Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w B.

przeciwko E. K.

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 4 października 2017 roku, sygn. akt I C 1290/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach pierwszym, drugim i trzecim sentencji w ten sposób, że zasądzoną w punkcie pierwszym kwotę 6.500,00 złotych podwyższa do kwoty 7.729,00 (siedem tysięcy siedemset dwadzieścia dziewięć) złotych z odsetkami umownymi równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 16 kwietnia 2017 roku do dnia zapłaty oraz zasądza od pozwanej E. K. na rzecz powódki (...) Spółki Akcyjnej w B. kwotę 2.450,43 (dwa tysiące czterysta pięćdziesiąt złotych 43/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od pozwanej E. K. na rzecz powódki (...) Spółki Akcyjnej w B. kwotę 366,69 (trzysta sześćdziesiąt sześć złotych 69/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSR del. Jolanta Szczęsna

Sygn. akt II Ca 277/18

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym do tutejszego Sądu w dniu 11 maja 2017 roku skierowanym przeciwko E. K. strona powodowa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B. – reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika – wniosła o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanej kwoty 13.624,70 zł wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 16 kwietnia 2017 roku do dnia zapłaty. Nadto strona powodowa wniosła o zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu pozwu strona powodowa wskazała między innymi, że pozwana w dniu 16 listopada 2016 roku podpisała weksel własny in blanco z klauzulą „nie na zlecenie”, z którego treści wynika zobowiązanie do zapłaty sumy wekslowej w wysokości 13.624,70 zł w dniu 15 kwietnia 2017 roku. W dniu 16 marca 2017 roku strona powodowa wezwała pozwaną do wykupu weksla. Do dnia wniesienia pozwu pozwana nie spłaciła całości zadłużenia.

Pismem z dnia 19 maja 2017 roku Prokurator Rejonowy w P. poinformował, iż na podstawie art. 7 k.p.c. i art. 60 § 1 k.p.c. wstępuje do sprawy prowadzonej przed tut. Sądem z powództwa (...) Spółki Akcyjnej przeciwko pozwanej w charakterze rzecznika interesu publicznego.

Wniósł o zobowiązanie pełnomocnika powoda do przedłożenia deklaracji wekslowej, umowy pożyczki oraz dowodu uiszczenia składki ubezpieczeniowej oraz wskazania w jaki sposób i na jakie należności powód zaliczył ewentualne wpłaty pozwanego. W przypadku odmowy złożenia żądanych dokumentów Prokurator wniósł o oddalenie powództwa jako nieudowodnionego. Natomiast w razie wykonania przez powoda powyższego zobowiązania wniósł o oddalenie powództwa w części dotyczącej opłat przygotowawczych, wynagrodzenia za udzielenie pożyczki oraz składki ubezpieczeniowej w zakresie, w jakim nie została wpłacona ubezpieczycielowi.

Wyrokiem zaocznym z dnia 4 października 2017 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w B. przeciwko E. K. przy udziale Prokuratora Rejonowego w Piotrkowie Tryb. o zapłatę, zasądził od pozwanej E. K. na rzecz powoda (...) S.A. z siedzibą w B. kwotę 6.500,00 zł (sześć tysięcy pięćset złotych 00/100) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 października 2017 roku do dnia zapłaty a w pozostałej części oddalił powództwo.

Jednocześnie Sąd zniósł koszty procesu między stronami.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia Sądu Rejonowego:

W dniu 16 listopada 2016 r. (...) S.A. z siedzibą w B. zawarł z pozwaną E. K. umowę pożyczki numer (...). Pozwanej została udzielona pożyczka w kwocie 6.500,00 zł. Faktyczna całkowita kwota do zapłaty wyniosła 14.004,00 zł i obejmował opłatę przygotowawczą w kwocie 129,00 zł wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 5.251,00 zł, wynagrodzenie z tytułu przyznania „(...)” w wysokości 1.100,00 zł oraz kapitał w wysokości 6.500,00 zł.

W dniu 16 listopada 2016 roku pozwana wystawiła weksel własny in blanco z klauzulą „nie na zlecenie” na rzecz (...) polska S.A. z siedzibą w B. - jako zabezpieczenie zwrotu pożyczki na podstawie umowy numer (...) z dnia 16 listopada 2016 roku oraz wykonania innych zobowiązań wynikających z tej umowy. Pozwana upoważniła ww. podmiot do wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą jej zadłużeniu.

Powód wypełnił przedmiotowy weksel własny in blanco na kwotę 13.624,70 zł.

