Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 stycznia 2014 r. w Gdańsku

sprawy R. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji R. N.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 stycznia 2013 r., sygn. akt VIII U 1499/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję w ten sposób, że przyznaje R. N. prawo do emerytury od dnia 15 października 2012 r.;

II.  nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

III.  zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. na rzecz R. N. kwotę 150,00 (sto pięćdziesiąt 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za II instancję.

Sygn. akt III AUa 842/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 września 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. odmówił wnioskodawcy R. N. prawa do emerytury z tytułu pracy
w szczególnych warunkach, bowiem nie udowodnił on 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Pozwany nie uwzględnił okresów od 1 marca 1989 r. do 30 czerwca 1989 r.
z tytułu zatrudnienia w Stoczni (...) S.A. na stanowisku kontrolera jakości oraz w okresie od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku mistrza szkolenia zawodowego
w Stoczni (...) S.A. w G..

W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie mu prawa do emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Gdańsku - VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 31 stycznia 2013 r. w sprawie VIII U 1499/12 oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji.

R. N. urodził się(...)r. Nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. W dniu złożenia wniosku o emeryturę tj. 17 września 2012 r. nie pozostawał w stosunku pracy, lecz łączył go umowa zlecenia. Na dzień 1 stycznia 1999 r. pozwany uznał, że ubezpieczony posiada 28 lat, 2 miesiące i 4 dni okresów składkowych
i nieskładkowych w tym 12 lat, 5 miesięcy i 2 dni pracy w szczególnych warunkach z tytułu zatrudnienia w Stoczni (...) S.A. w okresie: od 8 kwietnia 1977 r. do 30 listopada 1982 r. na stanowisku spawacza, w okresie od 13 maja 1987 r. do 31 grudnia 1987 r. na stanowisku mistrza produkcji, w okresie 1 grudnia 1989 r. do 2 czerwca 1996 r. na stanowisku spawacza okrętowego. W okresie od 22 października 1976 r. do dnia 31 października 1997 r. R. N. zatrudniony był w Stoczni (...) S.A. w G.. Z dniem 1 listopada 1997 r. ubezpieczony został przeniesiony do Spółki (...) Sp. z o.o., gdzie pracował do dnia
30 kwietnia 1999 r. W okresie od 3 stycznia 1988 r. do 31 sierpnia 1988 r. oraz od dnia
25 września 1988 r. do 31 grudnia 1988 r. R. N. zatrudniony był na stanowisku spawacza gazowego przez (...) S.A. w celu wykonywania pracy na budowie eksportowej w byłej NRD. W tym czasie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę spawacza gazowego. W tym okresie ubezpieczony objęty był składką ZUS. Przedmiotowy okres pracy pozwany zaliczył ubezpieczonemu do ogólnego okresu składkowego
w wymiarze 11 miesięcy i 5 dni. W okresie od 1 marca 1989 r. do 30 czerwca 1989 r. R. N. zatrudniony był na stanowisku kontrolera jakości w D. NJ Stoczni (...). W tym czasie ubezpieczony dokonywał kontroli jakości pracy wykonanej przez spawaczy i monterów kadłubowych. Ubezpieczony stale w i pełnym wymiarze czasu pracy odbierał wszystkie spawy i konstrukcje stalowe, które były elementami kadłuba statku. Każdy spaw musiał być przez niego osobiście sprawdzony i zaakceptowany. Czynności te były wykonywane na statkach i w hali produkcyjnej oraz w dokach. Od dnia 3 czerwca 1996 r.
do dnia 31 grudnia 1998 r. ubezpieczony R. N. zatrudniony był na stanowisku mistrza szkolenia zawodowego w Dziale (...). Praca ta polegała na szkoleniu pracowników Stoczni (...) w celu uzyskania przez nich uprawnień spawaczy. Szkolenie rozpoczynało się od pokazu instruktażu, a następnie w trakcie dnia instruktaże były doraźne. Dzień kończył się instruktażem końcowym. W początkowej fazie elementy wykorzystywane przez kursantów nie były wykorzystywane w dalszej produkcji i były poddawane recyklingowi. Pod koniec szkolenia jedynie 20 % elementów było przekazywanych do dalszej produkcji. Szkolenia wykonywane były w specjalnie oddzielonych miejscach na hali produkcyjnej.

