Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 04 kwietnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Tomasz Choczaj

Protokolant: star. sekr. sąd. Beata Krysiak

po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2016 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa R. K.

przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu w S.

o zadośćuczynienie i inne

1.  oddala powództwo,

2.  nie obciąża powoda R. K. kosztami procesu,

3.  przyznaje i wypłaca z środków budżetowych Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Sieradzu adwokatowi K. M. kwotę 147,60 zł (sto czterdzieści siedem złotych 60/100) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi R. K. z urzędu.

Sygn. akt I C 225/13

UZASADNIENIE

R. K. wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa – Dyrektora Zakładu Karnego w S. kwoty 100 000,00 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty - tytułem zadośćuczynienia
z a narus zenie jego dóbr osobistych w związku z przebywaniem w Zakładzie Karnym w S. w złych warunkach bytowych i w celach przeludnionych oraz za zarażenie go świerzbem . Powód wniósł ponadto o zasądzenie
od pozwanego kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, że przebywał w Zakładzie Karnym
(...) w warunkach przeludnienia, w celach zimnych, zawilgoconych, zagrzybiałych , w których znajdowały się insekty, nienależycie wyposażonych,
nie posiadających w sposób odpowiedni wydzielonego kącika sanitarnego,
bez ciepłej wody. Wskazywał również, że ręczniki i pościel , które
mu przydzielono były bardzo zniszczone i brudne, przez co nie nadawały
się do użytku. Wskazał ponadto, że pozbawiono go możliwości ćwiczeń fizycznych, z powodu braku sal treningowych, siłowni, boiska . Powód podniósł również , ż e nie mógł korzystać ze świetlicy, zwrócił uwagę na brak jakichkolwiek zabezpieczeń łóżek w celach, brak drabinek ułatwiających dostanie się na górne łóżko oraz na stan taboretów i stołów, które nie nadawały się do użytku. Powód podał także, że podczas przebywania w Zakładzie Karnym w S. nabawił się choroby skóry, której lekarze z zakładu nie potrafili zidentyfikować i wyleczyć.

Skarb Państwa – Dyrektor Zakładu Karnego w S. wniósł
o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

R. K. w latach 2011 – 2012 przebywał w Zakładzie Karnym
w S. jako tymczasowo aresztowany, (bezsporne) .

W tym okresie w stosunku do powoda nie była wydana decyzja
o umieszczeniu go w warunkach przeludnienia, (bezsporne) .

Powód nie składał skarg na działanie funkcjonariuszy pozwanego,
na warunki bytowe w pozwanym zakładzie, złożył skargę na złe wyżywienie, którą jednak wycofał, (bezsporne) .

R. K. skończył 27 lat. M a wykształce nie gimnazjalne. O puścił Za kład Karny w S. 14 marca 2016 roku. U trzymuje się z prac dorywczych, bierze leki przeciwpadaczkowe, gdyż nadużywał alkoholu. Był ukarany w zakładzie karnym za złe zachowanie, ( dowód: zeznania powoda R. K. - k. 150 i k. 282 - 282 oraz nagranie z d nia 31 marca 2016 roku - płyta - k. 291, minuta od 00:03:33 do 00:07:42; dokumentacja medyczna powoda - koperta - k. 253) .

Będąc w Zakładzie Karnym w S. powód uskarżał się na swędzącą wysypkę na rękach i na tułowiu. Podjęto leczenie powoda , ( dowód: dokumentacja medyczna powoda - koperta - k. 253) .

Ustalony w sprawie stan faktyczny jest częściowo bezsporny, gdyż został oparty o zgodne twierdzenia stron i o nie negowane przez nie dokumenty.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadków P iotra K. i J. S., w zakresie w jakim prze dstawiali warunki panujące w pozwanym zakładzie, gdyż jako koledzy powoda mają interes, by zeznawać na jego rzecz, a zatem
ich zeznania są stronnicze i nacechowane subiektywizmem , a także sprzeczne
z twierdzeniami pozwanego . Należy w tym miejscu wskazać, co wpływa
na powyższą ocenę wiarygodność świadków, że P. K. i J. S. nigdy nie składali skargi na złe warunki w zakładzie karnym, które opisywali
w swoich zeznaniach.

