Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2019 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S.

przeciwko A. M.

o ochronę dóbr i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży

z dnia 20 lipca 2018 r. sygn. akt I C 57/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie III i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Łomży na rzecz adwokata W. W. kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych powiększoną o należną stawkę podatku VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.000 (jeden tysiąc) złotych tytułem zwrotu części kosztów instancji odwoławczej, nie obciążając powoda tymi kosztami w pozostałym zakresie;

IV.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Łomży na rzecz adwokata W. W. kwotę 2.970 (dwa tysiące dziewięćset siedemdziesiąt) złotych powiększoną o należną stawkę podatku VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu, w postępowaniu odwoławczym.

(...)

UZASADNIENIE

Powód M. S., po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa, wniósł o zasądzenie od pozwanej A. M. kwoty 80 000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Wniósł też o zobowiązanie pozwanej A. M. do przeproszenia jego osoby w formie pisemnej poprzez złożenie oświadczenia „Przepraszam powoda M. S. za naruszenie jego dóbr osobistych i wyrządzoną w ten sposób krzywdę”. Powód wniósł także o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania.

W uzasadnieniu powód wskazał, że pozwana jako referendarz sądowy Sądu Rejonowego w Suwałkach, wydając postanowienie z dnia 17 maja 2017 r., w sprawie I C 935/17, naruszyła jego dobra osobiste. Powód przytoczył konkretne fragmenty uzasadnienia postanowienia i twierdził, że odmowa zwolnienia go od kosztów sądowych oraz ustanowienia mu pełnomocnika z urzędu, narusza jego dobra osobiste w postaci prawa do sądu i godności osobistej.

Pozwana A. M. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów procesu.

Zaprzeczyła, aby naruszyła dobra osobiste powoda. Wskazała, że niezgodność z prawem czynności referendarza sądowego w toku postępowania, musi wynikać z jego oczywistych, rażących błędów w zakresie stosowania przepisów procesowych lub stanowić działanie wykraczające w sposób oczywisty poza te przepisy. Nawet gdyby doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, to i tak nie każde działanie funkcjonariusza publicznego w toku postępowania, które narusza dobra osobiste strony i które strona ocenia jako sprzeczne z przepisami procesowymi, jest bezprawne w rozumieniu art. 24 k.c. Podjęcie decyzji procesowych zawsze jest obarczone ryzykiem błędu, dlatego też stronie służą środki procesowe, którymi może doprowadzić do usunięcia wadliwości tychże decyzji w ramach dostępnych środków zaskarżenia. Pozwana wskazała, że wydając orzeczenie kwestionowane przez powoda, działała jako referendarz sądowy w ramach swoich kompetencji i obowiązków służbowych.

Wyrokiem z dnia 20 lipca 2018 r. Sąd Okręgowy w Łomży w punkcie I oddalił

powództwo; w punkcie II zasądził od powoda M. S. na rzecz pozwanej A. M. kwotę 6.137 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu; w punkcie III nakazał pobrać od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łomży na rzecz Kancelarii Adwokackiej adwokata W. W. kwotę 3.060 złotych, powiększoną o należny podatek VAT, tytułem wynagrodzenia za występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika z urzędu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód M. S. w sprawie I C 935/17 przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Aresztu Śledczego w S. o zapłatę, złożył wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych oraz ustanowienie w sprawie profesjonalnego pełnomocnika z urzędu, powołując się na art. 6 pkt 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Pozwana referendarz sądowy A. M. powołując się na art. 100 ust. 2, art. 102 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz. U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594, ze zm.,) oraz art. 117 § 5 k.p.c. w zw. z art. 123 § 2 k.p.c., postanowieniem z dnia 17 maja 2017 r., sygn. akt I C 935/17 w punkcie 1 oddaliła wniosek powoda M. S. o zwolnienie od kosztów sądowych; w punkcie 2 oddaliła wniosek powoda M. S. o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. M. S. został prawidłowo pouczony o prawie do skargi. Powyższe rozstrzygnięcie zostało zaskarżone przez powoda M. S., a Sąd Rejonowy w Suwałkach postanowieniem z dnia 20 czerwca 2017 r., sygn. akt I C 935/17 utrzymał w mocy orzeczenie referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w Suwałkach z dnia 17 maja 2017 r. W uzasadnieniu ww. postanowienia Sąd Rejonowy w Suwałkach stwierdził, że skarga wywiedziona przez powoda M. S. nie zasługuje na uwzględnienie, zaś rozstrzygnięcie wydane przez referendarza sądowego jest prawidłowe i znajduje oparcie w przepisach prawa. Następnie na skutek niezrealizowania wezwania sądu do uzupełnienia braków formalnych pozwu, pozew został zwrócony przez Przewodniczącego w dniu 12 lipca 2017 r.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji odwołał się do art. 23 i 24 k.c. Wskazał, że z art. 24 § 1 k.c. wynika domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego, co oznacza, że wykazanie samego faktu naruszenia dobra obciąża powoda, ale już nie na powodzie spoczywa ciężar wykazania bezprawności działań naruszających dobra osobiste. To pozwany chcąc uwolnić się od odpowiedzialności, może wykazywać, że jego działanie nie nosi cech bezprawności. Okolicznościami wyłączającymi bezprawność zachowania się sprawcy są w szczególności: działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego, zgoda uprawnionego, nadużycie prawa podmiotowego osobistego (art. 5 k.c.), działania podjęte w obronie uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego, obronę konieczną, stan wyższej konieczności, działania podjęte zgodnie z prawdopodobną wolą osoby zainteresowanej.

