Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2019 r. w Lublinie

sprawy J. W.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia i o prawo do emerytury

na skutek apelacji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 25 maja 2018 r. sygn. akt VIII U 728/17

I.  zmienia częściowo zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala odwołanie od decyzji z dnia (...);

II.  w pozostałej części oddala apelację.

Jacek Chaciński Elżbieta Czaja Małgorzata Rokicka-Radoniewicz

Sygn. Akt III AUa 653/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 25 maja 2018 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił decyzje Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 23 lutego 2017 r. i (...) i ustalił, że J. W. nie jest zobowiązany do zwrotu kwoty 6251,40 zł za okres od 1 maja 2016 r. do 28 lutego 2017 r. i ustalił, że J. W. ma prawo do emerytury rolniczej od 1 maja 2016 r. do 4 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

Wnioskodawca J. W. urodził się w dniu (...). W dniu 30 maja 2016 roku złożył do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniosek o przyznanie prawa do emerytury rolniczej.

W kwestionariuszu dotyczących okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników wskazał, że w okresie od (...)do 9 marca 1977 roku pracował w gospodarstwie rodziców, w okresie od 11 marca 1977 roku do 18 sierpnia 1982 roku w gospodarstwie rolnym teściów, w okresie od 19 sierpnia 1982 roku do 29 maja 2006 roku pracował we własnym gospodarstwie rolnym, w okresie od 28 kwietnia 1959 roku do 25 września 1973 roku oraz od 16 grudnia 1983 roku do 10 października 1997 roku pracował zawodowo, zaś od maja 2006 roku do kwietnia 2016 roku otrzymywał rentę strukturalną (kwestionariusz k. 2 akt KRUS). Po weryfikacji organ rentowy uznał okresy od (...) do 27 kwietnia 1969 roku, od 26 września 1973 roku do 9 marca 1977 roku, od 11 marca 1977 roku do 30 czerwca 1977 roku i od 1 lipca 1977 roku do 18 sierpnia 1982 roku jako okresy pracy w gospodarstwie rolnym rodziców i teściów, a także okres od 1 stycznia 1986 roku do 31 grudnia 1988 roku i od 1 października 1997 roku do 30 kwietnia 2016 roku jako okres pracy we własnym gospodarstwie rolnym. Ustalono, że wnioskodawca legitymował się łącznie okresem ubezpieczenia wynoszącym 120 kwartałów.

Decyzją z dnia 19 lipca 2016 roku Prezes Kasy Rolniczego ubezpieczenia Społecznego przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury rolniczej od dnia 1 maja 2016 roku.

W dniu 26 stycznia 2017 roku do rolniczego organu rentowego wpłynął do organu rentowego wniosek o udostępnienie danych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w L., z treści którego wynikało, że J. W. nabył prawo do emerytury od 1 grudnia 2016 roku na podstawie decyzji z dnia 17 lutego 2017 roku. Emeryturę ustalono w oparciu o przepis art. 24 ust. 1 punkt 1 b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. 2016, poz. 887 ze zm.).

Do emerytury pracowniczej Zakład Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił następujące okresy:

- od 10 września 1969 roku do 23 września 1973 roku tytułem zatrudnienia w (...)w L.,

- od 24 września 1973 roku do 30 sierpnia 1976 roku tytułem zatrudnienia w Spółdzielni (...)w D.,

- od 30 listopada 1976 roku do 15 marca 1977 roku tytułem zatrudnienia w (...) K.,

- od 1 maja 1977 roku do 23 lipca 1979 roku tytułem zatrudnienia w (...) w A.,

- od 13 września 1979 roku do 18 lutego 1982 roku tytułem zatrudnienia w Fabryce (...) w K.,

- od 16 grudnia 1983 roku do 10 października 1997 roku tytułem zatrudnienia w Fabryce (...) w K.,

- od 11 października 1997 roku do 8 kwietnia 1998 roku otrzymywał świadczenie rehabilitacyjne - wypłacone po ustaniu zatrudnienia.

