Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2014 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Perdion – Kalicka

Protokolant: Sekretarz sądowy Jadwiga Skrzyńska

po rozpoznaniu w dniu 12 listopada 2014 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z odwołania (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów i nałożenie kary pieniężnej

na skutek odwołania od decyzji pozwanego z dnia 19 grudnia 2012 r. znak RWA– (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję:

1. w pkt IV.1 w ten sposób, że orzeczoną karę obniża do kwoty 2.500.000 zł

(dwa miliony pięćset tysięcy złotych);

2. w pkt. IV.2 w ten sposób, że orzeczoną karę obniża do kwoty 1.500.000 zł

(jeden milion pięćset złotych);

II.  uchyla decyzję w pkt II oraz pkt IV.3;

III.  w pozostałym zakresie odwołanie oddala;

IV.  znosi wzajemnie między stronami koszty procesu.

SSO Małgorzata Perdion – Kalicka

Sygn. akt XVII AmA 89/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 grudnia 2012 r. o nr RWA – (...), znak RWA – (...) Prezes Ochrony Konkurencji i Konsumentów po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego wszczętego z urzędu:

I.  na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.-dalej jako uokik):

1.  uznał za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów praktykę stosowaną przez (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., polegającą na niewskazywaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych (dalej jako (...)) - wbrew dyspozycji art. 52 ust. 2 pkt 10 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) - zakresu odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokości odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku, co stanowi naruszenie art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 uokik i nakazał zaniechanie jej stosowania.

2.  uznał za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów praktykę stosowaną przez (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., polegającą na stosowaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych postanowienia wprowadzającego otwarty katalog przesłanek wypowiedzenia umowy przez bank, co jest niezgodne z art. 52 ust. 2 pkt 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe i stanowi naruszenie art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 uokik i nakazał zaniechanie jej stosowania.

I.  na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 uokik, stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy, po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego wszczętego z urzędu uznał za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów praktykę stosowaną przez (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. polegającą na stosowaniu we wzorach umownych wykorzystywanych przy zawieraniu umów o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych postanowienia wzorców umów, które zostało wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., poprzez zawarcie postanowienia o treści: Sądem właściwym do rozpoznawania sporów o prawa majątkowe mogące powstać na tle wykonywania umowy jest Sąd właściwy dla Siedziby oddziału (...) SA prowadzącego rachunek lokacyjny, co stanowi naruszenie art. 24 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 24 ust. 1 uokik, stwierdzając zaniechanie jej stosowania z dniem 28 sierpnia 2012 r.

II.  Na podstawie art. 105 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego w zw. z art. 83 uokik oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy umorzył jako bezprzedmiotowe postępowanie prowadzone przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. pod zarzutem stosowania określonej w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 uokik praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na niewskazywaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych - wbrew dyspozycji art. 52 ust. 2 pkt 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe - przesłanek dokonywania zmian umowy.

III.  na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik nałożył na (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. karę pieniężną w wysokości:

1.  7.111.394 zł płatną do budżetu państwa, z tytułu naruszenia zakazu, o którym jest mowa w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 uokik, w zakresie opisanym w punkcie 1.1. sentencji niniejszej decyzji.

2.  4.740.930 zł płatną do budżetu państwa, z tytułu naruszenia zakazu, o którym jest mowa w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 uokik, w zakresie opisanym w punkcie 1.2. sentencji niniejszej decyzji.

3.  2.844.558 zł płatną do budżetu państwa, z tytułu naruszenia zakazu, o którym jest mowa w art. 24 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 24 ust. 1 uokik, w zakresie opisanym w punkcie II sentencji niniejszej decyzji.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył bank (...) S.A. w W. zaskarżając ją w całości, wnosząc o jej uchylenie w całości, ewentualnie na wypadek nieuwzględnienia powyższego wniosku o zmianę Decyzji w całości poprzez wydanie wyroku o nie stwierdzeniu stosowania przez Powoda praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, określonych w art. 24 ust. 2 w zw. 24 ust. 1 u.o.k.k., lub na wypadek nieuwzględnienia powyższego wniosku o zmianę Decyzji w części, tj.: w zakresie punktów IV. 1-3 sentencji Decyzji, poprzez nienakładanie na Powoda kary lub ewentualnie o jej zasadnicze zmniejszenie, w tym do symbolicznej wysokości.