Sąd doszedł do wniosku, że działania pozwanej A. M. nie były bezprawne, podjęte bowiem zostały w ramach obowiązującego porządku prawnego. Pozwana bowiem wydając orzeczenie kwestionowane przez powoda działała jako referendarz sądowy w ramach swoich kompetencji oraz obowiązków służbowych. Zgodnie z art. 47 ¹ k.p.c. referendarz sądowy może wykonywać czynności w postępowaniu cywilnym w wypadkach wskazanych w ustawie, przy czym w zakresie powierzonych mu czynności ma kompetencje sądu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Tym samym referendarz sądowy został upoważniony do: orzekania o kosztach w zakresie ich wyliczenia według zasad określonych przez sąd (art. 108 kpc); orzekania o ustanowieniu albo odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego (art. 123 § 2 kpc); wydawania zarządzeń o zwrocie pisma (art. 130 ⁵ kpc); wydawania zaświadczenia stwierdzającego, że wyrok zaoczny lub nakaz zapłaty został uznany za doręczony pod oznaczony adres (art. 139 § 5kpc); wykonywania czynności związanych z ustanowieniem kuratora (art. 144 § 4 kpc); odbycia spotkania informacyjnego w ramach postępowania mediacyjnego (art. 183 ⁵ § 4 kpc); uczestniczenia w prowadzeniu dowodu przez sąd wezwany (art. 235 § 2 kpc); wydawania nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym (art. 497 ¹ § 3 kpc);; orzekania o stwierdzeniu prawomocności orzeczenia (art. 364 § 2 kpc); wydawania europejskich nakazów zapłaty oraz zarządzeń (art. 505 ¹⁶ § 2 i 3 kpc) w europejskim postępowaniu nakazowym; wydawania zarządzeń w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń (art. 505 ²² kpc); podejmowania czynności w postępowaniach należących do sądów rejonowych prowadzących rejestry sądowe, o wpis w księdze wieczystej oraz w sprawach z zakresu prawa spadkowego – z wyłączeniem prowadzenia rozprawy, a w sprawach spadkowych – także z wyłączeniem zabezpieczenia spadku oraz przesłuchania świadków testamentu ustnego, a ponadto w sprawach depozytowych, z wyłączeniem spraw o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu (art. 509 ¹ kpc); podejmowania czynności egzekucyjnych zastrzeżonych dla sądu, z wyjątkiem stosowania środków przymusu, orzekania o ściągnięciu należności w trybie art. 873 kpc, stwierdzenia wygaśnięcia skutków przybicia i utraty rękojmi, spraw o egzekucję świadczeń niepieniężnych z wyjątkiem wydania rzeczy ruchomej, o egzekucję przez zarząd przymusowy oraz o egzekucję przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art. 759 § 11 kpc); nadawania klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym określonym w art. 777 § 1 pkt 1, 11 i 3–6, z wyłączeniem przypadków wymienionych w art. 778 ¹, 787, 7871, 788, 789 (art. 781 § 11); wydawania postanowień o stwierdzeniu wykonalności europejskiego nakazu zapłaty (art. 795 ⁶ § 2 kpc); wydawania zaświadczeń w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń (art. 795 ⁸ § 2 kpc); wydawania zaświadczeń dotyczących orzeczeń, ugód i innych tytułów egzekucyjnych w sprawach cywilnych i handlowych (art. 795 ¹⁰ § 4 kpc); wydawania wyciągów z orzeczeń, ugód i innych tytułów egzekucyjnych w sprawach alimentacyjnych (art. 795 ¹² § 4 kpc); sprawowania nadzoru nad przebiegiem licytacji z ruchomości (art. 972 kpc); dokonywania czynności sądowych w ramach międzynarodowej pomocy prawnej, w tym doręczania pism sądowych w międzynarodowym postępowaniu cywilnym, z wyjątkiem przeprowadzania dowodu (art. 1130 kpc;) zwrotu opłaty (art. 82 u.k.s.c.); ustalania należności świadków, biegłych, tłumaczy i stron (art. 93 u.k.s.c.); zwalniania od kosztów sądowych i innych czynności z tym związanych (art. 118 k.p.c. w zw. z art. 101–111 u.k.s.c.); odraczania lub rozkładania na raty należności sądowych (art. 125 u.k.s.c.); wykonywania czynności w sprawach o przyznanie kompensaty przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych (art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych, tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 325).