Rolniczy organ rentowy dokonał weryfikacji okresów uprawniających do emerytury rolniczej. Przy ponownym ustalaniu uprawnień uznano okresy: od (...)do 27 kwietnia 1969 roku, od 31 sierpnia 1976 roku do 29 listopada 1976 roku, od 16 marca 1977 roku do 30 kwietnia 1977 roku, od 24 lipca 1979 roku do 12 września 1979 roku i od 19 lutego 1982 roku do 18 sierpnia 1982 roku, a także okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników od 1 stycznia 1986 roku do 31 grudnia 1988 roku i od 1 października 1997 roku do 30 kwietnia 2016 roku. Łącznie organ rentowy ustalił okres wynoszący 25 lat i 27 dni.

W dniu 23 lutego 2017 roku organ rentowy wydał pierwszą z zaskarżonych w niniejszym postępowaniu decyzji, w której ustalił J. W. nadpłatę emerytury rolniczej od dnia 1 maja 2016 roku do 28 lutego 2017 roku z powodu braku uprawnień do emerytury rolniczej ze względu na brak wymaganego okresu ubezpieczenia rolniczego 30 lat, następnie w dniu (...)wydał kolejną decyzję, w której odmówił J. W. prawa do emerytury rolniczej w okresie od 1 maja 2016 roku do 4 listopada 2016 roku na podstawie art. 19 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Wnioskodawca ukończył z dniem(...)wiek emerytalny 66 lat i z tą datą nabył prawo do emerytury rolniczej.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca ukończył 16 lat z dniem (...). Rodzice wnioskodawcy J. iB. W. użytkowali grunty rolne o łącznej powierzchni powyżej 10 ha.

Gospodarstwo było źródłem utrzymania rodziny. Rodzice wnioskodawcy mieli podstawowe narzędzia, prace wykonywano ręcznie lub przy użyciu koni. Na gruntach ornych uprawiano ziemniaki i zboże. W gospodarstwie hodowano krowy i świnie. Po ukończeniu 16 roku życia wnioskodawca mieszkał i pracował w gospodarstwie rolnym rodziców.

W okresie od 10 września 1969 roku do 23 września 1973 roku J. W. pozostawał w zatrudnieniu w (...)w L. jako kierowca ciągnikowy (świadectwo pracy k. 7 akt ZUS). Pracował także w gospodarstwie rolnym rodziców minimum 4 godziny dziennie. W gospodarstwie tym mieszkali wnioskodawca oraz jego rodzice. Młodszy brat, z uwagi na wiek, jedynie doraźnie pomagał w pracach polowych. Ojciec odwołującego chorował na płuca.

W dniu (...)wnioskodawca zawarł związek małżeński i zamieszkał wspólnie z żoną w gospodarstwie rolnym teściów- Z. i J. małżonków K.. Z dniem 11 marca 1977 roku został zameldowany w miejscowości G., w należącym do nich gospodarstwie. Teściowie byli właścicielami gruntów rolnych o łącznej powierzchni powyżej 10 ha, przy czym Z. K. był właścicielem gruntów o powierzchni 6,87 ha. Uprawiali zboże, ziemniaki, buraki. W gospodarstwie tym pracowali wnioskodawca oraz jego żona. Prace polowe wykonywano ręcznie.

W okresie od 30 listopada 1976 roku do 15 marca 1977 roku J. W. pozostawał w zatrudnieniu w(...) K. w K. na stanowisku kierowcy ciągnika kołowego.

W okresach od 13 września 1979 roku do 18 lutego 1982 roku oraz od 16 grudnia 1983 roku do 10 października 1997 roku wnioskodawca pozostawał w zatrudnieniu w Fabryce (...) S.A. w K..

