrócić nakłady i wydatki poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty przynoszące dochód.

Mając powyższe na uwadze, Sąd ustalił skład majątku wspólnego oraz wartość poszczególnych jego składników, a także dokonał pozostałych niezbędnych rozliczeń między zainteresowanymi. Wartość zarówno nieruchomości, jak i poszczególnych ruchomości została ustalona w oparciu o opinię powołanych w sprawie biegłych.

Z kolei, odnosząc się do zgłoszonych przez zainteresowanych żądań, w zakresie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, Sąd pierwszej instancji podkreślił, że warunkiem ustalenia nierównych udziałów jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia ważnych powodów oraz przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu. Zdaniem Sądu, ze stanu faktycznego niniejszej sprawy wynika jednoznacznie i w sposób niebudzący wątpliwości, iż zarówno D. S., jak i M. S. w równym stopniu przyczynili się do powstania majątku wspólnego.

Z kolei, przystępując do dokonania podziału, Sąd kierując się treścią art. 567 § 3 k.p.c. poprzez art. 680-689 k.p.c., miał na uwadze odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności (art. 617–625 k.p.c.), a w szczególności art. 622 i 623 k.p.c. Ponadto Sąd rozważył także przepisy kodeksu cywilnego, które w razie braku zgodnego wniosku, co do sposobu podziału preferują w pierwszej kolejności podział fizyczny rzeczy, polegający na przyznaniu poszczególnych składników majątkowych każdemu z małżonków, stosownie do wielkości ich udziałów w majątku wspólnym (art. 211 k.c.). Natomiast w sytuacji, gdy tego typu podział nie jest możliwy lub celowy, przyjmują, że w grę może wchodzić przyznanie wszystkich składników majątku wspólnego jednemu z małżonków i zasądzenie od niego na rzecz drugiego z małżonków spłaty odpowiadającej wartości jego udziału w majątku wspólnym (art. 212 § 2 k.c.). Sąd miał na uwadze skład majątku, dotychczasowy sposób korzystania przez zainteresowanych ze składników tego majątku, zgłoszone przez zainteresowanych propozycje jego podziału oraz sytuację majątkową i osobistą wnioskodawczyni oraz uczestnika postępowania, zwłaszcza w kontekście możliwości i terminu dokonania ewentualnych spłat. Mając na względzie, iż wnioskodawczyni nie zamieszkuje w żadnej z nieruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego, a z nieruchomości w R. i G. korzysta uczestnik postępowania, Sąd odnośnie tych składników uznał, że powinny pozostać przy M. S.. Poza tym zauważył, że przyznanie wnioskodawczyni wymienionych nieruchomości wiązałoby się z koniecznością spłaty na rzecz uczestnika, a mając na uwadze sytuację materialną D. S., zdaniem Sądu, przekraczałoby to jej możliwości finansowe.

W tej sytuacji zachodziła konieczność wyrównania udziałów poprzez przyznanie dopłaty. Wartość całego majątku wynosi 1 525.804,00 złotych, tak, więc, przy równym podziale każdy powinien uzyskać majątek o wartości 762 902,00 złotych. W wyniku dokonanego podziału uczestnikowi postępowania przypadł prawie cały majątek na łączną wartość 1 522 554 złotych = 565 141,00 złotych + 279 220,00 złotych + 228.029,00 złotych + 28 855,00 złotych + 74 400 złotych + 168 309,00 złotych + 178 600,00 złotych. Natomiast, wnioskodawczyni przypadły jedynie ruchomości stanowiące składniki wyposażenia zajmowanego przez nią domu w G. przy ul. (...) o wartości 3 250,00 złotych. Zatem do wyrównania udziałów uczestnik postępowania powinien spłacić wnioskodawczynię kwotą 759 652,00 złotych.

Jednocześnie, mając na uwadze możliwości zarobkowe i sytuację życiową uczestnika postępowania, deklarowaną przez niego wolę natychmiastowej spłaty wnioskodawczyni i posiadania na ten cel zgromadzonych środków pieniężnych oraz fakt, iż od uprawomocnienia się rozwodu przez cały czas to on miał w wyłącznym posiadaniu majątek wspólny, Sąd ustalił jednorazową spłatę powyższej kwoty w terminie miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi jej płatności.

