Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 października 2017 r., wydanym w sprawie ze skargi P. (...)z udziałem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł., W. M. i E. Ś. (1) o wznowienie postępowania w sprawie Nc 32/03 Sądu Rejonowego w Pabianicach z powództwa W. M. przeciwko E. S. (obecnie Ś.) o zapłatę, zakończonego wydaniem w dniu 10 lutego 2003 r. prawomocnego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, Sąd Rejonowy w Pabianicach wznowił postępowanie, uchylił przedmiotowy nakaz zapłaty z dnia 10 lutego 2003 r. i oddalił powództwo.

Sąd I instancji ustalił, że w Sądzie Rejonowym w Pabianicach prowadzono pod sygnaturą Nc 32/03 postępowanie z powództwa W. M. przeciwko E. S. o zapłatę, a podstawą roszczenia był weksel wystawiony w związku z kredytem na zakup telewizora udzielonym przez (...) Bank (...) w Ł. działający za pośrednictwem firmy (...) s.c. w Ł.. Dnia 10 lutego 2003 r. wydano w tej sprawie nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, który został uznany za doręczony pozwanej przez awizo, a następnie opatrzono tytuł egzekucyjny klauzulą wykonalności i w oparciu o tak powstały tytuł wykonawczy komornik prowadził przeciwko E. S. postępowanie egzekucyjne w sprawie II Km 714/03. Postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2005 r., wydanym w sprawie I Co 1003/05, Sąd Rejonowy w Pabianicach opatrzył przedmiotowy nakaz zapłaty klauzulą wykonalności na rzecz (...) Sp. z o.o. w Ł. jako następcy prawnego pierwotnego wierzyciela. W dniu 21 sierpnia 2004 r. E. S. zmieniła nazwisko na Ś., a od 1993 r. przebywa poza granicach Polski (od 2004 r. na stałe zamieszkuje w Niemczech), nie zawierała z firmą (...) s.c. w Ł. kredytu na zakup telewizora. Prokuratura Rejonowa Ł. – Ś. prowadziła w sprawie PR 1 Ds 197/2016 śledztwo w sprawie podrobienia podpisu na wekslu będącym podstawą wydania nakazu przeciwko E. S., uczestniczka miała w tej sprawie status pokrzywdzonej. Postępowanie zostało umorzone wobec niewykrycia sprawcy przestępstwa, ale w toku sprawy ustalono na podstawie opinii biegłego, że podpis na wekslu wykazuje cechy rozbieżne w stosunku do materiału porównawczego w postaci podpisu E. S..

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd meriti stwierdził, że instytucja wznowienia postępowania opiera się na przysługującej poza tokiem instancji skardze o reasumpcję wadliwego procesu przez zastąpienie zapadłego orzeczenia orzeczeniem nowym i powołał się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2014 r., III CZ 55/14, zgodnie z którym nadzwyczajny charakter tego środka prawnego, skierowanego przeciwko prawomocnemu orzeczeniu, powoduje, że przywrócenie stanu sprzed zamknięcia postępowania sądowego, ulegającego wznowieniu, może nastąpić wyłącznie z powodów ściśle określonych w ustawie. Sąd wskazał, że podstawę skargi prokuratora stanowi art. 403 § 1 pkt 2 k.p.c., gdyż nakaz zapłaty z dnia 10 lutego 2003 r., wydany w postępowaniu nakazowym, został uzyskany za pomocą przestępstwa w postaci podrobienia na wekslu podpisu rzekomej dłużniczki E. S.. Powołując się na art. 404 k.p.c., zgodnie z którym z powodu przestępstwa można żądać wznowienia jedynie wówczas, gdy czyn został ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że postępowanie karne nie może być wszczęte lub że zostało umorzone z innych przyczyn niż brak dowodów, Sąd podniósł, że w niniejszej sprawie wykazano, iż Prokuratura Rejonowa Ł. prowadziła postępowanie, w toku którego ustalono, opierając się na opinii biegłego grafologa, iż podpis na wekslu nie jest tożsamy z podpisem E. S., jednak postępowanie zostało ostatecznie umorzone z powodu niewykrycia sprawcy przestępstwa.