Odwołujący zarzucił zaskarżonej decyzji naruszenie prawa materialnego polegające na naruszeniu:

1.1  art. 2 pkt 1), art. 8 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 4 oraz art. 32 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego ("ustawa (...)") w zw. z art. 52 ust. 2 pkt 10 ustawy Prawo bankowe poprzez uznanie, że umowa o prowadzenie indywidualnego konta emerytalnego powinna wskazywać zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku;

1.2  art. 63 Prawa bankowego poprzez uznanie, że wpłaty, wypłaty, wypłaty transferowe, zwroty i częściowe zwroty w rozumieniu ustawy o (...) to rozliczenia pieniężne, o których mowa w Prawie bankowym;

1.3  art. 2 pkt 1), art. 8 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 4 oraz art. 32 ustawy o (...) w zw. z art. 52 ust. 2 pkt 9 Prawa bankowego poprzez uznanie, że umowa o prowadzenie (...) powinna wskazywać zamknięty katalog przesłanek wypowiedzenia umowy o prowadzenie (...);

1.4  art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 u.o.k.k. poprzez uznanie, że w przedmiotowej sprawie spełnione zostały przesłanki jego zastosowania;

1.5  art. 24 ust. 2 pkt 1) w zw. z art. 24 ust. 1 u.o.k.k. i w zw. z art. 479 ⁴⁵ k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przez praktykę naruszająca zbiorowe interesy konsumentów rozumie się stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c. ("Rejestr"), przez przedsiębiorcę nie będącego pozwanym w postępowaniu, w którym zapadł wyrok uwzględniający powództwo o uznanie tego postanowienia danego wzorca umowy za niedozwolone;

1.6  1.6 art. 106 u.o.k.k. poprzez nałożenie przez Prezesa UOKiK kary na Powoda w okolicznościach tej sprawy.

Odwołujący wniósł ponadto:

- na podstawie art. 479 ^31a § 3 k.p.c. stwierdzenie, że Decyzja została wydana bez podstawy prawnej albo z rażącym naruszeniem prawa;

- dopuszczenie dowodu z zeznań świadka R. C., wezwanie na adres Powoda, na okoliczność wysokości i sposobu wyliczenia przychodów z rachunków (...);

- zasądzenie od Prezesa UOKiK na rzecz Powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, także w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej, jeśli Sąd uzna to za uzasadnione.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany Prezes Urzędu Konkurencji i Konsumentów wniósł o oddalenie odwołania, oddalenie wniosków dowodowych wskazanych w odwołaniu oraz zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W ocenie pozwanego, powód nie przedstawił argumentów, które mogłyby podważyć słuszność wydanej decyzji, bowiem jego zdaniem jest ona w pełni prawidłowa i oparta na słusznych przesłankach zarówno co do okoliczności faktycznych, jak i prawnych, co znajduje swoje potwierdzenie w obszernym uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: (...) S.A., Bank) jest przedsiębiorcą zarejestrowanym w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem (...). Podstawą jego funkcjonowania jest prowadzenie działalności m.in. w zakresie pozostałej finansowej działalności usługowej, gdzie indziej niesklasyfikowanej, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych. /k. 61 i nast./

Bank zawiera z klientami, którzy w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. są konsumentami, tzn. osobami fizycznymi dokonującymi czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością zawodową lub gospodarczą, m.in. umowy o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych i posługuje się w tej działalności wzorcami umownymi w rozumieniu art. 384 k.c., zatytułowanymi: Umowa rachunku lokacyjnego - indywidualnego konta emerytalnego ( (...)) oraz Umowa rachunku lokacyjnego - indywidualnego konta emerytalnego ( (...)) - dla osoby małoletniej. W treści ww. wzorców umownych w okresie od 21 grudnia 2009 r. powód stosował otwarty katalog przesłanek wypowiedzenia umowy przez bank (odpowiednio §24 i 19 wzorca) posługując się określeniem „w szczególności”, jak również nie wskazywał zakresu odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokości odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku. Również w treści wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorcę w obrocie z konsumentami znajduje się (odpowiednio w §31 i 26 wzorca), postanowienie o treści: „ Sądem właściwym do rozpoznawania sporów o prawa majątkowe mogące powstać na tle wykonywania umowy jest Sąd właściwy dla Siedziby oddziału (...) SA prowadzącego rachunek lokacyjny”. /k. 10 – 26, k. 46 – 69, k. 86 – 101 akt adm./