Wnioskodawca pracował w gospodarstwie rolnym teściów przy pracach polowych- sianiu zbóż, buraków, sadzeniu ziemniaków. Zajmował się obrządkiem zwierząt. W czasie wakacji, z związku z intensyfikacją prac polowych pracował przy żniwach. Jesienią pracował przy wykopkach, następnie zbiorze buraków oraz sianiu zbóż ozimych. Zimą pracował przy wożeniu drewna z lasu. Prace te zajmowały mu po pracy minimum 4 godziny dziennie, w wolne soboty minimum 6-8 godzin dziennie. Wnioskodawca przejął wspólnie z żoną gospodarstwo rolne po śmierci teściów.

W dniu 19 sierpnia 1982 roku wnioskodawca, na podstawie umowy sprzedaży stal się właścicielem gospodarstwa rolnego o łącznej powierzchni 2,40 ha.

W dniu 30 maja 2016 roku wnioskodawca złożył wniosek o emeryturę rolniczą. Wniosek i kwestionariusz wypełniała pracownica Urzędu Gminy w A.. J. W. podpisał się pod kwestionariuszem i wnioskiem. Nie wskazano w nim wszystkich okresów pracy poza rolnictwem. W Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie żądano przedłożenia świadectw pracy.

Wnioskodawca ma wykształcenie podstawowe. W dniu 3 lipca 2015 roku przyjęty został do (...) Publicznego Szpitala (...) numer (...) w L. Oddział (...) z rozpoznaniem przewlekłego krwiaka podtwardówkowego nad prawą półkula mózgu. Przebywał w szpitalu do dnia 13 lipca 2015 roku, gdzie został poddany operacji drenażu podtwardówkowego znad prawej półkuli mózgu-trepanacji, następnie kraniotomii ciemieniowo-potylicznej z usunięciem krwiaka i większej torebki krwiaka. Po hospitalizacji wnioskodawca pozostawał w leczeniu neurologicznym, bierze leki. Aktualnie choruje na chorobę nowotworową, kontakt z nim jest utrudniony. Ma problemy ze zrozumieniem tekstu, pamięcią. W bieżących sprawach życia codziennego pomaga mu żona.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumentację znajdującą się w aktach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Dowody z dokumentów zawarte w aktach sprawy i aktach organów rentowych zostały obdarzone wiarą w całości. Były one przechowywane przez uprawniony podmiot, nie nosiły śladów podrobienia ani przerobienia. Ich treść, nie była kwestionowana przez żadną ze stron, nie budziły one również wątpliwości Sądu tak co do ich formy, jak i treści.

Sąd obdarzył również wiarą zeznania świadków M. K. oraz J. P. na okoliczność świadczenia przez odwołującego pracy w gospodarstwie rolnym rodziców i teściów. Były one przekonywujące, gdyż pochodziły od osób zamieszkujących w sąsiedztwie gospodarstw rolnych, w których pracował wnioskodawca. Świadkowie znali warunki i czas, jaki J. W. przeznaczał na prace w gospodarstwie rodziców i teściów po powrocie z pracy. Zeznania te były w tym zakresie zbieżne z treścią zeznań wnioskodawcy, który szczegółowo podał, na czym dokładnie polegała jego praca w gospodarstwie rolnym rodziców i teściów oraz ile czasu mu te prace zabierały.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołania zasługują na uwzględnienie.

Sąd wskazał, iż zgodnie z treścią art. 477 ⁹ § 1 k.p.c. odwołania od decyzji organów rentowych wnosi się na piśmie do organu, który wydał decyzję lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Na podstawie § 3 cytowanego przepisu Sąd jest zobligowany do odrzucenia odwołania wniesionego po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się.

