Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 października 2022 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 4 października 2022 r. w Kaliszu

odwołania A. C.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 16 lutego 2022 r. Nr (...)

w sprawie A. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie kapitału początkowego

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 16 lutego 2022 r. ,znak (...), w ten sposób, że ustala iż odwołujący A. C. ma prawo do ustalenia kapitału początkowego przy uwzględnieniu okresów składkowych od dnia 18 listopada 1976 roku do dnia 10 maja 1977 roku i od dnia 19 września 1977 roku do dnia 19 grudnia 1977 roku oraz przy uwzględnieniu, iż jego wynagrodzenie, stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, wynosiło co najmniej:

a)  od dnia 18 listopada 1976 roku do dnia 31 grudnia 1976 roku 2 580 zł;

b)  od dnia 1 stycznia 1977 roku do dnia 10 maja 1977 roku 7 780,65 zł;

c)  od dnia 19 września 1977 roku do dnia 19 grudnia 1977 roku 5 121,94 zł;

d)  od dnia 1 stycznia 1979 roku do dnia 30 listopada 1979 roku 21 999,30 zł;

2.  W pozostały zakresie odwołanie oddala.

3.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., na rzecz A. C. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia Stanisław Pilarczyk

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 lutego 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., ustalił A. C. wysokość kapitału początkowego. Przy ustalaniu organ rentowy przyjął, iż na dzień 1 stycznia 1999 roku A. C. udowodnił 211 miesięcy okresów składkowych i 10 miesięcy nieskładkowych. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału i wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjęto podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia, to jest lata 1977-1980, 1982-1992, 1994-1998 i wskaźnik ten wyniósł 44,94%. Za lata 1977-1980 organ rentowy przyjął minimalne wynagrodzenie. Do ustalenia kapitału początkowego organ rentowy nie uwzględnił A. C.:

a)  okresu zatrudnienia w (...) Spółdzielni Pracy w O. od 18 listopada 1976 roku do 10 maja 1977 roku, ponieważ świadectwo pracy od tego pracodawcy nie zawierało imiennej pieczątki upoważnionego pracownika;

b)  okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w O., ponieważ świadectwo pracy od tego pracodawcy zostało wystawione po wykreśleniu tego przedsiębiorstwa z rejestru.

A. C., w odwołaniu od powyższej decyzji organu rentowego z dnia 16 lutego 2022 roku, wniósł o to, aby przy ustaleniu wysokości jego kapitału początkowego zaliczyć okres jego zatrudnienia w (...) Spółdzielni Pracy w O. ze średnim wynagrodzeniem 2 603 zł, okres jego zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w O., a ponadto przy ustalaniu jego wynagrodzenia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w P. za 1979 rok przyjąć wynagrodzenie za miesiąc grudzień 1979 rok w wysokości 2 840 zł, to jest również za okres od stycznia do listopada tego roku.

Organ rentowy, w odpowiedzi na odwołanie, wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia faktyczne

Odwołujący A. C. w dniu 18 listopada 1976 roku został zatrudniony na okres próbny w (...) Spółdzielni Pracy w O. na podstawie umowy o pracę na okres 2 tygodni na stanowisku operatora urządzeń powlekających, w pełnym wymiarze czasu pracy, ze stawką wynagrodzenia w wysokości 9 zł za godzinę pracy plus premia 15%.

(dowód – pismo (...) Spółdzielni Pracy z 18 listopada 1976 roku – akta osobowe odwołującego)

W dniu 2 grudnia 1976 roku A. C. został zatrudniony w tej samej spółdzielni na podstawie umowy o pracę na okres wstępny na dotychczasowym stanowisku, w pełnym wymiarze czasu pracy, za wynagrodzeniem w wysokości 9 zł za godzinę pracy plus 15% premii.

(dowód – umowa o pracę z 2 grudnia 1976 roku – akta osobowe odwołującego z (...) Spółdzielni Pracy)

W dniu 10 maja 1977 roku odwołujący zakończył pracę w (...) Spółdzielni Pracy w O. (...) wystawiła odwołującemu świadectwo pracy z którego wynika, iż był on zatrudniony od 18 listopada 1976 roku do 10 maja 1977 roku w pełnym wymiarze czasu pracy jako operator urządzeń powlekających, za wynagrodzeniem w wysokości 9 zł za godzinę pracy plus premia 15%, a średnia płaca wynosiła 2 603 zł.