Pismem z dnia 16 marca 2017 roku, powód poinformował pozwaną o wypowiedzeniu umowy pożyczki numer (...) z zachowaniem 30-dniowego terminu. Jednocześnie powód wskazał, że zgodnie z postanowieniami umowy pożyczki oraz deklaracji wekslowej wystawiony przez pozwaną weksel in blanco został wypełniony na kwotę 13.624,70 zł, która to kwota składała się z kwoty niespłaconej pożyczki w wysokości 13.615,00 zł oraz kwoty 9,70 zł stanowiącej umowne odsetki dzienne obliczone na podstawie pkt 4.1 postanowień umowy.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie dokumentów załączonych przez powoda do akt sprawy. Wskazał, że wziął pod uwagę treść umowy pożyczki numer (...) oraz weksla in blanco wraz z deklaracją wekslową.

W następstwie powyższych ustaleń Sąd uznał że powództwo jest uzasadnione tylko w części.

Zważył, że przedmiotem niniejszego postępowania jest zobowiązanie wekslowe, powstałe wskutek wystawienia w dniu 16 listopada 2016 roku przez pozwaną E. K. weksla własnego in blanco z klauzulą „nie na zlecenie” na rzecz (...) S.A. Weksel nie był przedmiotem obrotu, a spór toczy się wyłącznie między wystawcą weksla a remitentem.

Pismo prokuratora z dnia 19 maja 2017 roku potraktowane zostało jako zarzut w trybie art. 10 ustawy Prawo wekslowe. Przepis ten stanowi, że jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.

Wniesienie takiego zarzutu przenosi swoiście spór z obszaru prawa wekslowego na obszar prawa cywilnego w zakresie przepisów regulujących stosunek podstawowy. Wobec tego najdalej na rozprawie – po wniesieniu zarzutu przez prokuratora należy wnosić o przeprowadzenie dowodów, z których wynikać miałyby okoliczności wskazujące na zaciągnięcie przez pozwanego zobowiązania, którego wykonania przez pozwanego weksel miał zabezpieczać (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 18 lutego 2016 roku wydanego w sprawie I ACa 1219/15).

Dla instytucji weksla in blanco zasadnicze znaczenie mają przepisy art. 10 i 13 Prawa wekslowego (Dz.U. z 2016 r. poz. 160). Z przytoczonych przepisów wynika po pierwsze, że weksel in blanco ma charakter niezupełny, gdyż ostateczną treść oświadczenia dłużnika wekslowego kreuje odbiorca weksla i po drugie, że obie strony stosunku łączą odpowiednie „porozumienia”. Odbiorca weksla otrzymuje upoważnienie do jego wypełnienia zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem, zwanym deklaracją wekslową. Należy uznać, że odbiorcy weksla przysługuje zatem prawo kształtujące. Zobowiązanie wręczającego weksel do zapłaty według treści nadanej temu dokumentowi w wyniku uzupełnienia go zgodnie z udzielonym upoważnieniem, powstaje tylko o tyle, o ile uzupełnienia dokonała osoba uprawniona i wyłącznie w zakresie, w jakim treść uzupełnienia pokrywa się z treścią upoważnienia wynikającego z zawartego porozumienia. W związku z powyższym w razie niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla in blanco na niekorzyść dłużnika wekslowego nie powstaje zobowiązanie wekslowe o treści wyrażonej w wekslu (por. uchwała SN (7) - zasadę prawną- z 7.1.1967 r., III CZP 19/66, OSNCP 1968, nr 5, poz. 79; uchwała połączonych Izb: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 24.4.1972 r., III PZP 17/70, OSNCP 1973, nr 5, poz. 72, pkt III 1 c uzasadnienia; wyrok SN z 14.3.1997 r., I CKN 48/97, OSNC 1997. nr 9. poz. 124; wyrok SN z 5.2.1998 r., III CKN 342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141).

Oprócz zobowiązania wekslowego istnieje więc związane z nim zobowiązanie ze stosunku podstawowego, a zaspokojenie jednego z nich czyni zadość drugiemu. Stąd dłużnikowi przysługują przeciwko roszczeniu wekslowemu zarzutu, jakie mógłby podnieść wobec roszczenia cywilnego. Kierując się zatem zasadą, iż nie można wywodzić ze swojego prawa więcej niż to wynika z jego istoty, Sąd na zasadzie art. 208 § 1 pkt 5 k.p.c. w związku z art. 233 § 2 k.p.c. dopuścił dowód z umowy pożyczki, deklaracji wekslowej oraz dowodu uiszczenia składki ubezpieczeniowej stanowiącej część udzielonej pożyczki celem ustalenia kwoty roszczenia i zbadania zapisów umowy pożyczki gotówkowej zawartej między stronami.