Sąd oddalił wniosek D. S. o zabezpieczenie poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej, uznając, że nie uprawdopodobniła ona, iż brak zabezpieczenia uniemożliwi lub znacznie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia. Od 2006 r. działalność gospodarczą pod firmą (...) prowadzi uczestnik postępowania. Niesporne jest, że wykorzystuje on w tej działalności nieruchomości i ruchomości wchodzące w skład majątku wspólnego. W toku niniejszego postępowania, trwającego od września 2010 r., uczestnik postępowania nie podejmował żadnych działań mających na celu wyzbycie się posiadanego przez siebie majątku, bądź jego uszczuplenie, którym to majątkiem swobodnie z wyłączeniem wnioskodawczyni zarządzał, a tym samym wątpliwym jest, aby takie działania miał podjąć, a biorąc pod uwagę krótki okres spłaty wskazany w orzeczeniu, działania takie, zdaniem Sądu, byłyby niecelowe. Po uprawomocnieniu się orzeczenia, w przypadku bezskutecznego upływu zakreślonego miesięcznego terminu spłaty, wnioskodawczyni może uzyskać tytuł wykonawczy i wystąpić przeciwko uczestnikowi na drogę postępowania egzekucyjnego.

Uznając, iż małżonkowie S. w równym stopniu przyczynili się do powstania majątku wspólnego, Sąd oddalił wnioski wnioskodawczyni i uczestnika postępowania o ustalenie nierównych udziałów.

O kosztach, Sąd rozstrzygnął w oparciu o art. 520 § 1 k.p.c.

Apelacje od postanowienia Sądu Rejonowego wniosła zarówno wnioskodawczyni, jak i uczestnik postępowania.

M. S. zaskarżył orzeczenie w pkt I 3 - w części ustalenia wartości wskazanych w nim nakładów na kwotę ponad 114 014, 50 złotych; w pkt I 4 c) w całości; w pkt I 5 w całości; w pkt I 6 w całości oraz w zakresie zaniechania ustalenia, że z majątku wspólnego zainteresowanych zostały dokonane nakłady na majątek osobisty wnioskodawczyni, wchodzące w skład majątku wspólnego oraz w zakresie zaniechania ustalenia, że z majątku osobistego uczestnika zostały dokonane nakłady na majątek osobisty wnioskodawczyni i zaniechania dokonania związanych z tym rozliczeń oraz w pkt III w części, tj. w zakresie wysokości dopłaty do wyrównania udziału, zasądzonej od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni i terminu jej płatności.

Podniósł następujące zarzuty:

1.  naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego, polegającą na:

- błędnym przyjęciu, że nakłady w postaci wzniesienia budynku mieszkalnego na stanowiącej własność uczestnika nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) w całości wchodzą w skład majtku wspólnego, podczas gdy - z uwagi na fakt, że rodzice uczestnika z własnego majątku wybudowali dom w stanie surowym zamkniętym z przyłączami, czyniąc tym samym nakład na majątek stanowiący współwłasność M. S. oraz A. S. - majątek wspólny stanowią wyłącznie nakłady poczynione na wykończenie przedmiotowej nieruchomości, a więc 50 % kwoty ustalonej przez biegłego, tj. kwota 114 014,50 złotych;

- błędnym przyjęciu, że umowa z dnia 29 grudnia 2005 r. nie była umową o częściowy podział majątku wspólnego i w konsekwencji błędne przyjęcie, iż została ona zawarta jedynie w celu dopełnienia formalności związanych z wejściem w życie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, podczas gdy mając na uwadze fakt, że została ona zawarta po ustaniu małżeńskiej wspólności ustawowej oraz że wnioskodawczyni wcale nie musiała rezygnować z prowadzenia firmy, ponieważ miała możliwość nadal być przedsiębiorcą na równych prawach z uczestnikiem postępowania w formie chociażby spółki cywilnej, oczywistym jest, iż wolą stron był podział majątku przedsiębiorstwa i zwolnienie wnioskodawczyni z wszelkich zobowiązań związanych z jego prowadzeniem, co jednoznacznie i wprost wynika z treści umowy z dnia 29 grudnia 2005 r., oświadczenia wnioskodawczyni o zrzeczeniu się licencji na wykonywanie przewozu drogowego rzeczy z dnia 23 lutego 2006 r. oraz wniosku o zmianę wpisu w ewidencji działalności gospodarczej z dnia 21 grudnia 2005 r.;