Wobec powyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że wydanie postanowienia z dnia 17 maja 2017 r. przez referendarza sądowego Sądu Rejonowego w Suwałkach A. M. mieściło się w ramach przyznanych jej uprawnień i kompetencji, a zatem nie było bezprawne. Stanowiło wyraz przyznania stosownych uprawnień przez ustawodawcę. Poza tym, z akt sprawy I C 935/17 wynika, że powód M. S. został prawidłowo pouczony o terminie i sposobie wniesienia skargi na orzeczenie referendarza, z którego to uprawnienia skorzystał, wnosząc ustawowym terminie skargę na orzeczenie referendarza. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 20 czerwca 2017 r. utrzymał w mocy orzeczenie referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym, w S. z dnia 17 maja 2017 roku. Powód skorzystał zatem z prawa do złożenia wniosku o zwolnienie go od kosztów sądowych, jak również będąc niezadowolony z wydanego rozstrzygnięcia, zainicjował postepowanie odwoławcze. Subiektywne przekonanie powoda, że w toku postępowania doszło do nieprawidłowości, nie może prowadzić do przyjęcia, że działania były bezprawne. Ewentualne uchybienia procesowe, w tym naruszenia praw procesowych stron postępowania podlegają kontroli instancyjnej, nie uzasadniają zaś zastosowania cywilnoprawnych środków ochrony dóbr osobistych. Niezadowolenie powoda z treści rozstrzygnięcia referendarza sądowego nie jest tożsame z przyjęciem, że doszło do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powoda. Postępowanie sądowe zazwyczaj powoduje stres i inne niedogodności, czasami odczuwane jako naruszenie godności, czy rodzące poczucie bycia niesprawiedliwie potraktowanym, jednakże nie stanowi o bezprawnym naruszeniu dóbr osobistych osób biorących udział w postępowaniu.

Sąd Okręgowy wskazał również, że realizacja prawa do sądu wiąże się z koniecznością zagwarantowania każdemu obywatelowi dostępu do sądownictwa związanego z możnością uruchomienia postępowania przed niezawisłym sądem, obejmuje konieczność przeprowadzenia postępowania na równych zasadach, z zachowaniem zasady sprawiedliwości proceduralnej oraz jawności, zawiera w sobie także uprawnienie dotyczące uzyskania wiążącego wyroku sądowego. Nie obejmuje natomiast prawa do uzyskania ochrony prawnej w takim postępowaniu przez uwzględnienie żądań powoda w toku postępowania, jeżeli sąd rozpoznający sprawę nie dostrzega podstaw do podzielenia jego racji. Ocena sądu podlega kontroli w toku instancji, wiąże się z możnością wniesienia właściwego środka odwoławczego albo na drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia, których wnoszenie mieści się w standardach zawartych w art. 176 ust 1 i art. 183 ust. 1 Konstytucji RP, nie gwarantuje natomiast uzyskania korzystnego dla strony skarżącej rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu przed sądem wyższej instancji. Nie może więc ulegać kwestii, że rozstrzygnięcie wniosku powoda niezgodnie z jego oczekiwaniem stanowi przejaw realizacji prawa do sądu. Nie ulega ponadto wątpliwości, że wyczerpanie wskazanych środków kontroli instancyjnej mieści się w zakresie realizacji prawa do sądu. Wydanie kwestionowanego rozstrzygnięcia nie jest skierowane przeciwko czci wewnętrznej podmiotu poszukującego ochrony na drodze postępowania sądowego, wiąże się bowiem z realizacją wymiaru sprawiedliwości i nie może zostać uznane za działanie bezprawne. W ocenie Sądu, stanowisko powoda stanowi przejaw subiektywnego przekonania co do naruszenia przez pozwanego godności powoda i pomija, że przy ocenie naruszenia dóbr osobistych zastosowanie znajdują kryteria obiektywne.