Dalej Sąd Rejonowy wyjaśnił, że zgodnie z treścią art. 720 § 1 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Pożyczka może być umową odpłatną, jeżeli strony tak postanowią w ramach zasady swobody umów ( art. 353 ¹ k.c.). Sąd wskazał, że bezspornym w niniejszym postępowaniu jest to, iż strony łączyła umowa pożyczki na kwotę 6.500,00 zł, która to kwota miała zostać zwrócona przez pozwaną wraz z odsetkami umownymi w oznaczonych terminach spłaty. Szczegółowo prawa i obowiązki stron zostały uregulowane w przedmiotowej umowie. Ponieważ pozwana nie wywiązała się ze spłacenia rat, umowa została wypowiedziana. Na mocy postanowień umowy pozwana była zobowiązana do zwrotu kwoty stanowiącej kapitał oraz poniesienia szeregu opłat za czynności związane z obsługą pożyczki. Chodzi tu przede wszystkim o opłatę przygotowawczą, wynagrodzenie prowizyjne oraz wynagrodzenie z tytułu przyznania dodatkowego pakietu uprawnień (...).

W ocenie Sądu pierwszej instancji w świetle przepisów regulujących zobowiązania umowne i ochronę konsumenta przed niedozwolonymi klauzulami umownymi, w ocenie Sądu opłaty powyższe budzą poważne wątpliwości. Art. 385 ¹ § 1 k.c. statuuje klauzulę generalną, w świetle której ocenie podlegają umowy zawierane z konsumentami umowy, z wyłączeniem postanowień określających jednoznacznie sformułowane główne świadczenia stron oraz tych postanowień, na których treść konsument miał rzeczywisty wpływ. Zgodnie z przywołanym przepisem postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Dla zastosowania wskazanego przepisu przesłanki – „sprzeczność z dobrymi obyczajami” i „rażące naruszenie interesów konsumenta”, muszą zachodzić równocześnie.

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w uzasadnieniu wyroku wydanego w dniu 19 stycznia 2011 roku, w sprawie o sygnaturze akt XVII AmC 149/10 (Legalis 739438), przywołując stanowisko Sądu Najwyższego wskazał, że „przesłankami abuzywności postanowień wzorca umownego jest ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta. Przyjmuje się, że istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka (tak np.: w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2004 r., sygn. akt I CK 635/03). "Dobre obyczaje" to reguły postępowania zgodne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są m.in. działania wykorzystujące choćby niewiedzę, brak doświadczenia konsumenta, naruszenie równorzędności stron umowy, działania zmierzające do dezinformacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Chodzi więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania”.

W ocenie Sądu postanowienia umowy łączącej strony niniejszego procesu są niedozwolone w zakresie, w jakim przewidują obowiązek uiszczenia przez pożyczkobiorcę opłaty przygotowawczej, wynagrodzenia prowizyjnego pożyczkodawcy oraz opłacenie kosztów przyznania dodatkowych uprawnień w ramach usługi „(...)”. Postanowienia umowne za powyższe czynności są niezgodne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy pozwanej jako konsumenta. Sąd rozpoznający sprawę, stoi na stanowisku, iż koszty pożyczki w postaci opłaty przygotowawczej oraz wynagrodzenia pożyczkodawcy należało uznać za zawyżone. Przede wszystkim powód nie wykazał jakie jego czynności wygenerowały tak wygórowane opłaty, jednoczenie nie udowodnił konieczności ich pobrania oraz, że powód taki koszt rzeczywiście poniósł.

Mając na uwadze, że powód stosuje wzorce umowne, to jedyną czynnością związaną z przygotowaniem umowy jest sporządzenie samego dokumentu umowy poprzez wprowadzenie danych pożyczkobiorcy, wpisanie kolejnego numeru porządkowego umowy, dat i kwoty udzielonej pożyczki. Czynności te, zdaniem Sądu nie mogą generować opłat w dochodzonej przez powoda wysokości.

W konsekwencji zastrzeżenie w umowie opłaty przygotowawczej w kwocie 129,00 zł, wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 5.251,00 zł oraz wynagrodzenia za przyznanie dodatkowych uprawnień w ramach usługi „(...)” w kwocie 1.100,00 zł są niedozwolonymi postanowieniami umownym i jako takie nie wiążą pozwanej, z uwagi na spełnione w tym zakresie przesłanki z art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Wobec powyższego Sąd oddalił powództwo w tym zakresie.

