Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powódka B. K. wniosła przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi (...):

- o ustalenie, że jej stosunek służbowy jako funkcjonariusza (...) na stanowisku eksperta (...) w stopniu podkomisarza w Służbie (...) u pozwanego w (...) w S. nadal trwa nieprzerwanie od dnia 1 marca 2017 r.,

- ewentualnie – w razie ustalenia przez sąd, że stosunek służbowy powódki został przerwany/ustał wskutek przyjęcia propozycji pracy – przywrócenie jej do (...) na poprzednich warunkach pracy i płacy sprzed 5 czerwca 2017 r. oraz przywrócenie terminu do złożenia pozwu.

W uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, że do dnia 1 marca 2017 r. pełniła służbę w (...) w S. na stanowisku eksperta w stopniu podkomisarza. Po tej dacie pełniła służbę w (...) w S. na tym samym stanowisku i w tym samym stopniu. W dniu 23 maja 2017 r. otrzymała pismo będące propozycją zatrudnienia w ramach korpusu służby cywilnej w (...) w S. od dnia 1 czerwca 2017 r. W przedłożonej propozycji zatrudnienia określono jej nowe warunki pracy i poinformowano, że w terminie 14 dni od dnia otrzymania owej propozycji musi złożyć pisemne oświadczenie o jej przyjęciu lub odmowie przyjęcia, co będzie traktowane równoznacznie z odmową przyjęcia propozycji zatrudnienia. W obawie o utratę jedynego źródła mego dochodu, w dniu 5 czerwca 2017 r. powódka przyjęła złożoną propozycję. Uważała jednak, że powinna zostać jej przedłożona propozycja służby. Nadto propozycja pracy nie zawierała żadnych pouczeń co do trybu odwoławczego, pracodawca w ogóle negował taki tryb. Pomimo tego, jeszcze przed złożeniem oświadczenia o przyjęciu propozycji, powódka skierowała do Dyrektora(...) w S. wezwanie do złożenia propozycji służby oraz odwołanie od otrzymanej propozycji. Ten odpowiedział, że przedłożona propozycja zatrudnienia znajduje oparcie w przepisach prawa.

W ocenie powódki jej stosunek służby nadal trwał, gdyż ustawodawca wskazał, że pracodawca składa odpowiednio pracownikom oraz funkcjonariuszom pisemną propozycję określającą nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby. Z tego powódka wywiodła, że nie mogła otrzymać propozycji pracy, a jedynie propozycję służby. Ponadto bezskuteczne jest przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy albowiem dokonało się ono bez żadnego uzasadnienia i w oparciu o niejasno sformułowane kryteria ustawowe, i przez to było niezgodne z art. 2, 7 i 60 Konstytucji.

Odnosząc się do żądania ewentualnego powódka podniosła, że wadliwość zastosowania procedury przekształcenia stosunku służby powinna bezpośrednio prowadzić do przywrócenia do służby. Do tego przedłożona jej propozycja pracy nie spełniła przesłanek wskazanych w art. 165 ust. 7 przepisów wprowadzających ustawę o (...). W szczególności pozwana nie zachowała przyjętych w nim kryteriów ucywilniania. Ich prawidłowe zastosowanie doprowadziłoby do przedłożenia jej propozycji służby w (...). Służbę pełniła od 10 lipca 1992 r. początkowo w granicznych komórkach organizacyjnych ówczesnego (...) w S. oraz w komórkach wewnętrznych. Zajmowała się m.in.

zagadnieniami przeznaczeń celnych, zwolnień celnych, elementów służących do naliczania należności celnych i podatkowych, przewozów drogowych, odpowiedzialności osób trzecich w zakresie długu celnego i zobowiązań podatkowych, stosowaniem środków i ograniczeń. Przez ponad 10 lat pełniła w (...) w S. funkcję koordynatora zagadnień z zakresu zwolnień celnych oraz przez 5 lat była koordynatorem zagadnień z zakresu ograniczeń pozataryfowych, w tym z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego lub bezpieczeństwa międzynarodowego, w szczególności dotyczących obrotu odpadami, substancjami chemicznymi i ich mieszaninami, materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi, środkami odurzającymi i psychotropowymi. Współuczestniczyła w pracach różnych zespołów merytorycznych i w szeregu szkoleń specjalistycznych.