- błędnym przyjęciu wartości pojazdów Przedsiębiorstwa (...) oraz wartości wierzytelności z tytułu pojazdów zbytych przez to przedsiębiorstwo tj. błędne przyjęcie do rozliczenia ich wartości brutto z pominięciem przepisów prawa o podatku VAT oraz o podatku dochodowym i orzeczenie spłaty na rzecz wnioskodawczyni w wysokości połowy tak ustalonej wartości tych pojazdów i wierzytelności, podczas gdy zbycie środka trwałego przedsiębiorstwa wiąże się zawsze z powstaniem obowiązków podatkowych w postaci zapłaty w/w podatków, co prowadzi do wniosku, że wartość pojazdów i wierzytelności powinna być ustalona w kwotach netto, a w przypadku wierzytelności wartość ta powinna dodatkowo zostać pomniejszona proporcjonalnie o wartość podatku dochodowego w danym okresie rozliczeniowym;

- błędnym przyjęciu, iż wnioskodawczyni przysługuje w stosunku do uczestnika roszczenie o pożytki z tytułu wyłącznego korzystania przez niego z nieruchomości położonej w W., przy ul. (...) i w konsekwencji przyjęcie, że wchodzą one w skład majątku wspólnego, podczas gdy brak jest podstawy prawnej dokonywania jakichkolwiek rozliczeń w tym zakresie, ponieważ w/w nieruchomość stanowi wyłączną (!) własność uczestnika postępowania, co przy zaniechaniu przez Sąd wskazania podstawy prawnej roszczenia wnioskodawczyni, stanowi jednocześnie naruszenie normy art. 328 par 2 k.p.c. i uniemożliwia dokonanie prawidłowej kontroli instancyjnej zapadłego orzeczenia w tym zakresie;

- błędnym przyjęciu, że nakłady poczynione przez wnioskodawczynię i uczestnika w trakcie trwania małżeństwa na rzecz osoby trzeciej - K. P. (siostry wnioskodawczyni) stanowiły bezzwrotną darowiznę na jej rzecz w związku z czym nie podlegają one rozliczeniu w ramach niniejszego postępowania, podczas gdy w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego nakłady dokonane przez małżonków na rzecz osób trzecich wchodzą w skład majątku wspólnego i podlegają rozliczeniu na zasadach ogólnych, a ponadto pominięcie faktu, że - w związku z darowizną nieruchomości - nakłady te ostatecznie w całości weszły w skład majątku osobistego wnioskodawczyni, istotnie podnosząc jego wartość, co dodatkowo uzasadnia ich rozliczenie w ramach podziału majątku dorobkowego;

2. nie rozpoznanie istoty sprawy poprzez nie rozpoznanie wniosku uczestnika postępowania w zakresie zgłoszonego roszczenia o zwrot nakładów poczynionych z majątku osobistego uczestnika na majątek osobisty wnioskodawczyni w wysokości 51 111,94 złotych

oraz w konsekwencji powyższych uchybień, błędne ustalenie składu i wartości majątku wspólnego i błędne przyjęcie wysokości należnej wnioskodawczyni od uczestnika dopłaty do wyrównania udziału i orzeczenie w tym zakresie, że uczestnik dokona spłaty w terminie 1 miesiąca od daty uprawomocnienia się orzeczenia, podczas gdy mając na uwadze wysokości obowiązku spłaty, koszty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, oraz czas potrzebny do dokonania wszelkich formalności związanych z koniecznością kredytowania w znacznej części zasądzonej kwoty, termin ten uznać należy za rażąco krótki.

W oparciu o podniesione zarzuty wnosił o uchylenie skarżonego postanowienia i skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm przepisanych.

D. S. zaskarżyła postanowienie w pkt I co do sposobu podziału przez przyznanie uczestnikowi działki nr (...) położnej w G., co do ustalenia, że pożytki z tytułu wyłącznego użytkowania wspólnej nieruchomości w R. oraz składników przedsiębiorstwa (...) nie wchodzą w skład majątku wspólnego oraz co do pożytków z nakładów na dom w W. przez brak ich aktualizacji; w pkt. V co do odstąpienia od zabezpieczenia hipotecznego z art. 212 § 3 k.c. spłaty na rzecz wnioskodawczyni,; w pkt VI co do cofnięcia wnioskodawczyni zwolnienia od kosztów sądowych i nakazania pobrania opłat w wysokości 2 569,31 i 1 569,31złotych oraz w pkt VII co do zasądzenia od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kosztów postępowania w kwocie

3 858,66 złotych.

