Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2019 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. N.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Aresztu Śledczego w (...), Dyrektorowi Aresztu Śledczego w (...), Dyrektorowi Aresztu Śledczego w (...), Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)i Dyrektorowi Zakładu Karnego nr(...) we (...)

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 14 marca 2017 r., sygn. akt I C 144/14

1.  oddala obie apelacje;

2.  zasądza od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje adwokatowi A. C. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Gliwicach) kwotę 295,20 (dwieście dziewięćdziesiąt pięć 20/100) złotych, w tym 55,20 złotych podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt V ACa 461/17

UZASADNIENIE

Powód A. N. wystąpił do Sądu Okręgowego w Gliwicach z pozwem, w którym domagał się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Dyrektorów Aresztów Śledczych w (...), (...), (...) oraz Dyrektorów Zakładów Karnych w (...) oraz Nr (...) we (...)solidarnie kwoty 250 000 zł oraz kosztów procesu, z czego 200.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną z przebywaniem w okresie faktycznego pozbawienia wolności w warunkach niedostosowanych do jego stanu zdrowia psychicznego, a 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego praw do humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, związanych z warunkami bytowy w wymienionych wyżej jednostkach penitencjarnych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz obciążenie powoda kosztami procesu. Kwestionując podane w pozwie okoliczności faktyczne podniósł, że roszczenia nie zostały wykazane, a w trakcie całego pobytu objętego pozwem powód miał zapewnione warunki bytowe zgodne z przepisami prawa tj. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności oraz z 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Zarzucił, że powód nie wykazał, by na skutek przebywania w celach doszło do pogorszenia jego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, a będąc osadzonym w zakładzie karnym musiał liczyć się z ograniczeniami i dolegliwościami pomimo, że administracje pozwanych placówek podejmowały wszelkie działania by zapewnić odpowiednie warunki odbywania kary. Ponadto pozwany zgłosił zarzut przedawnienia w zakresie, w jakim wiąże się ono z warunkami osadzenia powoda w okresie powyżej trzech lat od daty wniesienia pozwu, stosownie do art. 442 ¹ k.c.