Poczucie krzywdy powódki i dyskryminacji potęgował fakt, że propozycje pełnienia służby w (...) w S. otrzymały osoby, które dotychczas pełniły służbę w komórkach wsparcia. W ramach przeprowadzonego procesu ucywilnienia funkcjonariuszy nie potraktowano jednakowo. Sam proces przedstawiania propozycji zatrudnienia nie był oparty o przejrzyste i jasno sformułowane kryteria. Z tych względów wręczenie jej propozycji pracy było aktem dyskryminującym i niesprawiedliwym.

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa – Dyrektor (...) w S. wniósł o odrzucenie, względnie, oddalenie powództwa głównego i ewentualnego w całości oraz o zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że przepisy nie przewidują możliwości przywrócenia terminu do złożenia pozwu mającego za przedmiot uznanie propozycji pracy za niezgodną z przepisami prawa, zaś odnośnie do treści art. 265 k.p. pozwany wskazał, że uchybienie terminowi było zawinione przez powódkę. Nadto, powódka nie wykazała interesu prawnego w wytoczeniu powództwa, o którym mowa w art. 189 k.p.c. Pozwany stwierdził, że przepisy kodeksu pracy nie mają zastosowania do stosunku służby.

W toku postępowania Sąd wezwał (...) w S. oraz (...) w S. do udziału w sprawie po stronie pozwanej. Oba te podmioty w odpowiedziach na pozew podtrzymały wnioski i argumentację zawartą w odpowiedzi na pozew Skarbu Państwa-Dyrektora (...) w S..

Pismem z dnia 22 maja 2021 r. powódka dokonała zmiany powództwa, i w miejsce przywrócenia do służby, wniosła o zasądzenie od pozwanego 14.700 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku służbowego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia wymagalności roszczenia do dnia zapłaty. Zmiana ów wynikała z faktu powrotu powódki do służby.

Na rozprawie w dniu 5 lipca 2022 r. powódka cofnęła pozew w zakresie ustalenia, że stosunek służby nadal trwa i przywrócenia do służby, na co pozwani wyrazili zgodę.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka B. K. od 15 maja 2000 r. była funkcjonariuszem celnym. Służbę pełniła w (...) w S., gdzie wcześniej była zatrudniona w ramach stosunku pracy od 10 lipca 1992 r. Po likwidacji urzędów celnych służbę pełniła w (...) w S.. Po konsolidacji urzędów od 1 marca 2017 roku była przyporządkowana do (...) w S.. Ostatnio w stopniu podkomisarza na stanowisku eksperta.

Bezsporne.

W związku z przekształceniami w administracji skarbowe dyrektorzy izb administracji skarbowej musieli zdecydować, czy dotychczasowym pracownikom i funkcjonariuszom konsolidowanych urzędów i izb złożą propozycję dalszego zatrudnienia lub służby, czy też jej nie złożą.

Dyrektor (...) w S. bazował przy tym na pracach powołanego przez siebie zespołu wspomagającego proces przygotowania propozycji pracy albo służby dla pracowników i funkcjonariuszy. Utworzenie takich zespołów w każdej izbie polecił dyrektorom Szef (...). Realizując to polecenie Dyrektor (...) w S. wydał zarządzenie nr (...) z dnia 6 marca 2017 roku w sprawie utworzenia zespołu wspomagającego proces przygotowania propozycji pracy albo służby dla pracowników i funkcjonariuszy (...) w S., w ramach restrukturyzacji służb celnych i skarbowych. W paragrafie 1 zarządzenia wskazano, że celem prac zespołu jest zapewnienie bezstronności i obiektywizmu przy przygotowaniu propozycji pracy albo służby dla podległych pracowników i funkcjonariuszy (...) w S., z uwzględnieniem posiadanych przez pracowników i funkcjonariuszy kwalifikacji oraz przebiegu dotychczasowej pracy lub służby, a także miejsca zamieszkania.

Dowód:

- przesłuchanie powódki k. 274-282v

- pismo z 24.02.17 r. k. 346-348

- zarządzenie k. 158-359

- zeznania świadka S. J. k. 374-375

- zeznania świadka K. S. k. 375-376v

- przesłuchanie powódki k. 274-282v, 376v

- zeznania świadka J. G. k. 428-428v

W efekcie tego procesu funkcjonariusze Służby (...), bądź to otrzymywali dalszą propozycję służby, bądź przejścia do korpusu (...), bądź nie otrzymywali żadnej propozycji. Przesłanki, którymi kierowano się w poszczególnych przypadkach, nie były ujawniane.

