Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Woźniak-Zendran (spr.)

Sędziowie: SSA Małgorzata Aleksandrowicz

del. SSO Roman Walewski

Protokolant: st.sekr.sąd. Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2018 r. w Poznaniu

sprawy M. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o przeliczenie emerytury górniczej

na skutek apelacji M. B. i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 30 marca 2017 r. sygn. akt III U 680/16

1.  prostuje oczywistą omyłkę pisarską w punkcie I wyroku Sądu Okręgowego w Koninie z

30 marca 2017r. w sprawie sygnatura akt III U 680/16 w ten sposób, że w wersie trzecim i czwartym w miejsce słów: „od 1 września 1989r. do 31 maja 1989r.” wpisuje słowa: „od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r.”;

2.  oddala apelację odwołującego;

3.  oddala apelację pozwanego;

4.  koszty zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej wzajemnie między stronami znosi.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 sierpnia 2016r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. odmówił M. B. prawa do przeliczenia świadczenia przy zastosowaniu przelicznika 1,8.

Odwołanie od tej decyzji złożył M. B., podnosząc niewłaściwe zastosowanie przepisów ustawy emerytalnej w tym art. 50c i art. 51 w wyniku czego niewłaściwie została ustalona wysokość jego emerytury, bowiem nie uznano, że w okresach od 1 września 1985r. do 1 maja 1986r. i od 29 maja 1988r. do 28 lutego 2009r. wykonywał pracę operatora przenośników taśmowych, maszynisty pomp odwodnienia odkrywki, młodszego operatora maszyn budowlanych, starszego operatora przenośników taśmowych i starszego górnika kopalni odkrywkowej bezpośrednio w przodku, co w jego ocenie jest pracą wymienioną w art. 50d w związku z załącznikiem nr 3 pkt. III rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 1994r. W ocenie odwołującego brak zastosowania przeliczników doprowadził do zaniżenia świadczenia.

Sąd Okręgowy w Koninie, Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 30 marca 2017r., w sprawie III U 680/16:

I.  zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy M. B. prawo do zastosowania przelicznika 1,8 do okresu pracy górniczej wykonywanej w okresie od 1 września 1989 r. do 31 maja 1989 r. na stanowisku operatora spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce wymienionego w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 1994 r. - załączniku 3/III pkt. 4, wg wykazu dniówek stanowiącego załącznik do świadectwa pracy wystawionego przez (...) S.A. z siedzibą w K. w dniu 17 lutego 2017 r.

II.  oddalił odwołanie w pozostałym zakresie,

III.  zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego kwotę 330 zł - tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. B. urodził się (...)

W dniu 15 stycznia 2016r. wystąpił o przyznanie mu prawa do emerytury górniczej. We wniosku oświadczył, że jest członkiem OFE i wnosi o przekazanie środków zgromadzonych w OFE za pośrednictwem zakładu na dochody budżetu Państwa oraz że pozostaje w zatrudnieniu w (...) K..

Do wniosku dołączył świadectwo wykonywania pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą z dnia 5 stycznia 2016r. Ze świadectwa tego wynika, że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze wykonywał pracę górniczą określoną w art. 50C ust. 1 pkt. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, na stanowiskach wymienionych w załącznikach do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r.

- od 1 września 1985r. do 1 maja 1986r. na stanowisku konserwatora tras przenośnikowych na odkrywce, wymienioną w załączniku nr 2 pkt. 8;

- od 29 maja 1988r. do 31 sierpnia 1989r. na stanowisku konserwatora tras przenośnikowych, wymienioną w załączniku nr 2 pkt. 8

- od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r. na stanowisku operatora sprzętu pomocniczego i technologicznego na odkrywce wymienioną w załączniku nr 2 poz. 22;

- od 1 czerwca 1991r. do 30 czerwca 1996r. na stanowisku operatora przenośników taśmowych na odkrywce wymienioną w załączniku nr 2 pkt. 13;

- od 1 lipca 1996r. do 28 lutego 1999r. na stanowisku maszynisty pomp odwodnienia odkrywki, wymienioną w załączniku 2 pkt. 10;

- od 1 marca 1999r. do 28 lutego 2009r. na stanowisku operatora przenośników taśmowych na odkrywce wymienioną w załączniku 2 pkt. 13;

- od 1 marca 2009r. do nadal na stanowisku górnika kopalni odkrywkowej na odkrywce wymienioną w załączniku nr 3 pkt. III/1.

Do tego świadectwa dołączony został wykaz dniówek za lata 2009 - 2015 i tak wykazano w nich, że w 2009r. wnioskodawca przepracował 193 dniówki, w 2010r.- 234 dniówki, w 2011r. - 233 dniówki, w 2012r. - 231 dniówek, w 2013r. - 232 dniówki, w 2014r. - 233 dniówki, a w 2015r. 232 dniówki.

Decyzją z dnia 5 lutego 2016r. pozwany przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury ,poczynając od (...). tj. od osiągnięcia wieku.