Sąd pominął przy ustalaniu stanu faktycznego zeznania świadka J. K., gdyż świadek ten wiedzę o warunkach pobytu powoda w pozwanym Zakładzie Karnym mi ał od samego powoda. Ponadto świadek nie pamiętał
co powód mówił mu na widzeniach.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że twierdzenia powoda
o fatalnych warunkach i złym traktowaniu w zakładzie karnym, o przeludnieniu, a także o zarażeniu świerzbem w zakładzie karnym, są gołosłowne
i niewiarygodne. Ponadto powód przesłuchiwany w sprawie jako strona podał, że nie pamięta jakie były warunki w zakładzie karnym. Na takich zeznaniach Sąd nie może budować stanu faktycznego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd oddalił powództwo, gdyż brak było podstaw w niniejszej sprawie
do zasądzenia na rzecz powoda jakiejkolwiek kwoty zadośćuczynienia
za naruszenie jego dóbr osobistych, które wiązało się z warunkami jego pobytu w Zakładzie Karnym w S. oraz spowodowania na skutek tego pobytu rozstroju zdrowia u powoda.

Odpowiedzialność pozwanego w niniejszej sprawie opiera się na przepisie art. 417 k.c. Zgodnie z tym przepisem za szkodę wyrządzoną przez niezgodne
z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa.

Odpowiedzialność ta powstaje wówczas, gdy spełnione są łącznie jej trzy ustawowe przesłanki: bezprawność działania lub zaniechania sprawcy, szkoda oraz normalny związek przyczynowy między bezprawnym zachowaniem sprawcy a szkodą. Nie ulega wątpliwości, że kolejność badania przez sąd powyższych przesłanek nie może być dowolna. W pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie działania (zaniechania), z którego, jak twierdzi poszkodowany, wynikła szkoda oraz dokonanie oceny jego bezprawności, następnie ustalenie czy wystąpiła szkoda i jakiego rodzaju i dopiero po stwierdzeniu, że obie
te przesłanki zachodzą, możliwe jest zbadanie istnienia między nimi normalnego związku przyczynowego.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 kwietnia 2012 r. ( IV CSK 406/11 , LEX nr 1169347) wyjaśnił, że szeroki kształt bezprawności, rozumianej jako wszelkie przejawy niekompetencji i uchybień, aprobowano w judykaturze już po wejściu w życie Konstytucji RP, uznając, że zachowanie niezgodne z prawem
to zachowanie sprzeczne z porządkiem prawnym, polegające na sprzeczności między zakresem kompetencji organu, sposobem jego postępowania i treścią rozstrzygnięcia wynikającymi z wzorca ustawowego, a jego działaniem rzeczywistym (patrz też : wyrok SN z dnia 0 8 stycznia 2002 r., I CKN 581/99 , OSNC 2002 r., Nr 10, poz. 128; wyrok SN z dnia 0 6 lutego 2002 r. V CKN 1248/00 OSP 2002 r., Nr 9, poz.). O obowiązkach organów wykonujących władzę publiczną rozstrzygają więc także szeroko rozumiane normy postępowania, które składają się na ogólnie pojęty porządek prawny, a więc tym bardziej normy ustawowe nawet o procesowym charakterze, które bez wątpienia wymagają przestrzegania w toku postępowania sądowego.