Zwrócono następnie uwagę, że skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzymiesięcznym liczonym co do zasady od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji – od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy (art. 407 § 1 k.p.c.); po upływie lat dziesięciu od uprawomocnienia się orzeczenia nie można żądać wznowienia, z wyjątkiem wypadku, gdy strona była pozbawiona możności działania lub nie była należycie reprezentowana (art. 408 k.p.c.). Sąd Rejonowy doszedł do też przekonania, że prokurator inicjujący postępowanie w przedmiocie skargi o wznowienie, występuje w nim jako podmiot samodzielny i niezależny od stron postępowania, a tym samym ewentualny upływ terminów do wniesienia skargi dla stron wznawianego postępowania nie oznacza jednoczesnego ich upływu dla prokuratora. Przepisy regulujące skargę o wznowienie postępowania nie wskazują bowiem na związanie prokuratora terminami stron, jak ma to miejsce np. w przypadku skargi kasacyjnej w odniesieniu do podmiotów trzecich w stosunku do stron postępowania (art. 398 ⁵ § 2 k.p.c.), upoważnionych na mocy art. 398 ¹ § 1 k.p.c. do wniesienia skargi. Zgodnie z treścią art. 406 k.p.c., do skargi o wznowienie należy stosować odpowiednio przepisy regulujące postępowanie przed sądem pierwszej instancji, jednakże owe przepisy również nie wskazują na związanie prokuratora terminami stron, jak ma to np. miejsce w odniesieniu do interwenienta ubocznego (art. 79 k.p.c.). O związaniu prokuratora terminami przewidzianymi dla stron nie przesądza także treść art. 60 § 2 k.p.c., albowiem dotyczy on sytuacji przystąpienia prokuratora do toczącej się sprawy (art. 60 § 1 k.p.c.) i związania terminami wniesienia środków odwoławczych, nie zaś nadzwyczajnych środków zaskarżenia, do jakich zalicza się skarga o wznowienie. Tym samym, w przekonaniu Sądu I instancji, termin określony w art. 407 § 1 k.p.c. biegnie dla prokuratora od dnia, w którym on sam dowiedział się o podstawie wznowienia, co w okolicznościach niniejszej sprawy miało miejsce w dniu 28 grudnia 2016 r. Sąd meriti wskazał również, że E. Ś. (1) wykazała, iż od 1994 r. przebywa za granicą, co oznacza, że nie było jej w Polsce w dacie doręczenia jej nakazu zapłaty poprzez awizo oraz w czasie prowadzenia przeciwko niej postępowania egzekucyjnego. Uczestniczka była więc pozbawiona możliwości działania w toczących się przeciwko niej postępowaniach: sądowym i egzekucyjnym, a to oznacza, iż w przedmiotowej sprawie nie znajduje zastosowania dziesięcioletni termin określony w treści art. 408 k.p.c. Z tych względów Sąd Rejonowy orzekł o wznowieniu przedmiotowego postępowania zakończonego prawomocnym nakazem zapłaty, a następnie uchylił nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym i oddalił powództwo w oparciu o art. 412 § 2 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł uczestnik W. M., zaskarżając go w zakresie punktu 2 (co zostało doprecyzowane na rozprawie przed Sądem Okręgowym w Łodzi w dniu 20 lipca 2018 r.) i zarzucając mu naruszenie:

1.  art. 6 k.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego nieznajdującego w nim umocowania wniosku, iż powód oparł swe roszczenie na dokumencie podrobionym, a w konsekwencji oddalenie powództwa;

2.  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, jako że Sąd nie wskazał dowodów, na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, a ponadto nie wyjaśnił podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Jednocześnie, w oparciu o art. 380 k.p.c., apelujący wniósł o rozpoznanie przez Sąd II instancji niepodlegającego odrębnemu zaskarżeniu postanowienia Sądu I instancji, mającego istotny wpływ na wynik sprawy, zawartego w pkt 1 kwestionowanego wyroku, mocą którego Sąd wznowił postępowanie w sprawie I Nc 32/03. Przedmiotowemu postanowieniu skarżący zarzucił naruszenie:

1.  art. 407 § 1 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przy ocenie spełnienia przesłanek dopuszczalności skargi o wznowienie postępowania okoliczności, wynikającej ze zgromadzonego materiału dowodowego, iż Prokurator Prokuratury Rejonowej uzyskał wiedzę o toczącym się postępowaniu najpóźniej w dniu 31 października 2016 r., z czego bezsprzecznie wynika, iż skarga o wznowienie winna zostać odrzucona z uwagi na niedochowanie ustawowego trzymiesięcznego terminu;