Wyrokiem z 14 marca 2017 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 10.000zł, a w pozostałej części powództwo oddalił oraz rozstrzygnął o kosztach procesu, w tym o kosztach pomocy prawnej świadczonej powodowi z urzędu. Rozstrzygając Sąd ustalił między innymi, że począwszy od 1 marca 2002r. w różnych okresach powód przebywał w Aresztach Śledczych w (...),(...) i (...) oraz w Zakładach Karnych we (...) i w (...). Poczynił także szczegółowe ustalenia odnośnie warunków bytowych istniejących w wymienionych jednostkach penitencjarnych, zarówno w zakresie powierzchni cel mieszkalnych przypadającej na każdego z osadzonych, zabudowy kącików sanitarnych, wyposażenia cel mieszkalnych czy jakości opieki medycznej świadczonej osobom osadzonym. Ustalił przy tym, że w czasie pobytu powoda w Areszcie Śledczym w (...)w okresie od 20 do 22 marca 2013r. był on osadzony w dwuosobowej celi, w której przebywały 3 osoby. Umieszczenie było jednak poprzedzone wydaniem decyzji wydanej na podstawie art. 110 § 2a pkt 3 oraz par. 2e k.k.w., na mocy której zarządzono umieszczenie powoda w celi mieszkalnej w której powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego wynosi poniżej 3m ^{( 2)} – na okres 90 dni tj. do dnia 18 czerwca 2013 r. W dniu 22 marca 2013 r. wydano decyzję uchylającą decyzję z 20 marca 2013 r. wobec ustania przyczyn jej wydania. Sąd Okręgowy ustalił także, że w czasie pobytu w Areszcie Śledczym w (...) powód składał skargi na jakość opieki medycznej, które uznano za bezzasadne. W trakcie pobytu dziwnie się zachowywał – skarżył się współosadzonym, że widzi duchy. Służba więzienna reagowała na zachowanie powoda w ten sposób, iż odsyłała go do lekarza po tabletki. Ponadto rozmowach ze służbą więzienną zgłaszał iż jest torturowany, że słyszy jak w nocy przyprowadzane są na oddział kobiety które są zabijane. Pokazywał na ciele nieistniejące znamiona. Zapowiadał, że będzie robił problemy, aby być wywiezionym z Aresztu ponieważ nie chciał w nim przebywać. W czasie pobytu w Zakładzie Karnym we (...) powód podejrzewał zakażenie świerzbem, co nie zostało potwierdzone w trakcie badań. Rozpoznano natomiast u niego ślady po ukąszeniach przez pluskwy. Reakcją władz było zlecenie dezynsekcji celi. Zakład ten nie dysponował wówczas i nie dysponuje teraz oddziałem dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi. Nie stosowano również wobec powoda terapii dla skazanych z tego rodzaju zaburzeniami. W sprawie ustalono także, że Zakład Karny w (...) dysponuje oddziałem terapeutycznym dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, gdzie powód odbywał karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznymi dla osób z tego rodzaju zaburzeniami. Z uwagi na krótkie okresy pobytu powoda (10 – 16 listopada 2015, 2 -3 grudnia 2015r. i od 7 stycznia 2016r.) terapii wobec niego nie stosowano. Z kolei w okresie pobytu w Areszcie Śledczym w (...)powód był leczony z powodu zespołu zależności alkoholowej, padaczki, zaburzeń osobowości z tendencją do autoagresji. Pozostawał pod stałą opieką lekarsko – pielęgniarską zgodnie ze wskazaniami medycznymi. Był wielokrotnie konsultowany psychiatrycznie. W tym celu był do Aresztu przywożony również w toku niniejszego procesu z innych placówek penitencjarnych. Nie stwierdzono u powoda objawów psychotycznych; jego stan zdrowia pozwalał na umieszczenie go w bloku mieszkalnym. Ujawniono natomiast u powoda tendencje do symulacji objawów psychiatrycznych oraz przybierania postawy manipulacyjnej. W trakcie pobytu powód był konsultowany dermatologicznie z uwagi na występujące u niego zmiany skórne. Powodowi zlecono stosowne leczenie, nie rozpoznano u niego świerzbu. W dniach 12 – 26 października 2015r. powód był poddawany obserwacji sądowo – psychiatrycznej. Po przeprowadzeniu obserwacji biegli wykluczyli u powoda chorobę psychiczną w rozumieniu psychozy oraz niedorozwój umysłowy znaczny. Stwierdzili zaburzenia osobowości i zachowania z cechami zmian organicznych w OUN u osoby z nastawieniami urojeniowymi uzależnionej od alkoholu. Ówczesny stan psychiczny powoda nie stanowił zdaniem biegłych przeszkody do odbywania kary pozbawienia wolności pod warunkiem zapewnienia mu stałej ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej, kontroli psychologicznej, a kara pozbawienia wolności dla zapewnienia mu odpowiednich oddziaływań terapeutycznych winna być wykonywana w Oddziale Terapeutycznym dla osób z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi. W toku postępowania w dniu 5 listopada 2015 r. powód został przetransportowany do Zakładu Karnego w (...) celem odbywania kary w oddziale terapeutycznym dla osób zaburzonych.