Z tych względów Sąd Okręgowy powództwo oddalił.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. oraz § 2 ust. 6 oraz § 8 ust. 1 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015.1800 t.j

Wskazał, że łączny koszt zastępstwa procesowego w sprawie o ochronę dóbr osobistych, która obejmowała zarówno roszczenie niemajątkowe, jak i roszczenie majątkowe wyniósł 6.137 zł ( w tym 17 zł opłata od pełnomocnictwa).

Uzasadniając rozstrzygniecie z punktu III wyroku Sąd Okręgowy odwołał się do art. 113 ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach w sprawach cywilnych (Dz.U.Nr 167, poz.1398 t.j.). Stwierdził, że na koszty sądowe w przedmiotowej sprawie składają koszty nieuiszczonej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata W. W. w wysokości 3.060 zł, którą należy powiększyć o podatek VAT. W konsekwencji Sąd nakazał pobrać ww. kwotę od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łomży na rzecz(...) tytułem wynagrodzenia za występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika z urzędu.

Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją powoda.

W osobiście sporządzonej apelacji powód zarzucił sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, naruszenie prawa procesowego w postaci art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegające na wybiórczej i subiektywnej ocenie dowodów. Powód domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości.

Ustanowiony z urzędu pełnomocnik powoda zaskarżył wyrok w całości zarzucając:

1)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w z art. 328 § 2 k.p.c. przez dowolne, niemieszące się granicach swobodnej oceny dowodów uznanie, że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika fakt naruszenia dobra osobistego powoda oraz wadliwe uzasadnienie faktyczne i prawne wyroku,

2)  naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. przez bezzasadne uznanie, że pozwana wykazała okoliczności skutkujące obaleniem domniemania prawnego dotyczącego jej działania,

3)  naruszenie art. 234 k.p.c. przez bezpodstawne uznanie, że pozwana obaliła domniemanie bezprawności działania,

4)  naruszenie art. 6 k.c., art. 23 k.c., art. 24 § 1 k.c. przez ich niewłaściwe stosowanie wyrażające się w nieuznaniu dóbr osobistych powoda takich jak godność i cześć w postępowaniu sądowym i prawa obrony własnych praw przed wymiarem sprawiedliwości,

5)  obrazę przepisów prawa materialnego tj. § 8 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. poz. 1714) przez zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego niezgodnie z tą normą prawną tj. w wysokości 3060 zł zamiast 3600 zł, powiększoną o należny podatek VAT.

Powołując się na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie na rzecz powoda kwoty 80 000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o zobowiązanie pozwanej do przeproszenia powoda w formie pisemnej, adresowanej do powoda, przy czym treść oświadczenia pozwanej powinna być następująca: ”przepraszam powoda M. S. za naruszenie jego dóbr osobistych i wyrządzoną w ten sposób krzywdę”.

Apelacja zawierała też wniosek o zasądzenie od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Łomży na rzecz adw. W. W. tytułem wynagrodzenia za występowanie z urzędu w charakterze pełnomocnika powoda kwoty 3600 zł, powiększonej o podatek VAT oraz o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adw. W. W. kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu za reprezentację powoda w II instancji wg norm przepisanych, nieopłaconych ani w całości ani w części.

Jako wniosek ewentualny sformułowano żądanie uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna tylko w części, w jakiej dotyczy rozstrzygnięcia zawartego w punkcie III zaskarżonego wyroku. W pozostałym zakresie jest niezasadna.