2.  art. 407 § 1 k.p.c. w związku z art. 409 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i nieodrzucenie skargi o wznowienie postępowania, mimo zaistnienia ku temu przesłanek określonych powołanymi przepisami;

3.  art. 408 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wywiedzenie z materiału dowodowego błędnego wniosku, iż pozwana w postępowaniu, toczącym się pod sygn. akt I Nc 32/03, została pozbawiona możliwości działania, co skutkowało przyjęciem, iż w niniejszej sprawie nie ma zastosowania dziesięcioletni termin do wniesienia skargi o wznowienie postępowania określony przepisem art. 408 k.p.c., a w konsekwencji jej rozpoznaniem;

4.  art. 408 k.p.c. w związku z art. 409 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i nieodrzucenie skargi o wznowienie postępowania, mimo upływu dziesięcioletniego terminu określonego art. 408 k.p.c., przy jednoczesnym braku przesłanek uzasadniających twierdzenie, iż pozwana w postępowaniu toczącym się pod sygn. akt I Nc 32/03 była pozbawiona możliwości działania.

Ponadto, apelujący podniósł, iż w jego opinii, przedmiotowe postanowienie zostało wydane z naruszeniem art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, który gwarantuje stronom postępowania możliwość działania w zaufaniu do prawomocności orzeczenia sądowego i kształtowania przez nie sytuacji prawnej na podstawie tego orzeczenia.

W oparciu o te zarzuty autor apelacji domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia i odrzucenia skargi o wznowienie postępowania, co skutkować będzie uchyleniem rozstrzygnięcia w przedmiocie oddalenia powództwa zawartego w pkt 2 kwestionowanego wyroku jako naruszającego zasadę res iudicata, ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji, a także żądał zasądzenia na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na rozprawie przed Sądem Okręgowym w Łodzi w dniu 20 lipca 2018 r. uczestnik postępowania (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. przyłączył się do apelacji, zaś skarżący prokurator oraz uczestniczka postępowania E. Ś. (1) wnieśli o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W rozpoznawanej apelacji skarżący kwestionuje zarówno decyzję Sądu I instancji o wznowieniu postępowania – wydaną po zbadaniu przesłanek dopuszczalności skargi w postaci terminowości jej złożenia oraz istnienia podstawy wznowienia – jak również nie zgadza się z zapadłym po wznowieniu merytorycznym rozstrzygnięciem o zasadności roszczeń dochodzonych przez niego w sprawie I Nc 32/03, która zakończyła się wydaniem zaskarżonego nakazu zapłaty. W orzecznictwie postawiono tezę – z którą można się zgodzić – że art. 412 § 4 k.p.c. przewidujący, że w wypadku, gdy Sąd Najwyższy jest właściwy do rozstrzygnięcia o wznowieniu postępowania, orzeka tylko o dopuszczalności wznowienia, pośrednio potwierdza celowość wydania także przez inne sądy odrębnego postanowienia o wznowieniu, po stwierdzeniu istnienia podstawy wznowienia; takie też orzeczenie zawarł Sąd Rejonowy w treści swego wyroku, stosując się do przedstawionego poglądu. Postanowienie takie, jako niekończące postępowania w sprawie, jest niezaskarżalne, a zatem można je kwestionować tylko w ramach zarzutów apelacyjnych, zaś Sąd II instancji bada je w oparciu o art. 380 k.p.c. (tak np. w postanowieniu SN z dnia 25 listopada 1998 r., II CKN 64/98, niepubl., w postanowieniu SN z dnia 13 listopada 1998 r., II CKN 32/98, „Prokuratura i Prawo” Nr 9 z 1999 r., poz. 38 czy w wydanym już po uchyleniu art. 411 k.p.c. postanowieniu SN z dnia 20 sierpnia 2015 r., II CSK 607/14, niepubl.). Innymi słowy, postanowienie Sądu I instancji w przedmiocie wznowienia postepowania, nie będąc postanowieniem zaskarżalnym, należy do kategorii orzeczeń, o których mowa w art. 380 k.p.c. i może być zwalczane przez stronę tylko w apelacji od orzeczenia merytorycznego kończącego postępowanie o wznowienie. Warunkiem koniecznym przeprowadzenia oceny niezaskarżalnego postanowienia przez Sąd II instancji jest jednak zamieszczenie w środku zaskarżenia wniosku w tym przedmiocie, a w razie jego braku wniosku przeprowadzenie kontroli nie jest dopuszczalne. W sprawie niniejszej z obowiązku tego apelujący się wywiązał, niemniej jednak podniesione przezeń zarzuty okazały się chybione.