Zdaniem Sądu z powołanego przepisu wynika, iż aby uznać za skuteczne odwołanie wniesione po upływie miesięcznego terminu, muszą być spełnione łącznie obie przesłanki w nim wymienione: przekroczenie terminu nie może być nadmierne, a przyczyna opóźnienia musi być niezależna od odwołującego się. Obie przesłanki mają charakter ocenny i zależą od całokształtu okoliczności sprawy. Każdy przypadek należy oceniać indywidualnie. Przyczyny przekroczenia terminu do wniesienia odwołania bywają różne. Inaczej oceniana jest obiektywna sytuacja, gdy ubezpieczony jest zdrowy, młody, sprawny ruchowo, intelektualnie i z nieistotnych pobudek odkładał sprawę wniesienia odwołania na późniejszy termin, bądź też, gdy odwołującym jest osoba wykształcona i w pełni sprawna, od której wymaga się wyższego miernika staranności, a inaczej, gdy ubezpieczony nie dochował terminu z powodu podeszłego wieku, nieporadności, zaburzeń pamięci, niskiego wykształceniu i niepełnej świadomości sytuacji prawnej tworzonej przez decyzję.

Dla oceny, czy przekroczenie terminu jest nadmierne nie wystarczy rachunkowe porównanie czasu opóźnienia z terminem ustalonym do wniesienia odwołania. Zależy to także od charakteru okoliczności usprawiedliwiających opieszałość ubezpieczonego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1969 roku, II CR 168/69, OSNCP 1970/3/48, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1997 roku, II UKN 61/97, OSNAPiUS 1998/3/104). Stąd też - zdaniem Sadu I instancji - argumentacja organu rentowego, iż odwołanie od decyzji z dnia (...) złożone z opóźnieniem, wykluczało jego skuteczność, nie było trafne.

Sad wskazał, że po pierwsze, w aktach organu rentowego brak jest dowodu, w jakiej dacie wnioskodawca J. W. otrzymał zaskarżoną decyzję. Pełnomocnik wnioskodawcy przyznała, że wymieniony zapoznał się z jej treścią, ale nie była w stanie wskazać konkretnej daty.

Po drugie, odnosząc się do okoliczności niniejszej sprawy istotnym jest, iż ubezpieczony jest osobą 68- letnią, po operacji mózgu w 2015 roku, z wykształceniem podstawowym, a protokoły rozpraw i obserwacje Sądu potwierdzały problemy skarżącego ze zrozumieniem treści zadawanych mu pytań i brak świadomości sytuacji prawnej. Wnioskodawca i jego pełnomocnik skupili się wyłącznie na wykazywaniu swoich racji w kwestii zwrotu nienależnie pobranej emerytury. Mając zatem na uwadze wiek, stan zdrowia, niskie wykształcenie i poziom percepcji ubezpieczonego, Sąd uznał, że odwołanie od decyzji z dnia(...)złożone zostało bez naruszenia terminu z art. 477 ⁹ § 1 k.p.c.

Dalej Sąd podniósł, że zgodnie z art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz. U. 2016, poz. 2336 ze zm.), emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek 55 lat, jeśli jest kobietą, albo 60 lat, jeśli jest mężczyzną;

2) podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 30 lat;

3) zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

W rozpoznawanej sprawie Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 19 lipca 2016 roku przyznał wnioskodawcy J. W. prawo do emerytury rolniczej od dnia 1 maja 2016 roku, uznając że wnioskodawca spełnił wymóg określony w art. 19 ust. 1 pkt 2 powyżej cytowanej ustawy, gdyż podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników przez okres 30 lat.

Sąd Podniósł także, że zgodnie z treścią art. 20 ust. 1 ustawy, do okresów ubezpieczenia wymaganych zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 zalicza się okresy:

1) podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983-1990;

2) prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym, po ukończeniu 16 roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 roku;

3) od których zależy prawo do emerytury zgodnie z przepisami emerytalnymi.