Ustalając wysokość tego świadczenia pozwany organ rentowy 72 miesiące pracy górniczej wnioskodawcy przeliczył przelicznikiem 1,8, natomiast 265 miesięcy - przelicznikiem 1,2. Wypłata emerytury była zawieszona z uwagi na kontynuowanie pracy przez wnioskodawcę. Decyzja ta jest prawomocna, wnioskodawca nie składał od niej odwołania.

W dniu 19 lutego 2016r. wnioskodawca złożył wniosek o podjęcie wypłaty emerytury oraz doliczenie stażu, w związku z rozwiązaniem umowy o pracę i załączył świadectwo pracy potwierdzające rozwiązanie umowy o pracę z dniem 19 lutego 2016r. z dodatkowym wykazem dniówek.

Decyzją z dnia 14 marca 2016r. pozwany podjął wypłatę emerytury górniczej wnioskodawcy, nie zmieniając zakresu zastosowanych przeliczników pracy górniczej.

W dniu 25 lipca 2016r. wnioskodawca wniósł o ponowne ustalenie wysokości emerytury, domagając się doliczenia przelicznika 1,8 do całego okresu pracy w (...) K. od 1 września 1985r. do 19 lutego 2016r. Nie dołączył do wniosku żadnych dokumentów.

Zaskarżoną decyzją pozwany organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do zastosowania przeliczników 1,8 za okres od 1 września 1985r. do 1 maja 1986r. i od 29 maja 1988r. do 28 lutego 2009r.

Z akt osobowych odwołującego wynika, że wnioskodawca został zatrudniony w (...) K. 4 września 1985r. na stanowisku konserwatora tras w oddziale (...)W dniu 1 maja 1986r. został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej. Po odbyciu zasadniczej służby wojskowej 29 maja 1988r. ponownie podjął pracę na stanowisku konserwatora tras w oddziale(...)Z dniem 1 marca 1990r. został zatrudniony jako operator maszyn budowlanych w oddziale(...), pododdział (...)

Następnie, z dniem 1 października 1991r. ,powierzono mu stanowisko operatora przenośników wielkogabarytowych, a z dniem 1 lipca 1996r. powierzono mu stanowisko maszynisty operatora pomp odwodnieniowych na odkrywce, którą wykonywał do 31 października 1999r. Z dniem 1 listopada 1999r. został przeniesiony ponownie na stanowisko operatora przenośników wielkogabarytowych, a od 1 grudnia 2005r. stanowisko pracy wnioskodawcy określano jako operatora przenośników - operatora maszyn budowlanych, od 1 maja 2008r. starszego operatora przenośników taśmowych. Natomiast od 1 marca 2009r. powierzono wnioskodawcy obowiązki starszego górnika kopalni odkrywkowej, które zajmował do końca zatrudnienia.

Z pisma (...) S.A. z dnia 27 października 2016r. wynika, że praca na stanowisku konserwatora tras przenośnikowych, operatora sprzętu pomocniczego na odkrywce, operatora przenośników taśmowych na odkrywce, maszynisty pomp odwodnienia jest pracą górniczą wymienioną w załączniku 2 poz. 8,22,13,10. Na mocy Zarządzenia nr (...) Dyrektora (...) z dnia 18 stycznia 1995r. określono wykaz stanowisk pracy i oddziałów dla których wymagane było prowadzenie ewidencji czasu pracy na stanowiskach pracy zaliczanej półtorakrotnie. Z wymienionych stanowisk jedynie praca operatora sprzętu technologicznego wymagała prowadzenia ewidencji czasu pracy zaliczanej półtorakrotnie. Praca operatora sprzętu technologicznego mogła być uznana za pracę na odkrywce wymienioną w załączniku nr (...) pkt. (...), uzależnione to było od rodzaju obsługiwanej maszyny i miejsca wykonywania obowiązków. W przypadku wnioskodawcy za okres jego zatrudnienia na stanowisku operatora sprzętu technologicznego nie była prowadzona.

Z charakterystyki stanowiska pracy operatora przenośników taśmowych wynika, że sam przenośnik służy do transportu urobku na powierzchni taśmy, a obowiązkiem operatora jest kontrola stanu technicznego całych tras przenośników będących w ruchu, dokonywanie bieżących kontroli urządzeń będących w ruchu, a w szczególności urządzeń zabezpieczających przenośnik/załadownię, usuwanie usterek w czasie przerw ruchowych, udział w remoncie członów powtarzalnych przenośników, montaż i demontaż fartuchów i ograniczników oraz skrobaków gumowych stacji napędowych, udział w przesuwaniu przenośników, przebudowie stacji napędowych, szynowanie tras przenośnikowych, kotwienie stacji zwrotnych przenośnika. Praca ta nie jest zaliczana przez (...) jako praca górnicza liczona półtorakrotnie.

Praca operatora pomp odwodnienia zajmuje się kontrola pomp, montażem i demontażem, a czynności wykonuje on na poziomie nadkładowym albo węglowym.