Jak ustalono, Areszt Śledczy w (...), w którym także powód przebywał, nie posiadał i nie posiada oddziału dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi. W trakcie pobytu miał zapewnioną opiekę medyczną, psychologiczną oraz wychowawczą. Był objęty zaleceniami instrukcji (...) Dyrektora Generalnego Służby Więziennej jako osoba potencjalnie zagrożona samobójstwem. Polegało to na objęciu wzmożoną opieką psychologiczno – wychowawczą oraz wzmożonym nadzorem ochronnym. Na terenie aresztu dwukrotnie dokonywał instrumentalnych uszkodzeń, kierując to chęcią spowodowania umieszczenia go w innym areszcie lub szpitalu psychiatrycznym. Przez cały czas pobytu pozostawał pod opieką psychiatryczną; leczony farmakologicznie nie był. Prezentował głębokie zaburzenia zachowania, trudności adaptacyjne, objawy zaburzeń urojeniowych względnie naśladownictwo tych zaburzeń. Stało się to podstawą do skierowania go do Ośrodka Diagnostycznego przy Areszcie Śledczym w (...) celem pogłębienia diagnostyki i skierowania go do dalszego odbywania kary w oddziale terapeutycznym dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzeniem umysłowym. Miało to miejsce w styczniu 2014 r. W marcu 2014 r. w Areszcie Śledczym w (...)wydano wobec powoda orzeczenie psychologiczno – penitencjarne kierujące go do odbywania kary w oddziale terapeutycznym dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi. W trakcie pobytu doszło do zdarzenia z udziałem powoda, w trakcie którego zastosowano wobec niego środki przymusu bezpośredniego. Powód składał skargi na zachowanie funkcjonariuszy aresztu; zostały one uznane za bezzasadne. Sąd Okręgowy ustalił nadto, że od 2005 r. powód był często hospitalizowany w szpitalu psychiatrycznym (do 2014r. 16 razy). W trakcie hospitalizacji w różnego rodzaju placówkach rozpoznawano m.in. zespół zależności alkoholowej, specyficzne zaburzenia osobowości, nieprawidłową osobowość, zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia urojeniowe, uporczywe zaburzenia urojeniowe. Powód został zaliczony do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności na okres do 30 czerwca 2016 r. W toku procesu był hospitalizowany z powodu połknięcia ciała obcego i zatrucia izopropanolem. Ponadto z udziałem powoda toczyło się szereg postępowań sądowych i prokuratorskich, w toku których dopuszczano oraz przeprowadzano dowody z opinii biegłych na okoliczność stanu jego zdrowia psychicznego oraz zdolności do przebywania w warunkach izolacji. Z opinii sporządzonej w sprawie Ds. 958/09 wynikało, że powód cierpi na zaburzenia adaptacyjne, zespół zależności alkoholowej, stwierdzono też konieczność obserwacji w kierunku zaburzeń psychotycznych oraz dalszej diagnostyki psychiatryczno – psychologicznej i leczenia w warunkach oddziału psychiatrycznego przy AŚ w (...) lub we (...); stwierdzono także, że powód nie powinien przebywać w warunkach aresztu śledczego. Do zbieżnych wniosków doszli biegli badający powoda w sprawie Ds. 179/13. W marcu 2014 r. powód został przetransportowany do Ośrodka Diagnostycznego w AŚ w (...)w celu przeprowadzenia badań psychologiczno – penitencjarnych. Po zakończeniu badań został na ich podstawie skierowany do odbywania kary w oddziale terapeutycznym dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo, przy czym oczekiwał na przetransportowanie do Aresztu Śledczego w (...) w związku z udziałem w czynnościach w sprawie III K 22/14 tamtejszego Sądu Rejonowego. W styczniu 2015r. w piśmie do sprawy IX K 1052/11 administracja Aresztu w (...)wskazywała, iż z uwagi na uprzednie zachowanie w tymże areszcie w postaci prób samobójczych oraz samouszkodzeń powód został skierowany do odbywania kary pozbawienia wolności w oddziale terapeutycznym dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi gdyż wymaga specjalistycznych oddziaływań. W chwili sporządzania tego pisma powód przebywał na takim oddziale w Zakładzie Karnym we (...). Administracja wskazywała, że ponowne przetransportowanie powoda z oddziału terapeutycznego do warunków aresztu śledczego przyczyni się do pozbawienia go wsparcia terapeutycznego i zapewne negatywnie wpłynie na jego funkcjonowanie i postawę w warunkach izolacji penitencjarnej. Dyrektor Aresztu wskazywał, że placówka ta takim oddziałem nie dysponuje. W sprawie przed Sądem Okręgowym w Krakowie o sygn. V Kow 849/15 badający powoda biegli stwierdzili, że istnieje podejrzenie wystąpienia u niego zaburzeń psychotycznych o charakterze zespołu urojeniowo – omamowego. Jego zachowanie wynika z zaburzeń osobowości. Z ówcześnie przeprowadzonych badań wynikało podejrzenie choroby psychicznej przy czym jednocześnie nie wykluczono postawy celowo – obronnej, manipulacyjnej.