Podkreślił, że podniesiony w toku postępowania zarzut prokuratorski przenosi ciężar dowodu na powoda. Zatem to w kompetencji powoda leżało precyzyjne określenie podstaw faktycznych żądania. W tych okolicznościach przepis art. 6 k.c. nie nakłada na nikogo obowiązku przeprowadzenia dowodów, ale rozstrzyga kwestię, która strona poniesie materialnoprawne konsekwencje nieudowodnienia istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu. Nieprzeprowadzenie ciążącego na stronie dowodu wywołuje skutek w postaci przegrania sprawy (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 roku, II CSK 296/10, LEX nr 970073).

Żądanie pozwu podlega zatem uwzględnieniu jedynie co do pożyczonego kapitału. Należy mieć, bowiem na uwadze, iż skapitalizowane odsetki w wysokości 9,70 zł objęte żądaniem pozwu powód naliczał zgodnie z postanowieniem 4.1 umowy od niespłaconej sumy stanowiącej całkowitą kwotę do zapłaty, a zatem zawierającą nienależne kwoty. W tym stanie rzeczy wobec nieprawidłowego naliczania odsetek Sąd nie uwzględnił roszczenia powoda w tym zakresie.

Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanej E. K. na rzecz powoda (...) S.A. z siedzibą w B. kwotę 6.500,00 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 października 2017 r. do dnia zapłaty.

O kosztach Sąd postanowił na podstawie art. 100 k.p.c., zgodnie z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. W przedmiotowej sprawie powód przegrał sprawę w 52% wobec czego Sąd ustalił, iż znosi koszty postępowania w sprawie między stronami.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik powódki zaskarżając go w części oddalającej powództwo, tj. w zakresie pkt II i w części znoszącej koszty procesu tj. w zakresie pkt III.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie:

- art. 385 ¹ §1 k.c. w zw. z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że wysokość wynagrodzenia umownego ( Prowizji ), opłaty przygotowawczej oraz wynagrodzenia za (...) zawarte w umowie pożyczki nr (...) wiążącej strony stanowią nieuzgodnione indywidualnie postanowienia kształtujące prawa i obowiązki pozwanej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszająca jej interesy ( klauzule abuzywne ), podczas gdy kwoty te nie przekraczają limitów kosztów pozaodsetkowych zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim,

- art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez działanie za stronę pozwaną oraz naruszenie zasady kontradyktoryjności, gdy z treści tego przepisu wynika, iż w pierwszej kolejności to strona dowodzi swoich twierdzeń, a dopiero po wyczerpaniu środków dowodowych Sąd może dopuścić dowód niewskazany przez stronę,

- art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 k.p.c. § 2 k.p.c. tj. nierozpoznanie przez Sąd istoty sprawy i niewskazanie w uzasadnieniu pełnej podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia odnośnie kwot odsetek umownych i odsetek za opóźnienie, stanowiących składowe przedmiotowej umowy pożyczki,

- art. 100 k.p.c. poprzez zniesienie kosztów procesu pomiędzy stornami podczas gdy brak było przesłanek do zastosowania niniejszego przepisu.

Wobec powyższego, wniósł o:

- zmianę wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 4 października 2017 r. sygn akt I C 1290/17 poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 7124,70 zł tj. uwzględnienie powództwa w całości, wraz z odsetkami umownymi równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi od dnia 16 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie na rzecz powódki od pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych,

- ewentualnie uchylenie w/w orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,

- zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jest częściowo uzasadniona.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zawartych w apelacji zarzutów odwołujący się do naruszenia przepisów prawa procesowego podnieść należy, że całkowicie chybione i niezasadne są podniesione w niej zarzuty odnoszące się do uchybień procesowych, tj. naruszenia przepisów art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., oraz art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c.

Pierwszy z wymienionych zarzutów związany z brakiem zasądzenia kwot odsetek umownych i odsetek za opóźnienie, stanowiących składowe przedmiotowej umowy pożyczki, nie znajduje potwierdzenie w treści zaskarżonego orzeczenia i jego uzasadnieniu.

Wbrew twierdzeniom autora apelacji, w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd pierwszej instancji wskazał na motywy jakimi się kierował uznając, że w sprawie należy zasądzić odsetki ustawowe za opóźnienie a więc podał podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia. W tych okolicznościach nieuprawniona jest konkluzja, w której skarżący zarzucił Sądowi pierwszej instancji nie rozpoznanie istoty sprawy.