Natomiast operatorzy maszyn budowlanych i sprzętu technologicznego oraz innych maszyn wieloczynnościowych przesuwają przenośniki taśmowe, operatorzy ładowarek czyszczą miejsca, w których będą ustawione przenośniki taśmowe albo usuwają kamienie z frontu pracy koparek, często budują prowizoryczne drogi na odkrywce, kopią rowy odwodnieniowe zapewniając właściwe osuszenie węgla przed wydobyciem.

Zeznania świadków W. J. i R. C. potwierdzają dokumenty akt osobowych wnioskodawca i informacje (...) K.. Świadkowie potwierdzili, że w większości spornego okresu wnioskodawca pracował jako operator przenośników, które znajdowały się we wkopie, dochodziły do 1,5 km długości. Jak stwierdził świadek R. C. dla operatorów przenośników nie prowadzono wykazu dniówek.

W toku procesu wnioskodawca zwrócił się do Komisji Weryfikacyjnej, która na podstawie zeznań świadków i posiadanej dokumentacji stwierdziła, że w okresie od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r. wnioskodawca wykonywał pracę górniczą w wymiarze półtorakrotnym wg Załącznika nr 3/III pkt. 4 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 grudnia 1994r. jako operator spycharki i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce wg. ewidencji dniówek półtorakrotnych sporządzonej przez Komisję Weryfikacyjną w dniu 16 lutego 2017r.

Na podstawie orzeczenia Komisji Weryfikacyjnej (...) K. dokonała zmiany świadectwa pracy wskazując w świadectwie z dnia 17 lutego 2017r., że w okresie od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r. wnioskodawca pracując na stanowisku operatora spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce wykonywał pracę górniczą określoną w Załączniku 3/III pkt. 4.

Na tej podstawie sporządzono dla wnioskodawcy wykaz dniówek i za rok 1989r. wykazano ich 20, w 1990r. 12, a w 1991r. 62 dniówki, a więc nie w 100%.

Na podstawie powyżej przedstawionego stanu faktycznego, Sąd I instancji wydał powyższy wyrok.

Sąd Okręgowy podniósł, że wnioskodawca nabył prawo do emerytury górniczej poprzez zaliczenie jego pracy w (...) jako górniczej w świetle Załącznika nr 2 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24.12.1994r., które w poz. 8 wymienia konserwatora tras przenośnikowych na odkrywce, pod poz. 10 maszynistę pomp odwodnienia odkrywki i jego pomocnika, pod 13 operatora przenośników taśmowych na odkrywce i jego pomocnika, a nadto wg załącznika nr 3 cz. III poz. 1 górnik kopalni odkrywkowej. Ponadto w toku procesu uznano pracę wnioskodawcy jako operatora spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce zgodnie ze świadectwem pracy górniczej z dnia 17.02.2017r. wymienioną w załączniku 3/III poz. 4 po ustaleniach Komisji Weryfikacyjnej.

Zgodnie z art. 51ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur, o których mowa w art. 50a lub 50e, stosuje się, z zastrzeżeniem ust. 2, następujące przeliczniki:

1)  1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy;

2)  1,8 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50d;

3)  1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 1-3 i 5-9, wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią;

4)  1,2 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.

Z kolei przepis art. 50d tej ustawy stanowi, że przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury pracownikom zatrudnionym pod ziemią oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym następujące okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego:

1)  w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych;

2)  w drużynach ratowniczych.

Ust. 4 art. 50d daje upoważnienie ministrowi właściwemu do spraw gospodarki, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa i ministrem właściwym do spraw zabezpieczenia społecznego, do określenia, w drodze rozporządzenia, zasad ewidencjonowania przez pracodawców okresów zatrudnienia na stanowiskach, na których okresy pracy górniczej zalicza się w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury, oraz na niektórych innych stanowiskach pracy górniczej.

Ponieważ rozporządzenie takie nie zostało wydane, obowiązuje nadal (z mocy art. 194 wskazanej ustawy emerytalnej) wykaz stanowisk zawarty w załączniku Nr 3 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym, przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz. U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8), wydanego na podstawie upoważnienia zawartego w art. 5 ust. 5 i art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154).

§ 3 tego Rozporządzenia stanowi, że za okresy pracy pod ziemią oraz w kopalniach siarki, lub węgla brunatnego, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu górników i ich rodzin (obecnie jest to przepis art. 50d ustawy emerytalnej), uważa się okresy pracy na stanowiskach wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik nr 3 do Rozporządzenia, a § 5 obligował zakłady pracy do prowadzenia ewidencji okresów zatrudnienia na stanowiskach objętych rozporządzeniem, według szczegółowych zasad określonych przez właściwych ministrów w uzgodnieniu z Prezesem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Obecnie kwestie związane z ewidencjonowanie dniówek reguluje Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 31 marca 2008 r w sprawie sposobu ewidencjonowania przez pracodawców okresów zatrudnienia na stanowiskach, na których okresy pracy górniczej zalicza się w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury, oraz na niektórych innych stanowiskach pracy górniczej (Dz.U.08.72.423)

Załącznik nr 3/ III do Rozporządzenia z 23.12.1994r. wymienia stanowiska w kopalniach węgla brunatnego na których praca liczona jest półtorakrotnie:

1)  górnika kopalni odkrywkowej,

2)  górnika strzałowego kopalni odkrywkowej,

3)  operatora koparek jednonaczyniowych na odkrywce,

4)  operatora spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce,

5)  operatora koparek wielonaczyniowych i zwałowarek na odkrywce,

6)  operatora pomp i sprężarek na odkrywce zatrudniony w przodku bezpośrednio w procesie urabiania,

7)  rzemieślników zatrudnionych na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujących prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń,

8)  ratowników kopalnianych drużyn ratowniczych, ratowników zatrudnionych w Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego lub okręgowych stacjach ratownictwa górniczego i mechanicy sprzętu ratowniczego drużyn kopalnianych, wykonujących pracę górniczą na stanowiskach wymienionych w załączniku nr 2.

Zastosowanie przelicznika 1,8 do okresów pracy górniczej musi wiązać się z bezpośrednim i zasadniczym procesem produkcyjnym zakładu górniczego, polegającym na urobku i wydobywaniu kopalin, czyli musi to kwalifikowana praca górnicza. Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy np. w wyroku z dnia 11 lutego 2010 r. w sprawie I UK 236/09 oraz we wcześniejszym orzeczeniu wydanym na tle poprzedniego stanu prawnego, ale zachowujące aktualność z dnia 18 lutego 1997r. sygn. akt II UK 92/96.

Podkreślono, że stanowisko odwołującego jako konserwatora tras przenośnikowych i operatora przenośników oraz maszynisty pomp odwodnienia odkrywki, nie zostało wymienione w załączniku nr 3, dlatego też uznano, że charakter jego pracy nie miał bezpośredniego związku z urabianiem kopalin, ładowaniem urobku, montażem, likwidacją i transportem obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych. Wskazuje na to w szczególności charakterystyka pracy na tych stanowiskach.

W rezultacie praca odwołującego w okresach 1 września 1985r. do 1 maja 1986r. i od 29 maja 1988r. do 31 sierpnia 1989r. a nadto od 1 czerwca 1991r. do 28 lutego 2009r. nie miała kwalifikowanego charakteru, który uzasadniałby zastosowanie przelicznika 1,8 do tego okresu zatrudnienia.

Przepisy normujące nabywanie prawa do emerytury górniczej muszą być wykładane ściśle, a dla oceny charakteru pracy górniczej nie mogą mieć decydującego znaczenia ani zakładowe wykazy stanowisk, ani protokoły komisji weryfikacyjnej kwalifikujące określone zatrudnienie jako pracę górniczą. Taka możliwość nie została bowiem w przepisach tych przewidziana.

Nie sposób także nie zauważyć, że odwołujący domagając się przeliczenia winien przedłożyć wykazy dniówek przepracowanych w przodku. Wykazów takich odwołujący nie przedłożył. Od 1995r. nie były one prowadzone dla konserwatorów i operatorów taśmociągów. Trudno przyjąć, że (...) błędnie nie sporządzała wykazu dniówek, gdyż ówcześnie obowiązujący przepis § 5 zobowiązywał do ewidencjonowania pracy na stanowiskach wymienionych w Załączniku nr 3, a stanowisko pracy odwołującego nie było tam wymienione. Takich wykazów nie otrzymali świadkowie pracujący razem z odwołującym.

Komisja Weryfikacyjna widziała natomiast zasadność weryfikowania okresu zatrudnienia wnioskodawcy od 1 września 1989 do 31 maja 1991r. kiedy wnioskodawca był zatrudniony jako operator spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce.

Zgodnie z § 8 ust. 3 rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 31 marca 2008 r. w sprawie sposobu ewidencjonowania przez pracodawców okresów zatrudnienia na stanowiskach, na których okresy pracy górniczej zalicza się w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej, protokół komisji weryfikacyjnej wraz z załącznikiem do karty ewidencyjnej pracownika i wystawionym na podstawie tego załącznika zaświadczeniem pracy dołącza się do wniosku pracownika o emeryturę. W ocenie Sądu Najwyższego wyrażonym w sprawie I UK 293/14, ustawodawca uznał protokół Komisji Weryfikacyjnej za ważny dowód w sprawie o emeryturę górniczą i stwierdził, że nie można pomijać ustaleń zawartych w tym protokole bez logicznego wyjaśnienia, dlaczego ustalenia komisji weryfikacyjnej są nieprawidłowe. Strony nie podnosiły zastrzeżeń do stanowiska Komisji Weryfikacyjnej. Niewątpliwie wnioskodawca wykonywał w tym czasie pracę operatora spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce.

W wykazie stanowisk pracy, na których zatrudnienie na odkrywce w kopalniach węgla brunatnego uważa się za pracę górniczą, umieszczono między innymi stanowisko "operatora sprzętu pomocniczego i technologicznego na odkrywce" (pkt 22 załącznika nr 2); natomiast w wykazie stanowisk pracy, na których okresy pracy w kopalniach węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym ujęto stanowisko "operatora spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce" (dział III, punkt 4 załącznika nr 3). Określenie stanowiska pracy "operator sprzętu pomocniczego i technologicznego na odkrywce" ma niewątpliwie szerszy zakres niż określenie "operator spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce". W ocenie Sądu właściwej w tym kontekście oceny dokonała Komisja Weryfikacyjna bazując zarówno na dokumentach akt osobowych jak i zeznaniach świadków.