Stan faktyczny został w sprawie prawidłowo ustalony i nie jest kwestionowany. Wynika z niego, że pozwana, jako referendarz sądowy w sprawie o sygn. I C 935/17, jaka toczyła się przed Sądem Rejonowym w Suwałkach, postanowieniem z dnia 17 maja 2017 r. oddaliła wniosek powoda M. S. o zwolnienie od kosztów sądowych oraz oddaliła jego wniosek o ustanowienie pełnomocnika urzędu. Postanowienie zostało zaskarżone przez powoda. Postanowieniem z dnia 20 czerwca 2017 r. Sąd Rejonowy w Suwałkach utrzymał postanowienie referendarza w mocy.

W ocenie powoda, pozwana wydając postanowienie z dnia 17 maja 2017 r. naruszyła jego dobra osobiste w postaci godności i spowodowała jego cierpienia moralne i fizyczne. Powód twierdził też, iż wobec tego postanowienia doszło do naruszenia jego prawa do sądu. Sąd pierwszej instancji rozpoznając przedmiotową sprawę doszedł do wniosku, że brak jest podstaw do przyjęcia, że pozwana działała w sposób bezprawny. Z jego rozważań wynikało także, że niekorzystnych rozstrzygnięć wydanych w postępowaniu sądowym nie można utożsamiać z naruszeniem dóbr osobistych oraz, że naruszenie dóbr osobistych powoda nie miało miejsca. Sąd Apelacyjny zgadza się z tym stanowiskiem, zaś zarzuty apelacji ocenia jako wyłącznie polemiczne.

Zgodnie z art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Do katalogu dóbr osobistych przepis ten zalicza w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek i inne dobra w nim wymienione. Użycie zwrotu "w szczególności" oznacza, że nie jest to katalog zamknięty, także zatem inne wartości mogą być uznane za dobra osobiste, jednak tylko takie, które mają charakter normatywny i jako takie podlegają ochronie prawnej.

W doktrynie i orzecznictwie dobra osobiste określa się powszechnie jako wartości o charakterze niemajątkowym, ściśle związane z człowiekiem; powstają one z chwilą narodzin człowieka i gasną z jego śmiercią. Są to prawa niezbywalne, o charakterze podmiotowym, służące do ochrony, co oznacza, że każdy może żądać, aby jego dobra osobiste nie były naruszane. Naruszenie lub zagrożenie naruszenia dóbr osobistych daje podstawę do poszukiwania ochrony za pomocą roszczeń przewidzianych w ustawie.

Charakter prawny dóbr osobistych odróżnia je od innych wartości, także tych, które wskazane są w Konstytucji oraz międzynarodowych konwencjach regulujących prawa człowieka. Zarówno Konstytucja, jak i Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 - dalej: "Konwencja") określają takie prawa i wolności, które mają charakter dóbr osobistych, jak życie, zdrowie, wolność. Zawierają jednak również katalog takich wartości, które regulują prawa człowieka w konkretnych sferach jego działalności społecznej czy zawodowej, a więc związane z funkcjonowaniem człowieka w różnych dziedzinach jego aktywności życiowej, które jednak nie mogą być kwalifikowane jako dobra osobiste, pozbawione są bowiem cech, o jakich mowa wyżej. Do takich praw o charakterze gwarancyjnym należy prawo do sądu, gwarantowane w art. 45 Konstytucji i art. 6 Konwencji. Zgodnie z utrwalonym poglądem orzecznictwa, prawo do sądu nie jest dobrem osobistym (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2015 r., V CSK 741/14, Biul.SN 2015/12/13, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2010 r., II CSK 540/09, Lex nr 598758, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 listopada 2015 r., VI ACa 1622/14, Lex nr 2050824).