Do rejestru niedozwolonych klauzul umownych prowadzonym przez Prezesa Urzędu na podstawie art. 479 ⁴⁵ k.p.c. zostały wpisane następujące klauzule:

1.  „Wszelkie spory wynikłe pomiędzy bankiem a Klientem rozstrzygają sądy powszechne właściwe dla siedziby Banku” - postanowienie uznane za niedozwolone wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 27 lipca 2009 r. (sygn. akt XVII AmC 816/09) i wpisane do rejestru niedozwolonych klauzul umownych prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod pozycją 1747,

2.  „Wszelkie spory rozstrzygać będzie Sąd dla M. K.” - postanowienie uznane za niedozwolone wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 12 stycznia 2005 r. (sygn. akt XVII AmC 13/04) i wpisane do rejestru niedozwolonych klauzul umownych prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod pozycją 397,

3.  „Sądem właściwym do rozpoznawania sporów powstałych na tle niniejszej umowy jest sąd miejsca wykonania umowy” - postanowienie uznane za niedozwolone wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 16 lutego 2005 r. (sygn. akt XVII AmC 98/03) i wpisane do rejestru niedozwolonych klauzul umownych pod pozycją 445.

W dniu 28 sierpnia 2012 r. Bank zastąpił postanowienie wzorca o treści: „Sądem właściwym do rozpoznawania sporów o prawa majątkowe mogące powstać na tle wykonywania umowy jest właściwy dla Siedziby oddziału (...) SA prowadzącego rachunek lokacyjny” postanowieniem w brzmieniu: „Do określenia sądów właściwych do rozstrzygania sporów wynikających z umowy mają zastosowanie obowiązujące przepisy prawa”.

Z kolei z dniem 3 września 2012 r. Bank wprowadził do wzorców umownych dotyczących indywidualnych kont emerytalnych zamknięty katalog przesłanek wypowiedzenia umowy poprzez wprowadzenie postanowienia o treści: (...) Bank (...) S.A. może wypowiedzieć umowę jedynie z ważnych powodów: 1) podania przez Oszczędzającego nieprawdy łub zatajenia prawdy w zakresie informacji, które zgodnie z przepisami prawa, Oszczędzający jest obowiązany udzielić (...) Bankowi (...) jako podmiotowi prowadzącemu rachunek, 2) niedokonania przez Oszczędzającego wpłaty na rachunek lokacyjny w terminie 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy, 3) wykorzystywania rachunku lokacyjnego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. 2. W przypadkach, o których mowa w ust. 1 (...) Bank (...) SA może wypowiedzieć umowę z zachowaniem dwu miesięcznego terminu wypowiedzenia. Termin wypowiedzenia liczy się od dnia doręczenia wypowiedzenia Oszczędzającemu. 3. (...) Bank (...) wypowiada umowę na piśmie, podając przyczyny wypowiedzenia”. K. 85 – 86 akt adm./

W okresie od 2004r do 2012 bank nie dokonał wypowiedzenia żadnej z umów rachunku lokacyjnego (...). (k 43 akt adm.)

W roku 2011 Bank osiągnął przychody w wysokości (...) zł. /k. 76 – 77, k. 78 – 78 akt adm./. Przychody Banku z (...) to głównie przychody z opłat za zerwanie rachunku, które w 2011 roku wyniosły (...) zł. Bank nie pobiera opłat za prowadzenie rachunku (...).

Według stanu na luty 2012r bank prowadził niespełna 8.500 kont (...) (k 44 akt adm) a wysokość wkładów na tych kontach w 2011 roku wyniosła (...) zł. Koszty Banku związane z wypłatą odsetek od złożonych wkładów wyniosły w 2011r - (...) zł (k.50 akt sadowych).

Powyższy stan faktyczny, który nie był sporny między stronami Sąd ustalił, na podstawie dokumentów zgromadzonych w toku postępowania administracyjnego, które nie były kwestionowane przez strony niniejszego postępowania oraz materiału dowodowego zgromadzonego w aktach przedmiotowej sprawy. Odnośnie niewielkiego udziału dochodów Banku uzyskiwanych z (...) w stosunku do całkowitych przychodów, Prezes UOKiK na rozprawie 12 listopada 2014r przyznał tę okoliczność jako bezsporną między stronami. Stąd zdaniem Sądu nie zachodziła potrzeba przesłuchiwania świadka na tę okoliczność.

Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył co następuje.

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie ale tylko częściowo.