Natomiast ocena, czy odsetki zostały naliczone prawidło dotyczy zastosowania przepisów prawa materialnego co zostanie wyjaśnione poniżej.

Odnośnie drugiego z przywołanych zarzutów wskazać należy, że lektura akt sprawy prowadzi - wbrew zarzutom apelacji - do wniosku, iż wobec biernej postawy pozwanej w procesie Sąd Rejonowy przeprowadził wystarczające dla rozstrzygnięcia sprawy postępowanie dowodowe, o co wnioskował biorący udział w postępowaniu Prokurator, a dokonana przez ten Sąd ocena materiału dowodowego w postaci złożonych przez stronę powodową dokumentów jest prawidłowa, zgodna z doświadczeniem życiowym oraz zasadami logicznego rozumowania.

Ta właściwa ocena dowodów doprowadziła do poczynienia przez Sąd Rejonowy trafnych ustaleń faktycznych, które odpowiadają niespornemu w zasadzie materiałowi dowodowemu, co skutkuje, iż ustalenia te zasługują na akceptację Sądu II instancji, który przyjmuje je za własne.

W uzupełnieniu tej części rozważań wskazać należy, że podnoszona przez apelanta okoliczność, iż pozwana w toku postępowania nie zaprzeczyła twierdzeniom powoda nie zwalniało go z obowiązku przytoczenia okoliczności faktycznych, z których wywodzi roszczenie (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.) i wskazania na dowody, których przeprowadzenie potwierdzi zasadność jego twierdzeń o faktach (art. 232 k.p.c. i art. 6 k.c.). W sytuacji, gdy powód dochodzi konkretnego roszczenia, to na nim przede wszystkim, w myśl art. 6 k.c., spoczywa ciężar udowodnienia zarówno faktu, iż dana wierzytelność rzeczywiście mu przysługuje, jak i wysokości tej wierzytelności. Dopiero zatem w razie przedstawienia przez stronę powodową konkretnych dowodów na okoliczność istnienia i wysokości wierzytelności, pozwana powinna przedstawić własne dowody w celu obalenia twierdzeń powoda. Wówczas bowiem konkretyzuje się w stosunku do pozwanego ciężar dowodowy wynikający treści art. 6 k.c., którego procesowym odpowiednikiem jest art. 232 k.p.c. Tym samym powód już w pozwie powinien przedstawić dowody wskazujące na zasadność i wysokość dochodzonej należności, umożliwiając stronie pozwanej ich weryfikację i odniesienie się do nich stosownie do stanu sprawy. W sprawie niniejszej Sąd nie podejmował inicjatywy dowodowej z urzędu lecz na wniosek Prokuratora, który przystąpił do sprawy i jego działania spowodowały, że powód przedstawił dowody, które Sąd ten poddał właściwej ocenie.

Wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się również obrazy prawa materialnego, tj. art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim, co doprowadzić miało – w ocenie apelującego - do niewłaściwej wykładni i oceny postanowień umowy i w konsekwencji błędne uznanie, że zawiera ona, wskazane przez Sąd, nieobowiązujące powódkę klauzule abuzywne i w konsekwencji skutkowało uwzględnieniem powództwa jedynie w części.

Pomimo, iż obecnie w ustawie o kredycie konsumenckim określony został limit prowizji związanych z zawarciem umowy o kredyt konsumencki i strony posiadają swobodę kontraktową w tym zakresie, to nie można pomijać wyznaczonych przepisem art. 353 ¹ k.c. ograniczeń w swobodnym umownym kształtowaniu treści zobowiązania, który wskazuje trzy źródła tych ograniczeń: przepisy prawne, zasady współżycia społecznego i właściwości (naturę) stosunku. Przepis ten nakazuje jednocześnie, aby poddawać badaniu nie tylko treść, ale i cel zobowiązania przy ocenie, czy strony dokonały czynności prawnej we wskazanych granicach wyznaczonych im przez zasadę swobody umów. Pozwana niewątpliwie posiadała swobodę w zakresie zawarcia umowy pożyczki z powodem. Nie oznacza to jednak, że podmiot udzielający pożyczki może w sposób zupełnie dowolny kształtować prawa i obowiązki oznaczone w umowie zawartej poprzez zastosowanie gotowego wzorca umownego, powodując automatycznie niepożądanego efektu w postaci choćby narzucenia przez przedsiębiorcę – przy wykorzystaniu jego silniejszej pozycji – postanowień umownych, które nie będą korzystne dla konsumenta. Nawet zatem obecna regulacja określająca maksymalną wysokość prowizji dotyczy tylko takich opłat i prowizji, którym nie można zarzucić abuzywnego charakteru.