Wskazano, że w pozostałym okresie nie objętym orzeczeniem Komisji Weryfikacyjnej wnioskodawca wykonywał pracę konserwatora tras przenośnikowych i operatora przenośników oraz maszynisty pomp odwodnienia odkrywki. Jego praca była wykonywana przy różnych odcinkach taśmociągu, między koparką ze zwałowarką, w odległości od 50 m do 1,5 km od koparki w zależności od miejsca, w którym się znajdowała. Do jego zadań należało zatem utrzymanie w ruchu przenośników taśmowych, którymi był transportowany urobek (węgiel) z miejsca pracy koparki wielonaczyniowej na zwałowisko (miejsce pracy zwałowarki). Wnioskodawca zajmował się obsługą taśmociągów odbierających i dostarczających urobek od urządzeń podstawowych układu (...) jakim są koparki i zwałowarki. W ocenie tego Sądu nie wykonywał pracy bezpośrednio na koparkach, ale na taśmociągach zlokalizowanych na terenie całej odkrywki, w oddaleniu od maszyny podstawowej (do 1,5 km). Przyjęto, że wnioskodawca w spornym okresie nie wykonywał pracy w przodku bezpośrednio w procesie urabiania, jak to wynika z charakterystyki stanowiska pracy. Tylko zaś wykonywanie takiej pracy uprawniałoby go do zakwalifikowania jego pracy jako górnika kopalni odkrywkowej

Wnioskodawca pracując na stanowisku konserwatora tras przenośnikowej, jak i operatora przenośników nie wykonywał pracy wymienionej w Załączniku 3 /III, dlatego też jego odwołanie w tym zakresie nie zostało uwzględnione.

W konsekwencji Sąd I instancji uznał odwołanie M. B. za częściowo uzasadnione i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. odwołanie to uwzględnił w części, oddalając odwołanie w pozostałym zakresie (pkt I i II wyroku).

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c . w zw. z § 12 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016r. (Dz.U.02.163.1348 ze zm.).

Apelację od powyższego wyroku wniósł odwołujący, zaskarżając go w części oddalającej odwołanie w pozostałym zakresie.

Zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił:

1.  naruszenie art. 50d ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie do stanu faktycznego niniejszej sprawy, co skutkowało przyjęciem, iż odwołujący w okresie od 1 lipca 1996r. do 28 lutego 1999r. nie wykonywał pracy w przodku przy urabianiu i wydobyciu węgla i innych prac przodkowych na stanowisku maszynisty pomp odwodnienia odkrywki,

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów i uznanie, że odwołujący w okresie od 1 lipca 1996r. do 28 lutego 1999r. na stanowisku maszynisty pomp odwodnienia odkrywki nie wykonywał pracy zgodnie z art. 50d ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z załącznikiem nr 3 pkt III rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r.

Mając na uwadze powyższe, odwołujący wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku zgodnie z żądaniem zawartym w odwołaniu, ewentualnie

2.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Koninie,

3.  zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów procesu za obydwie instancje według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zarówno odwołującego, jak i organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę prawidłowo i starannie, przeprowadzając właściwie postępowanie dowodowe, zaś ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego nie budzi wątpliwości w świetle zasady wynikającej z art. 233 k.p.c. Sąd pierwszej instancji wyczerpująco wyjaśnił w uzasadnieniu kwestie sporne dotyczące przedmiotu zaskarżenia i powołał trafnie obowiązujące w tej mierze przepisy, które prawidłowo zastosował i zinterpretował, nie naruszając zaskarżonym rozstrzygnięciem przepisów procesowych, ani przepisów prawa materialnego. Podzielając w pełni ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny przyjął je za podstawę swego rozstrzygnięcia.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do apelacji wywiedzionej przez odwołującego wskazać należy, że sporna pozostawała możliwość zakwalifikowania pracy odwołującego na stanowisku konserwatora tras przenośnikowych i operatora przenośników oraz maszynisty pomp odwodnienia odkrywki w okresie od 1 lipca 1996r. do 28 lutego 1999r., jako pracy górniczej w wymiarze półtorakrotnym, wymienionej w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jest to okoliczność decydująca w sprawie, ponieważ zarówno na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego, jak i drugoinstancyjnego odwołujący podnosił, że świadczona przez niego w spornym okresie praca mieści się w definicji pracy górniczej opisanej w art. 50d ust.1 pkt 1 cyt. ustawy.