Rozstrzygając merytorycznie sporne kwestie należy w pierwszej kolejności wskazać, że w myśl art. 24 ust. 1 i 2 u.o.k.i.k. zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działania przedsiębiorcy, w tym między innymi stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji oraz nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji.

Nie budzi w sprawie niniejszej wątpliwości, że powód jest przedsiębiorcą i że podejmuje działania w obrocie z konsumentami. Pozostaje więc do rozstrzygnięcia kwestia czy działania i zaniechania opisane w stanie faktycznym sprawy są bezprawne i czy naruszają zbiorowe interesy konsumentów.

O bezprawności w rozumieniu powołanego przepisu możemy mówić, gdy zachowanie przedsiębiorcy – czyli jego działanie jak również zaniechanie – jest sprzeczne z powszechnie obowiązującym porządkiem prawnym, a więc zarówno z normami prawnymi, jak również z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Bezprawność jest przy tym obiektywnym czynnikiem, a więc niezależna jest od winy i jej stopnia, jak również bez znaczenia jest świadomość istnienia naruszeń. Bezprawność jest także niezależna od wystąpienia szkody.

Bezprawne praktyki muszą być ponadto wymierzone w zbiorowe interesy konsumentów, czyli odnosić się do obecnych, przyszłych i potencjalnych konsumentów, a więc naruszać prawa nieograniczonej bliżej nieokreślonej liczby konsumentów. Interes, który jest chroniony owym przepisem, to interes prawny rozumiany jako określone potrzeby konsumenta, które zostały uznane przez ustawodawcę za godne ochrony (tak SN w uzasadnieniu uchwały z 13 lipca 2006r III SZP 3/06, OSNP 2007, nr 1-2, poz.35).

Oceny czy w danej sytuacji mamy do czynienia z bezprawnym naruszeniem interesu konsumentów dokonujemy na podstawie analizy między innymi regulacji określonych aktów prawnych, które swym działaniem naruszył przedsiębiorca.

W zaskarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji, Prezes UOKiK wskazał, że działania opisane w pkt I.1 i I.2 decyzji były sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa bankowego tj art. 52 ust 1 pkt 9 i 10, które odpowiednio stanowią, że umowa rachunku bankowego powinna określać w szczególności: (9) przesłanki i tryb rozwiązania umowy rachunku bankowego; (10) zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku. Zdaniem Sądu powyższe rozstrzygnięcie organu było trafne, gdyż istotnie postanowienia dotyczące powyższych kwestii winny się znaleźć w umowach (...) prowadzonych przez Bank w formie rachunku bankowego, co jednak w stasowanych przez powoda wzorcach umów się nie znalazło, a zatem praktyka ta była bezprawna (sprzeczna z prawem). Przy czym w odniesieniu do przyczyn wypowiedzenia umowy, winien znaleźć się w umowie zamknięty katalog przesłanek wypowiedzenia, gdyż konsumentowi powinny być znane te warunki w chwili podpisywania umowy, aby mógł świadomie podjąć decyzję o jej zawarciu oraz aby miał pewność w jakich tylko znanych mu okolicznościach umowa może zakończyć swój byt.

Powyższego zakresu umownej regulacji stosunku prawnego jakim jest (...) nie wyłączają przepisy szczególne zawarte w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz.U. z 2004 r., Nr 116, poz. 1205). Zgodnie z treścią definicji zawartej w art. 2 pkt 1 tej ustawy, (...) (Indywidualne Konto Emerytalne) to: wyodrębniony zapis w rejestrze uczestników funduszu inwestycyjnego, wyodrębniony rachunek papierów wartościowych lub inny rachunek, na którym zapisywane są instrumenty finansowe niebędące papierami wartościowymi oraz rachunek pieniężny służący do obsługi takich rachunków w podmiocie prowadzącym działalność maklerską, lub wyodrębniony rachunek w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, wyodrębniony rachunek bankowy w banku, wyodrębniony rachunek (...) w dobrowolnym funduszu emerytalnym, prowadzone na zasadach określonych ustawą (o (...)), a w zakresie w niej nieuregulowanym - na zasadach określonych w przepisach właściwych dla tych rachunków i rejestrów.