Wskazując, że wnioskodawca domagał się ustalenia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach, Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z art. 32 ust. 1 i 4 oraz § 2-4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8, poz. 43 ze zm.).

Bezspornym było, że wnioskodawca ukończył 60 lat, udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze powyżej 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego oraz nie pozostaje w stosunku pracy.

Do okresów pracy w szczególnych warunkach organ rentowy nie zaliczył okresów zatrudnienia wnioskodawcy od 1 marca 1989 r. do 30 czerwca 1989 r. oraz od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. z tytułu zatrudnienia w Stoczni (...) S.A. w G.
na stanowiskach kontrolera jakości i mistrza szkolenia zawodowego oraz w okresie
od 3 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 1988 r. na stanowisku spawacza podczas wykonywania pracy na budowie eksportowej za pośrednictwem (...) S.A.

Przeprowadzone przez Sąd Okręgowy postępowanie dowodowe nie potwierdziło, aby okresami zatrudnienia wnioskodawcy w szczególnych warunkach były wszystkie ww. okresy zatrudnienia. W związku z powyższym udowodnione okresy – wraz z okresem uwzględnionym przez pozwanego w wymiarze 12 lat, 5 miesięcy i 2 dni – nie przekraczają wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Odnosząc się do kwestii spornych Sąd I instancji uwzględnił jako pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze pracę ubezpieczonego świadczoną na budowie eksportowej w okresie od 3 stycznia 1988 r. do 31 sierpnia 1988 r. oraz od dnia 25 września 1988 r. do 31 grudnia 1988 r. (11 miesięcy i 5 dni) na stanowisku spawacza gazowego. Ubezpieczony został do tej pracy skierowany przez (...) S.A., który z tego tytułu uiszczał składki na ubezpieczenie społeczne. W ocenie Sądu ww. okres jest okresem składkowym o którym mowa w art. 6 ust. 2 pkt d) ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i podlega uwzględnieniu w stażu ubezpieczeniowym, zaś okres wykonywania za granicą pracy w szczególnych warunkach u pracodawcy zagranicznego w takim przypadku podlega wliczeniu do okresu takiej pracy wymaganego przez § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ubezpieczony w ww. okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał na stanowisku spawacza gazowego, którą to pracę uznać należy jako pracę
w szczególnych warunkach wpisaną w wykazie A - prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego - stanowiącym załącznik
do ww. rozporządzenia w dziale XIV, poz. 12 w związku z wykazem A, Dział XIV, poz. 12 pkt 1 stanowiącym załącznik do Zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych,
na których są wykonywane prac w szczególnych warunkach uprawniające
do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz wzrostu emerytury lub renty
(Dz. Urz. z 1983 r. Nr 3 poz. 6).

Sąd Okręgowy uznał również jako pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pracę wykonywaną przez ubezpieczonego w okresie od 1 marca 1989 r. do 30 czerwca 1989 r. (4 miesiące) na stanowiskach kontroler jakości. W wykazie A, Dział XIV, poz. 24 załącznika do cyt. wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. wymienione zostały prace polegające na kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. W zarządzeniu nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r. w dziale XIV, poz. 24 wymienione są prace polegające na kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości - produkcji oraz dozorze inżynieryjno-technicznym w oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie na stanowiskach pracy, na których prace wykonywane są w warunkach szczególnych - stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, przy stanowisku wymienionym w wykazie.

W okresie od 1 marca 1989 r. do 30 czerwca 1989 r. ubezpieczony niewątpliwie taką pracę wykonywał, albowiem do jego obowiązków należała kontroli jakości wykonanej pracy przez spawaczy i monterów kadłubowych, która to praca jest uznana za pracę
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ubezpieczony wyjaśnił: „pracowałem wówczas przy spawaczach i monterach kadłubowych, odbierałem wszystkie spawy i konstrukcje stalowe, które były elementami kadłuba statku. Każdy spaw musiał być sprawdzony osobiście i zaakceptowany pieczątka i parafowany na blasze podpisem.
Te czynności robiliśmy na statkach i w hali produkcyjnej oraz w dokach”. Zatem były
to czynności kontrolne jakości produkcji prac wykonywanych bezpośrednio przez spawaczy
i monterów kadłubowych przy budowie i remoncie statków, o których mowa ww. załączniku nr 1 do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. wykazie A, dział III, poz. 90 w związku
z wykazem A, Dział III, poz. 90 pkt 17 i 37 stanowiącym załącznik do Zarządzenia
nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r. w sprawie wykazu stanowisk, na których są wykonywane prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (Dz. Urz. z 1985 r., Nr 1-3, poz. 6).