Ugruntowana wykładnia tego przepisu wskazuje, że uzupełnienie stażu ubezpieczeniowego wymaganego do nabycia prawa do emerytury rolniczej o okresy wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16-tego roku życia (przed dniem 1 stycznia 1983 roku) możliwe jest w sytuacji wykonywania czynności rolniczych zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej „domownika" zawartej w art. 6 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie. W licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego jako przesłankę zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia przyjmuje się, iż praca ta musiała mieć właściwy wymiar pracy przekraczający 4 godziny dziennie. Zatem, jeśli praca w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, świadczona była przed dniem 1 stycznia 1983 roku w wymiarze przekraczającym połowę pełnego czasu pracy, to przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się także ten okres (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2000 roku, II UKN 155/00, OSNP 2002/16/394, Lex numer 46840 i powołane tam orzecznictwo). W judykaturze kładzie się nacisk na stałość wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, co nie musi jeszcze oznaczać codziennego wykonywania czynności rolniczych, ale gotowość (dyspozycyjność) do podjęcia pracy rolniczej, z czym wiąże się też wymóg zamieszkiwania osoby bliskiej rolnikowi co najmniej w pobliżu gospodarstwa rolnego. Tym kryteriom zazwyczaj odpowiada praca domownika rolnika, który świadczy określone prace stale (codziennie) w wymiarze nie mniejszym niż połowa etatu. O stałości pracy domownika w gospodarstwie rolnym w rozumieniu art. 6 pkt 2 ustawy decyduje zachowanie gotowości do świadczenia jej na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej w wymiarze czasu stosownym do zakładanego przez rolnika prawidłowego jego funkcjonowania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 roku, II UK 42/06, OSNP 2007/19-20/292, Lex numer 309431).

W ocenie Sądu Okręgowego, istniały podstawy do zaliczenia wnioskodawcy okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 10 września 1969 roku do 23 września 1973 roku, od 24 września 1973 roku do 30 sierpnia 1976 roku, a także w gospodarstwie rolnym teściów od 30 listopada 1976 roku do 15 marca 1977 roku, od 1 maja 1977 roku do 23 lipca 1979 roku, od 13 września 1979 roku do 18 lutego 1982 roku, mimo pozostawiania w zatrudnieniu. Bezspornym jest, że we wskazanych okresach odwołujący pracował zawodowo, mieszkał z rodzicami i prowadził z nimi wspólne gospodarstwo domowe, wykonując czynności gospodarskie. Takie same czynności wykonywał w gospodarstwie rolnym teściów. Z zeznań świadków i ubezpieczonego, którym Sąd dał wiarę w całości, wynikało, że praca wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców, a następnie teściów w spornych okresach, pomimo pozostawania w zatrudnienia wynosiła co najmniej 4 godziny dziennie i nosiła cechy określone w art. 20 ust 1 pkt 2 ustawy.

Powyższe okresy należało – zdaniem Sądu- zaliczyć uzupełniająco do okresów ubezpieczenia wymaganych zgodnie z art. 19 ust. 2 pkt 2 cytowanej ustawy. W konsekwencji ubezpieczony spełnił warunek posiadania 30 lat podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i był uprawniony do emerytury rolniczej w okresie od 1 maja 2016 roku do 4 listopada 2016 roku.

W ocenie Sądu z uwagi na wypełnienie ustawowych przesłanek nabycia prawa do emerytury, brak było podstaw do zastosowania instytucji wstrzymania wypłaty świadczenia określonej art. 44 ust 4 ustawy, a także żądania zwrotu nienależnie pobranej emerytury.

Sąd wskazał, że zgodnie z art. 52 ust 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń określają przepisy emerytalne. Takim przepisem jest art. 138 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. 2017, poz. 1383 ze zm.). Zgodnie z jego regulacją osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata. Organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

W ocenie Sądu ponieważ wnioskodawca udowodnił 30-letni okres podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników, brak było podstaw do żądania zwrotu tego świadczenia za wskazany w decyzji okres.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy zważył, że w rozpoznawanej sprawie nie powinien mieć zastosowania 52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w związku z art. 138 ustawy emerytalnej.