Dowód:

- przesłuchanie powódki k. 274-282v, 376v

- pismo z 24.02.17 r. k. 346-348

- zeznania świadka K. S. k. 375-376v

Pismem z dnia 22 maja 2017 r. Dyrektor (...) w S. złożył powódce propozycję określającą warunki zatrudnienia w ramach korpusu służby cywilnej w (...) w S.. Zaproponowane warunki miały obowiązywać od dnia 1 czerwca 2017 r. W piśmie wskazano, że odmowa przyjęcia propozycji zatrudnienia spowoduje wygaśnięcie stosunku służby.

Powódka przyjęła zaproponowane jej warunki zatrudnienia w ramach korpusu służby cywilnej w dniu 5 czerwca 2017 r.

Bezsporne

Mimo przyjęcia propozycji zatrudnienia, powódka już 26 maja 2017 r. wezwała Dyrektora (...) w S. do przedstawienia jej propozycji służby. Następnie złożyła odwołanie od otrzymanej propozycji.

Podjęta przez powódkę aktywność nie doprowadziła wówczas do zaproponowania jej przez Dyrektora (...) w S. dalszej służby.

Dowód:

- pismo z 26.05.17 r. k. 12

- pismo z 01.06.17 r. k. 13

- pismo z 05.06.17 r. k. 14-19

- pismo z 09.06.17 r. k. 27-27v

- pismo z 14.06.17 r. k. 28

- pismo z 22.06.17 r. k. 29

- przesłuchanie powódki k. 274-282v, 376v

Dopiero w listopadzie 2019 r. Szef (...) polecił dyrektorom izb administracji krajowej „zdiagnozowanie” skali zainteresowania przywróceniem do służby byłych funkcjonariuszy Służby (...) i Służby (...), których stosunki służby zostały przekształcone w stosunki pracy.

W wyniku podjętych działań nastąpił proces składania byłym funkcjonariuszom propozycji przeniesienia do Służby (...).

W odniesieniu do powódki propozycję taką przedstawiono 3 sierpnia 2020 r., przy czym przekształcenie miało nastąpić z datą wsteczną, mianowicie od 1 sierpnia 2020 r. Tego samego dnia została ona przyjęta przez powódkę. W efekcie tego, z dniem 1 sierpnia 2020 r. powódka została mianowana do stałej służby (...) w (...) w S. na stopień służbowy podkomisarza na stanowisku eksperta.

Dowód:

- pismo z 20.11.19 r. k. 195

- pismo z 03.08.20 r. k. 196-196v

- oświadczenie z 03.08.20 r. k. 197

- akt mianowania k. 198

- przesłuchanie powódki k. 274-282v, 376v

- pismo z 16.12.20 r. k. 283-284

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo w zakresie żądanego odszkodowania okazało się bezzasadne.

Stan faktyczny w sprawie w zasadniczej części był bezsporny i ustalony został w oparciu o dowody z dokumentów, zeznania świadków oraz przesłuchanie powódki.

Przed merytorycznym odniesieniem się do żądań powódki należało odnieść do kwestii procesowej legitymacji biernej w niniejszym procesie. W orzecznictwie sądów pracy nie było w tym zakresie jednolitego poglądu. Sądy uznawały, że legitymacja ta przysługuje jednostce organizacyjnej, w której funkcjonariusz pełni służbę, ale również Skarbowi Państwa reprezentowanemu bądź przez jednostkę, bądź kierownika tej jednostki (por. wyrok Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 24 stycznia 2018 r., sygn. VI P 177/17, wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 19 czerwca 2019 r., sygn. VII P 107/19, wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2015 r., sygn. II PK 82/14, wyrok Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z 23 czerwca 2020 r., sygn. IV Pa 32/20).