Rozpoznając spór Sąd I instancji nie uwzględnił jednak jako pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pracy w okresie od 3 czerwca 1996 r.
do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku mistrza szkolenia zawodowego. Ubezpieczony bowiem w tym czasie nie dokonywał kontroli jakości produkcji, jak i też nadzoru nad pracami w hali produkcyjnej. Kursanci bowiem nie uczestniczyli w procesie produkcji, ich zadaniem było odbycie szkolenia w celu uzyskania uprawnień spawacza. Co prawda praca ta była wykonywana w hali produkcyjnej, jednakże ani kursanci, ani ubezpieczony nie uczestniczyli
w procesie produkcyjnym, a zatem kontrola dokonywana przez ubezpieczonego, jak i nadzór nad szkoleniem pracowników stoczni - za taką prace nie może zostać uznana. Co więcej ubezpieczony nie wykonywał takiej kontroli w pełnym wymiarze czasu pracy, albowiem część czasu poświęcał na instruktaż prawidłowego spawania. Podkreślić należy, że ww. okresie ubezpieczony pracował w Dziale (...), a nie działach produkcyjnych stoczni. Dlatego też nie sposób uznać pracy wykonywanej przez ubezpieczonego na tym stanowisku jako pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Zdaniem Sądu I instancji, materiał dowodowy w postaci dokumentacji pracowniczej nie potwierdził okoliczności podnoszonych przez ubezpieczonego. Stanowisko mistrza szkolenia zawodowego nie zostało również wymienione w wykazie prac w szczególnych warunkach. Postępowanie dowodowe nie potwierdziło także twierdzeń ubezpieczonego, aby w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał obowiązki spawacza, czy też obowiązki przynależne dla innego stanowiska pracy budowie i remoncie statków. Dla porządku wskazać należy, że dokonana przez pracodawcę w świadectwie pracy
w szczególnych warunkach ocena charakteru zatrudnienia pracownika nie jest dla sądu wiążąca, dokument ten podlega co do swojej wiarygodności i mocy dowodowej takiej samej ocenie, jak każdy inny dowód. Świadectwo pracy jako dowód z dokumentu prywatnego nie ma też silniejszej mocy dowodowej niż dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron (por. wyrok SN z dnia 5 października 2011 r., II UK 43/11, LEX nr 1108484). Analiza świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 29 maja 2009 r.
w konfrontacji z dokumentami załączonymi do akt pracowniczych i z zeznaniami świadków nie prowadzi do wniosku, aby wnioskodawca w okresie od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. faktycznie wykonywał prace wymienione w pkt 24 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do ww. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

W tym stanie rzeczy należy uznać, iż wnioskodawca nie wykazał wymaganych przepisem 15 lat pracy w szczególnych warunkach, w związku z czym nie spełnia warunków do przyznania mu emerytury.

Apelację od wyroku wywiódł R. N. zaskarżając go w całości zarzucił:

1) naruszenie prawa materialnego, tj.:

- art. 184 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz. U. 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.)
w zw. z § 2, § 3 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. 1983 r. Nr 8, poz. 43) - poprzez ich błędną wykładnie i niewłaściwe zastosowanie - w konsekwencji Sąd odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury, pomimo spełnienia przez niego wszystkich przesłanek, w szczególności wymaganych 15 lat pracy
w warunkach szczególnych – błędnie uznając, że praca w okresie 3 czerwca 1996 r.
do 31 grudnia 1998 r. nie była pracą w warunkach szczególnych, używając błędnego kryterium, tj. ile procent elementów wytworzonych przez szkolących się pracowników pod nadzorem i kontrolą ubezpieczonego (wykaz A, dział XIV, poz. 24 rozporządzenia) było wykorzystanych dla dalszej produkcji statków, a w ogóle nie odnosząc się do szkodliwych warunków pracy - skoro kursanci (pracownicy Stoczni) spawali, czyli wykonywali czynności
w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, o których mowa w wykazie A, dziale XIV, poz. 12 i czynili to w hali produkcyjnej obok właściwej produkcji niczym nie zabezpieczeni przed szkodliwymi gazami, pyłami i hałasem - co jest samodzielną podstawą uznania danej pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach;

2) naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego - w sprzeczności z materiałem dowodowym zebranym
w sprawie, zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, a w konsekwencji dokonanie sprzecznych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez:

- błędne uznanie, że praca w okresie od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. nie była pracą w warunkach szczególnych, skoro w tym okresie ubezpieczony sprawował stały nadzór i kontrolę w pełnym wymiarze czasu pracy (wykaz A, dział XIV, poz. 24) nad grupą (18-24) pracowników - spawali tj. wykonujących prace wskazane w wykazie A, dział XIV, poz. 12 a także wykazie A, działem III, poz. 90 rozporządzenia, a ze świadectwa pracy
z dnia 29 maja 2009 r., z oświadczeń ubezpieczonego i zeznań wszystkich świadków (w tym
G. J.) wynika, iż praca w tym okresie była wykonywana w warunkach produkcyjnych w hali produkcyjnej i panowały dokładnie takie same warunki (szkodliwe) jak na właściwym wydziale produkcyjnym;

- błędne uznanie, że jeżeli 100 % efektów produkcji spawaczy kursantów w okresie
od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. nie trafiała do dalszej produkcji - to podnoszący kwalifikacje spawacze nie wykonywali pracy w warunkach szczególnych, w konsekwencji ubezpieczony R. N., który sprawował nad nimi stały nadzór i kontrolę (wykaz
A, dział XIV, poz. 24) -nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych;

- danie w całości wiary zeznaniom świadka G. J. (2), którego zeznania
w zakresie ilości produkowanych przez kursantów elementów są sprzeczne z całym pozostałym materiałem dowodowym, w szczególności: świadectwem wykonywania pracy
w szczególnych warunkach z dnia 29 maja 2009 r., protokołem nr (...) z dnia 22 stycznia 2009 r. Zakładowego Zespołu ds. kwalifikowania stanowisk pracy, oświadczeniami ubezpieczonego i świadków A. F. oraz T. K.; a także sprzecznie wewnętrznie, bowiem z jednej strony zeznał, iż około 20 % elementów wytwarzanych przez kursantów przechodziło do dalszej produkcji, a z drugiej strony, że były zamówienia
na spawanie ścianek, elementów konstrukcyjnych mniejszych gabarytowo i takie czynności wykonywali szkolący się pracownicy Stoczni pod kierunkiem mistrza szkolenia zawodowego, były to elementy w pełni jakościowe przekazywane do produkcji; ponadto G. J. (2) wykonywał tylko i wyłącznie pracę biurową, więc nie ma dokładnej wiedzy jaka ilość elementów spawanych przez kursantów trafiała do dalszej produkcji - najlepszą wiedzę ma T. K., który był starszym mistrzem produkcji i bezpośrednim przełożonym mistrzów produkcji,

- danie w całości wiary zeznaniom świadka G. J. (2), również w zakresie takim, w jakim świadek wskazał, iż podczas całego kursu panowały szkodliwe warunki właściwe dla produkcji, spawania elementów konstrukcyjnych na halach produkcyjnych,
a mimo to, Sąd I instancji zakwestionował pracę ubezpieczonego w spornym okresie jako pracę w warunkach szczególnych;

3) błąd w ustaleniach faktycznych przyjęty, za podstawę zaskarżonego wyroku, mający istotny wpływ na jego treść, tj.

- błędne ustalenie, że ubezpieczony w okresie od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. szkoląc pracowników Stoczni (...) S.A. nie sprawował stałej kontroli jakości ich pracy (wykaz A, dział XIV, poz. 24) w celu podniesienia ich kwalifikacji zawodowych, a kursanci nie wykonywali na hali produkcyjnej czynności, o których mowa w wykazie A, dziale XIV poz. 12 oraz wykazie A, działem III, poz. 90 rozporządzenia - tj. spawanie elementów konstrukcyjnych, skoro co innego wynika z oświadczeń ubezpieczonego, zeznań świadków
i zaprezentowanych dokumentów. Z materiału dowodowego wynika jednoznacznie,
że ubezpieczony wykonywał stały nadzór i kontrolę nad procesem spawania przez kursantów, czyniąc to na hali produkcyjnej, gdzie panowały szkodliwe warunki właściwe dla produkcji w hali produkcyjnej;