W piśmiennictwie dominuje pogląd, że powtórzona w art. 417 § 1 k.c.
za art. 77 ust. 1 Konstytucji RP przesłanka niezgodności z prawem musi być rozumiana w sposób właściwy dla prawa cywilnego, tj. jako sprzeczność działania lub zaniechania z porządkiem prawnym sensu largo, co wyklucza możliwość jakiejkolwiek dyferencjacji skali czy stopnia bezprawności zachowania. Reżim odpowiedzialności cywilnej za wykonywanie władzy publicznej i samodzielność cywilnej postaci bezprawności w całym systemie odpowiedzialności deliktowej doprowadził w piśmiennictwie do zajęcia takiego właśnie, zasadnego stanowiska. Utrzymaniu rygorystycznej odpowiedzialności odszkodowawczej organów władzy publicznej w rozsądnych granicach za skutki ich bezprawnych działań służy właściwy tryb stwierdzenia bezprawności wadliwych orzeczeń czy decyzji, a także konieczność badania i oceny adekwatnej przyczynowości między działaniem organu a powstałą szkodą.
Cel ten nie może natomiast być osiągany przez różnicowanie skali czy stopnia bezprawności działania a więc w sposób wykraczający poza normę art. 417 § 1 k.c. (patrz wyrok SN z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CKN 966/00 , niepubl .). Próby takie, a więc posługiwania się kwalifikowanym dowodem bezprawności
w postaci przesłanki rażącego naruszenia prawa słusznie oceniane są krytycznie w piśmiennictwie jako manipulowanie utrwalonym od dawna desygnatem bezprawności w prawie odszkodowawczym.

Rozpatrując sprawę w przedmiocie ochrony dóbr osobistych
w pierwszym rzędzie należy ustalić, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda w rozumieniu art. 23 i 24 k.c., a zatem, czy niewłaściwe zdaniem powoda warunki odbywania kary pozbawienia wolności naruszyły jego dobra osobiste. Zaznaczyć jednakże należy, że nie znajduje uzasadnienia żądanie zadośćuczynienia w sytuacji, w której zachowanie pozwanego nie spowodowało krzywdy. Z uwagi na powyższe, w przypadku zgłoszenia żądania zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu naruszenia dóbr osobistych,
to na powodzie – stosownie do treści art. 6 k.c. – spoczywa obowiązek wykazania rozmiaru i intensywności doznanej krzywdy i stopnia negatywnych konsekwencji, także niewymiernych majątkowo, spowodowanych naruszeniem prawa do szeroko pojmowanego „godnego odbywania kary”. Jeśli Sąd doszedłby do wniosku, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda,
to należy rozważyć, czy działanie strony pozwanej było bezprawne.

Przepis art. 23 k.c. zawiera otwarty katalog dóbr osobistych,
w ramach którego mieści się m.in. godność człowieka i prawo do godnych
i ludzkich warunków odbywania kary pozbawienia wolności. Dobra osobiste
są wartościami o charakterze niemajątkowym, wiążącymi się z osobowością człowieka, uznanymi powszechnie w społeczeństwie. Wymóg zapewnienia przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności
jest jednym z podstawowych wymogów nowożytnego państwa prawa, znajdującym wyraz w normach prawa międzynarodowego. Stanowi o tym wprost art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych głoszący, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Także art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności stanowiący, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu, wprowadza obowiązek zapewnienia osobom osadzonym w zakładach karnych godziwych
i humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, które nie naruszają godności ludzkiej. Łączy się z tym wynikający z art. 8 ust. 1 Konwencji nakaz poszanowania życia prywatnego obywateli i ich prawa
do intymności, co w odniesieniu do osób osadzonych w zakładach karnych oznacza obowiązek zapewnienia takich warunków bytowych i sanitarnych,
w których godność ludzka i prawo do intymności nie doznają istotnego uszczerbku. Odpowiednikami powyższych norm prawa międzynarodowego
są przepisy art. 40, 41 ust. 4 i art. 47 Konstytucji , wprowadzające wskazane zasady na grunt prawa polskiego.

Przechodząc do oceny zasadność roszczenia powoda należy wskazać,
że Sąd nie dał jego twierdzeniom wiary, jak również nie dał wiary zeznaniom świadków Pi otra K. i J. S.. Zatem należy stwierdzić, że powód nie udowodnił, że w latach 2011 - 2012 przebywał w Zakładzie Karnym
w S. w wa runkach przeludnienia, w zagrzybionych, niewentylowanych, zawilgoconych i zarobaczonych celach, nie udowodnił ponadto , że sprzęt
w celach był zniszczony i stary, by inne warunki bytowe nie były zgodne
z prawem, nie wykazał, by na skutek źle działającej służby medycznej nabawił się choroby skóry. Powód nie wykazał również, że był źle traktowany przez funkcjonariuszy służby więziennej i nie miał odpowiedniego dostępu do zajęć sportowych, kulturalnych i oświatowych. Należy zatem stwierdzić, że w tym okresie pozwany nie naruszył dóbr osobistych powoda.