Z kolei w myśl art. 8 ust. 1 pkt 4 powyższej ustawy, (...) jest prowadzone na podstawie pisemnej umowy zawartej przez oszczędzającego, zwanej dalej "umową o prowadzenie (...) z bankiem o prowadzenie rachunku bankowego. Artykuł 9 tej samej ustawy definiuje co w szczególności winna określać umowa o prowadzenie (...). Są to m.in. oznaczenie (...) umożliwiające jego identyfikację, sposób oznaczenia dyspozycji dotyczących środków gromadzonych na (...) lub (...); sposób postępowania instytucji finansowej w przypadku, gdy suma wpłat dokonanych przez oszczędzającego na (...) lub (...) w danym roku kalendarzowym przekroczy maksymalną wysokość wpłat ustaloną zgodnie z art. 13 albo art. 13a; zakres, częstotliwość i formę informowania oszczędzającego o środkach zgromadzonych na (...) lub (...); koszty i opłaty obciążające oszczędzającego w związku z prowadzeniem (...) lub (...), w zakresie nieuregulowanym przepisami, o których mowa w art. 12; okres wypowiedzenia umowy; termin dokonania wypłaty, wypłaty transferowej, częściowego zwrotu oraz zwrotu; warunki wypłaty w ratach, w tym liczbę rat, w przypadku dokonywania wypłaty w ratach. Ustawa o (...) określa również w art. 12 pkt , że zasady prowadzenia (...), a także tryb oraz warunki zawarcia i rozwiązania umowy o prowadzenie (...) określa w przypadku banku –umowa rachunku bankowego. Zasad zawierania umów o (...) z Bankiem dotyczy również przepis art. 32 ustawy (...), który wskazuje, że Bank zawiera umowę o prowadzenie (...) w formie rachunku oszczędnościowego, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie Prawo bankowe, o ile przepisy ustawy (...) nie stanowią inaczej.

Wobec przedstawionej wyżej regulacji nie może budzić wątpliwości, że (...) prowadzone przez Bank ma postać wyodrębnionego rachunku bankowego-rachunku oszczędnościowego, do którego stosuje się normy prawa bankowego, w tym art. 52 ust 2 pkt 9 i 10 pr bankowego, gdyż przepisy ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych nie regulują tej kwestii, w tym nie regulują tej kwestii inaczej.

Dla powyższej konkluzji zasadnicze znaczenie ma treść art. 32 ustawy o (...), który wyraźnie wskazuje, że Bank zawiera umowę o prowadzenie (...) w formie rachunku oszczędnościowego, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie - Prawo bankowe, o ile przepisy ustawy (...) nie stanowią inaczej. Istotne jest również, na co wyraźnie wskazuje art. 2 pkt 1 ustawy (...), że (...) będące wyodrębnionym rachunkiem bankowym w banku jest prowadzone na zasadach określonych w prawie bankowym.

Skoro więc w myśl art. 12 ustawy o (...), w przypadku banku - zasady prowadzenia a także tryb oraz warunki zawarcia i rozwiązania umowy o prowadzenie (...) określa umowa rachunku bankowego – to umowa ta musi odpowiadać normom rządzącym także, rachunkiem bankowym, a to z kolei oznacza, że również przepisy art. 52 ust 1 pkt 9 i 10 muszą być uwzględnione w umowie stron. Oznacza, to że w odniesieniu do rachunku (...) prowadzonego przez Bank, nie jest możliwe ograniczenie postanowień umowy do tych tylko, które są wymienione w przepisie art. 9 ustawy o (...). Ta regulacja stanowi wprawdzie o warunkach koniecznych umowy o (...), ale tylko tych, które są uniwersalne dla wszystkich umów o (...) niezależnie od podmiotu który prowadzi (...), natomiast nie wyłącza ona stosowania do umów zawieranych z oszczędzającym przepisów szczególnych odnoszących się do instytucji finansowych, które (...) prowadzą.

Brak jest w świetle tak jasnych i oczywistych przepisów uzasadnienie dla wyłączenia stosowania w odniesieniu do rachunków bankowych, w formie których prowadzone jest (...) przez Bank, przepisów podstawowych dla tych rachunków jakimi są pkt 9 i 10 ust 1 art. 52 prawa bankowego.