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo jest częściowo zasadne w świetle art.448 k.c. w związku z art.24 § 1 i 2 k.c. Wskazując na przesłanki odpowiedzialności z tytułu naruszenia dóbr osobistych Sąd Okręgowy uznał za słuszne co do zasady roszczenie powoda o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę związaną z przebywaniem w okresie faktycznego pozbawienia wolności w warunkach niedostosowanych do jego stanu zdrowia psychicznego. W oparciu o wyniki postępowania dowodowego Sąd uznał, że powód winien odbywać karę w systemie terapeutycznego oddziaływania, w warunkach szpitalnych zakładu karnego, na oddziale dla osób z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, co jednak nie miało miejsca. Z jednej strony miał na uwadze fakt, że powód dziwnie się zachowywał, skarżył się na nietypowe objawy, opisywał nietypowe zjawiska, a z drugiej wskazał na dostępne jednostkom penitencjarnym informacje dotyczące powoda oraz opinie biegłych sporządzane w niektórych sprawach dotyczących powoda, z których wynikało, że jednostki te zdawały sobie sprawę, iż powód z uwagi na stan swojego zdrowia psychicznego winien odbywać karę w systemie oddziaływania terapeutycznego. Ponadto Sąd wskazał, że w toku niniejszego procesu, w dniu 21 kwietnia 2016 r., Sąd Rejonowy (...) skazał powoda za przestępstwa popełnione przeciwko funkcjonariuszom tamtejszego Aresztu Śledczego na karę pozbawienia wolności, zarządzając jednocześnie skierowanie powoda do odbycia kary w systemie oddziaływania terapeutycznego. Jednocześnie, co wynikało również ze zgromadzonych dowodów, powód do takiego oddziału kierowany nie był, mimo toczącego się postępowania. W ten sposób, zdaniem Sądu Okręgowego, doszło do wyrządzenia powodowi krzywdy poprzez niezapewnienie mu możliwości odbywania kary w systemie terapeutycznego oddziaływania. Stwierdził przy tym Sąd, że stan psychiczny powoda na przestrzeni lat przebywania w izolacji nie uległ poprawie na tyle, by w sposób zasadny kierować go do odbywania kary w systemie np. zwykłym. Podkreślił, że powód jest osobą prawomocnie skazaną, ale zachowuje prawa i wolności obywatelskie. Jednocześnie Państwo umieszczając powoda w izolacji i pozbawiając go wolności przyjęło na siebie obowiązki wynikające z określonych w ustawie celów odbywania kary w konkretnych systemach, w tym wskazane w art. 97 § 1 i 2 k.k.w. Sąd Okręgowy stwierdził nadto, że strona pozwana nie podważyła w sposób skuteczny opinii oraz pism administracji pozwanych jednostek. Nie wykazała, by jej działania pozbawione były znamion bezprawności. Argumentacja pozwanego, iż skierowanie powoda do odbywania kary w systemie zwykłym, objęcie go wzmożoną opieką psychiatryczną, zapewnienie mu konsultacji psychiatrycznych było wystarczające i adekwatne do sytuacji powoda nie zasługiwała zaś na podzielenie. Czas pokazał, iż były to działania niewystarczające albowiem powód nie zmienił swojego postępowania; mnożyły się jeszcze w toku procesu zachowania powoda (połyki, samookaleczenia, agresywne zachowania) służące do tego, by dostać się do szpitala i by nie przebywać w izolacji. W ocenie Sądu Okręgowego, gdyby powód był skierowany do odbycia kary w systemie terapeutycznym i umieszczony na wyżej opisanym oddziale, do tego rodzaju zachowań u powoda nie doszłoby. Między zachowaniami powoda a nieumieszczeniem go w oddziale określonym w art. 96 k.k.w. zachodzi adekwatny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Ponadto w chwili zamykania rozprawy w dalszym ciągu powód przejawiał trudności psychiczne i nie radził sobie w otaczającej go rzeczywistości. Odnosząc się do sporządzonej w toku postępowania opinii biegłej i wynikających z niej wniosków stwierdził, że roszczenie powoda miało szerszy wymiar niż tylko związany z uszczerbkiem na zdrowiu. Nie obejmowało wyłącznie pogorszenia stanu zdrowia powoda, ale także odczuwanie krzywdy, polegającej na tym iż powód wiedział że istnieją wyspecjalizowane oddziały, na których osoby z takimi schorzeniami jak on mogą uzyskać pomoc- a on z takiej pomocy skorzystać nie może. Sąd Okręgowy stanął także na stanowisku, że naruszenie uprawnień powoda jako osoby skazanej miało charakter obiektywny, a przedmiotem oceny było zachowanie się danych stationes fisci jako całości bez doszukiwania się konkretnych zawinionych zachowań konkretnych osób w systemie więziennictwa jako że wina nie jest przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, z tej też przyczyny nie było wymagane poszukiwanie bezpośrednich sprawców krzywdy powoda. Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał, że dochodzona z tego tytułu kwota jest nadmiernie wygórowana, a właściwym zadośćuczynieniem, realizującym cele tego świadczenia jest kwota 10.000zł. W ocenie Sądu Okręgowego, przyczyni się ona do wyrównania powodowi krzywd i spełni jednocześnie pozostałe dyrektywy określone w przytoczonym wyżej orzecznictwie, a także uwzględnia fakt, iż powód znalazł się w pozwanych placówkach (pomijając niewłaściwy oddział), ze swojej winy. W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone – w części dotyczącej zadośćuczynienia za niezapewnienie właściwego trybu osadzenia jako wygórowane, w pozostałym zakresie, odnoszącym się do zapewnienia humanitarnych warunków osadzenia, jako niezasadne, w tym w odniesieniu do pobytu powoda w warunkach przeludnienia – z uwagi na brak bezprawności. O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 102 k.p.c. mając na uwadze sytuację powoda. Wynagrodzenia pełnomocnikom powoda z urzędu przyznano na zasadzie art. 29 Prawa o adwokaturze w zw. z § 11 ust.1 pkt 25, § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w zw. z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Sąd zróżnicował przyznawane wynagrodzenie uwzględniając czas działania każdego z pełnomocników, nakład ich pracy, stopień przyczynienia się do wyjaśnienia sprawy.