W pierwszym rzędzie należy podnieść, że wykaz stanowisk pracy wykonywanej w przodkach uwzględnianej w rozmiarze półtorakrotnym, powinno ustalić rozporządzenie wydane na podstawie delegacji ustawowej z art. 50d ust. 3 ww. ustawy. Ponieważ rozporządzenie takie nie zostało wydane, na co słusznie uwagę zwrócił Sąd Okręgowy, obowiązuje nadal (z mocy art. 194 wskazanej ustawy) wykaz stanowisk zawarty w załączniku nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995r. Nr 2, poz. 8), wydany na podstawie upoważnienia zawartego w art. 5 ust. 5 i art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 1 lutego 1983r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (t.j.: Dz.U. z 1995r., Nr 30, poz. 154). Wykaz stanowisk pracy określony "pomocniczo" w załączniku nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r., na który powołuje się apelujący, odnosi się wyłącznie do wykonywanych zadań górnika, jeżeli spełniają one kryteria miejsca wykonywania pracy i jej charakteru określonego na mocy art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Z uwagi zaś na treść przytoczonego art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy należy zauważyć, iż dla uznania pracy ubezpieczonego, jako pracy górniczej zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym, koniecznym jest ustalenie zarówno, jakim sprzętem operował oraz określenie, jakie czynności były przez niego wykonywane i gdzie. Przewidziane przez ustawodawcę rozwiązanie zawarte w art. 50d ust. 1 ustawy nie uprawnia do uznania każdej pracy na odkrywce, jako zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym, nawet jeśli wykonywana była w obrębie przodków eksploatacyjnych na stanowiskach określonych w rozporządzeniu z 23 grudnia 1994r. Tak zaproponowana wykładnia przepisów załącznika nr 3 do tego rozporządzenia dokonywana w oderwaniu od unormowania ustawowego prowadziłaby do sytuacji, w której każdą pracę górnika kopalni odkrywkowej pełnioną na terenie wyrobiska należałoby uwzględniać w takim korzystnym wymiarze (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 kwietnia 2014r., III AUa 1121/13).

Wykaz stanowiący załącznik nr 3 do tego rozporządzenia w części III wymieniający stanowiska pracy, na których okresy pracy zalicza się w wymiarze półtorakrotnym w kopalniach węgla brunatnego, obejmuje 8 stanowisk. W punkcie 6 wymienia się „operatora pomp i sprężarek na odkrywce zatrudnionego w przodku bezpośrednio w procesie urabiania”. Praca odwołującego w spornym okresie nie miała bezpośredniego związku z urabianiem kopalin, ładowaniem urobku, montażem, likwidacją i transportem obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych.

Do jego zadań należała kontrola stanu technicznego tras przenośników będących w ruchu, dokonywanie bieżących kontroli urządzeń będących w ruchu, a w szczególności urządzeń zabezpieczających przenośnik/załadownię, usuwanie usterek w czasie przerw ruchowych, udział w remoncie członów powtarzalnych przenośników, montaż i demontaż fartuchów i ograniczników oraz skrobaków gumowych stacji napędowych, udział w przesuwaniu przenośników, przebudowie stacji napędowych, szynowanie tras przenośnikowych, kotwienie stacji zwrotnych przenośnika. Wnioskodawca w spornym okresie nie wykonywał zatem pracy w przodku bezpośrednio w procesie urabiania, jak to wynika z charakterystyki stanowiska pracy.

Wbrew stanowisku skarżącego, jako prace wymienione w załączniku nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r., mogą być uznane tylko takie czynności wykonywane przez górnika, które bezpośrednio są związane z robotami prowadzonymi w przodkach przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz inne prace przodkowe, tj. takie, które należy wiązać z bezpośrednim i zasadniczym procesem produkcyjnym zakładu górniczego polegającym na urobku i wydobywaniu kopalin (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2010r. I UK 236/09, z dnia 22 kwietnia 2011r. I UK 360/10, z dnia 3 października 2017r., I UK 410/16).

Jak wynika z poczynionych prawidłowo przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, charakter pracy ubezpieczonego w spornym okresie nie miał bezpośredniego związku „z urabianiem kopalin, ładowaniem urobku, montażem, likwidacją i transportem obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych”. Odnosząc się natomiast do konkretnego punktu nr 6, części III, załącznika nr 3 do cyt. rozporządzenia na który powołuje się apelujący, ubezpieczony z pewnością nie wykonywał prac „bezpośrednio w procesie urabiania”.

Wykonywane przez skarżącego prace nie mieściły się zatem w ustawowym pojęciu prac przodkowych. Dla zaliczenia pracy do stażu w wymiarze półtorakrotnym chodzi wyłącznie o pracę przodową, która polega na urabianiu i ładowaniu urobku lub nakładu, albo jest bezpośrednio związana z procesem urabiania. Przyjęcie zaś ogólnej tezy, że przodkiem w kopalni węgla brunatnego jest każde miejsce prowadzenia robót górniczych związanych z odwadnianiem, udostępnianiem i eksploatacją złoża kopaliny, jej transportem i transportem nadkładu, a nadto zwałowaniem nadkładu, a następnie rekultywacją wyrobisk i zwałowisk, (związane z pracą koparek, spycharek, ładowarek, zwałowarek) nie odpowiada pojęciu "pracy przodkowej", wynikającej z wykładni przepisów art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 kwietnia 2014r., III AUa 1121/13). Czynności ubezpieczonego, które w swej istocie polegały na utrzymywaniu sprawności urządzeń i ich konserwacją, nie mieszczą się w ustawowym pojęciu prac przodkowych uprawniających do zastosowania półtorakrotnego przelicznika.