Nie jest zdaniem Sądu prawidłowa interpretacja powoda wzajemnej zależności przepisów obu ustaw, dokonana w oparciu o przepis art. 2 pkt 1 ustawy (...), gdyż odesłanie do przepisów prawa bankowego w zakresie nieuregulowanym w ustawie (...) nie może oznaczać, wyłączenia obowiązku określenia warunków rozwiązania umowy w sposób jaki kreuje to art. 52 prawa bankowego, z tej przyczyny, że art. 12 pkt 4 ustawy (...) wskazuje, że to umowa rachunku bankowego ma je określać. Zdaniem Sądu powyższe regulacje wzajemnie się nie wyłączają a uzupełniają. Odesłanie więc w przepisie art. 12 do umowy rachunku bankowego stanowi o konieczności zastosowania regulacji dotyczących rachunku bankowego –tu art. 52 ust 1 pkt 9 i 10.prawa bankowego

Odnosząc się szczegółowo do kwestii, które znaleźć się winny w umowie (...) a których we wzorcach stosowanych przez powoda zabrakło, tj tych na które wskazują przepisy pkt 9 i 10 ust 1 art. 52 pr bankowego, to zdaniem Sądu wbrew twierdzeniom powoda, przepis ten określa elementy niezbędne umowy rachunku bankowego, a więc także niezbędne dla umowy (...) prowadzonej w formie rachunku bankowego.

Nie budzi wątpliwości Sądu, że we wzorcu powoda winno znaleźć się postanowienie określające zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku (art. 52 ust 1 pkt 10). Nie sposób się w tej kwestii zgodzić z powodem, który twierdzi, że rodzaj transakcji jakie dokonywane są na zlecenie oszczędzającego w ramach (...) nie stanowi rozliczeń pieniężnych. Powyższe powód wywodzi z ustawowego wyróżnienia w prawie bankowym rachunków rozliczeniowych, rachunków oszczędnościowych oraz rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych . Jednak rozróżnienie to nie daje podstaw do przyjęcia, aby poszczególne rachunki determinowały możliwość dokonywania czy też nie w ich ramach rozliczeń pieniężnych, skoro z ustawy takie ograniczenia nie wynikają a przepisy prawa bankowego wskazując na pewne szczególne cechy, charakterystyczne tylko dla danego typu rachunku, nie wyłączają w odniesieniu do któregokolwiek z nich dokonywania w jego ramach rozliczeń pieniężnych.

Warto w tym miejscu odwołać się do doktryny prawa bankowego i ekonomii, która wskazuje, że rozliczenia pieniężne to świadome oraz zgodne z przepisami obowiązującego prawa przemieszczanie środków pieniężnych pomiędzy osobami prawnymi i fizycznym zaś bankowe rozliczenia pieniężne są to operacje bankowe polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują takie zmiany. Bankowe rozliczenia pieniężne są prowadzone w formie gotówkowej i bezgotówkowej, lecz katalog poszczególnych form nie jest zamknięty.

W świetle powyższej teorii nie może budzić wątpliwości, że przewidziane w ustawie (...) dyspozycje oszczędzającego takie jak wypłata, wypłata transferowa, zwrot, częściowy zwrot są transakcjami pieniężnymi, skoro powodują zmiany w stanie środków na rachunku bankowym (...) oszczędzającego. Przy czym treść art. 63 pr bankowego nie wyłącza z rozliczeń pieniężnych tych, których celem jest przeniesienie środków pieniężnych w ramach masy majątkowej tej samej osoby, skoro ustawa stawia jedynie wymóg aby w rozliczeniu uczestniczył bank (dokonywał rozliczenia pieniężnego) oraz aby przynajmniej jedna ze stron rozliczenia posiadała rachunek bankowy. Oba warunki w przypadku operacji finansowych na koncie (...) są spełnione: dokonuje ich bank a oszczędzający w (...) posiada rachunek bankowy.

Skoro zatem na rachunku (...) przeprowadzane są transakcje pieniężne, to nie może budzić wątpliwości, że po stronie powoda istniał obowiązek uwzględnienia w treści umowy (...) zakresu odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych a także wysokości odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji.

Wobec dokonanej wyżej analizy stanu prawnego, nie budzi wątpliwości Sądu, że w umowach (...) banku z konsumentami zabrakło niezbędnych elementów o jakich mowa w treści art. 52 ust. 2 pkt 9 i 10 pr bankowego. Stanowiło to bezprawną praktykę o jakiej mowa w art. 24 uokik.

Powyższa praktyka powoda skierowana była do nieograniczonej liczby konsumentów i naruszała ich zbiorowy interes.