Sąd orzekający w niniejszej sprawie stoi na stanowisku, iż w przypadku powództwa wytoczonego przez funkcjonariusza służby celno-skarbowej lub związanego ze stosunkiem służby, po stronie pozwanej powinien występować Skarb Państwa reprezentowany przez jednostkę, w której funkcjonariusz pełni/pełnił służbę. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, które obecnie stanowczo wskazuje na przysługiwanie biernej legitymacji procesowej właśnie jednostce organizacyjnej Skarbu Państwa, a nie jej kierownikowi. Takie właśnie stanowisko wynika wprost z uchwały Sądu Najwyższego z 19 lutego 2020 r., sygn. III PZP 7/19, gdzie Sąd ten wskazał, że obowiązek wydania świadectwa służby byłemu funkcjonariuszowi celnemu obciąża Skarb Państwa reprezentowany przez właściwą (...). Najpełniej jednak Sąd ten odniósł się do omawianej kwestii w wyroku z 9 maja 2019 r., sygn. I PK 245/17. Dokonał on rozróżnienia między podmiotami, które są stronami stosunku służby i podmiotami, które mogą być stronami postępowań sądowych. Strona administracyjnego stosunku służbowego może być równocześnie stroną w procesie przed sądem pracy, gdy przepis szczególny przyzna jej taką kompetencję. Sąd Najwyższy zaznaczył, że „funkcjonariusz służby celnej nie był pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy. Przekazanie przez ustawodawcę niektórych spraw celników do kognicji sądów pracy, nawet w drodze analogii nie może uzasadniać tezy, że organ administracyjny może być stroną przed sądem pracy, gdyż zgodnie z art. 3 k.p. pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, jeżeli zatrudnia pracowników. Atrybut pracodawcy i strony w postępowaniu przed sądem pracy w myśl art. 460 § 1 k.p.c. został przyznany jednostce organizacyjnej zatrudniającej pracownika, a nie - kierownikowi takiej jednostki. Przejęcie spraw, o których mowa w art. 184 ust. 2 pwKAS, przez organy KAS nie oznacza, że organy te nabyły status strony w postępowaniu przed sądami pracy.” Wprawdzie wedle treści art. 206 ust. 4 pwKAS, stanowiącego, że w postępowaniach sądowych w sprawach innych niż określone w ust. 3 (sprawy związane z wydawaniem interpretacji indywidualnych), w których stroną jest lub mógłby być na podstawie przepisów dotychczasowych dyrektor izby skarbowej lub dyrektor izby celnej, prawa i obowiązki strony przejmuje właściwy dyrektor izby administracji skarbowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Nie mniej jednak dyrektor izby celnej w dotychczasowych postępowaniach przed sądami pracy nie był i nie mógł być pozwanym. Prawie wszystkie sprawy sądowe, o których mowa w analizowanym art. 206 ust. 4 pwKAS dotyczą decyzji administracyjnych i postępowania sądowo-administracyjnego. W tego typu postępowaniach organ administracji publicznej ma zdolność sądową (art. 25 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi t.j Dz. U. z 2018 r. poz. 1302). Jedynym wyjątkiem legitymacji czynnej samego organu administracji publicznej (dyrektora jednostki podatkowo-celnej) przed sądem powszechnym jest art. 189 ^{( 1)} k.p.c., zgodnie z którym organ podatkowy może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest niezbędne dla oceny skutków podatkowych. Dalej Sąd Najwyższy wskazał, że „w sprawach dotyczących niektórych roszczeń funkcjonariuszy służb mundurowych, w tym celników, przekazanych ustawowo do rozpoznania przez sądy pracy oraz Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, konsekwentnie przyjmowano, że dyrektor izby celnej nie ma zdolności sądowej i procesowej przed sądem powszechnym, chociaż w sprawach służbowych funkcjonariuszy celnych jest organem administracji publicznej wydającym decyzje administracyjne i może w związku z tym być stroną postępowania administracyjnego, a w razie wniesienia skargi do sądu administracyjnego nawet stroną postępowania sądowo-administracyjnego. Stosunek służbowy funkcjonariusza służby celnej jest stosunkiem administracyjnoprawnym. Funkcjonariusz służby celnej nie jest pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy i nie ma do niego zastosowania zasada subsydiarnego stosowania przepisów Kodeksu pracy zawarta w art. 5 k.p.”, co też stwierdził tenże Sąd w wyroku z dnia 22 listopada 2012 r., sygn. I PK 163/12. „Ponieważ stosunek służbowy funkcjonariusza celnego jest stosunkiem administracyjnoprawnym, a nie stosunkiem pracy, do pewnej kategorii decyzji podejmowanych w stosunku do funkcjonariuszy celnych przez ich zwierzchników służbowych zastosowanie znajdują przepisy prawa administracyjnego - decyzje te są decyzjami administracyjnymi i podlegają zaskarżeniu według reguł właściwych dla decyzji administracyjnych. Dotyczy to w szczególności decyzji o przeniesieniu, powierzeniu pełnienia obowiązków służbowych na innym stanowisku, przeniesieniu na niższe stanowisko bądź zawieszeniu w pełnieniu obowiązków służbowych oraz decyzji o zwolnieniu ze służby. Jednak spory o roszczenia ze stosunku służbowego funkcjonariuszy celnych w sprawach niewymienionych w art. 188 ust. 1 ustawy o Służbie Celnej rozpatruje sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 189 tej ustawy). Co do roszczeń powodów przysługiwała droga sądowa przed sądem powszechnym (sądem właściwym w sprawach z zakresu prawa pracy), a roszczenia te podlegały rozpoznaniu w postępowaniu cywilnym, nie zaś na drodze postępowania administracyjnego, ponieważ żadne z nich nie mieści się w kategorii spraw wymienionych w art. 188 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej, co oznacza, że zastosowanie znajduje do nich art. 189 tej ustawy. Funkcjonariusz celny pełni służbę w jednostce organizacyjnej Służby Celnej, która nie ma osobowości prawnej, ponieważ stanowi (z punktu widzenia prawa cywilnego materialnego) statio fisci Skarbu Państwa. To jednak ta jednostka organizacyjna, a nie jej kierownik (organ), ma zdolność sądową przed sądem pracy.” Brak atrybutu zdolności sądowej i procesowej dyrektorów izb celnych wynika również z orzeczeń Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2013 r., sygn. II PK 168/12, z 8 czerwca 2010 r., sygn. II PZP 5/10, z 5 czerwca 2008 r., sygn. II PZP 9/08, z 12 stycznia 2010 r., sygn. I PK 134/09, z 16 grudnia 2009 r., sygn. II PK 152/09, z 7 lutego 2006 r., sygn. I PK 156/05. Dotyczy to również funkcjonariuszy innych służb mundurowych. Dla przykładu, w uchwale z 22 września 2016 r., sygn. III PZP 7/16, Sąd Najwyższy przyjął, iż że stroną pozwaną w sprawie z odwołania funkcjonariusza Służby Więziennej od orzeczenia oraz postanowienia kończącego postępowanie dyscyplinarne jest Skarb Państwa - jednostka organizacyjna, której kierownik wydał to orzeczenie lub postanowienie.