Odnosząc się do zarzutu braku odpowiednich warunków bytowych,
w tym do zachowania higieny osobistej, Sąd oparł się na rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 roku w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w Zakładach Karnych i aresztach śledczych (Dz. U. Nr 186, poz. 1820) oraz rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 roku w sprawie regulaminu organizacyjno - porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności
(Dz. U. Nr 152, poz. 1493), które określają szczegółowo normy wyposażenia
w sprzęt kwaterunkowy cel mieszkalnych oraz środków higieny dla osób osadzonych.

Powód nie wykazał, by wyposażenie cel oraz dostarczanie środków higieny i czystości odbywało się niezgodnie z przepisami powołanych rozporządzeń. W sprawie brak jest podstaw do przypisania działaniu pozwanego cech zawinienia. W świetle dokonanych ustaleń, w działaniach dyrekcji jednostki trudno dopatrzyć się złej woli, nakierowanej na naruszenie godności osób w niej osadzonych, w tym powoda. Co istotne, budynek zakładu karnego,
w którym osadzono powoda, został wybudowany najprawdopodobniej
na przełomie XVIII i XIX wieku, a następnie był wielokrotnie adaptowany
na cele penitencjarne, zatem oczywistym jest, że standard pomieszczeń
jest adekwatny do okresu ich użytkowania. Podkreślić przy tym należy, że realia pobytu w Zakładzie Karnym w S. są identyczne dla ogółu osadzonych
i wynikają z uwarunkowań materialnych i infrastrukturalnych. Brak należytego dofinansowania więziennictwa w ocenie Sądu nie może być także uznany
za przejaw złej woli ustawodawcy, trudno bowiem zakładać, że polityka penalna państwa ukierunkowana jest na stworzenie takich warunków odbywania kary, które stanowiłyby dodatkową dolegliwość i represję dla osób skazanych. Niedofinansowanie więziennictwa, tak jak wielu innych dziedzin publicznej działalności Państwa m.in. w zakresie służby zdrowia, szkolnictwa, czy opieki społecznej, w tym działań podejmowanych na rzecz osób, które nie naruszają porządku prawnego, jest efektem kondycji gospodarczej Państwa, która przekłada się na standard utrzymania nie tylko jednostek penitencjarnych, ale także szkół czy szpitali. Powyższe winien mieć na względzie powód w kontekście swojej roszczeniowej postawy odnośnie zapewnienia mu odpowiednich - w jego przekonaniu - warunków osadzenia.

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie wątpliwe są twierdzenia powoda
o jego głębokim pokrzywdzeniu na skutek działań jednostki penitencjarnej pozwanego. Jakkolwiek powód eksponuje poczucie krzywdy na skutek uwłaczających jego godności warunków odbywania kary w Zakładzie Karnym
w S., to jednakże zauważyć należy, że brak jest dowodu, by w trakcie osadzenia zgłaszał on do sędziego lub sądu penitencjarnego skargi dotyczące warunków panujących w Zakładzie Karnym w S., które zostałyby uwzględnione.