Wskazać należy, że realizacja prawa do sądu wiąże się przede wszystkim z koniecznością zagwarantowania każdemu obywatelowi dostępu do sądownictwa związanego z możnością uruchomienia postępowania przed niezawisłym sądem, obejmuje konieczność przeprowadzenia postępowania na równych zasadach, z zachowaniem zasady sprawiedliwości proceduralnej oraz jawności, zawiera w sobie także uprawnienie dotyczące uzyskania wiążącego wyroku sądowego. Nie obejmuje jednak prawa do wydania orzeczenia zgodnego z oczekiwaniami strony i korzystnego z jej punktu widzenia. Jeżeli sąd nie dostrzega podstaw do uwzględnienia racji strony, to wydaje odpowiednie rozstrzygnięcie, które podlega ocenie w toku instancji. Wyrazem realizacji prawa do sądu jest m.in. wydanie wyroku oddalającego powództwo. Wydanie takiego orzeczenia wiąże się bowiem z realizacją wymiaru sprawiedliwości, nie jest skierowane przeciwko dobrom osobistym strony i nie może zostać uznane za bezprawne. Zgodzić się należy z poglądem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, że wyczerpanie środków kontroli instancyjnej uniemożliwia stwierdzenie niezgodności orzeczenia z przepisami prawa i mieści się zakresie realizacji prawa do sądu. Prawo do sądu nie obejmuje swym zakresie uprawnienia do uzyskania orzeczenia o konkretnej, zgodnej z oczekiwaniami strony, treści (wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 5 czerwca 2013 r., I ACa 1565/12, Legalis).

W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z postanowieniem referendarza sądowego, utrzymanym w mocy w wyniku rozpoznania skargi na to postanowienie. Wydane przez referendarza rozstrzygnięcie, po pierwsze, nie narusza prawa do sądu, gdyż prawa tego nie można utożsamiać z rozstrzygnięciem sprawy po myśli strony. Po drugie, nie może stanowić podstawy do zgłaszania roszczeń w tej sprawie, gdyż prawo do sądu nie mieści się w katalogu dóbr osobistych, co już a limine wyklucza zastosowanie art. 24 i 448 k.c.

Zgodnie z art. 24 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Z przepisu art. 24 k.c. wynika, że pomimo naruszenia dóbr osobistych sprawca naruszenia nie ponosi odpowiedzialności w nim przewidzianej, jeżeli jego działanie nie jest bezprawne. W orzecznictwie sądowym i literaturze przedmiotu wskazuje się, że bezprawne jest każde działanie naruszające dobro osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności usprawiedliwiających takie działanie i wyłączających bezprawność - działanie w ramach porządku prawnego, wykonywanie prawa podmiotowego, zgoda pokrzywdzonego, działanie w obronie uzasadnionego interesu, (por. orzecz. SN z 19.10.1989 II CR 419/89 - OSP 1990/11 - 12/377, A. Szpunar: Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1999, str. 132 i nast.).

Konstrukcja przepisu art. 24 k.c. i ogólne reguły dowodzenia (ciężaru dowodu) określone w art. 6 k.c. uzasadniają przyjęcie, że w procesie o ochronę dóbr osobistych na powodzie spoczywa ciężar dowodu, że pozwany naruszył jego dobra osobiste, zaś pozwany dążąc do uchylenia się od odpowiedzialności cywilnej z powodu naruszenia dobra osobistego powinien wykazać brak bezprawności swego działania. Ustawodawca ustanowił bowiem domniemanie bezprawności działania (zwrot „chyba, że nie jest ono bezprawne” - art. 24 § 1 k.c.).

W okolicznościach tej sprawy nie można przyjąć, aby postanowienie z dnia 17 maja 2017 r. naruszało dobra osobiste powoda. Brak jest też jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że działanie pozwanej miało charakter bezprawny. Pozwana wykazała bowiem, że działała w oparciu o przepisy prawa.

Pozwana jest referendarzem sądowym w Sądzie Rejonowym w Suwałkach. Postanowienie z dnia 17 maja 2017 r. wydała w ramach swoich kompetencji, w oparciu o art. 47 ¹ k.p.c. w zw. z art. 123 § 2 k.p.c. i art. 118 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Co istotne, postanowienie, jak i jego uzasadnienie jest poprawne i nie ma nim jakichkolwiek elementów, sformułowań, które można byłoby rozpatrywać w kategoriach naruszenia godności, czci, dobrego imienia. Nie zawiera jakichkolwiek ono określeń uznawanych za obraźliwe, czy nawet za niewłaściwe. Przeciwnie, posługuje się ono językiem prawniczym, odwołuje się do przepisów prawa oraz do sytuacji powoda. Rozpoznający skargę na orzeczenie referendarza, Sąd Rejonowy w Suwałkach nie dostrzegł w orzeczeniu referendarza żadnych nieprawidłowości i skargę utrzymał w mocy. Natomiast tylko z faktu, że wnioski powoda zostały oddalone, nie można wywodzić naruszenia dób osobistych. Nie stanowi naruszenia godności osobistej odmowa zwolnienia powoda od kosztów sądowych, jak też oddalenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Przepisy postępowania cywilnego, jak i ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nie nakładają ani na sędziów, ani na referendarzy sądowych wymogu uwzględniania takich wniosków i to także wówczas, gdy wnioskodawca jest osadzony w zakładzie karnym. Tego typu wnioski podlegają ocenie pod kątem odpowiednich przepisów prawa z uwzględnieniem sytuacji wnioskodawcy. Taka ocena była dokonywana. Wydanie tego postanowienia nie naruszało godności powoda, nie stanowiło także bezprawnego działania ze strony pozwanej, było zaś przejawem wykonywania przez nią jej obowiązków w ramach powierzonych jej, jako referendarzowi, ustawowych kompetencji.