Podniosła następujące zarzuty:

- naruszenia prawa materialnego w postaci art. 211 k.c. przez odstąpienie od podziału majątku wspólnego w naturze;

- naruszenia prawa materialnego w postaci art. 207 k.c. i 31 § 2 pkt 2 k.r.o. przez przyjęcie, że pożytki z tytułu wyłącznego użytkowania przez uczestnika nieruchomości w R. i składników majątkowych firmy (...) nie wchodzą w skład majątku wspólnego;

- braku aktualizacji pożytków z nakładów na dom w W. za okres od wydania opinii do dnia zapłaty;

- sprzeczności ustaleń sądu z treścią materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że wnioskodawczyni zrezygnowała dobrowolnie z pożytków pobierania, a same pożytki mają charakter hipotetyczny;

- naruszenia prawa materialnego w postaci. 212 § 2 k.c. przez błędna ocenę stanu faktycznego i uznanie, że zapewnienie uczestnika jest wystarczającym powodem aby odstąpić od zabezpieczenia spłaty brak zaś obaw, że brak zabezpieczenia naruszy interes wnioskodawczyni;

- braku wszechstronności i dowolność w ocenie materiału dowodowego poprzez pominięcie szeregu dowodów przeciwnych do twierdzeń sądu zawartych w uzasadnieniu z naruszeniem prawa procesowego w postaci art. 233 k.p.c. - mającego wpływ na treść orzeczenia.

W oparciu o wskazane zarzuty wnosiła o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia: w pkt. I:

- przez przyznanie nieruchomości położonej w G. nr 874 o pow. 1,40ha wnioskodawczyni ze stosowna zmianą wysokości dopłaty z tytułu podziału w naturze;

- przez ustalenie, że pożytki z nieruchomości położonej w R. w wys. 620 400 złotych powiększone o 300 380 złotych oraz pożytki ze składników majątku ruchomego firmy (...) w wysokości 861 258 złotych powiększone o 65 740 złotych oraz dalsze pożytki z tytułu wierzytelności z wyłącznego korzystania z nakładów na dom w W. w wysokości 86 480 złotych wchodzą w skład majątku wspólnego stron oraz zasądzenie dalszych bieżących kwot pożytków: po 6 530 złotych miesięcznie oraz po 6 574 złotych miesięcznie i po 1 888 złotych miesięcznie za okres od 1 września 2017 r. do daty spłaty z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności każdej z rat;

2. zmianę zaskarżonego postanowienia w pkt III przez zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni obok kwoty 759 652, złotych dalszej kwoty w wys. 923 889 złotych z tytułu wyrównania udziałów płatnej w terminie jednego miesiąca od daty prawomocności postanowienia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia w terminie płatności;

3. zmianę zaskarżonego postanowienia w pkt V przez zabezpieczenie spłat uczestnika na rzecz wnioskodawczyni poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej do kwoty 1 683 541 złotych na nieruchomości położonej w R. nr (...) KW (...), położonej w W. nr(...) KW (...) oraz położonej w G. nr. (...) KW (...) w wypadku gdyby sąd nie przyznał tej nieruchomości wnioskodawczyni;

4. uchylenie pkt VI i VII.

Sąd Okręgowy zważy, co następuje:

Apelacje zasługiwały na uwzględnienie jedynie w części.

Przede wszystkim, wbrew zarzutom skarżących, Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, w takim zakresie, na jaki zezwalały przeprowadzone dowody, po dokonaniu ich oceny zgodnie z kryteriami wskazanymi w art. 233 k.p.c. Zgodnie z wymogami art. 328 § 2 k.p.c., Sąd Rejonowy wskazał, na jakich dowodach się oparł, a jakim dowodom odmówił wiarygodności i z jakich przyczyn.

Skuteczne postawienie zarzutu dokonania błędnych ustaleń, będących konsekwencją niewłaściwej oceny materiału dowodowego wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Wyrażenie przez stronę odmiennego poglądu, co do oceny poszczególnych dowodów jest jej prawem, jednakże możliwość przedstawienia innej wersji stanu faktycznego, nie świadczy jeszcze o nadużyciu swobodnej oceny dowodów. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł wyrażonych w art. 233 § 1 k.p.c. i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że dom na stanowiącej własność uczestnika nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) od początku budowany był dla małżonków D. i M. S., a podnoszone przez uczestnika postępowania okoliczności, że początkowo nieruchomość była przedmiotem współwłasności uczestnika postępowania i jego brata A., a na budowę rodzice M. S. przeznaczali własne środki, dla ustalenia tego nie mają żadnego znaczenia. Jeśli bowiem w założeniu miał to być budynek zaspokajający potrzeby mieszkaniowe zainteresowanych i ich dzieci, wszelkie przekazywane przez G. i S. S. (2), czy to pieniądze, czy to materiały budowalne, traktować należy jako darowiznę na rzecz obojga małżonków. Poczyniony nakład, niezalenie od źródeł finansowania - dochody własne, środki uzyskane z kredytu, czy darowizn od osób trzecich jest zatem ich nakładem.