Apelację od tego wyroku wniosły obie strony. Pozwany zaskarżył wyrok w części, w jakiej żądanie pozwu zostało uwzględnione. Zarzucił naruszenie art.233 § 1 k.p.c. oraz art.232 k.p.c. w związku z art.6 k.c. i poczynienie błędnych ustaleń faktycznych, art.23 k.c. w związku z art.448 k.c. oraz art.23 k.c., art.448 k.c. oraz art.102 k.c. Dodatkowo skarżący zarzucił naruszenie art.417 ² k.c., przywołanego przez Sąd w uzasadnieniu wyrobu, choć z treści uzasadnienia nie wynika czy Sąd oparł się na tym przepisie i w jakim zakresie. Na podstawie tych zarzutów, szerzej w apelacji uzasadnionych, pozwany domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenia od powoda na swą rzecz kosztów procesu za obie instancje.

Powód z kolei zaskarżył wyrok w części, w jakiej oddalono jego żądanie co do kwoty 50.000zł z tytułu zadośćuczynienia za niezapewnienie możliwości odbywania kary pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym. Zarzucił naruszenie art.448 k.c. poprzez zasądzenie nieodpowiedniej, rażąco niskiej sumy zadośćuczynienia, a także naruszenie § 6 pkt 7 powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. poprzez jego niezastosowanie. W oparciu o te zarzuty wniósł o zmianę wyroku poprzez zasądzenie zadośćuczynienia w łącznej wysokości 60.000zł oraz kosztów procesu uwzgledniających stawkę wynagrodzenia pełnomocnika powoda z uwzględnieniem stawki wynagrodzenia pełnomocnika w wysokości 7.200zł.

Obie strony wniosły o oddalenie apelacji przeciwnika procesowego i zasądzenie związanych z tym kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Obie apelacje są bezzasadne.