- błędne ustalenie, iż kursanci dopiero szkolili się na spawaczy - bowiem kursantami byli już pracownicy produkcyjni Stoczni (...) S.A. wykonujący pracę w warunkach szczególnych najczęściej jako monterzy kadłubowi, bądź też spawacze - którzy mieli podnieść swoje kwalifikacje zawodowe;

- błędne ustalenie, iż ubezpieczony prowadził instruktarz spawania - bowiem zajęcia teoretyczne nigdy nie prowadzili mistrzowie szkolenia zawodowego (ani ubezpieczony), ubezpieczony jedynie na wstępie krótko demonstrował praktyczne spawanie zgodnie
z określonym procesem spawania, go było immanentną częścią nadzoru i kontroli nad procesem szkolenia spawaczy;

Wobec powyższego wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie zgodnie z żądaniem ubezpieczonego R. N.,

- z ostrożności procesowej wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz ubezpieczonego R. N. kosztów procesu
w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

- przeprowadzenie uzupełniającego dowodu z przesłuchania R. N.
w charakterze strony - na okoliczność warunków i charakteru pracy w okresie od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku mistrz szkolenia zawodowego (bowiem Sąd
I instancji nie zbadał istoty sprawy, tj. warunków i charakteru pracy w tym okresie, a badał jedynie ilość materiałów zdatnych do dalszej produkcji).

W uzasadnieniu apelacji skarżący szczegółowo uzasadnił stanowisko w sprawie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy R. N., w świetle uzupełnionego w trybie art. 382 k.p.c. postępowania dowodowego, zasługuje na uwzględnienie skutkując przyznaniem mu prawa do emerytury w wieku obniżonym od dnia 15 października 2012 r.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS).

Istotą postępowania apelacyjnego jest zbadanie zasadności podstaw zarzutów skierowanych przeciwko orzeczeniu sądu pierwszej instancji. Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia ma na celu ustalenie, czy w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sąd I instancji sprostał tym wymogom. Sąd odwoławczy orzeka przy tym
w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny może nadto czynić ustalenia
i to odmienne od ustaleń Sądu pierwszej instancji, bazując na tym samym materiale dowodowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2003 r., IV CKN 1752/00, LEX
nr 78279, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09 maja 2002 r., II CKN 615/00, LEX nr 55097). Prawidłowe rozstrzygnięcie każdej sprawy uzależnione jest od spełnienia przez Sąd orzekający dwóch naczelnych obowiązków procesowych, tj. przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób określony przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Rozstrzygnięcie to winno również znajdować oparcie w przepisach prawa materialnego adekwatnych do poczynionych ustaleń faktycznych. Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia ma natomiast na celu ustalenie, czy w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sąd pierwszej instancji sprostał tym wymogom.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał błędnej oceny stanu faktycznego, a przez to w konsekwencji - poczynił nieprawidłowe ustalenia prawne,
co skutkowało naruszeniem przepisów prawa materialnego i niewłaściwą subsumpcją ustaleń faktycznych pod odpowiednie dyspozycje przepisów prawa materialnego.

Bezspornym w sprawie było, że wnioskodawca w dniu (...) ukończył 60 lat, udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 28 lat i 2 miesiące, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego oraz nie pozostaje w stosunku pracy.

Sporna między stronami na etapie postępowania apelacyjnego pozostawała przesłanka 15-letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Organ rentowy uznał, że ubezpieczony legitymuje się stażem szczególnym
w wymiarze 12 lat, 5 miesięcy i 2 dni (po odliczeniu zasiłków chorobowych od 1 grudnia
1991 r.) - od 8 kwietnia 1977 r. do 30 listopada 1982 r. na stanowisku spawacza, w okresie od 13 maja 1987 r. do 31 grudnia 1987 r. na stanowisku mistrza produkcji, w okresie
1 grudnia 1989 r. do 2 czerwca 1996 r. na stanowisku spawacza okrętowego.

W toku postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy jako okres zatrudnienia
w warunkach szczególnych uznał pracę ubezpieczonego świadczoną na budowie eksportowej w okresie od 3 stycznia 1988 r. do 31 sierpnia 1988 r. oraz od dnia 25 września 1988 r. do 31 grudnia 1988 r. (11 miesięcy i 5 dni) na stanowisku spawacza gazowego oraz
w okresie od 1 marca 1989 r. do 30 czerwca 1989 r. (4 miesiące) na stanowiskach kontroler jakości, łącznie 1 rok, 3 miesiące i 5 dni.