W pierwszej kolejności podkreślić wypada, że każda z podstaw skargi o wznowienie postępowania ma samodzielny charakter i jeśli jest uzasadniona, prowadzi do ponownego rozpoznania sprawy (tak np. w postanowieniu SN z dnia 13 kwietnia 2011 r., V CZ 12/11, L.). Oznacza to między innymi, że jeżeli w skardze o wznowienie postępowania wskazano kilka podstaw – wynikający z art. 407 § 1 k.p.c. termin trzymiesięczny liczy się dla każdej z nich z osobna i w praktyce może więc dojść do sytuacji, że skarga oparta na jednej z podstaw powinna być odrzucona z powodu uchybienia tego terminu, lecz postępowanie zostanie wznowione na kolejnej podstawie, podniesionej w ustawowym terminie (tak np. E. Marszałkowska-Krześ [w:] „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, 2018, teza 3 do art. 407). Z art. 407 § 1 k.p.c. i art. 408 k.p.c. wynika, że co do zasady skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzymiesięcznym, a termin ten liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a po upływie lat dziesięciu (w obecnym brzmieniu art. 408 k.p.c. – poprzednio obowiązywał termin 5-letni) od dnia uprawomocnienia się wyroku nie można żądać wznowienia, natomiast gdy podstawą jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji, owo 10-letnie ograniczenie nie obowiązuje, a termin trzymiesięczny liczony jest od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy. Stwierdzić więc trzeba, że w przypadku oparcia skargi na podstawie wznowienia wskazanej w art. 401 pkt. 2 k.c. (z wyjątkiem sytuacji braku zdolności sądowej lub procesowej strony) ustawodawca przewidział odmienne reguły obliczania terminów do złożenia skargi, których jednak nie można stosować w sytuacji, gdy wznowienie miałoby być oparte na innej podstawie. Z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia w sprawie niniejszej wydaje się wynikać, że Sąd Rejonowy, po pierwsze, przyjął, iż prokurator oparł swoją skargę wyłącznie na podstawie z art. 403 § 1 pkt. 2 k.p.c., niemniej jednak w toku postępowania badane były także okoliczności faktyczne istotne dla stwierdzenia, czy E. Ś. (1) była w toku sprawy I Ns 32/03 pozbawiona możności obrony swych praw, a po drugie, Sąd uznał, że na gruncie tego stanu faktycznego zachodzi przewidziana w art. 408 k.p.c. przesłanka wyłączająca ograniczenie możności żądania wznowienia postępowania terminem 10-letnim od chwili wydania zaskarżonego orzeczenia.

O ile by uznać w ślad za Sądem meriti, że skarga prokuratora oparta była wyłącznie na podstawie wznowienia polegającej na uzyskaniu orzeczenia za pomocą przestępstwa (albo jakiejkolwiek innej poza opisaną w art. 401 pkt. 2 k.p.c.), opisane powyżej konkluzje byłyby nieprawidłowe, gdyż – jak powiedziano wyżej – na gruncie art. 407 i 408 k.p.c. nie jest możliwe stosowanie przepisów o terminach do złożenia skargi z powodu pozbawienia strony możności działania lub jej nienależytej reprezentacji, jeśli sama skarga nie opiera się na podstawie z art. 401 pkt. 2 k.p.c. Niemniej jednak Sąd odwoławczy nie podziela takiej interpretacji treści pisma wszczynającego postępowanie – bo choć prokurator powołuje się na art. 403 § 1 pkt. 1 k.p.c. (a nie art. 403 § 1 pkt. 2 k.p.c., jak stwierdza Sąd Rejonowy w uzasadnieniu orzeczenia), to jednak w uzasadnieniu skargi wskazano też na fakt, że E. Ś. (1) od roku 1991 – a więc także wówczas, gdy wydano przeciwko niej nakaz zapłaty – przebywa poza granicami kraju oraz powiązano z tą okolicznością zawartą w art. 408 k.p.c. normę wyłączającą 10-letnie ograniczenie czasowe do wniesienia skargi, jeśli strona była pozbawiona możności działania. W ocenie Sądu II instancji oznacza to, że intencją skarżącego było w rzeczywistości oparcie skargi na dwóch podstawach – wskazanym expressis verbis i z przytoczeniem stosownego przepisu fakcie oparcia nakazu zapłaty na dokumencie podrobionym, ale również na nieprawidłowym doręczeniu odpisu nakazu, czego konsekwencją był brak wiedzy E. Ś. (1) o toczącym się postępowaniu i pozbawienie jej możności działania, a zatem także na podstawie z art. 401 pkt. 2 k.p.c.