Nie budzi także zastrzeżeń wykładania oświadczeń woli stron zawarta w umowie z 29 grudnia 2005 r. i ocena zeznań uczestnika postępowania w tym zakresie. To, iż Sąd Rejonowy przyjął, że jej zawarcie związane było z chęcią dopełnienia formalności koniecznych z uwagi na zmianę przepisów dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej, nie oznacza, że było to powód jedyny, a fakt, który podnosi skarżący, że zaineresowani mogli nadal prowadzić działalność gospodarczą w formie spółki nie oznacza, że ich intencją był podział majątku wspólnego i to w taki sposób, że M. S. otrzyma nieruchomości i ruchomości, na bazie których prowadzona jest działalność gospodarcza, natomiast wnioskodawczyni nie tylko nie stanie się właścicielką żadnego z tych składników majątkowych, ale również nie otrzyma żadnej spłaty. Z całą pewnością wystarczającym uzasadnieniem takiej decyzji nie mogło być przejęcie zobowiązań przedsiębiorstwa, skoro były pokrywane z bieżących dochodów. Twierdzenia skarżącego, iż wnioskodawczyni zyskiwała „bezpieczeństwo finansowe” może budzić zdziwienie, skoro przedsiębiorstwo dobrze prosperowało, pozwalając przez wiele lat na utrzymanie rodziny. Należy zauważyć, że firmę faktycznie zawsze prowadził uczestnik postępowania, a 29 listopada 2005 r. ustało małżeństwo zaineresowanych. Trudno w tych warunkach oczekiwać, aby decydowali się na dalsze wspólne funkcjonowanie jako przedsiębiorcy, choćby z uwagi na utratę zaufania, która musiała się z tym wiązać, nawet pomimo prób podjęcia pożycia, w szczególności z uwagi na chorobę alkoholową uczestnika. I chodziło tu właśnie o kwestie formalne, bowiem faktycznie przez kilka lat ustalenia były korygowane faktami dokonanymi wobec wspólnego pożycia.

Słusznie również podkreślał Sąd pierwszej instancji, iż zapisu, że chodzi o podział majątku brak jest umowie i o fakcie takiego podziału nie wspominał również na początkowym etapie postępowania M. S.. Jest oczywiste, iż rezygnacja z własności składników o bardzo istotnej wartości bez żadnej spłaty jest tego rodzaju ważką decyzją, że oświadczenie woli w tym zakresie winno być oczywiste i pozostać w pamięci zainteresowanych.

Jeśli chodzi natomiast o zarzut dotyczący przyjęcia do rozliczenia wartości wierzytelności z tytuły zbytych pojazdów w wysokości brutto bez uwzględnienia, iż uczestnik postępowania zobowiązany był do odprowadzenia podatku Vat oraz dochodowego, w pierwszym rzędzie należy wskazać, iż co do zasady przedmiotem zainteresowania w sprawie o podział majątku wspólnego są przedmioty wchodzące w skład tego majątku wg stan na dzień ustania wspólności. Równie dobrze podział taki mógłby się dokonywać zaraz po tej dacie, a zatem w dniu, w którym pojazdy, o których mowa w sprawie przedmiotowej były jeszcze w posiadaniu M. S.. Wówczas nie byłoby wiadomo co stanie się z nimi w przyszłości, a ewentualne powstanie zobowiązań podatkowych w związku z dokonywanymi czynnościami prawnymi po podziale nie powodowałoby powstania żadnych roszczeń wobec wnioskodawczyni. Zasadniczo zatem, to co działo się po ustaniu wspólności z ruchomościami pozostającymi w wyłącznym władztwie i zarządzie uczestnika postępowania, pozostawać winno poza zakresem zainteresowania Sądu. Uznając, stosownie do art. 1036 k.c. i art. 46 k.r.o., że zbycie przez byłego małżonka po ustaniu wspólności ustawowej, bez zgody współmałżonka, przedmiotu należącego do majątku wspólnego było bezskuteczne w stosunku do tego małżonka, sąd dokonuje podziału majątku wspólnego, tak jakby rozporządzenia tego nie było, ustalając stan zbytego przedmiotu z chwili ustania wspólności ustawowej i jego wartość rynkową z chwili orzekania (art. 684 k.p.c. w zw. z art. 565 § 3 k.p.c.) i zaliczając kwotę odpowiadającą wartości rynkowej tego przedmiotu na udział współmałżonka, który go zbył. Po wtóre należy wskazać, iż skarżący nie podaje, o jakie konkretne zobowiązania chodzi, kiedy uiszczone, w jakich wysokościach i nie powołuje się na konkretne dowody potwierdzające transakcje oraz powstanie obowiązku podatkowego oraz jego spełnienie.