(dowód – świadectwo pracy odwołującego – akta ZUS)

W dniu 19 września 1977 roku A. C. zawarł z Przedsiębiorstwem (...) w O.. Umowę o pracę na okres próbny 2 tygodni, w pełnym wymiarze czasu pracy, a jego wynagrodzenie wynosiło 8,50 zł za godzinę pracy. W dniu 3 października 1977 roku odwołujący zawarł z tym przedsiębiorstwem umowę o pracę na okres wstępny, w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku robotnika, za wynagrodzeniem w wysokości 8,50 zł za godzinę pracy.

W dniu 20 grudnia 1977 roku A. C. zakończył pracę w Przedsiębiorstwie (...) w O. i powyższy pracodawca wystawił mu świadectwa pracy, gdzie zaznaczono, iż w okresie zatrudnienia otrzymywał on wynagrodzenie w wysokości 8,50 zł za godzinę pracy.

(dowód – umowy o pracę pomiędzy odwołującym a Przedsiębiorstwem (...) w O., świadectwo pracy – akta osobowe odwołującego)

A. C. w dniu 21 grudnia 1977 roku zawarł umowę o pracę z (...) Przedsiębiorstwem (...) w P. na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy, jako pomiarowy geodezyjny. Jego wynagrodzenie ustalono w wysokości 9 zł za godzinę pracy.

(dowód – umowa o pracę – akta osobowe odwołującego)

Od dnia 1 maja 1979 roku do dnia 1 stycznia 1980 roku wynagrodzenie odwołującego w tym przedsiębiorstwie wynosiło 10,60 zł za godzinę pracy.

(dowód – dekrety płacowe – akta osobowe odwołującego)

A. C. w Przedsiębiorstwie (...) był zatrudniony od dnia 21 grudnia 1977 roku do dnia 30 kwietnia 1980 roku. Ze świadectwa pracy wynika, iż ostatnio jego wynagrodzenie wynosiło 11,50 zł za godzinę pracy, a średnia akordu zryczałtowanego wynosiła 2 882 zł.

(dowód – świadectwo pracy – akta osobowe odwołującego)

Powyższe Przedsiębiorstwo (...) wystawiło odwołującemu zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu za okres od 1977 roku do 1980 roku, przy czym ze względu na brak dokumentów płacowych nie można było ustalić wynagrodzenia za okres od dnia 1 stycznia 1979 roku do 30 listopada 1979 roku, jedynie ustalono wynagrodzenie za miesiąc grudzień 1979 roku w wysokości 2 840 zł.

(dowód – zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu – akta ZUS)

Od dnia 8 stycznia 1979 roku do dnia 10 stycznia 1979 roku, od dnia 2 maja 1979 roku do dnia 4 maja 1979 roku i od dnia 18 czerwca 1979 roku do dnia 19 czerwca 1979 roku odwołujący był niezdolny do pracy z powodu choroby.

(dowód – wypis z legitymacji odwołującego – k. 7 akt ZUS)

A. C. w okresie zatrudnienia w (...) Spółdzielni Pracy w O. od dnia 18 listopada 1976 roku do dnia 10 maja 1977 roku, przy zatrudnieniu w pełnym wymiarze czasu pracy i przyjęciu, iż średni miesięczny wymiar czasu pracownika wynosił 200 godzin miesięcznie i jego wynagrodzenie wynosiło co najmniej 9 zł za godzinę pracy, za okres od dnia 18 listopada 1976 roku do dnia 31 grudnia 1976 roku osiągnął wynagrodzenie w wysokości wyniosło 2 580 zł, a za okres od dnia 1 stycznia 1977 roku do dnia 10 maja 1977 roku – 7 780,65 zł.

(dowód – hipotetyczne wyliczenie wynagrodzenia – k. 71 akt sądowych)

Odwołujący w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w O., od dnia 19 września 1977 roku do dnia 19 grudnia 1977 roku, przy przyjęciu jego stawki godzinowej w wysokości 8,50 zł za godzinę pracy i przyjęciu, iż średni wymiar czasu pracy wynosił 200 godzin miesięcznie, to za okres ten osiągnął wynagrodzenie w wysokości co najmniej 5 121,94 zł.