Na etapie postępowania apelacyjnego sporny pozostawał charakter zatrudnienia ubezpieczonego w okresie od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku mistrza szkolenia zawodowego (2 lata, 6 miesięcy i 28 dni).

Ocena spełnienia przez ubezpieczonego warunku legitymowania się co najmniej
15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach wymaga w pierwszej kolejności ustalenia, czy praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornych okresach odpowiada definicji pracy w warunkach szczególnych, o której mowa w art. 32 ust. 2 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS i czy praca ta wykonywana była stale oraz w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. W przypadku pozytywnej weryfikacji wskazanych powyżej przesłanek, ustalić należy, czy wnioskodawca wykonywał pracę o takim charakterze przez okres co najmniej 15 lat.

Zgodnie z treścią art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w brzmieniu obowiązującym w dniu wydania decyzji, do ogólnych warunków nabywania prawa
do emerytury przez ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., po osiągnięciu wieku przewidzianego m.in. w art. 32 ustawy, należą:

1. okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w dotychczasowych przepisach do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat dla mężczyzn,

2. okres składkowy i nieskładkowy wynoszący dla mężczyzn co najmniej 25 lat (art. 27 pkt
1 ustawy),

3. nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego bądź złożenie wniosku
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym,
za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dla celów ustalenia uprawnień do emerytury w wieku obniżonym z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których uprawnionym osobom przysługuje prawo do emerytury w wieku obniżonym, ustala się natomiast –
jak stanowi ust. 4 art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - na podstawie przepisów dotychczasowych.

Sąd Najwyższy w uchwale w składzie 7 sędziów z dnia 13 lutego 2002 r.,
(III ZP 30/01, OSNP 2002, nr 10, poz. 243) wskazał jako nadal stosowane „przepisy dotychczasowe” przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze.

Zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej rozporządzenie) pracownik, który wykonywał wymienione w wykazie A prace w szczególnych warunkach nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1. osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn,

2. ma wymagany okres zatrudnienia (25 lat), w tym co najmniej 15 lat pracy
w szczególnych warunkach.

W myśl § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia - okresami pracy uzasadniającymi prawo
do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu - są okresy, w których praca
w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze była wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Nadto, do ustalenia konkretnych stanowisk, na których wykonywanie pracy uprawnia do emerytury w wieku obniżonym, pomocne są zarządzenia resortowe poszczególnych ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych związków spółdzielczych. Jak wskazał Sąd Najwyższy - z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, czy centralny związek spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne,
że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie - brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych – może stanowić negatywną przesłankę dowodową (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09, LEX nr 590247; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2010 r., II UK 124/10, LEX nr 707404).

Należy podkreślić, że dla oceny, czy pracownik wykonywał zatrudnienie
w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego stanowiska, ale rodzaj faktycznie powierzonej mu pracy. Praca w szczególnym charakterze to bowiem praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających
na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (tak: wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638).

Zdaniem Sądu Odwoławczego, wbrew ustaleniom Sądu Okręgowego, zatrudnienie wnioskodawcy od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku mistrza szkolenia zawodowego posiadało charakter pracy w szczególnych warunkach.

Ubezpieczony przedstawił pozwanemu świadectwo pracy z dnia 30 kwietnia 1999 r. wystawione przez Ośrodek (...) sp. z o.o.w G., w którym wskazano, że był on zatrudniony w tym ośrodku po przeniesieniu z dnia 1 listopada 1997 r.
w trybie art. 23 ¹ k.p. ze Stoczni (...) S.A. w okresie od 22 października 1976 r. do dnia
30 kwietnia 1999 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. W tym okresie zajmował stanowisko samodzielnego instruktora szkolenia praktycznego, mistrza produkcji, kontrolera jakości, spawacza, mistrza szkolenia zawodowego (k. 7 a.e.). Wnioskodawca złożył również świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze z dnia 29 maja 2009 r. wystawione przez Stocznię (...) S. A. w G., w którym wskazano, że ubezpieczony był zatrudniony w okresie od 22 października 1976 r.
do 30 kwietnia 1999 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę,
m.in. w okresie od 3 czerwca 1996 r. do 30 kwietnia 1999 r. na stanowisku mistrza szkolenia zawodowego - załącznik nr 1 Zarządzenia nr 3 MHiPM z dnia 30 marca 1985 r. Dz. Urz. 1-3, poz. 1 - dział XIV, poz. 24, pkt 1 (k. 8 a.e.).