Sąd Apelacyjny akceptuje ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i bez zbędnego powtarzania czyni je własnymi. Postępowanie apelacyjne nie dostarczyło bowiem podstaw do uznania, że ustalenia te pozostają w sprzeczności ze zgromadzonymi w sprawie dowodami.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia prawa procesowego podniesionych przez pozwanego – jako dalej idących ponieważ podważających roszczenie co do zasady – wnioski opinii bieglej M. G. o tym, że na skutek niezapewnienia terapeutycznego systemu odbywania kary pozbawienia wolności przez powoda nie doszło do pogorszenia się stanu jego zdrowia psychicznego nie mogą prowadzić do konstatacji, że powództwo było nieuzasadnione. Słusznie bowiem stwierdził Sąd Okręgowy, że żądanie powoda odnoszące się do tej problematyki było szersze. Chodziło mianowicie o krzywdę wywołaną zastosowaniem trybu zwykłego, zamiast terapeutycznego, a uszczerbek na zdrowiu, czy chociażby pogorszenie się stanu zdrowia, są tylko jednym z jej elementów. Nadmienić przy tym należy, że biegła w swej opinii akcentowała, że powód realizuje postawę symulacyjną, przejawiającą się w dokonywaniu samookaleczeń czy innych czynności, mających skutkować przeniesieniem go do innej jednostki penitencjarnej (k.932). Opinia ta podlega ocenie tak jak każdy z pozostałych dowodów zgromadzonych w toku postępowania, przy uwzględnieniu zasad wyrażonych w art.233 § 1 k.p.c. Obowiązkiem sądu jest zatem rozważenie wszystkich dowodów przy uwzględnieniu zasad logiki i doświadczenia życiowego, a także wszechstronnie. Dyrektywa ta nakazuje zatem wziąć pod uwagę również inne dowody, a także dokonując oceny mocy dowodowej poszczególnych dowodów uwzględnić okoliczności pomiędzy stronami niesporne. Należy do nich min. fakt wielokrotnej (16 razy) uprzedniej hospitalizacji powoda w szpitalu psychiatrycznym, ale także dokumenty sporządzone przez kompetentne osoby zatrudnione w jednostkach penitencjarnych pozwanego i opinie biegłych wydane w innych postępowaniach, z których wynikała konieczność zastosowania wobec powoda trybu terapeutycznego. Co równie istotne, za popełnienie czynu zabronionego w czasie pobytu w areszcie śledczym powód został skazany na karę pozbawienia wolności ze skierowaniem do jej odbywania w systemie oddziaływania terapeutycznego. Okoliczności te, ustalone przez Sąd Okręgowy i nie kwestionowane przez pozwanego, dobitnie świadczą o tym, że z uwagi na stan zdrowia powoda zastosowanie takiego trybu odbywania kary pozbawienia wolności było nie tylko celowe, ale i konieczne. Nie można zatem zasadnie twierdzić, że dokonanie oceny mocy dowodowej opinii biegłej tak, jak uczynił to Sąd Okręgowy, doprowadziło do naruszenia art.233 § 1 k.p.c. w związku z art.232 k.p.c. oraz art.6 k.c., a także, że przyjęcie, że na skutek zaniechania pozwanego powód doznał naruszenia dóbr osobistych, cierpień psychicznych i fizycznych oraz krzywdy w sferze psychiki stanowiło naruszenie powołanych wyżej przepisów. W odniesieniu do tego zarzutu należy wskazać, że zakwestionowanie oceny dowodów wymaga nie tylko wskazania którego dowodu zarzut dotyczy, a także na czym polegały konkretne uchybienia w zakresie stosowania przytoczonych wyżej zasad. Poza opinią biegłej, co do której sformułowano jednakże odrębny zarzut, pozwany nie wskazał które dowody miałyby zostać ocenione wadliwie i na czym wadliwość polegała, a zatem powyższych wymogów nie spełnił, wdał się jedynie w polemikę z wnioskami wyprowadzonymi przez Sąd Okręgowy co do zasadności roszczenia.

Odnosząc się z kolei do podniesionych przez obie strony zarzutów naruszenia prawa materialnego Sąd Apelacyjny uznał, że – choć z innych przyczyn – nie są one zasadne.

Pozwany twierdził, że uwzględniając powództwo Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia art.23 i 24 k.c. oraz art.448 k.c. Kwestionował przekonanie Sądu, że w wyniku braku zastosowania systemu terapeutycznego odbywania kary pozbawienia wolności powód doznał krzywdy, a nadto kwestionował wysokość zasądzonego zadośćuczynienia jako wygórowaną. Powód z kolei domagał się podwyższenia zasądzonej kwoty twierdząc, że jest ona rażąco zaniżona.