Stosownie do art. 36 ust. 1 ustawy o KAS jednostkami organizacyjnymi KAS są: komórki organizacyjne urzędu obsługującego ministra, Krajowa Informacja Skarbowa, izby administracji skarbowej, urzędy skarbowe, urzędy celno-skarbowe wraz z podległymi oddziałami celnymi oraz szkoła. „Skarb Państwa występuje w procesie jako strona w tych sprawach, które wiążą się z działalnością państwowych jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej. Jednostka taka personifikuje w procesie Skarb Państwa i reprezentuje go. W każdej sprawie zachodzi potrzeba ustalenia właściwej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2018 r., V CSK 328/17). Gdy stroną w procesie jest Skarb Państwa, prawidłowe oznaczenie strony pozwanej powinno zawierać określenie „Skarb Państwa” i wskazywać właściwą państwową jednostkę organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. Obowiązek właściwego oznaczenia strony pozwanej spoczywa na powodzie, jednakże w praktyce za ukształtowany uważany jest pogląd, że sąd orzekający powinien czuwać nad tym, by Skarb Państwa był reprezentowany w procesie przez właściwą jednostkę. Sąd powinien w ramach podstawy faktycznej powództwa wyjaśnić i ustalić powiązanie między strukturą organizacyjną i zakresem działania danej jednostki a dochodzonym roszczeniem. Skarb Państwa, posiadając osobowość prawną (art. 33 k.c. i 64 § 1 k.p.c.), ma zdolność sądową, czyli zdolność do samodzielnego występowania w procesie. Jednakże czynności za niego dokonuje organ właściwej jednostki organizacyjnej. Ustalić w związku z tym trzeba umocowanie organu właściwej jednostki do reprezentowania Skarbu Państwa” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2001 r., III CKN 295/00).

Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela przedstawione powyżej argumenty Sądu Najwyższego. W efekcie tego należało uznać, iż stroną legitymowaną biernie w niniejszym postępowaniu winien być Skarb Państwa reprezentowany przez (...) w S.. Dyrektor tej izby, w myśl art. 67 k.p.c., jest uprawniony wyłącznie do podejmowania czynności procesowych w jej imieniu, jako osoba kierująca izbą.

W kwestii ustaleń faktycznych należy podkreślić, że strony zgadzały się co do tego, że powódka była funkcjonariuszem publicznym i do 31 maja 2017 r. pełniła służbę w (...) w S.. Poza sporem było także, iż od 1 czerwca 2017r. jej stanowisko zostało „ucywilnione”, to znaczy stosunek służby wygasł, a w jego miejsce nawiązany został stosunek pracy. Spór w niniejszej sprawie dotyczył tylko prawa, a mianowicie tego, czy Kodeks pracy w zakresie, w jakim przyznanie pracownikowi roszczenia związane z niezgodnym z prawem rozwiązaniem umowy o pracę ma zastosowanie także do funkcjonariuszy publicznych pełniących służbę. Ubocznie strony spierały się co do tego, czy powództwo wniesiono w terminie wynikającym z art. 264 k.p.