W konsekwencji, apelacja w zakresie merytorycznego rozstrzygnięcia nie mogła odnieść oczekiwanego skutku.

Słusznie jednak w apelacji sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu zarzuca się naruszenie § 6 pkt 8 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Wskazana w punkcie III wyroku kwota 3060 zł nie znajduje oparcia w przepisach tego Rozporządzenia i prawdopodobnie jest wynikiem pomyłki, choć nie oczywistej i nie podlegającej wobec tego sprostowaniu na mocy art. 350 § 3 k.p.c. Zgodnie z § 6 pkt 8 Rozporządzenia przy istniejącej wartości przedmiotu sporu stawką należną pełnomocnikowi z urzędu w tej sprawie jest kwota 3600 zł, a nie 3060 zł. W myśl natomiast § 4 ust. 3 Rozporządzenia należną pełnomocnikowi opłatę podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług. Wobec tego Sąd Apelacyjny, zgodnie z wnioskiem apelacji, zmienił zaskarżony wyrok w punkcie III, nakazując wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Łomży pełnomocnikowi powoda ustanowionemu z urzędu kwotę 3600 zł, powiększoną o stawkę podatku VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, o czym orzeczono w punkcie I sentencji, na podstawie art. 368 § 1 k.p.c.

W pozostałym zakresie, apelacja została oddalona jako niezasadna na podstawie art. 385 k.p.c. – punkt II.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono w punkcie III wyroku na podstawie art. 102 k.p.c.

Powód przegrał postępowanie apelacyjne w całości i wobec tego, co do zasady, powinien zwrócić pozwanej koszty tego postępowania, na które składają się w tym wypadku koszty zastępstwa prawnego wynoszące 4590 zł (stawka od roszczeń majątkowych - 5400 x75%=4050, stawka od roszczeń o ochronę dóbr osobistych 720 x75%= 540 zł, 4050 +540 = 4590), co wynika z przepisów § 2 pkt 6 i § 8 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015 r., poz. 1800). Sąd Apelacyjny zasądził od powoda jednak tylko część tych kosztów, tj. kwotę 1000 zł i odstąpił od obciążania nimi w pozostałej części. Podejmując decyzję w tym zakresie Sąd Odwoławczy miał na względzie, że na powodzie ciążą już dosyć wysokie koszty za postępowanie przed Sądem pierwszej instancji. Powód obecnie przebywa w Zakładzie Karnym, a według oświadczenia majątkowego, nie posiada oszczędności, ani majątku. Z oświadczeń powoda wynika, że dotychczas w Zakładzie Karnym pracował nieodpłatnie, jak również, że jego stan zdrowia nie jest najlepszy. Obciążenie zatem powoda pełną kwotą kosztów za drugą instancję stanowiłoby dla niego zbyt wysoki ciężar.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny nie znalazł przesłanek do odstąpienia od obciążania powoda tymi kosztami w całości. Powód wywiódł bowiem apelację w sytuacji dokładnego wyjaśnienia mu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn oddalenia powództwa, korzystał też z pomocy pełnomocnika z urzędu. W tej sytuacji subiektywne przekonanie powoda co do zasadności powództwa powinno już doznać osłabienia i powinien on też był rozważyć szanse powodzenia apelacji. Decydując się na wniesienie apelacji wziął zatem na siebie ryzyko jej przegrania, co wiąże się z kosztami. Wobec tego orzeczono, jak w punkcie III sentencji.

(...)