W ocenie Sąd Apelacyjnego w realiach rozpoznawanej sprawy uzasadnione jest stanowisko Sądu Okręgowego o tym, że roszczenie powoda okazało się słuszne co do zasady. Zgodnie z art.96 § 1 k.k.w., w systemie terapeutycznym odbywają karę skazani z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, w tym skazani za przestępstwo określone w art. 197-203 Kodeksu karnego, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeni umysłowo, a także uzależnieni od alkoholu albo innych środków odurzających lub psychotropowych oraz skazani niepełnosprawni fizycznie - wymagający oddziaływania specjalistycznego, zwłaszcza opieki psychologicznej, lekarskiej lub rehabilitacyjnej. Istota tego systemu polega na stosowaniu środków leczniczych i psychokorekcyjnych oraz dostosowaniu do indywidualnych potrzeb skazanych standardowych metod oddziaływania. Jak stanowi art.97 § 1 k.k.w., system ten ma przede wszystkim zapobiegać pogłębianiu się patologicznych cech osobowości, przywracać równowagę psychiczną oraz kształtować zdolności współżycia społecznego i przygotowania do samodzielnego życia. Pobyt w tym systemie i realizacja zadań określonych w art. 97 § 1 k.k.w. stanowi w istocie warunek osiągnięcia pierwotnego celu wykonywania kary określonego w art. 67 § 1 k.k.w., za który uznano prewencję szczególną (zob. K.Dąbkiewicz, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, WKP 2018, uwagi do art.96 k.k.w.). Skazany zakwalifikowany do odbywania kary pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym jest poddawany zindywidualizowanym oddziaływaniom według opracowanego indywidualnego programu terapeutycznego. Opracowanie indywidualnego programu terapeutycznego powinno nastąpić w miarę możliwości przy udziale skazanego, a program opracowuje zespół terapeutyczny w oddziale terapeutycznym oraz specjalistycznie przygotowany personel poza oddziałem terapeutycznym. Indywidualny program terapeutyczny powinien określać zakres prowadzonych oddziaływań, ich cele możliwe do realizacji w warunkach oddziału terapeutycznego lub poza tym oddziałem, uwzględniające właściwości skazanego, metody oddziaływań specjalistycznych, kryteria realizacji programu ( tamże). Powód niewątpliwie wymagał takiego oddziaływania, a na potrzebę jego wdrożenia wskazywała zarówno treść dokumentów pochodzących od pozwanego, w tym min. pisma Dyrektora Aresztu Śledczego w(...)z marca 2014r., k.645, pisma Dyrektora Aresztu Śledczego w (...) ze stycznia 2015r., k.644, a także orzeczenie psychologiczno – penitencjarne z 10 marca 2014r., k.740-743, w którym jednoznacznie wskazano na potrzebę umieszczenia powoda w oddziale terapeutycznym dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi. Okoliczność, że powód wymaga takiego systemu, znalazła również potwierdzenie w treści opinii biegłych sporządzanych w innych sprawach karnych, a także w przywołanym wyżej wyroku karnym z dnia 21 kwietnia 2016 r., wydanym przez Sąd Rejonowy (...). Bez żadnych wątpliwości należy też zauważyć, że zastosowanie omawianego systemu terapeutycznego zapewnia kompleksowe, a przy tym zindywidualizowane podejście do skazanego wykazującego – jak powód – tego rodzaju zaburzenia, a w konsekwencji służy osiągnięciu celu kary. Niezastosowanie zatem omawianego systemu oddziaływania terapeutycznego, mimo istnienia ku temu podstaw, winno zostać zakwalifikowane jako nieludzkie i poniżające traktowanie, stanowiące źródło krzywdy i to niezależnie od tego, czy w konsekwencji zaniechania pozwanego powód doznał chociażby przemijającego uszczerbku na zdrowiu. Oceny tej nie zmienia fakt, że w czasie osadzenia powodowi zapewniono opiekę psychiatryczną. Zważywszy na zachowanie powoda, w tym wykazywaną autoagresję, a nadto późniejsze zakwalifikowanie go do systemu terapeutycznego, należy poddać w wątpliwość skuteczność takiej opieki, a niezależnie od tego opieka psychiatryczna, nawet wykonywana prawidłowo, nie mogłaby osiągnąć takiego spektrum oddziaływania jak system terapeutyczny. Stanowisko przeciwne prowadziłoby do podważenia celowości i zasadności wprowadzenia do kodeksu karnego wykonawczego instytucji systemu terapeutycznego, którego istoty i potrzeby pozwany przecież nie kwestionował. Słusznie przy tym wskazał Sąd Okręgowy, że stosując kary izolacyjne Państwo przyjmuje na siebie zobowiązanie polegające na zapewnieniu skazanym humanitarnych warunków osadzenia, uwzględniających także stan psychiczny osoby pozbawionej wolości.