Podstawą prawną powództwa o zapłatę według powódki miał być art. 56 § 1 k.p. stosowany odpowiednio do stosunku służby, a z kolei podstawą prawną powództwa o ustalenie był przepis art. 189 k.p.c. Zgodnie z art. 56 § 1 k.p. pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. O przywróceniu do pracy lub odszkodowaniu orzeka sąd pracy. Tryb rozwiązywania przez pracodawcę umów o pracę bez wypowiedzenia regulują z kolei przepisy art. 52-53 k.p. Przepisy te nie znajdują zastosowania w przypadku innych stosunków pracy wynikających z powołania, mianowania, wyboru (art. 69 k.p., art. 72 § 2 k.p., art. 76 k.p. w związku z przepisami szczególnymi ustaw regulujących powstanie stosunku pracy na podstawie mianowania).

Sąd nie zgodził się ze stanowiskiem, wedle którego przepisy te znajdują zastosowanie w przypadku funkcjonariuszy publicznych pozostających w stosunku służby.

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (dalej PWKAS) ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej weszła w życie z dniem 1 marca 2017 r. Zgodnie z art. 165 ust. 1 PWKAS pracownicy zatrudnieni w izbach skarbowych stają się, z zastrzeżeniem art. 170, pracownikami zatrudnionymi w izbach administracji skarbowej i zachowują ciągłość pracy. W sprawach wynikających ze stosunku pracy stosuje się przepisy dotychczasowe. Natomiast w myśl art. 170 ust. 1 i 2 PWKAS funkcjonariuszowi, który otrzymał propozycję pełnienia służby w Służbie Celno-Skarbowej, przysługuje stopień służbowy równorzędny do dotychczasowego. Funkcjonariusz, o którym mowa w ust. 1, zachowuje ciągłość służby. Z regulacji tych wynika, że ustawodawca nie przewidział automatycznego przedłużenia stosunku służby funkcjonariuszy celno-skarbowych po reformie administracji celno-skarbowej. Stosunek ten pozostawał trwale w mocy po wejściu w życie PWKAS i ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej tylko w razie otrzymania przez funkcjonariusza propozycji pełnienia służby w Służbie Celno-Skarbowej. W razie jej nieotrzymania stosunek służby wygasał w terminie 3 miesięcy licząc od miesiąca następującego po miesiącu, w którym pracownik albo funkcjonariusz złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby, jednak nie później niż dnia 31 sierpnia 2017 r. albo z dniem 31 sierpnia 2017 r., jeżeli osoby te w terminie do dnia 31 maja 2017 r., nie otrzymają pisemnej propozycji określającej nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby – co wynikało z art. 170 ust. 1 PWKAS. Propozycję pełnienia służby złożyć miał w przypadku funkcjonariuszy celnych dyrektor izby administracji skarbowej, stosownie do art. 165 ust. 7 PWKAS.

Dyrektor izby miał swobodę wyboru funkcjonariuszy, którym ta propozycja zostanie złożona, jednak ustawodawca zastrzegł, że powinien kierować się kryteriami posiadanych kwalifikacji i przebiegiem dotychczasowej pracy lub służby, a także dotychczasowym miejscem zamieszkania funkcjonariusza. Dyrektor (...) w S. złożył powódce taką pisemną propozycję, która zmierzała do ucywilnienia jej dotychczasowego stosunku służby. W tej propozycji znalazło się wyjaśnienie, że w ciągu 14 dni powódka winna złożyć oświadczenie o przyjęciu propozycji lub odmowie przyjęcia bądź braku złożenia jakiegokolwiek oświadczenia. Pouczono ją, że odmowa złożenia oświadczenia o przyjęciu propozycji spowoduje wygaśnięcie w terminie 3 miesięcy, ale nie później niż 31 sierpnia 2017 r. stosunku służby, co będzie oznaczało zwolnienie ze służby – co wynikało z art. 170 ust. 1 PWKAS. W każdym jednak razie, w dniu otrzymania od Dyrektora (...) w S. pisma z dnia 22 maja 2017 r., które powódka traktuje na równi z rozwiązaniem stosunku pracy, była funkcjonariuszem Służby (...)pozostającym w stosunku służby. Do powódki znajdowałyby zatem zastosowanie przepisy ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej regulujące zasady zwalniania ze służby (art. 179 i następne ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej), gdyby nie przepis przejściowy zamieszczony w PWKAS w postaci art. 170.