Zdaniem Sądu Okręgowego w realiach niniejszej sprawy nie ma i nie może mieć zastosowania punkt 1 ust. 2 art. 138 ustawy emerytalnej określający obowiązek zwrotu świadczenia, które jest wówczas nienależne, gdy osoba je pobierająca była pouczona o braku prawa do pobierania. Przepis ten bowiem dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy w momencie przyznania świadczenia ono istnieje, a następnie zmiana okoliczności skutkuje ustaniem lub zawieszeniem prawa do świadczenia albo wstrzymaniem wypłaty świadczenia. O takich okolicznościach organ rentowy winien świadczeniobiorcę pouczyć zobowiązując do informowania o zdarzeniach, które mają na to wpływ.

Natomiast do podania prawdziwych danych we wniosku o emeryturę czy rentę nie jest potrzebne żadne pouczenie. Pouczenie, zgodnie z art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy, ma znaczenie dla przyjęcia nienależności świadczenia w razie zaistnienia okoliczności ustania lub zawieszenia prawa do świadczeń albo wstrzymania ich wypłaty. Podanie nieprawdziwej informacji dotyczącej okoliczności, od której zależy przyznanie świadczenia powoduje uznanie świadczenia za nienależne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2012 roku, I UK 335/11, Lex Nr 1212052).

W sytuacji, gdy organ rentowy przyznał świadczenie, do którego prawo nie istniało, ocena, czy miało ono charakter nienależny powinna być dokonywana z uwzględnieniem regulacji zawartej w art. 138 ust 2 pkt 2 ustawy emerytalnej. Należy wtedy ustalić czy świadczenia zostały przyznane na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Sąd podniósł, ze wykładnia językowa art. 138 ust 2 pkt 2 ustawy emerytalnej wskazuje, że złożenie fałszywych zeznań lub dokumentów musi mieć charakter umyślnego działania. Złożenie nieprawdziwych zeznań co do okresu ubezpieczenia ze świadomością, że nie są one prawdziwe, świadczy o złej wierze osoby składającej wniosek i uzasadnia przyjęcie, że przyznane jej na podstawie takich dowodów świadczenie miało charakter nienależny (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2000 roku, II UKN 500/99,OSNAPiUS 2001, nr 20, poz. 623).

Organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję wskazał, że ubezpieczony zataił fakt, że w okresach pracy w gospodarstwie rolnym rodziców i teściów podlegał innemu ubezpieczeniu społecznemu. Z kwestionariusza dotyczącego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników załączonego przez ubezpieczonego do wniosku o emeryturę wynika, że ubezpieczony nie wykazał w tym kwestionariuszu wszystkich okresów pracy. Poczynione ustalenia nie dają podstaw do uznania, że wnioskodawca uczynił to świadomie, to jest z intencją wprowadzenia organu rentowego w błąd w celu uzyskania prawa do emerytury rolniczej. Zdaniem Sadu z zeznań ubezpieczonego i twierdzeń jego żony, które były szczere i spontaniczne wynikało, że odwołujący nieświadomie nie wskazał wszystkich okresów zatrudnienia poza rolnictwem. Wnioskodawca nie wypełniał wniosku samodzielnie. Pomagał mu w tym pracownik urzędu gminy. Nikt też z pracowników KRUS, w tym pracownik odbierający od niego dokumenty nie widział potrzeby weryfikacji danych wskazanych w tym kwestionariuszu. Należy przy tym zauważyć, że druk kwestionariusza wypełnionego przez ubezpieczonego zawierał na wstępie pouczenie o odpowiedzialności karnej za złożenie nieprawdziwych zeznań co do posiadanych okresów pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia oraz prowadzenia gospodarstwa rolnego i innych okresów podlegających zaliczeniu do okresu ubezpieczenia społecznego rolników. Pouczenie to odnosiło się zatem do okresów pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz innych okresów podlegających zaliczeniu do okresu ubezpieczenia społecznego rolników. Ubezpieczony nie wykazał w kwestionariuszu wszystkich okresów pracy zawodowej, choć zgodnie z wyliczeniem zawartym w nagłówku tabeli powinien to uczynić. Brak jednak podstaw do uznania, że uczynił to celowo – z zamiarem zatajenia – bo do takiego stwierdzenia konieczne byłoby wykazanie, że ubezpieczony miał świadomość, iż okresy pracy w gospodarstwie rolnym, które zbiegały się z okresami pracy zawodowej nie mogły być zaliczone do emerytury rolniczej. Sad zauważył, że wniosek o emeryturę rolniczą i kwestionariusz jako jego załącznik, nie zawierały żadnego pouczenia co do okresów pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia podlegających zaliczeniu do emerytury rolniczej. Jak wynika to z wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 16 lipca 2014 roku w sprawie III AUa 1941/13 (Lex nr 1493859) nie ma przeszkód, aby w przypadku wykazania podlegania w tym samym okresie ubezpieczeniu rolniczemu także ubezpieczeniu pracowniczemu, zaliczyć okres ubezpieczenia rolniczego do emerytury rolniczej. Orzeczenie to dotyczy okresu podlegania równolegle ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia i ubezpieczeniu rolniczemu, w okresie, gdy możliwe było podwójne ubezpieczenie. W ocenie Sądu Okręgowego, analogicznie możliwa jest sytuacja, w której osoba podlegając ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia pracuje równocześnie stale w gospodarstwie rolnym przed 1 stycznia 1983 roku i wnosi o zaliczenie okresu tej pracy do emerytury rolniczej. Pozwany nie wykazał okoliczności przeciwnych (art. 6 k.c.).