Ograniczenia wskazane przez powoda wynikają z charakteru kary,
a nie z zawinionej czy bezprawnej działalności funkcjonariuszy Zakładu Karnego. W tym miejscu należy powołać się na orzeczenie Sądu Najwyższego
z dnia 22 lutego 2012 roku (IV CSK 276/11, OSNC 2012, nr 9, poz. 107),
z którego wynika, że Sąd w sprawie naruszenia dóbr osobistych skazanego
nie może oceniać czy funkcjonariusz służby więziennej, odmawiając przyznania skazanemu określonego uprawnienia, działał zgodnie z prawem czy bezprawnie, jak również czy zastosowanie wobec skazanego kary dyscyplinarnej było uzasadnione i zgodne z prawem. Do oceny tej uprawniony jest jedynie sędzia lub sąd penitencjarny w razie odwołania się skazanego od takich decyzji
lub podjęcia działania z urzędu. Jeżeli skazany nie uzyskał w trybie przewidzianym przepisami k.k.w . stwierdzenia przez sędziego lub sąd penitencjarny niezgodności z prawem decyzji funkcjonariusza służby więziennej pozbawiających go określonych uprawnień lub poddających go karze dyscyplinarnej, to w procesie o ochronę dóbr osobistych wytoczonym z powodu pozbawienia go tego uprawnienia lub ukarania dyscyplinarnego, należy przyjąć brak bezprawności działania pozwanego.

Ocena warunków panujących w pozwanym Zakładzie Karnym w S. przedstawiona przez powoda ma wyłącznie charakter subiektywny, została oparta na porównaniu ich z wyidealizowanym wzorcem, który nie występuje powszechnie nawet w warunkach wolnościowych. Nie narusza godności skazanego okresowy pobyt w celi zagrzybionej, wymagającej remontu
i nieodpowiadającej standardom estetycznym i użytkowym, jeżeli wynika
z ogólnej trudnej sytuacji materialnej Zakładów Karnych, dotykającej większości osób odbywających karę pozbawienia wolności, nie zaś z chęci poniżenia, czy upokorzenia skazanego. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w jednym
z orzeczeń, o naruszeniu dobra osobistego w postaci uchybienia godności osadzonego w Zakładzie Karnym nie można mówić w przypadku pewnych uciążliwości lub niedogodności związanych z samym pobytem w takim zakładzie, polegających np. na niższym od oczekiwanego standardzie celi lub urządzeń sanitarnych, dla wielu bowiem ludzi nieodbywających kary pozbawienia wolności warunki mieszka niowe bywają często trudne. Na uwadze należy mieć również to to , że zakłady k arne nie są jednostkami leczniczymi, uzdrowiskowymi, czy też hotelowymi i w ramach posiadanych możliwości lokalowych zapewnić mają przebywającym w nim osadzonym niezbędne minimum.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zaniechanie podjęcia przez władzę publiczną działań zapewniających uprawnionej osobie realizację
jej praw podmiotowych jest bezprawne wówczas, gdy narusza skonkretyzowany w przepisach prawa obowiązek, którego wykonanie wyłączyłoby powstanie szkody (III CK 367/04, Biul.SN 2005/7/14). W niniejszej sprawie sytuacja taka nie miała miejsca, gdyż pozwany podejmował działania zgodnie z obowiązkami wynikającymi z przepisów prawa i nie dopuścił się zaniechania konkretnych obowiązków prawnie uregulowanych, jak również wykonując określone przepisami prawa swoje obowiązki wykonywał zgodnie z prawem.

Nie można również zgodzić się ze stanowiskiem powoda, że w związku
z jego pobytem w pozwanym Zakładzie Karnym w S. nabawił się choroby skóry - świerzbu , nie wykazał w żaden sposób, że zaburzenia jego zdrowia mają związek przyczynowy z działaniem lub brakiem działania pozwanego.
Na te okoliczności nie zgłosił żadnego dowodu.

Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł, jak w pkt 1 wyroku, oddalając powództwo.

Sąd nie obciążył powoda kosztami procesu, o czym orzekł, jak w pkt 2 wyroku, na podstawie art. 102 k.p.c., z uwagi na trudną sytuację finansową
i majątkową powoda (nie posiada majątku i dochodu).

O kosztach zastępstwa prawnego należnych pełnomocnikowi powoda ustanowionemu z urzędu Sąd orzekł, jak w pkt 3 wyroku, na podstawie
§ 19 i § 20 w zw. z § 11 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 roku, poz. 461) w zw. z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku
w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1801) .