Z akt osobowych wynika, że ubezpieczony zawarł w dniu 22 października 1976 r. umowę o przygotowanie do zawodu spawacza ze Stocznią (...) S. A. w G. – poprzednia nazwa Stocznia im. (...) (umowa – a.o. – k. 24 a.s.). Pracował
na stanowiskach samodzielnego instruktora szkolenia praktycznego, mistrza produkcji, kontrolera jakości, spawacza, mistrza szkolenia zawodowego – od 3 czerwca 1996 r. (zaświadczenie z dnia 31 października 1997 r., pismo dotyczące oddelegowania z dnia
4 czerwca 1996 r. – a.o. – k. 24 a.s.). W dniu 1 listopada 1997 r. w trybie art.
23 ¹ k.p. ubezpieczony został przeniesiony ze Stoczni (...) S.A. do Ośrodka (...) sp. z o.o. w G., gdzie pracował do 30 kwietnia 1999 r. (pismo
z 8 października 1997 r. – a.o. – k. 24 a.s.). Od 1 maja 1999 r. został ponownie przyjęty
do Stoczni (...) S. A. w G. na stanowisko mistrza szkolenia zawodowego (wykaz okresów zatrudnienia z dnia 25 maja 2009 r. – a.o. - k.24 a.s.).

Sąd Apelacyjny w oparciu o uzupełniające przesłuchanie ubezpieczonego w trybie art. 382 k.p.c. (k. 94 a.s., 00:06:44-00:27:36 – płyta CD – k. 95 a.s.), jak również o materiał dowodowy zebrany przez Sąd Okręgowy: zeznania świadków - A. F.
(k. 37-38 a.s.), G. J. (2) (k. 38-39 a.s.) i T. K. (k. 39 a.s.) oraz przesłuchania wnioskodawcy (k. 35-36, 40 a.s.), akta osobowe (k. 24 a.s.) oraz dokumentację zgromadzoną w sprawie uznał, że wnioskodawca w spornym okresie
od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. jako zatrudniony na stanowisku mistrza szkolenia zawodowego wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Jego praca polegała na nauce techniki spawania metodą półautomatyczną w osłonie CO2 spawaczy Stoczni, w ramach podniesienia ich kwalifikacji i skrócenia cyklu budowy statków. Kurs trwał 80 godzin, a grupa liczyła 18-22 osoby. Uczestnikami kursu prowadzonego przez wnioskodawcę byli spawacze - pracownicy Stoczni. Ubezpieczony posiadał uprawnienia spawacza. Odbył liczne kursy, m.in. kurs spawania półautomatycznego w osłonie CO2 (k. 29 a.s.), dlatego też prowadził kursy spawania ponadpodstawowego w metodzie spawania 136 - ( spawanie półautomatyczne w osłonie CO2). Metoda ta miała być wykorzystywana przez Stocznię w liniach technologicznych i pracach montażowych do spawania automatycznego i półautomatycznego. Zaletą tej metody była m.in. dobra jakość spoin, duża wydajność, możliwość spawania elementów o szerokim zakresie grubości. Z tych tez względów Stocznia kierowała swoich pracowników - spawaczy z różnych wydziałów, na kursy spawania ponadpodstawowego metodą 136.

Ubezpieczony zajmował się jedynie praktycznym szkoleniem, nie był zobowiązany do przeprowadzania zajęć dydaktycznych. Był zobowiązany jedynie do sprawdzenia listy obecności i przekazania administracji osób nieobecnych na kursie. Czynność ta była ściśle związana z wykonywaną pracą i zajmowała nieznaczny wycinek czasu pracy. Ubezpieczony musiał zademonstrować spawanie na podkładkach, potem nadzorował pracę spawaczy, którzy spawali metodą 136 elementy wykorzystywane w procesie statków. Zdaniem Sądu Apelacyjnego bez znaczenia pozostaje okoliczność, jaka część procentowo wykonanych elementów w czasie kursu była wykorzystana do dalszej produkcji, a ile przeznaczona do recyklingu. Wszystkie czynności związane ze szkoleniem przez ubezpieczonego spawaczy w metodzie 136 odbywały się na hali prefabrykacji sekcji okrętowych, na której pracowali spawacze i monterzy. Warunki zatrudnienia nie zmieniły się z dniem 1 listopada 1997 r., tj. z dniem zmiany pracodawcy.