Sąd Okręgowy nie tracił z pola widzenia w niniejszej sprawie, iż wnioskodawca jest osobą schorowaną, leczy się neurologicznie, kontakt z nim był w toku postępowania wyjątkowo utrudniony. Stan ten, pomimo operacji tętniaka mózgu w 2015 roku jest utrwalony. Nie można mu było przypisać świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego.

W tych okolicznościach Sąd uznał, iż brak było podstaw w świetle wykładni art. 138 ustawy emerytalnej, do obciążania wnioskodawcy obowiązkiem zwrotu emerytury rolniczej pobranej w okresie od dnia 1 maja 2016 roku do 28 lutego 2017 roku.

Z wyrokiem tym nie zgodził się organ rentowy. Wniósł Apelację. Zaskarżył wyrok w całości zarzucając:

- naruszenie art.47(9) §3 k.p.c. poprzez przywrócenie terminu do wniesienia odwołania od decyzji z dnia (...).;

- naruszenie art.20 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art.138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. w związku z art.52 ust.2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Mając na względzie te zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od decyzji z dnia 23 lutego 2017 r. oraz odrzucenie odwołania od decyzji z dnia(...).

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja jest częściowo zasadna.

Na wstępie stwierdzić jednak należy, że Sąd Apelacyjny aprobuje argumentację Sądu I instancji odnoszącą się do przywrócenia terminu do wniesienia odwołania od decyzji z dnia (...). Rację ma Sąd I instancji, gdy wskazuje, że czasokres opóźnienia we wniesieniu odwołania jest tylko jednym z elementów, które winny być brane pod uwagę przy ocenie przywrócenia terminu. W sprawie niniejszej jak - trafnie zauważył Sąd Okręgowy- z decyzji z dnia 23 lutego 2017 r. pośrednio wynikało, że organ rentowy kwestionuje prawo do emerytury wnioskodawcy w okresie od 1 maja 2016 r. do 28 lutego 2017 r. Wnioskodawca mógł zatem pozostawać w usprawiedliwionym przekonaniu, że skoro zaskarżył decyzję dotyczącą zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, to nie ma potrzeby wnoszenia odwołania od decyzji z dnia (...). Nadto zły neurologiczny stan zdrowia wnioskodawcy jest również okolicznością przemawiającą za przyjęciem że wniesienie odwołania z opóźnieniem nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych.

Zatem zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art.477(9)§3 k.p.c. nie jest uzasadniony.

Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia (...)nie jest uzasadnione.