Jak wskazano wyżej, terminowość złożenia skargi należy w takim wypadku badać z osobna dla każdej z podstaw jej wniesienia. Ponieważ zaskarżony nakaz zapłaty został wydany i uprawomocnił się w roku 2003, to już w świetle art. 408 k.p.c. nie jest dopuszczalne przyjęcie przez Sąd skargi opartej na podstawie z art. 403 § 1 pkt. 1 k.p.c., choć bezspornie w ustaleń dokonanych w postępowaniu karnym wynika, iż ta podstawa zachodzi. Przypomnieć należy, że art. 408 k.p.c. w pierwotnym swoim brzmieniu przewidywał 5-letni termin prekluzyjny do wniesienia skargi, który upłynął już w roku 2008, a wydłużenie przez ustawodawcę tego terminu do lat 10 miało miejsce dopiero wskutek nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r., poz. 187), której art. 2 zezwalał na stosowanie terminu 10-letniego jedynie w sprawach wszczętych przed dniem 15 lutego 2017 r., w których do tego dnia nie upłynął jeszcze termin wynikający z przepisów dotychczasowych. Skoro jednak skarga oparta jest również na twierdzeniach o istnieniu okoliczności składających się na hipotezę art. 401 pkt. 2 k.p.c., to należy przejść do badania terminowości jej wniesienia w związku z tą podstawą wznowienia. W ramach tego badania stwierdzić należy, że art. 408 k.p.c. w ogóle nie znajduje zastosowania w odniesieniu do tej wznowienia i tym samym jego treść nie może być przyczyną odrzucenia skargi; w dalszej kolejności trzeba jednak rozważyć, czy skarżący zachował termin do złożenia skargi wynikający z art. 407 § 1 in fine k.p.c.