Nie budzi również wątpliwości prawidłowość oceny Sądu w zakresie nakładów poczynionych przez małżonków na budowę domu K. P.. Sąd pierwszej instancji szeroko wyjaśnił, jakie zainteresowani mieli powody, aby czynić darowizny na rzecz siostry wnioskodawczyni, a rozumowanie w tym zakresie pozostaje w zgodzie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Najkrócej rzecz ujmując, pomoc świadczona K. P. wynikała z silnych więzów emocjonalnych, sytuacji życiowej siostry wnioskodawczyni i uczucia wdzięczności, które małżonkowie mieli wobec niej. Jeśli zaś była to darowizna, nie może być źródłem roszczeń o jej zwrot fakt, iż obdarowana w późniejszym okresie rozporządziła nieruchomością, jeżeli nie zostały spełnione przesłanki z art. 898 k.c. Nie ma znaczenia fakt, że małżonkowie liczyli, iż nieruchomość przypadnie ich rodzinie, jak podnosi M. S., skoro nie przybrało to formy żadnych zobowiązań. Należy to do sfery motywacyjnej pozostającej bez wpływu na ocenę samej czynności prawnej.

Za bezpodstawny w całości uznać należało także zarzut o zbyt krótkim terminie spłaty. Rozstrzygając w tym zakresie Sąd pierwszej i instancji miał obowiązek wyważyć interesy obojga zainteresowanych, a więc sytuację materialną i życiową wnioskodawczyni z jednej strony, z drugiej zaś uczestnika. Postepowanie w sprawie trwało blisko siedem lat, a przez cały ten okres majątek byłych małżonków znajdował się w wyłącznej dyspozycji M. S.. W tych warunkach, wnioskodawczyni ma prawo oczekiwać jak najszybszej wypłaty należnej jej dopłaty, aby mogła zabezpieczyć swoją przyszłość.

Zasadnie natomiast M. S. podnosi, iż nie istniała podstawa prawna dla domagania się przez D. S. zwrotu pożytków z tytułu wyłącznego korzystania przez uczestnika z nieruchomości położonej w W. przy ul. (...). Fakt, iż budowa domu została sfinansowana z majątku wspólnego nie oznacza, że wnioskodawczyni nabyła tytuł własności. Budynek to część składowa gruntu, który był majątkiem osobistym uczestnika postępowania (art. 48 k.c.) i jako taki nie mógł być odrębnym przedmiotem własności (art. 47 § 1 k.c.). Tym samym, nie mogły powstać po stronie wnioskodawczyni uprawnienia i roszczenia przysługujące współwłaścicielom, wynikające z art. 206 i 207 k.c.

Co do zarzutów podniesionych w apelacji wnioskodawczyni, po pierwsze nie sposób podzielić zapatrywania, że przysługują skarżącej roszczenia w zakresie wyłącznego korzystania przez uczestnika postępowania z nieruchomości położnej w R. i składników przedsiębiorstwa. Po pierwsze, D. S. wyraziła na to zgodę w umowie z 29 grudnia 2005 r. Z definicji współwłasności zawartej w art. 195 k.c. wynika, że ten stosunek prawnorzeczowy ma trzy podstawowe cechy: jedność przedmiotu, wielość podmiotów i niepodzielność wspólnego prawa. Określenie, że w wypadku współwłasności prawo własności przysługuje kilku osobom niepodzielnie, oznacza, iż pomimo istnienia takiej współwłasności rzecz nie jest podzielona i żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje wyłączne prawo do jej fizycznie określonej części; przeciwnie, każdy ze współwłaścicieli ma jednakowe prawo do całej rzeczy, ograniczone jedynie takim samym prawem innych współwłaścicieli. W ramach unormowania zawartego w art. 206 k.c. nie można racjonalnie wywodzić uprawnienia współwłaścicieli do współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej „w granicach udziału” lub „ponad udział”; współwłaścicielowi nie przysługuje prawo do określonej części rzeczy wspólnej, lecz prawo do posiadania całej rzeczy. Każdemu współwłaścicielowi przysługuje takie samo uprawnienie, zatem każde z nich doznaje ograniczenia w sposobie jego wykonywania przez takie same uprawnienia pozostałych współwłaścicieli. Dopóki współwłaściciele korzystają ze wspólnej rzeczy zgodnie z ich wolą wyrażoną nawet w sposób konkludentny, dopóty ich współposiadanie i korzystanie z rzeczy nie narusza art. 206 k.c. Oświadczenie woli wyrażające zgodę na sposób korzystania lub na podział do korzystania z rzeczy wspólnej może być składane przez poszczególnych współwłaścicieli w różnym czasie i nie wymaga żadnej formy szczególnej. Do naruszenia tego przepisu nie dochodzi zatem, gdy jeden ze współwłaścicieli zrezygnował z uprawnienia do korzystania rzeczy wspólnej na rzecz innego lub innych współwłaścicieli (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 23 września 2016 r., II CSK 799/15, LEX nr 2124042). Skoro w rozpoznawanej sprawie wnioskodawczyni dobrowolnie zaniechała korzystania ze swoich uprawnień jako współwłaściciel, jej roszczenie o wynagrodzenie nie może opierać się jedynie na przesłance niekorzystania z przedmiotu współwłasności.

Jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy nieruchomości i ruchomości będące w posiadaniu uczestnika postepowania nie przynosiły pożytków naturalnych lub cywilnych. Na bazie części z nich M. S. prowadził działalność gospodarczą. Sąd Okręgowy podziela natomiast pogląd Sądu pierwszej instancji, iż normalny dochód, jaki przynosi tego rodzaju przedsiębiorstwo jest przede wszystkim wynikiem pracy i starań osoby je prowadzącej. Z umowy z 29 grudnia 2005 r. wynika, że z tytułu tego, iż M. S. przejął do korzystania w ramach przedsiębiorstwa składniki stanowiące jego majątek trwały oraz aktywa i pasywa, strony nie mają wobec siebie żadnych roszczeń finansowych. Warto także zauważyć, że wnioskodawczyni nie ponosiła żadnych ciężarów związanych z majątkiem pozostającym w posiadaniu byłego męża, a ponadto przypadał jej w całości czynsz uiszczany przez lokatorów zamieszkujących na nieruchomości w G..

Z oczywistych względów - wobec uznania roszczenia za nieusprawiedliwione co do zasady - Sad Okręgowy nie uwzględnił również zarzutów wnioskodawczyni dotyczących braku aktualizacji pożytków z nakładów na dom w W. za okres od wydania opinii do dnia zapłaty.

Prawidłowe było także rozstrzygnięcie Sadu pierwszej instancji w zakresie odmowy zabezpieczenia. Orzeczenie takie nie zapada automatycznie, a jedynie, jak stanowi art. 212 § 3 k.c., „w razie potrzeby”. Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wskazał, z jakich przyczyn nie znalazł podstaw do obciążania nieruchomości przyznanych uczestnikowi hipoteką. Stanowisko skarżącej sprowadza się zaś do przedstawiania jej subiektywnych obaw. Warto również zauważyć, ze z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, skarżąca może uzyskać wpis hipoteki na jego podstawie w oparciu o art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Prawidłowo także Sąd cofnął wnioskodawczyni zwolnienie od kosztów sądowych.

Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych ma charakter wyjątkowy i stanowi pomoc państwa dla osób najuboższych, które bez drastycznego ograniczenia bieżących kosztów związanych z codzienną egzystencją nie są w stanie ich ponieść. Chodzi zatem o sytuacje, w których strona nie tylko wykaże, że nie posiada bieżących dochodów, czy też jakichkolwiek oszczędności na pokrycie ewentualnych kosztów związanych z toczącym się postępowaniem sądowym, ale również nie jest w stanie w żaden sposób takich środków zdobyć w oparciu o majątek, którego jest właścicielem. Opłaty sądowe stanowią bowiem rodzaj danin publicznych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2012 r., I CZ 55/12, LEX nr 1242998). Z tej przyczyny zwolnienie od uiszczenia tego rodzaju danin stanowi odstępstwo od konstytucyjnego obowiązku ich powszechnego i równego ponoszenia, wynikającego z art. 84 Konstytucji RP. Dlatego całkowite zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych może nastąpić w sytuacjach wyjątkowych i to tylko wówczas, jeżeli koszty sądowe ograniczają stronie prawo do sądu oraz istnieją uzasadnione powody do przerzucenia ciężaru dotyczącego danej osoby na współobywateli (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19 marca 2010 r., II PZ 34/09, LEX nr 603836; z dnia 17 maja 2012 r., I CZ 55/12). Zgodnie z powszechnie akceptowanym w doktrynie i judykaturze stanowiskiem, ubiegający się o zwolnienie od kosztów sądowych, winien w każdym wypadku poczynić oszczędności we własnych wydatkach do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania siebie i rodziny. Dopiero gdyby poczynione w ten sposób oszczędności okazały się niewystarczające może zwrócić się o pomoc państwa (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2015r., II CZ 96/14, LEX nr 1663823, z dnia 24 września 1984 r., II CZ 104/84).