W okresach od 24 września 1973 r. do 30 sierpnia 1976 r., od 30 listopada 1976 r. do 15 marca 1977 r., od 1 maja 1977 r. do 23 lipca 1979 r., od 13 września 1979 r. do 18 lutego1982 r. wnioskodawca pozostawał w stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy. Pracę w gospodarstwie rolnym rodziców, a potem teściów w wykonywał w dni wolne od pracy, podczas urlopów oraz po godzinach pracy.

W powyższych okresach nie obowiązywały żadne przepisy definiujące domownika ani obejmujące go ubezpieczeniem społecznym. jak trafnie wskazano w orzecznictwie należy w takim przypadku zastosować przepisy najbliższe okresowi, wskazanemu przez wnioskodawczynię tj. przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (t.j. Dz.U. z 1989 r. Nr 24). Według art. 2 pkt 2 tej ustawy za domownika uważa się członków rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowi ich główne źródło utrzymania(wyrok SA w Lublinie z dnia 9 lutego 2017 r., III AUa 918 /16).

Pozostawanie w stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy wyklucza jednoczesne uznanie, że wnioskodawca wykonywał stale i w co najmniej połowie czasu pracy wymaganego dla pracowników prace w gospodarstwie rolnym. Wypracowany przez orzecznictwo sądów miernik pracy w wymiarze co najmniej 4 godziny dzienne wskazuje na konieczność analogicznego do pracowniczego stałego i systematycznego świadczenia pracy. Wykonywanie pracy poza rolnictwem w wymiarze pełnego etatu powoduje, że praca w gospodarstwie rolnym przybiera jedynie formę doraźnej pomocy.

Dlatego zasadnie organ rentowy nie uznał, aby w wyżej opisanych okresach wnioskodawca w rozumieniu art.20 ust1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wykonywał prace w gospodarstwie rolnym rodziców a potem teściów.

Wnioskodawca zatem nie legitymował się na datę złożenia wniosku o emeryturę okresem ubezpieczenia wynoszącym 120 kwartałów.

Nie jest natomiast uzasadniona apelacja organu rentowego w zakresie dotyczącym uznania, że wnioskodawca nie jest zobowiązany do zwrotu kwoty 6251,40 zł.

Stosownie do treści art.138 ust.2 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS za nienależnie pobrane świadczenia rozumie się świadczenia wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierająca świadczenia. Wykładnia językowa w.w. przepisu jednoznacznie wskazuje, że złożenie fałszywych dokumentów musi mieć charakter umyślnego działania(zob. n.p. wyrok SA w Poznaniu z 13 listopada 2012 r., III AUa 595/12). Ciężar dowodu tej okoliczności spoczywa na organie rontowym.

W stanie faktycznym sprawy brak jest dowodów przemawiających za tym, że wnioskodawca umyślenie wprowadził organ rentowy w błąd. Sąd Okręgowy trafnie podkreślił, że wnioskodawca jest osobą po udarze mózgu z częściowym niedowładem, po operacji tętniaka w 2015 r. Zrozumienie treści kwestionariusza mogło być dla niego trudne. Kwestionariusz ten nakazuje bowiem podać okresy pracy w gospodarstwie rolnym, prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz inne okresy podlegające zaliczeniu do okresu ubezpieczenia społecznego rolników. W przypadku wnioskodawcy nie doszło do zaliczenia mu żadnego okresu pracy. W świetle powyższego choć w nagłówku rubryki drugiej istnieje zapis, że należy podać okresy polegania ubezpieczeniu z innego tytułu to w niniejszej sprawie Wnioskodawca mógł mieć wątpliwości czy ma obowiązek wskazywania okresów pracy zawodowej poza rolnictwem.

Z powyższych przyczyn wobec nie wykazania, że doszło do świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego rozstrzygnięcie Sądu I instancji stwierdzające, że wnioskodawca nie jest zobowiązany do zwrotu pobranej emerytury jest prawidłowe.

Mając na względzie powyższe rozważania Sąd Apelacyjny na podstawie art.386 §1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.