Niezasadne okazały się więc zarzuty pozwanego, który kwestionował zasadę roszczenia. Jako niezasadne należy ocenić zarzuty obu skarżących odnoszące się do wysokości zasądzonej kwoty. Powód domagał się zasądzenia z tego tytułu łącznie kwoty 60.000zł, wskazując na szkodliwe dla jego zdrowia psychicznego skutki zaniechania pozwanego. Kierując się tym zarzutem i jego uzasadnieniem, postanowieniem z 18 maja 2018r. Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii biegłego celem ustalenia ewentualnych skutków w sferze zdrowia powoda związanych z niezastosowaniem wobec niego terapeutycznego systemu odbywania kary pozbawienia wolności. Negatywny wpływ na zdrowie wynikający z niezastosowania właściwego systemu odbywania kary pozbawienia wolności jest bowiem okolicznością dalej idącą niż te uwzględnione przez Sąd Okręgowy, świadczącą o większym niż przyjęty rozmiarze krzywdy, a w konsekwencji uzasadniającą przyznanie wyższego zadośćuczynienia. Powód nie stawił się jednak na badania, mimo dwukrotnego wezwania przez biegłego, wobec czego postanowieniem z 15 marca 2019r. dowód został pominięty. Nie wykazał zatem powód wystąpienia okoliczności, na które powoływał się w swej apelacji (art.233 § 2 k.p.c.), co czyniło jego zarzut bezzasadnym.

W ustalonym przez Sąd Okręgowy stanie faktycznym i w całości przyjęty za własny przez Sąd Apelacyjny, zasądzone zadośćuczynienie jawi się jako właściwe. Wywody Sądu Okręgowego odnoszące się do wysokości zadośćuczynienia są zupełne i wszechstronne i jako takie zasługują na podzielenie. Orzekając o zadośćuczynieniu Sąd Okręgowy wziął pod uwagę cele, którym świadczenie to służy, a także wypracowane przez judykaturę kryteria ustalenia jego wysokości. W ustalonym stanie faktycznym nie można przyjąć, aby zasądzona kwota była rażąco nieadekwatna do doznanej krzywdy, stąd nie było podstaw do zmiany zaskarżonego wyroku w jakimkolwiek zakresie.

Nie jest zasadny zarzut naruszenia art.417 ² k.c., który w sprawie nie znajdował zastosowania. Faktem jest, że przepis ten został zacytowany w pisemnych motywach orzeczenia, co może być mylące jednakże Sąd Okręgowy nie uwzględnił go przy dokonywaniu oceny prawnej żądania pozwu.

Niezasadne okazały się także zarzuty dotyczące kosztów procesu. Gdy idzie o zastosowanie art.102 k.p.c., co kwestionował pozwany, godzi się zauważyć, że przepis ten jest przejawem tzw. prawa sędziowskiego i jedynie całkowita bezzasadność stanowiska sądu pierwszej instancji co do oceny wystąpienia szczególnie uzasadnionego wypadku uprawniałaby sąd odwoławczy do zmiany rozstrzygnięcia. Sytuacja taka w sprawie nie wystąpiła. Podzielić też trzeba, bez zbędnego powtarzania, stanowisko tego Sądu co do podstawy ustalenia wysokości wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną powodowi z urzędu. Niniejsza sprawa dotyczy warunków odbywania kary pozbawienia wolności, o czym mowa w § 11 ust.1 pkt 25, rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Mając to na uwadze na mocy art.385 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił obie apelacje jako nie znajdujące usprawiedliwionych podstaw prawnych. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art.98 k.p.c. , przy czym w odniesieniu do pełnomocnika powoda ustanowionego z urzędu wynagrodzenie przyznano w podwójnej wysokości w związku z wniesieniem apelacji powoda oraz obroną przed apelacją pozwanego.

SSA Aleksandra Janas SSA Olga Gornowicz – Owczarek SSA Irena Piotrowska