Za bezpodstawne tym samym uznać należało podniesione przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa materialnego, tj. art. 50d ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podejmowane przez ubezpieczonego w spornym okresie czynności pracownicze nie dają bowiem podstawy do przyjęcia, iż ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy wykonywaniu pracy przodkowej.

Tak też , co istotne, oceniła pracę wnioskodawcy w spornych latach Komisja Weryfikacyjna ,do której ubezpieczony zwrócił się o zakwalifikowanie spornego nadto okresu do pracy liczonej w wymiarze półtorakrotnym, by w konsekwencji, móc zastosować przelicznik 1,8 - uznając żądanie wnioskodawcy za zasadne jedynie co do okresu od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r.

Rację ma przy tym Sąd I instancji, który odmówił , z przyczyn jak wyżej, prawa do zastosowania przelicznika 1,8 do pozostałego wnioskowanego okresu,że przepisy normujące nabywanie prawa do emerytury górniczej (a także naliczanie jej wysokości , jak w niniejszej sprawie) z uwagi na jej szczególny charakter ,winny być wykładane wyłącznie w sposób ścisły, albowiem w sposób wyjątkowy regulują przyznanie prawa do tego świadczenia. W tym kontekście dokonane na gruncie przedmiotowej sprawy ustalenia faktyczne jednoznacznie wykluczają możliwość zaliczenia wykonywanej w spornym okresie pracy w wymiarze półtorakrotnym.

Przechodząc natomiast do apelacji organu rentowego uznać należało, że również nie zasługuje ona na uwzględnienie. W wywiedzionym środku zaskarżenia pozwany zakwestionował wyrok w części, w jakiej Sąd przyznał wnioskodawcy prawo do zastosowania przelicznika 1,8 do okresu pracy górniczej wykonywanej w okresie od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r. Sąd I instancji w oparciu o dokument Komisji Weryfikacyjnej z dnia 16 lutego 2017r. uznał, że odwołujący w ww. okresie wykonywał pracę na stanowisku operatora spycharek i maszyn wielonaczyniowych na odkrywce, która jest wymieniona w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 1994r. załącznik 3/III pkt 4.

Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że w toku niniejszej sprawy wnioskodawca zwrócił się do Komisji Weryfikacyjnej, która na podstawie zeznań świadków i posiadanej dokumentacji stwierdziła, że w okresie od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r. wnioskodawca wykonywał pracę górniczą ,liczoną w wymiarze półtorakrotnym wg Załącznika nr 3/III pkt 4 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 grudnia 1994r. jako operator spycharki i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce wg. ewidencji dniówek półtorakrotnych sporządzonej przez Komisję Weryfikacyjną w dniu 16 lutego 2017r.

Na podstawie orzeczenia Komisji Weryfikacyjnej , (...) K. dokonała zmiany świadectwa pracy ,wskazując w świadectwie z dnia 17 lutego 2017r., że w okresie od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r. wnioskodawca pracując na stanowisku operatora spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce, wykonywał pracę górniczą określoną w Załączniku 3/III pkt. 4.

Na tej podstawie sporządzono dla wnioskodawcy wykaz dniówek i za rok 1989r. wykazano ich 20, w 1990r. 12, a w 1991r. 62 dniówki, a więc nie w 100%.

Analiza akt sprawy wykazała, że dokument Komisji Weryfikacyjnej z dnia 16 lutego 2017r. został doręczony pozwanemu od razu po otrzymaniu ww. dokumentu przez Sąd Okręgowy z pismem odwołującego z dnia 9 marca 2017r. (k. 57-58). Posiedzenie sądu zostało natomiast wyznaczone na dzień 27 marca 2017r. i zarówno na terminie rozprawy, jak i w odrębnym piśmie procesowym pozwany nie zakwestionował, nie podważył przedmiotowego dokumentu. W szczególności nie przedłożył żadnych zastrzeżeń, wniosków, w żaden, nawet lakoniczny sposób nie zakwestionował ustaleń w nim zawartych, że w ww. okresie wnioskodawca był zatrudniony jako operator spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce. Z całą stanowczością należy przy tym podkreślić, że już sam apelujący na etapie postępowania drugoinstancyjnego dostrzega, iż nie zakwestionował ustaleń ww. komisji (strona 4 uzasadnienia apelacji). Sąd zatem miał podstawy do przyjęcia, iż przedmiotowy okres jest ostatecznie przez pozwanego przyznany i wobec braku jakichkolwiek wątpliwości co do ustaleń Komisji Weryfikacyjnej, z przyczyn omówionych powyżej, uznał ten okres i w tym zakresie dokonał zmiany zaskarżonej decyzji, odmawiając uznania okresu nie uznanego przez Komisję Weryfikacyjną.