Zdaniem Sądu II instancji wnioskodawca pracując w spornym okresie na stanowisku mistrza szkolenia zawodowego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace (wskazane w dziale XIV, poz. 24 wykazu A rozporządzenia) kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach
i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie,
t.j. dział XIV, poz. 12 „prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym”, jak i sam takie pracy wykonywał - dział XIV, poz. 12 wykazu
A rozporządzenia.

Za prace „przy spawaniu” mogą być uznane prace wykonywane przez osoby zatrudnione nie tylko na stanowisku spawacza, pod warunkiem jednakże, że uczestniczą one w procesie spawania. Nie tyle zatem chodzi o nazwę stanowiska, co o charakter wykonywanych czynności. Takie stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 stycznia 2008 r. I UK 192/07 (OSNP 2009 nr 5-6, poz. 79), gdzie stwierdził też, że użycie określenia „przy spawaniu” zamiast terminu „spawacz” pozwala objąć nim także prace wykonywane w przebiegu procesu spawania przez pracowników niebędących spawaczami.

Z załącznika do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - wykaz A, dział XIV, poz. 12, wynika, że nie chodzi tylko o samo spawanie jako czynność, lecz o prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym i atomowowodorowym,
co niewątpliwie może dotyczyć też innych czynności, które funkcjonalnie (przedmiotowo) łączą się z pracą przy spawaniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2012 r.,
II UK 103/11).

Sąd Najwyższy ww. orzeczeniu stwierdził również, że pracownik, który u jednego pracodawcy w tym samym czasie (okresie) wykonywał różne rodzaje pracy w szczególnych warunkach (wymienione w załączniku do rozporządzenia z 8 lutego 1983 r. - wykaz A), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie powinien być pozbawiony uprawnienia do zaliczenia tego okresu do zatrudnienia w szczególnych warunkach wymaganego do emerytury
na podstawie art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

Po zaliczeniu wnioskodawcy do pracy w warunkach szczególnych okresu
od 3 czerwca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. (2 lata, 6 miesięcy i 28 dni) i doliczeniu okresu uznanego przez ZUS (12 lat, 5 miesięcy i 2 dni) i Sąd Okręgowy (1 rok, 3 miesiące i 5 dni), łączny okres pracy w warunkach szczególnych wynosi 16 lat, 3 miesięcy i 5 dni.

W związku z powyższym wnioskodawca legitymuje się okresem przewyższającym wymagany ustawowo 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych, a zatem spełnił wszystkie przesłanki do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przyznał R. N. prawo do emerytury
od dnia 15 października 2012 r., o czym orzekł w punkcie pierwszym sentencji.

W punkcie drugim sentencji Sąd Odwoławczy nie stwierdził odpowiedzialności pozwanego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego
za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej
z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r.,
I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308).

Wydanie jednak błędnej decyzji w sytuacji, gdy organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy
do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu.

Ubezpieczony złożył pozwanemu świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze z dnia 29 maja 2009 r. wystawione przez Stocznię (...) S. A. w G., w którym wskazano, że ubezpieczony był zatrudniony
w okresie od 22 października 1976 r. do 30 kwietnia 1999 r., pomimo, że z dniem 1 listopada 1997 r. pracodawcą wnioskodawcy został Ośrodek (...) sp. z o.o. w G.. Ponadto poprzez wskazanie jedynie jako stanowiska pracy „mistrz szkolenia zawodowego” nie jest oczywiste, do jakich prac należy zakwalifikować czynności wykonywane przez skarżącego na tym stanowisku.

Skoro zatem w niniejszej sprawie dopiero na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego przed Sądem I i II instancji można było poczynić ustalenia
w zakresie wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych, nie można było stwierdzić odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sąd Odwoławczy na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c.
w zw. z § 2 ust. 1 i 2 i § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013, poz. 461) oraz art. 35 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych /t.j. Dz.U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594 ze zm./) orzekł o zwrocie kosztów procesu za drugą instancję od pozwanego na rzecz wnioskodawcy (pkt trzeci sentencji).

SSA J. Andrzejewski SSA I. Krzeczowska-Lasoń SSO del. L. Ramlo