Zdaniem Sądu Prezes UOKiK prawidłowo ustalił, iż powód nie zaniechał stosowania praktyki opisanej w pkt I.2 decyzji z chwilą kiedy rozpoczął stosowanie nowych wzorów umowy. Wobec faktu, że umowa o (...) jest umową o charakterze ciągłym, to wzorzec wydany w czasie jej trwania wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384 kc (doręczenie wzorca przed zawarciem/zmianą umowy) a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia (tak art. 384 ¹ kc). Oznacza to, że w stosunku do oszczędzających którzy zawarli z powodem umowy w oparciu o wzorce, które nie zawierały niezbędnych regulacji prawnych, nowe wzorce nie będą skuteczne, a więc w odniesieniu do tych konsumentów praktyki powoda nadal będą trwały. W tym sensie nie można mówić o zaprzestaniu stosowania praktyk, jeśli powód nie zaproponuje także dotychczasowym kontrahentom zmiany warunków umów w celu wyeliminowania bezprawnych uregulowań ich wzajemnych relacji prawnych. Wszak w stosunku do nich w dalszym ciągu bank może w oparciu o stare wzorce np. dokonywać wypowiedzenia umowy w sposób dowolny.

Konsekwencją uznania, że powód stosując praktyki opisane w punkcie I.1 i I.2 decyzji naruszył zbiorowe interesy konsumenta było nałożenie kary pieniężnej o której mowa w art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik. Nałożenie kary na powoda co do zasady nie budzi wątpliwości Sądu, gdyż potrzeba realizacji interesu publicznego – tu ochrony konsumentów – w obliczy naruszenia wartości istotnych dla prawa ochrony konsumentów uzasadnia konieczności nałożenia kary pieniężnej.

Odnosząc się do zarzutów dotyczących zastosowania kary pieniężnej należy stwierdzić, że Prezes UOKiK słusznie wskazał, że powód jest profesjonalistą z dużym doświadczeniem na rynku bankowym i powinien być świadomy spoczywającego na nim obowiązku informowania konsumentów w sposób jasny i jednoznaczny o warunkach umowy o (...).

Prezes UOKiK posiadając uprawnienie do zastosowania kary w wysokości do 10% przychodów za rok poprzedni, ustalił ją odnośnie pkt. I.1 na poziomie (...) przychodów, uwzględniając przy tym jako okoliczność łagodzącą małą liczbę transakcji na rachunkach (...)., a odnośnie pkt. I.2. na poziomie (...) przychodu, uwzględniając jako okoliczność łagodzącą fakt, że powód zmienił wzorzec oraz nie wypowiedział od 2004r żadnej umowy (...). Wysokość nałożonych przez Prezesa UOKiK kar pieniężnych stanowi zatem zaledwie promil procenta we wskazanych przypadkach. Niemniej jednak w ocenie Sądu zachodziły dodatkowe okoliczności, które zdaniem Sądu winny zostać wzięte pod uwagę przy wymierzaniu kary i to istotnym stopniu. Mianowicie chodzi o bardzo niewielki udział przychodów z (...), do którego odnosiło się tylko bezprawne działanie, w przychodach całkowitych Banku. Naruszenie prawa przez powoda w odniesieniu do (...) stanowiącego niszowy i nieprzynoszący wymiernych korzyści finansowych produkt oferowany przez Bank, nie może skutkować nałożeniem kary relatywnie nie uwzględniającej tego marginalnego aspektu działalności banku. Kara, która ma pozostawać w odpowiedniej proporcji do naruszenia reguł prawa musi także uwzględniać i ten aspekt więzi między karą a bezprawnym działaniem.

Dlatego Sąd uznał za właściwe zredukowanie nałożonej w decyzji kary w znacznym stopniu, właśnie z uwagi na jej niewspółmierność w stosunku do zarzucanego czynu. I tak w odniesieniu do praktyki opisanej w pkt. I.1 Sąd uznał za właściwą karę w wysokości 2.500.000 zł , a w odniesieniu do praktyki opisanej w pkt. I.2 karę w wysokości 1.500.000 zł.

Kara w orzeczonej wysokości, pozostaje we właściwej proporcji do uzyskanego przychodu i uwzględnia niewielki udział (...) w przychodach Banku a ponadto, nie wpłynie negatywnie na rentowność powoda i jego płynność finansową. Kara w tej wysokości ma szanse spełnić wszystkie zakładane cele a więc będąc jednak odczuwalną dla powoda dolegliwością finansową zapobiegnie w przyszłości dalszym naruszeniom interesów konsumentów przez powoda, a także w ramach prewencji ogólnej z uwagi na nominalnie wysoką wartość kary, zadziała na innych uczestników rynku zapobiegając w przyszłości podobnych naruszeń przez innych przedsiębiorców.