Wbrew twierdzeniom apelującego, to nie sąd natomiast miał obowiązek dopuszczania dowodu z urzędu i prowadzenia postępowania dowodowego w zastępstwie stron. Przepis art. 232 k.p.c. w sposób klarowny określił, że to strony są obowiązane wskazać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Uzupełnieniem tej reguły jest to, że sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez strony. Przedstawione zasady nie zostały odmiennie uregulowane w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Analiza obowiązujących przepisów pozwala na przyjęcie, że sąd został zwolniony z powinności dostatecznego wyjaśnienia sprawy. Oznacza to, że nie jest zobowiązany do poszukiwania prawdy materialnej. Wydaje się, że pierwszoplanowe znaczenie ma prawda formalna (sądowa). Nie ma wątpliwości, że spór dotyczący ubezpieczenia społecznego rozstrzygany jest według modelu kontradyktoryjnego. W obowiązującym stanie prawnym należy zaakceptować pogląd, że zmiana treści art. 3 i 232 k.p.c. i wprowadzona nią dominacja zasady kontradyktoryjności procesu cywilnego, zwalnia sąd ubezpieczeń społecznych od obowiązku wszechstronnego wyjaśnienia sprawy i dopuszczenia w tym celu dowodu nawet przez strony nie wnioskowanego. Przeciwnie pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 marca 1998r., II UKN 574/97 nie konweniuje z aktualnie obowiązującym stanem prawnym. Wprowadzone ustawą z dnia 1 marca 1996r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 189) przekształcenie procesu cywilnego, w szczególności skreślenie przepisu art. 3 § 2 oraz zmiana treści art. 6 i 232 k.p.c., oznacza, że wprowadzono do postępowania cywilnego dominację zasady kontradyktoryjności i odstąpiono od odpowiedzialności sądu orzekającego za rezultat postępowania dowodowego, którego dysponentem są strony. Reguły te mają zastosowanie również w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1997r., II UKN 394/97 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1997r., II UKN 406/97). W orzecznictwie dotyczącym tej kategorii spraw podkreśla się, że podstawą kontradyktoryjnego procesu cywilnego jest zasada równouprawnienia jego stron.

Poszukiwanie za stronę przez sąd z urzędu okoliczności przemawiających za jej stanowiskiem, tym bardziej stanowiskiem nie wyrażonym!, w istocie stanowi wyręczanie jej w obowiązkach procesowych, przez co sąd naraża się na uzasadniony zarzut nierównego traktowania stron procesu (wyrok Sadu Najwyższego z dnia 12 marca 2010r., II UK 286/09).

Na gruncie przedmiotowej sprawy pozwany nie wykazał się należytą inicjatywą procesową, albowiem to wyłącznie do jego roli procesowej należało zakwestionowanie ww. dokumentu oraz powołanie stosownych wniosków dowodowych, które przemawiałyby za uznaniem jego stanowiska procesowego. Pozwany nie sprostał temu obowiązkowi, a zatem, to jego obciążają negatywne konsekwencje. W rezultacie Sąd I instancji w sposób prawidłowy, opierając się na niezakwestionowanym stanowisku Komisji Weryfikacyjnej ,zaliczył okres zatrudnienia wnioskodawcy od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r. na stanowisku operator spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce, który z kolei uprawnia do zastosowania przelicznika 1,8 do okresu pracy górniczej.

Prawidłowo uznając, iż wobec milczenia pozwanego, okres ten przestał być między stronami sporny.

Uznając, zatem w świetle powyższych okoliczności, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w pkt 2 i 3 wyroku, oddalając apelacje obu stron.

Zgodnie natomiast z treścią art. 350 k.p.c. sąd może z urzędu sprostować w wyroku niedokładności i błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki. Jeżeli sprawa toczy się przed sądem drugiej instancji, sąd ten może z urzędu sprostować wyrok sądu pierwszej instancji. Stosując zatem ten przepis prawa Sąd Apelacyjny dokonał sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej, orzekając jak w punkcie 1 swojego wyroku. Sąd Okręgowy bowiem jedynie w sentencji wyroku wskazał okres „od 1 września 1989r. do 31 maja 1989r.” , podczas gdy i z pisemnego uzasadnienia wyroku , jak i z dokumentów zgromadzonych w sprawie jasno wynika, iż wnioskodawca na stanowisku operatora spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce wymienionym w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23.12.1994r. w załączniku 3/III pkt 4 pracował w okresie „od 1 września 1989r. do 31 maja 1991r.”.

Tą oczywistą omyłkę pisarską dostrzegł także sam pozwany organ rentowy, wnosząc na 2 stronie apelacji- o jej sprostowanie.

Wynik postępowania odwoławczego uzasadnia wzajemne zniesienie kosztów postępowania apelacyjnego na podstawie art. 100 k.p.c., który stanowi, że w razie częściowego tylko uwzględniania żądań ,koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Z powyższych względów, wobec przegrania przez obie strony wywiedzionych przez nie apelacji, Sąd Apelacyjny koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym, wzajemnie zniósł między stronami (pkt 4 wyroku).

del. SSO Roman Walewski SSA Małgorzata Woźniak-Zendran SSA Małgorzata Aleksandrowicz