Sąd Okręgowy podziela natomiast zawarty w skardze apelacyjnej zarzut wskazujący na naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c.

Wskazany zarzut jest uzasadniony w części w jakiej Sąd pierwszej instancji uznał, że opłata przygotowawczej w kwocie 129 zł. naliczona w związku z zawarciem umowy oraz wynagrodzenie za (...) zawarte w umowie pożyczki nr (...) wiążącej strony stanowią nieuzgodnione indywidualnie postanowienia kształtujące prawa i obowiązki pozwanej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszająca jej interesy ( klauzule abuzywne ).

Powyższe nie wynika jednak z okoliczności, na które powołuje się skarżący związane z faktem, że ustalając całkowity koszt pożyczki powód nie naruszył przepisu art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim.

W ocenie Sądu Okręgowego pierwsza z wskazanych wyżej kwot ( 129 zł.) określona w umowie pożyczki jaką zawarły strony jako opłata przygotowawcza nie może być uznana za zawyżoną. Opłata powyższa jest bowiem relatywnie niska ( nie przekracza 2 % udzielonej pożyczki ).

W tym zakresie za przekonywujące Sąd Okręgowy uznaje zawarte w skardze apelacyjnej twierdzenia strony powodowej, że omawiana opłata naliczana jest jako koszt związany z przygotowaniem umowy, w tym zgromadzeniem koniecznych dokumentów i dokonaniem weryfikacji zdolności kredytowej pożyczkobiorcy, uruchomienie środków; pokrywa koszty ponoszone przez powódkę, a związane bezpośrednio z rodzajem prowadzonej działalności gospodarczej, a więc koszty czynności związanych z przygotowaniem umowy pożyczki, do których przykładowo należały koszt obsługi dostarczenia i podpisania umowy u klienta, badanie zdolności klienta do spłaty pożyczki, koszty osobowe, administracyjne, marketingowe oraz koszty ryzyka prowadzenia tego rodzaju działalności. Brak jednocześnie podstaw aby uznać, że zobowiązanie pożyczkobiorcy do pokrycia powyższych kosztów co do zasady jest niedozwolone.

Z kolei analiza treści umowy wskazuje, że zawarcie w umowie dodatkowej klauzuli polegającej na wprowadzeniu postanowień określonych jako (...) nie stanowiło jej obligatoryjnego składnika. Strony mogły więc dowolnie kształtować umowę w tym zakresie a skoro tak to z mocy art. 385 ¹ § 1 k.c. brak było podstaw do uznania tej klauzuli jako niedozwolony wzorzec umowny. Postanowienia (...) zostały bowiem uzgodnione indywidualnie o czy świadczy zapis na k. 33 akt sprawy, z którego wynika, że ich wprowadzenie nastąpiło na wniosek pożyczkobiorcy.

Zakup przez pozwaną wskazanej usługi, wprowadzającej możliwość skorzystania z odroczenia rat pożyczki lub ich czasowego obniżenia, przyspieszonej wypłaty pożyczki oraz pakietu powiadomień klienta, szczegółów opisanych w umowie stanowił fakultatywny element umowy pożyczki. Pobranie z tego tytułu opłaty następowało wyłącznie od konsumentów, którzy wyrazili na to zgodę we wniosku. Umowa pożyczki w żadnym postanowieniu nie przewidywała ani obowiązku zakupu omawianej opcji ani automatycznej zgody konsumenta na wybór (...).

Omawiany zarzut nie zasługuje natomiast na uwzględnienie w zakresie w jakim Sąd Rejonowy uznał, za klauzulę abuzywną zawarte w umowie pożyczki postanowienie, że wysokość wynagrodzenia umownego ( prowizji ) będzie wynosić kwotę wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 5.251,00 zł.

W tym przedmiocie Sąd Okręgowy podziela w całości przekonywujące stanowisko Sądu Rejonowego, które znajduje potwierdzenie w orzecznictwie, a w szczególności w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r w sprawie sygn. akt I CSK 149/13 jak również w wyroku tego Sądu z dnia 13 lipca 2005 r w sprawie sygn. akt I CK 832/04 i apelację w tym zakresie uznaje za nieuzasadnioną i sprowadzającą się jedynie do nieskutecznej polemiki z trafnym stanowiskiem Sądu I instancji.