W tym kontekście warto przypomnieć – na co zwraca uwagę autor apelacji – że Prokuratura Rejonowa Ł. pod sygn. akt PR 1 197.2016 (1 Ds. 817.2016) prowadziła postępowanie przygotowawcze o czyn z art. 310 § 1 i 2 k.k., a postanowieniem z dnia 31 października 2016 r. umorzyła je wobec niewykrycia sprawcy przestępstwa. W toku tego postępowania na żądanie prokuratury przesyłane były akta sprawy I Nc 32/03 Sądu Rejonowego w Pabianicach, a organ prowadzący postępowanie zapoznawał się z nimi i tym samym dowiedział się o wydaniu przedmiotowego nakazu zapłaty – można zgodzić się ze skarżącym, iż nastąpiło to najpóźniej w chwili wydania decyzji o umorzeniu śledztwa, choć brak jest podstaw do przyjęcia automatycznie, że prokurator dowiedział się tym samym o istnieniu podstawy wznowienia. Dyskusyjne bowiem wydaje się to, jak należy interpretować treść art. 407 § 1 in fine k.p.c. wówczas, gdy skargę o wznowienie wnosi inny podmiot niż strona pozbawiona możności działania w toku sprawy zakończonej zaskarżonym orzeczeniem – w tej bowiem nietypowej sytuacji, dla podmiotu takiego (inaczej niż dla uczestnika wcześniejszego postępowania) uzyskanie wiedzy o fakcie wydania orzeczenia wcale nie musi być równoznaczne z uświadomieniem sobie, że którykolwiek z uczestników nie mógł w toku postępowania działać z powodu naruszenia przepisów proceduralnych. Rozstrzygnięcie tej wątpliwości na gruncie rozpoznawanej sprawy nie wydaje się jednak konieczne, gdyż Sąd II instancji nie podziela poglądu apelującego, że chwila uzyskania wiedzy o wydaniu zaskarżonego nakazu przez Prokuraturę Rejonową Ł. wyznacza początek biegu terminu z art. 407 § 1 in fine k.p.c. dla wniesienia skargi w sprawie niniejszej.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego już dawno zajęto stanowisko, że pogląd, iż Skarb Państwa zna wszystkie fakty i dowody znane jakiejkolwiek jego stationi fisci jest nie tylko sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego, ale też nie wytrzymuje siły argumentów jurydycznych. Przyjmuje się, że w przypadku, gdy Sąd dokonuje oceny stanu świadomości strony uprawnionej do złożenia skargi o wznowienie na gruncie przepisów normujących dopuszczalność wznowienia postępowania, to bez znaczenia są działania lub „świadomość i wiedza” innych niż wnosząca skargę stationis fisci Skarbu Państwa. Żadne argumenty jurydyczne i pragmatyczne nie przemawiają choćby za tym, aby ocenę możliwości skorzystania ze środków dowodowych przez Skarb Państwa żądający wznowienia postępowania odnosić do innej jednostki organizacyjnej niż ta, która podejmowała czynności procesowe w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem (postanowienie SN z dnia 18 października 2007 r., III CZ 39/07, OSNC-ZD Nr B z 2008 r., poz. 50). Podobnie na gruncie przepisów o zasiedzeniu odnoszących się do kwestii złej lub dobrej wiary władającej rzeczą jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa – a więc do jej stanu świadomości wyrażającego się możliwością dostrzeżenia braku tytułu prawnego do rzeczy – stwierdzono, iż jednostki organizacyjne Skarbu Państwa są – w zakresie stosunków cywilnoprawnych dotyczących mienia znajdującego się w ich zarządzie – wobec siebie odrębne; działania, „świadomość” i „wiedza” jednej z nich jest bez znaczenia dla innych jednostek (postanowienie SN z dnia 3 grudnia 2015 r., III CSK 355-15, OSNC-ZD Nr C z 2017 r., s. 23). Do pierwszego z tych orzeczeń odwołał się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 18 stycznia 2017 r., V CSK 160/16, niepubl., gdzie stwierdzono jasno, że obiektywna ocena wiedzy o podstawie wznowienia odnosi się do prokuratora jako podmiotu uprawnionego na podstawie art. 7 k.p.c. do wszczęcia postępowania cywilnego. W takiej sytuacji wymaga uwzględnienia, tak jak w sensie prawno-formalnym jest jeden Skarb Państwa i jego działania podejmowane są przez wielką ilość stationes fisciones, tak Prokuraturę stanowią - poza Prokuratorem Generalnym - prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych, których wewnętrzną strukturę organizacyjną określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 września 2014 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. z 2014 r., poz. 1218) wydany na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (t.j. Dz.U. Nr 270 z 2011 r., poz. 1599 ze zm.). W związku z tym wiedza prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze o istnieniu podstawy wznowienia nie przekłada się na wiedzę prokuratora innej jednostki organizacyjnej. Akceptując ten pogląd, Sąd II instancji stwierdza, że w konsekwencji bez znaczenia na gruncie sprawy niniejszej jest to, kiedy o wydaniu nakazu zapłaty przeciwko E. Ś. (1) dowiedziała się Prokuratura Rejonowa Ł., skoro bezsprzecznie skargę o wznowienie postępowania złożył prokurator innej jednostki organizacyjnej, a mianowicie Prokuratury Rejonowej w Pabianicach. Z załączonych akt sprawy I Co 1603/15 Sądu Rejonowego w Pabianicach wynika, że skarżący prokurator o wydaniu nakazu i tym samym o podstawie wznowienia dowiedział się z odpisu postanowienia Sądu z dnia 22 grudnia 2016 r., doręczonego mu w dniu 28 grudnia 2016 r. – a tym samym skarga o wznowienie z dnia 20 lutego 2017 r. musi zostać uznana za złożoną również w terminie zakreślonym treścią art. 407 § 1 in fine k.p.c. W konsekwencji powyższego uznać należy za chybione zawarte w apelacji zarzuty naruszenia art. 407 k.p.c. i art. 408 k.p.c. w związku z art. 409 k.p.c., gdyż skarga niniejsza, w której oprócz podstawy wznowienia z art. 403 § 1 pkt. 1 k.p.c. (dla podniesienia której w istocie upłynął już termin z art. 408 k.p.c.) powołano się także na okoliczności wypełniające hipotezę art. 401 pkt. 2 k.p.c., została złożona z zachowaniem terminu 3-miesięcznego od chwili, gdy skarżący dowiedział się o wydaniu zaskarżonego nakazu, zaś dyspozycja art. 408 k.p.c., zakreślająca stronie 5- czy 10-letni termin od chwili wydania zaskarżonego orzeczenia, nie ma zastosowania do skargi opartej na podstawie w postaci pozbawienia strony możności działania.