W żadnej z cytowanych ustaw nie znajduje się przepis odsyłający do przepisów Kodeksu pracy, w tym dotyczących rozwiązywania umów o pracę. Co więcej, wyczerpująca i autonomiczna regulacja ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej i PWKAS w zakresie zwalniania ze służby i wygaśnięcia stosunku służby nie pozwalają na stosowanie w stosunku do funkcjonariuszy celnych przepisów Kodeksu pracy o rozwiązywaniu umów o pracę w drodze analogii. Stosunki te różnią się zasadniczo. Inny jest zakres podporządkowania oraz treść praw i obowiązków pracownika i funkcjonariusza publicznego, jak też zakres ochrony prawnej. Inna jest także trwałość tego stosunku i powody jego ustania. Pomimo tego, iż powódka przed 31 sierpnia 2017 r., jak i po tej dacie wykonywała te same obowiązki, inna była podstawa ich wykonywania. Z tego powodu nie ma możliwości stosowania do powódki Kodeksu pracy w zakresie objętym powództwem. Powództwo o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku służby podlegało więc oddaleniu jako pozbawione podstaw materialnoprawnych.

Mimo powyższego, nie można uznać, że w związku z przyjęciem w PWKAS regulacji o wygaśnięciu stosunku służbowego, powódka nie ma żadnych uprawnień z tym związanych. Jest uprawniona co najmniej do żądania wydania decyzji dotyczącej jej stosunku służbowego. W szczególnej sytuacji funkcjonariuszy celnych, którym nie przedstawiono propozycji służby, albo którzy propozycję tę odrzucili, wygaśnięcie stosunku służbowego w orzecznictwie sądów administracyjnych kwalifikuje się jako zwolnienie ze służby, które wymaga wydania decyzji (art. 170 ust. 3 PWKAS w zw. z art. 276 ust. 2 ustawy o KAS - uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 lipca 2019 r., I OPS 1/19). Decyzję taką powinien wydać Dyrektor (...) w S.. Decyzja powinna mieć na uwadze kryteria wskazane w art. 165 ust. 7 PWKAS, co pozwoli powódce na dalszą kontrolą jej uprawnień, z zachowaniem możliwej kontroli odwoławczej (art. 276 i art. 277 ustawy o Krajowej Administracji Sądowej).

Wobec tego, że w sprawie brak jest informacji jakoby kwestia wygaśnięcia stosunku służbowego powódki była rozpatrzona przez wojewódzki sąd administracyjny (przy interpretacji, że pismo Dyrektora (...) z dnia 22 maja 2017 r. stanowiło decyzję administracyjną) sąd w punkcie II wyroku zobowiązał Dyrektora (...) w S. do wydania decyzji dotyczącej stosunku służby powódki. Należy wskazać, że świetle przepisów art. 2, art. 45 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej i art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Obywatela sprawa powinna być rozpatrzona jeszcze raz, na jasnych zasadach, w odpowiednim trybie, którym jest tryb postępowania administracyjnego. Sąd podzielił w tym zakresie pogląd Sądu Najwyższego zaprezentowany w wyroku z dnia 22 stycznia 2020 r. w sprawie I PK 209/18, zgodnie z którym funkcjonariusz służby celnej, którego stosunek służbowy wygasł wskutek niezaproponowania mu dalszej służby, nie może żądać przywrócenia do pracy, lecz wydania decyzji dotyczącej jego stosunku służbowego, od której służy skarga do sądu administracyjnego. W tezie drugiej wyroku orzeczono, że przepis art. 199 ^{( 1)} k.p.c., a contrario może być też podstawą do przekazania sprawy do postępowania administracyjnego, gdy powód niezasadnie wszczął sprawę o roszczenie, które mu nie przysługiwało. Nie można zakończyć sprawy bez skierowania na właściwą drogę pozostałej akcji sądowej powoda, której wynik zależeć może od decyzji organu (Dyrektora (...)), która w jego sprawie powinna być wydana. Chodzi bowiem o ochronę proceduralną, czyli szerszą niż samo badanie przed sądem powszechnym zasadności żądanej ochrony materialnej (art. 2, art. 45 ust. 1 Konstytucji, art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności).