Poza sporem pozostaje, że strony postępowania łączyła umowa pożyczki, jak również i to, że strona powodowa jest przedsiębiorcą zajmującym się prowadzeniem działalności gospodarczej m.in. w zakresie udzielania pożyczek gotówkowych, a strona pozwana jako osoba fizyczna jest konsumentem. Dlatego też należało ustalić, czy postanowienia umowy stron były dla ich stron wiążące. Sąd bowiem może, a nawet powinien dokonywać oceny postanowień zawartych umów, a także postanowień samych wzorców umów, co do ich zgodności z prawem. Ocena ta może zostać dokonana również in concreto w toczącym się miedzy przedsiębiorcą, a konsumentem sporze, którego przedmiotem są skutki prawne określone postanowieniami umowy. Umowy konsumenckie podlegają bowiem ocenie w świetle klauzuli generalnej z art. 385 ¹ § 1 k.c. z wyłączeniem jedynie jednoznacznie sformułowanych postanowień określających główne świadczenia stron oraz tych postanowień, na których treść konsument miał rzeczywisty wpływ, co musi zostać wykazane przez proferenta (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2007 roku, VI Ca 228/07).

Analizując treść umowy słusznie Sąd Rejonowy uznał za niezgodne z prawem zastrzeżenie opłat obejmujących prowizyjne wynagrodzenie umowne. Zgodnie zaś z treścią art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne).

W judykaturze uznaje się, że pod pojęciem działania wbrew dobrym obyczajom - przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego - kryje się wprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku, natomiast przez rażące naruszenie interesów konsumenta rozumie się nieusprawiedliwioną dysproporcję - na niekorzyść konsumenta - praw i obowiązków stron, wynikających z umowy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, Biul. SN 2005, Nr 11, poz. 13 oraz z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, Biul. SN 2006, nr 5-6, poz. 12, z dnia 27 października 2006 r., I CSK 173/06,Lex nr 395247). Dokonując oceny rzetelności określonego postanowienia umowy konsumenckiej należy zawsze rozważyć indywidualnie rozkład obciążeń, kosztów i ryzyka, jaki wiąże się z przyjętymi rozwiązaniami oraz zbadać jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone, pamiętając jednocześnie podczas dokonywania kontroli o tym, że każdorazowo istotny jest charakter stosunku prawnego regulowanego umową, który w konkretnej sytuacji może usprawiedliwiać zastosowaną konstrukcję i odejście do typowych reguł wyznaczonych przepisami dyspozytywnymi.

W ocenie Sądu Okręgowego, wskazane wyżej postanowienie umowy pożyczki określające wysokość należnego pożyczkodawcy wynagrodzenia prowizyjnego ewidentnie narusza interesy pozwanej jako konsumenta oraz kształtują jego prawa w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a tym samym stanowią klauzulę niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. W konsekwencji należy uznać je za godzące w równowagę kontraktową tego stosunku. Trudno bowiem uznać za usprawiedliwione jakimikolwiek okolicznościami obciążenie pozwanej obowiązkiem zapłaty prowizji za udzielenie pożyczki ( kwoty 5251 zł. ) w wysokości ponad 80 % wartości pożyczki.

Powyższe skutkuje stwierdzeniem bezskuteczności postanowień spornej umowy we wskazanym zakresie.

Wskazać w tym miejscu należy, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż oceny nieuczciwego charakteru postanowienia wzorca umownego w ramach kontroli abstrakcyjnej, pod kątem przesłanek określonych w art. 385 ¹ §1 k.c. można dokonać za pomocą tzw. testu przyzwoitości (zob. m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z 19 marca 2007 r., III SK 21/06, z 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12). Polega to na zbadaniu, czy oceniane postanowienie wzorca jest sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumentów, jaki należy zrekonstruować w warunkach gospodarki wolnorynkowej oraz jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w braku takiej klauzuli. Jeżeli konsument, na podstawie ogólnych przepisów byłby w lepszej sytuacji, gdyby konkretnego postanowienia wzorca nie było, przyjmuje się, że ma ono charakter nieuczciwy. Dodać należy, iż umowa jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, jeśli wykracza przeciw uznanym w społeczeństwie zasadom moralnym lub przyjętej w obrocie uczciwości. Przedsiębiorca będzie działać nieuczciwie, tj. wbrew dobrym obyczajom, gdy sporządzone przez niego klauzule umowne będą godzić w równowagę stosunku prawnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2013 r. VI ACa 1571/12 LEX nr 1339417). Sąd Okręgowy wyraża ocenę, iż wysokość wskazanej opłaty zbliżona do wysokości kwoty udzielonego kredytu, jest wygórowana w świetle doświadczenia życiowego, a kwestionowane w tym zakresie postanowienia umowy są nieważne jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego - czyli w okolicznościach niniejszej sprawy z zasadami uczciwości i rzetelności kupieckiej – co ogranicza w tym zakresie zasadę swobody umów ( art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 58 par. 2 i 3 k.c. ).