Odnotować należy, że apelujący – w ramach zarzutów odnoszących się do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 1 zaskarżonego wyroku – oprócz terminowości złożenia skargi kwestionuje także istnienie okoliczności składających się na podstawę prawną z art. 401 pkt. 2 k.p.c. i wywodzi, że w istocie skarga winna zostać odrzucona, gdyż nie została oparta na ustawowej podstawie wznowienia. O „pozbawieniu możności działania” w rozumieniu tego przepisu można mówić tylko wówczas, gdy strona została całkowicie pozbawiona możności obrony swych praw, a więc gdy znalazła się w takiej sytuacji, która uniemożliwiła, a nie tylko utrudniła lub ograniczyła popieranie przed sądem dochodzonych żądań (tak w postanowieniu SN z dnia 24 marca 2010 r., V CZ 14/10, L. i w postanowieniu SN z dnia 13 listopada 2014 r., III PZ 10/14, L.). Pozbawienie strony możliwości działania musi być następstwem naruszenia przepisów prawa, a co więcej, pomiędzy naruszeniem przepisów prawa a pozbawieniem strony możności obrony swych praw musi istnieć związek przyczynowo-skutkowy (tak M. Kłos, Komentarz do art. 401 Kodeksu postępowania cywilnego [w:] „Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz do art. 367-729” pod red. A. Marciniaka i K. Piaseckiego, C.H.Beck, 2016). Z materiału dowodowego zgromadzonego w toku sprawy będącej przedmiotem kontroli instancyjnej wynika, że E. Ś. (1) (poprzednio: S.) od 1993 r. nie mieszka na terenie Polski, przebywa głównie w Niemczech, a od 2004 r. stale tam zamieszkuje. Przed wejściem Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, E. S. przekraczała polską granicę głównie w tym celu, by po powrocie do Niemiec otrzymać kolejne pozwolenie na pobyt. Przedmiotowy nakaz zapłaty wysłano na adres widniejący na umowie kredytowej nr (...) z dnia 14 czerwca 1994 r. (uczestniczka zaprzeczyła, by kiedykolwiek tę umowę zawierała) oraz na wekslu z dnia 10 maja 2001 r. (z sporządzonej w postępowaniu karnym opinii biegłej pismoznawczyni wynika, że widniejący na nim podpis nie został sporządzony ręką uczestniczki). Jest to adres, pod którym w dacie doręczenia przedmiotowego nakazu zamieszkiwała matka uczestniczki B. S.; sama E. Ś. (1) tam wówczas nie zamieszkiwała, ale była jedynie zameldowana i odpisu nakazu nie odebrała, ani też nie wiedziała o jego doręczeniu w trybie awizo (art. 139 k.p.c.). Autor apelacji powołuje się na uchybienie art. 233 § 1 k.p.c. przy dokonywaniu tych ustaleń przez Sąd Rejonowy, jednak zostały one poczynione na podstawie dowodu z przesłuchania uczestniczki E. Ś., który został przez Sąd uznany za wystarczająco wiarygodny, zaś apelujący nie przedstawia jakiejkolwiek argumentacji odnoszącej się do ewentualnych uchybień Sądu popełnionych przy ocenie mocy i wiarygodności tego dowodu w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego – w konsekwencji zarzutu tego nie sposób podzielić.

W świetle tak ustalonego stanu faktycznego uprawnione jest stwierdzenie, że odpis zaskarżonego nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Pabianicach (wraz z odpisem pozwu i pouczeniem o środkach zaskarżenia) nie został nigdy E. Ś. (1) (ówcześnie: S.) skutecznie doręczony, a wobec tego nie miała ona jakiejkolwiek możności działania w toku postępowania w sprawie Nc 32/03, skoro nie była o nim powiadomiona. Taki stan rzeczy miał swoje źródło w naruszeniu – choć niezawinionym – przepisów postępowania przez Sąd prowadzący tę sprawę, gdyż przesyłka zawierająca powyższe dokumenty została wysłana na adres, pod którym pozwana nie zamieszkiwała, a więc z uchybieniem treści art. 135 § 1 k.p.c. w związku z art. 139 § 1 k.p.c. W rezultacie przyjąć należy, że skarga prokuratora oparta została na rzeczywiście istniejącej ustawowej podstawie wznowienia unormowanej w art. 401 pkt. 2 k.p.c., a ponieważ wniesiono ją również w terminie przewidzianym dla złożenia skargi opartej na tej podstawie, Sąd I instancji podjął trafną decyzję o niestosowaniu art. 410 § 1 k.p.c. i o wznowieniu postępowania w sprawie Nc 32/03 Sądu Rejonowego w Pabianicach. Badanie prawidłowości tego rozstrzygnięcia w trybie art. 380 k.p.c. skutkowało więc – wobec bezzasadności zarzutów apelującego – niemożnością uwzględnienia wniosków apelacyjnych w tym zakresie, w szczególności zmierzających do uchylenia zaskarżonego wyroku i odrzucenia skargi. Niewątpliwie w sytuacji wznowienia postępowania w efekcie prawidłowego zastosowania przepisów działu VI tytułu VI księgi pierwszej części pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego – a więc w trybie przewidzianym ustawą – nie może być również mowy o naruszeniu jakichkolwiek praw konstytucyjnych strony postępowania.