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy trafnie spostrzegł, że należy odróżnić dopuszczalność drogi sądowej przed sądem powszechnym (która przecież występuje dla roszczenia o odszkodowanie albo ustalenie) od zasadności zgłoszonego roszczenia o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie. Natomiast oddalenie takiego roszczenia wiąże się z tym, że powódka nie pozostawała w stosunku pracy – była funkcjonariuszem służby celnej, a nie pracownikiem. Roszczenie o przywrócenie do pracy (następnie zmienione na odszkodowanie) nie miało zatem oparcia w prawie materialnym. Sąd nie mógł zastosować przepisów o przywróceniu do pracy lub odszkodowaniu, gdyż powódka nie pozostawała w pracowniczym zatrudnieniu. Argumentacja powódki i badanie prawidłowości zwolnienia, tracą na znaczeniu, gdyż odnoszą się do wygaśnięcia pracowniczego zatrudnienia. Inny status mają funkcjonariusze pozostający w stosunku służbowym, bo nie jest to stosunek prawa prywatnego. Powódka jako funkcjonariusz pozostawała w stosunku służbowym i tylko przepisy właściwe dla tego stosunku mogą być podstawą oceny jej powództwa. Funkcjonariusz służby celnej nie jest pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy i nie ma do niego zastosowania zasada subsydiarnego stosowania przepisów Kodeksu pracy zawarta w art. 5 k.p. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2012 r., I PK 163/12).

Jak finalnie wskazał Sąd Najwyższy nie można uznać, że w związku z przyjęciem w ustawie PWKAS regulacji o wygaśnięciu stosunku służbowego, powód nie ma żadnych uprawnień z tym związanych. Jest uprawniony co najmniej do żądania wydania decyzji dotyczącej jego stosunku służbowego. W szczególnej sytuacji funkcjonariuszy celnych, którym nie przedstawiono propozycji służby, wygaśnięcie stosunku służbowego w orzecznictwie Sądów Administracyjnych kwalifikuje się jako zwolnienie ze służby, które wymaga wydania decyzji (art. 170 ust. 3 PWKASU w związku z art. 276 § 2 KASU - uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 lipca 2019 r., I OPS 1/19 i wyrok tego Sądu z 3 września 2019 r., I OSK 3744/18, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 17 stycznia 2019 r., IV SAB/Po 179/18). Decyzję taką powinien wydać Dyrektor (...) w S.. Decyzja powinna mieć na uwadze kryteria wskazane w art. 165 ust. 7 PWKASU, co pozwoli powódce na dalszą kontrolę jej uprawnień, z zachowaniem możliwej kontroli odwoławczej (art. 276 i 277 KASU).

Taki punkt widzenia został potwierdzony także wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z 12 listopada 2020 r., wydanym w sprawie VI Pa 37/20.

Ostatecznie zatem Sąd w pkt I wyroku umorzył postępowanie w zakresie żądania przywrócenia do służby oraz żądania ustalenia, że stosunek służby nadal trwa. Podstawą tego rozstrzygnięcia był przepis art. 355 k.p.c. Powódka za zgodą pozwanych cofnęła pozew w tym zakresie, a Sąd nie dopatrzył się w okoliczności uzasadniających uznanie cofnięcia za niedopuszczalne.

W pozostałym zakresie (o odszkodowanie) powództwo podlegało oddaleniu jako bezzasadne, o czym orzeczono w pkt II wyroku.

W pkt III należało zobowiązać Dyrektora (...) w S. do wydania decyzji dotyczącej stosunku służbowego powódki, co wynika z wcześniejszej części uzasadnienia.

W punkcie IV wyroku Sąd rozstrzygnął o kosztach procesu na podstawie art. 102 k.p.c. Przepis ten stanowi, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Szczególnie uzasadnionym wypadkiem jest sytuacja, w której strona przegrywająca sprawę ma subiektywne, choć błędne przekonanie o słuszności swoich racji i o przysługiwaniu jej określonego roszczenia, jednak ów błąd nie należy do kategorii oczywistych. Z taką sytuacją mamy do czynienia w sprawie. Jak już wskazano, orzecznictwo zarówno sądów powszechnych, jak i sądów administracyjnych w sprawach analogicznych do niniejszej nie jest jednolite. Z uwagi na uwzględnianie powództw w podobnych sprawach powódka mogła – zwłaszcza na chwilę jego złożenia, przed zapadnięciem wyroku Sądu Najwyższego w sprawie I PK 209/18 – w sposób usprawiedliwiony sądzić, że dochodzone roszczenie jej przysługuje. Skoro jednak ostatecznie okazało się, że tak nie jest, w ocenie sądu niesprawiedliwe byłoby zasądzanie od powódki kosztów procesu na rzecz pozwanego, tym bardziej, że aktualnym pozostaje obowiązek wydania przez pozwanego decyzji w przedmiocie ustania stosunku służbowego powódki, która będzie podlegać dalszej kontroli.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)