Z powyższych względów na podstawie art. 479 ^3la § 3 k.p.c. Sąd orzekł jak wyżej w zakresie zmiany orzeczenia o karze a na podstawie art. 479 ^3la § 1 k.p.c. orzekł o oddaleniu dalej idących żądań powoda w odniesieniu do pkt I.1 i I.2 oraz pkt IV.1 i IV.2 decyzji.

W odniesieniu do punktu III decyzji Sądu uwzględnił odwołanie powoda uznając je za uzasadnione, chociaż nie we wszystkich aspektach Sąd podzielił argumentację powoda.

Zarzut postawiony w decyzji odnosił się do stosowania przez powoda w umowie (...) postanowienia wpisanego do rejestru klauzul niedozwolonych, co stanowi przewiedzianą wprost w art. 24 ust 2 pkt 1 uokik praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Nie wchodzą w szczegółowe analizy prawne, powyższa regulacja jest konsekwencją istnienia tzw. prawomocności rozszerzonej wyroków Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, przewidzianej w art. 479 ⁴³ k.p.c., której z kolei konsekwencją powinno być zaprzestanie stosowania takich samych jak zakazane wyrokiem abuzywnych postanowień, nie tylko przez przedsiębiorcę, który był stroną postępowania przed SOKiK, ale także przez innych przedsiębiorców, którzy stosują tożsame klauzule w obrocie z konsumentami. Na poprawność prezentowanej wyżej tezy wskazuje postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2014 r. zapadłe w sprawie I CSK 20/14, chociaż należy przyznać, że nie jest to stanowisko powszechnie aprobowane tak w orzecznictwie jak i w doktrynie prawa.

Abstrahując od spornej kwestii prawomocności rozszerzonej, stwierdzić należy, ze istotnie, na co wskazywał powód, klauzula stosowana przez Bank różni się od tych wpisanych do rejestru klauzul i przytoczonych przez Prezesa UOKiK, gdyż wskazuje na właściwość Sądu nie według siedziby przedsiębiorcy a według siedziby oddziału banku powoda, który prowadzi rachunek (...). Wprawdzie Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lipca 2006 r., (...) 3/06 wywodził, że stosowane postanowienie nie musi być literalnie zgodne z wpisanym do rejestru, a wystarczające jest, że porównywane postanowienie mieści się w hipotezie takiej klauzuli tzn., że cel i zamiar jakim mają służyć porównywane postanowienia jest tożsamy ­ — niemniej jednak, zdaniem Sądu w niniejszym składzie, wobec faktu, że postanowienie uznane za abuzywną było zawarte w innym wzorcu umownym, nie zwalnia to Sądu badającego stasowanie tożsamej klauzuli przez innego przedsiębiorcę w postępowaniu o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów, od badania tego postanowienia w kontekście aktualnie analizowanego wzorca innego przedsiębiorcy. Uwzględniając zatem fakt, że kwestionowana przez powoda klauzula nie jest tożsama przedmiotowo z wskazanym powyżej postanowieniem wpisanym na podstawie prawomocnego wyroku do rejestru klauzul niedozwolonych a ponadto uregulowania bankowe dają konsumentowi swobodę w dowolnym przenoszeniu (...) do innego oddziału banku, czym konsument może wpływać na właściwość sądu, Sąd doszedł do przekonanie, że zarzucona powodowi praktyka nie narusza zbiorowych interesów konsumentów, skoro nie można jej uznać za sprzeczną z dobrymi obyczajami i za rażącą naruszającą interesy konsumenta. Wszak konsument łatwo może uniknąć narzuconej mu wzorcem umownym właściwości Sądu a nadto to konsument decyduje o wyborze oddziału banku w jakim chce prowadzić swoje konto. Tym samym nawet jeśli klauzula stosowana przez powoda narusza interesy konsumenta to z całą pewnością nie narusza ich rażąco, skoro konsument ma wpływ na właściwość sądu poprzez wpływanie na wybór siedziby oddziału.

W tym stanie rzeczy Sąd na podstawie art. 479 ^31a §3 k.p.c. uchylił pkt. III decyzji a w konsekwencji także zawarte w pkt. IV.3 orzeczenie o karze za stosowanie powyższej praktyki, uznając, że praktyka nie naruszała zbiorowych interesów konsumentów

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do wyniku sporu na podstawie art. 100 k.p.c. wobec częściowego tylko uwzględnienie żądań każdej ze stron.

SSO Małgorzata Perdion-Kalicka