W uzupełnieniu powyższych argumentów podnieść należy, że swoboda umów nie pozostaje całkowicie dowolna i podlega ograniczeniom. Zgodnie z powołanym wyżej przepisem art. 353 ¹ k.c. treść lub cel stosunku prawnego ułożonego przez strony nie może sprzeciwiać się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Tymczasem wskazane zapisy postanowień umowy są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i kształtują obowiązki drugiej strony umowy (pożyczkobiorcy – pozwanej) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, albowiem określone przez stronę powodową koszty nie mają jakiegokolwiek uzasadnienia i powiązana ekonomicznego z poniesionymi rzeczywiście kosztami. Sąd II instancji nie kwestionuje uprawnienia strony powodowej jako pożyczkodawcy do pobierania od pozwanej jako jej klienta pewnych dodatkowych opłat. Jednakże stoi na stanowisku, że opłaty takie winny być ustalone na rozsądnym poziomie i nie mogą godzić w interesy konsumenta. Zakres kosztów związanych z kosztem ubezpieczenia i opłaty przygotowawczej, determinujący ich wysokość, powinien zatem zostać przedstawiony w pozwie w taki sposób, aby w świetle doświadczenia życiowego oraz logiki nie budził żadnych wątpliwości. Pobierane opłaty nie mogą bowiem stanowić kary. Kwota wskazanej w umowie opłaty prowizyjnej nie ma tymczasem żadnego przełożenia na możliwe rzeczywiste koszty w tym zakresie, do czego uznania wystarcza już samo doświadczenie życiowe.

Jak wskazano powyżej Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda odsetki za opóźnienie w wysokości określonej w ustawie. W tym zakresie zarzut sformułowany w skardze apelacyjnej jest uzasadniony i skutkuje zasądzeniem ich w podwójnej wysokości Odsetki te naliczane są na podstawie pkt 4.1 umowy pożyczki i jest to kwota odsetek ustawowych za opóźnienie spłat poszczególnych rat pożyczki, za każdy dzień opóźnienia, w wysokości rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego równej stopie odsetek maksymalnych za opóźnienie. Maksymalne odsetki za opóźnienie w świetle przepisu art. 481 § 2 ¹ k.c. nie mogą w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie.

Data, od której zasadzono odsetki uwzględnia żądanie zawarte we wnioskach apelacyjnych.

Na koniec wskazać należy, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji naruszył przepis art. 100 k.p.c. poprzez zniesienie kosztów procesu pomiędzy stornami podczas gdy brak było przesłanek do zastosowania niniejszego przepisu.

Powódka ( uwzględniając wyniku apelacji ) wygrała proces w 57 %. Również jedynie ona poniosła jego koszty. Ma tym samym rację skarżący, że nie może więc mieć w tej sprawie miejsca zastosowania art. 100 k.p.c. poprzez ich zniesienie albowiem w tym zakresie istnieje znaczna dysproporcja pomiędzy kosztami poniesionymi przez każdą ze stron oraz kosztami, które każda ze stron powinna ponieść wskutek ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy.

Uznając, że podstawę obliczeń przy podziale kosztów stanowi suma należności obu stron, ustalona na podstawie zasad wskazanych w art. 98 § 2 k.p.c. i dzielona proporcjonalnie do stosunku, w jakim strony utrzymały się ze swoimi roszczeniami lub obroną, Sąd Okręgowy przyjął, że do rozliczenia pozostają koszty powódki obejmujące opłatę od pozwu w kwocie 682 zł., opłatę od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. oraz wynagrodzenie pełnomocnika ustalone w oparciu o § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie kwota 3600 zł. Podlegająca zasądzeniu od pozwanej na rzecz powódki należność z tytułu stosunkowego rozliczenia kosztów zamyka się więc w kwocie 2250,43 zł.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł o zmianie zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł stosując wyrażoną w art. 100 k.p.c. zasadę stosunkowego rozliczenia tych kosztów.

Powód poniósł koszty z tytułu opłaty od apelacji w wysokości 357 zł. oraz wynagrodzenia pełnomocnika ustalonego w oparciu o § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie na kwotę 900 zł.

Pozwana nie poniosła żadnych kosztów.

Powód wygrał sprawę w postępowaniu apelacyjnym w 29 %.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSR del. Jolanta Szczęsna