D. S. zaś nie tylko jest właścicielką kilku nieruchomości i uzyskuje dochód z czynszu, ale uzyskała w wyniku podziału majątku znaczącą dopłatę.

Podzielić natomiast należy zarzut wnioskodawczyni w zakresie sposobu podziału majątku nieruchomego zainteresowanych. Podział fizyczny rzeczy jest podstawowym i preferowanym sposobem zniesienia współwłasności. Z punktu widzenia indywidualnych interesów współwłaścicieli bowiem jest najbardziej sprawiedliwy, gdyż każdy z nich ma możliwość otrzymania części rzeczy wspólnej w naturze. Zasada ta ma również zastosowanie do podziału majątku wspólnego (art. 46 k.r.o., 1035 k.c.). Z tej przyczyny przyznanie w zasadzie wszystkich składników majątkowych jednemu ze współmałżonków dopuszczalne jest jedynie w sytuacji, gdy oboje zaineresowani o to wnoszą, bądź gdy składniki te stanowią zorganizowaną całość, a podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy, społeczno - gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, czy też zasadami prawidłowej gospodarki rolnej lub pociągałby za sobą istotną zmianę lub zmniejszenie wartości (art. 211 k.c., 213 § 1 k.c.). Idea, której prymat nadają właściwe przepisy oznacza zatem, że w sprawie o podział majątku wspólnego sytuacją idealną jest taka, w której każde z byłych małżonków otrzymuje składnik lub grupę składników o wartości opowiadającej wartości jego udziału w majątku wspólnym. W sprawie przedmiotowej mamy do czynienia z odrębnymi nieruchomościami i skoro uczestnik postępowania otrzymał tę położoną w R. o największej wartości, Sąd winien uwzględnić wniosek D. S. o przyznanie jej nieruchomości położonej w G., która jest także źródłem jej dochodów z uwagi na wynajem pomieszczeń. Uczestnik korzysta z nieruchomości tylko rekreacyjnie, a z faktu, że owo korzystanie odbywało się kosztem analogicznego prawa wnioskodawczyni nie można wyprowadzać negatywnych dla niej konsekwencji. Warto również zaważyć, że powyższe rozwiązanie nie wiąże się z powstaniem po stronie wnioskodawczyni obowiązku dopłaty, a jedynie zmniejsza dopłatę uczestnika, co również jest pożądane.

Z powyższych względów Sad Okręgowy - na podstawie art. 386 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. - zmienił zaskarżone postanowienie w punktach I, II i III w ten tylko sposób, że:

- w punkcie I wyeliminował ze składu majątku wspólnego pożytki opisane w podpunkcie 6;

- w punkcie II przyznał na wyłączną własność M. S. składniki wymienione w punkcie I podpunktach 1, 3, 4 a) i c) oraz 5, a na rzecz D. S. składniki wymienione w punkcie I podpunkt 2 oraz 4b);

- w punkcie III obniżył zasądzoną na rzecz wnioskodawczyni kwotę z 759 652 złotych do 391 132 złotych.

Wysokość dopłaty wynikała z wyliczenia: składniki przyznane uczestnikowi: 565 141 złotych + 228 029 złotych + 28 855 złotych + 74 400 złotych + 168 309 złotych = 1 064 734 złotych; składniki przyznane wnioskodawczyni: 279 220 + 3 250 złotych = 282 470 złotych. Wartość całego majątku: 1 347 204, wartość udziału 673 602. Różnica między wartością składników przyznanych wnioskodawczyni a wartością jej udziału - 391 132: 673 602 - 282 470 złotych.

W pozostałym zakresie apelacje podlegały oddaleniu jako bezzasadne.

Jednocześnie, na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy ustalił, że każde z zainteresowanych ponosi koszty związane ze swoim udziałem w postępowaniu apelacyjnym.