Bez wątpienia natomiast zgodzić się należy ze złożonym środkiem zaskarżenia w zakresie, w jakim skierowany został przeciwko rozstrzygnięciu zawartemu w punkcie 2 wyroku Sądu Rejonowego. Stwierdzenie zaistnienia przesłanek dopuszczalności wznowienia postępowania, które znalazło swój wyraz w treści punktu 1 wyroku, otworzyło Sądowi drogę do merytorycznego rozpoznania sprawy w granicach zakreślonych podstawą wznowienia, jak stanowi art. 412 § 1 k.p.c., oraz do orzeczenia o zasadności dochodzonego pozwem. Niemniej jednak ani zawartość akt sprawy, ani w szczególności treść uzasadnienia wyroku, nie wskazują w żadnym razie, by Sąd meriti do takiego rozpoznania przystąpił. Przypomnieć należy dość fundamentalne na gruncie postępowania cywilnego tezy, że przy merytorycznym rozpoznawaniu sprawy zadaniem Sądu jest poczynienie w toku postępowania dowodowego ustaleń faktycznych w zakresie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz zastosowanie do stwierdzonego w ten sposób stanu faktycznego właściwych przepisów materialnoprawnych. Po wydaniu orzeczenia rozstrzygającego sprawę w instancji rozumowanie Sądu w tych kwestiach winno znaleźć swój wyraz w ustnym – a na wniosek strony również pisemnym – uzasadnieniu wyroku, gdzie, stosownie do art. 328 § 2 k.p.c., Sąd ma obowiązek wskazać podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. W sprawie niniejszej natomiast Sąd I instancji nie zawarł w swoim uzasadnieniu któregokolwiek z wymaganych tym przepisem elementów, ograniczając się wyłącznie do powołania – w ostatnim zdaniu uzasadnienia – prawnoprocesowej podstawy wydania w postępowaniu wszczętym skargą o wznowienie orzeczenia uchylającego zaskarżony nakaz zapłaty i oddalającego powództwo – co należy uznać za rażące naruszenie powołanego wyżej przepisu. Co więcej, nic nie wskazuje na to, aby Sąd meriti w ogóle prowadził jakiekolwiek postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia faktów istotnych dla orzeczenia o ewentualnej bezzasadności objętych pozwem roszczeń, aby takie okoliczności ustalał i wreszcie by jego merytoryczna decyzja była efektem zastosowania w sprawie stosownych unormowań materialnoprawnych. W takiej sytuacji nie tylko nie jest możliwe dokonanie kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia – wobec braku jakiejkolwiek możliwości prześledzenia rozumowania, które doprowadziło do jego wydania – ale również brak jest podstaw, by przyjąć, że Sąd I instancji zbadał istotę sprawy lub choć w minimalnej części przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie przydatnym dla orzeczenia o zasadności powództwa. Każda z tych przesłanek jest wystarczającym powodem dla zastosowania przez Sąd odwoławczy art. 386 § 4 k.p.c., co skutkować musi uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Pabianicach; o kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. Na tym etapie sprawy nie sposób wydać Sądowi meriti w trybie art. 386 § 6 k.p.c. bardziej szczegółowych wskazań co do dalszego postępowania niż zalecenie rozpoznania sprawy zakończonej zaskarżonym nakazem zapłaty i wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie zasadności powództwa w trybie przewidzianym przepisami Kodeksu postępowania cywilnego i z zastosowaniem właściwych unormowań materialnoprawnych.