(dowód – hipotetyczne wyliczenie wynagrodzenia – k. 171 akt sądowych)

A. C. w okresie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...), w pełnym wymiarze czasu pracy, w okresie od dnia 1 stycznia 1979 roku do 30 kwietnia 1979 roku, przy jego stawce godzinowej wynoszącej 9 zł za godzinę pracy i przyjęciu, iż wymiar czasu pracy pracownika w pełnym wymiarze czasu pracy wynosił 200 godzin miesięcznie, to w okresie od 1 stycznia 1979 roku do 7 stycznia 1979 roku osiągnął wynagrodzenie w wysokości 406,54 zł, za okres od 8 stycznia do 10 stycznia 1979 roku kwotę 180 zł tytułem zasiłku chorobowego, za okres od 11 stycznia 1979 roku do 31 stycznia 1979 roku – wynagrodzenie w wysokości 1 219,35 zł, za miesiące luty, marzec i kwiecień 1979 roku – wynagrodzenie po 1 800 zł miesięcznie. Natomiast za dzień 1 maja 1979 roku wynagrodzenie odwołującego wyniosło 68,39 zł, za okres od 2 maja do 4 maja 1979 roku jego zasiłek chorobowy wyniósł 180 zł, wynagrodzenie za okres od 5 maja do 31 maja 1979 roku wynosiło – 1 846,45 zł. Takie wynagrodzenie ustalono przy przyjęciu, iż od 1 maja 1979 roku do 30 listopada wynagrodzenie A. C. wynosiło 10,60 zł za godzinę pracy, przy przyjęciu, iż średni wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy wynosiło 200 godzin miesięcznie. Wynagrodzenie odwołującego za okres od 1 czerwca 1979 roku do 17 czerwca 1979 roku przy stawce godzinowej wynoszącej 10,60 zł za godzinę pracy i normie 200 godzin miesięcznie wynosiło 1 201,33 zł, zasiłek chorobowy za okres od 18 czerwca 1979 roku do 19 czerwca 1979 roku wyniósł 120 zł, a wynagrodzenie za okres od 20 czerwca do 30 czerwca 1979 roku wyniosło 777,33 zł. Za okres od 1 lipca 1979 roku do 30 listopada 1979 roku wynagrodzenie A. C., przy przyjęciu wynagrodzenia w wysokości 10,60 zł za godzinę pracy i 200 godzinnym wymiarze czasu pracy miesięcznie, wyniosło 10 600 zł.

Łącznie za okres od 1 stycznia 1979 roku do 30 listopada 1979 roku wynagrodzenia A. C. plus zasiłki chorobowe dają kwotę 21 999,30 zł.

Wyliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego A. C., z uwzględnieniem stawek godzinowych w 1977 roku i 1979 roku i kwot z zaświadczenia o zatrudnieniu, wynagrodzeń z (...) Przedsiębiorstwa (...) za lata 1977-1988 i obliczeniu wskaźnika na podstawie jego wynagrodzeń z 20 lat z okresu 1977-1980, 1982-1992, 1994-1998, wynosi 45,67%.

(dowód – hipotetyczne wyliczenie organu rentowego – k. 68-71 akt sądowych)

Fachowy pełnomocnik odwołującego nie wniósł zastrzeżeń do tak wyliczonego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego, przy czym wniósł, aby za okres od stycznia do listopada 1979 roku wynagrodzenie odwołującego ustalić na podstawie wynagrodzenia z miesiąca grudnia 1979 roku, w wysokości 2 840 zł.

Sąd Okręgowy zważył co następuje

W świetle zebranego materiału dowodowego odwołanie A. C. zasługuje na uwzględnienie w części.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 roku poz. 291 z późn. zm.) podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenia społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.

W myśl art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Zgodnie z ust. 3 wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie cytowanej ustawy.

Stosownie do treści art. 174 ust. 1 cytowanej ustawy, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53 z uwzględnieniem ust. 2-12.

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się, przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy, okresy:

1.  składkowe, o których mowa w art. 6;

2.  nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3.  nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 roku (ust. 3).

Jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstawy wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu (3b).

W myśl art. 26 ustawy emerytalnej emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia, ustalonej w sposób określony w art. 25, przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183 cytowanej ustawy. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach.

Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” corocznie w terminie do dnia 31 marca tablice trwania życia, z uwzględnieniem ust. 3 dla wieku ubezpieczonych określonego w myśl ust. 2. Tablice, o których mowa w ust. 4, są podstaw a przyznawania emerytur na wioski zgłoszone do dnia 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego.

Natomiast zgodnie z art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej powołanej ustawy, prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownego ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Zgodnie natomiast z treścią art. 15 ust. 2a cytowanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2003 roku, III UZP 2/03, OSNAPiUS z 2003 roku nr 14 poz. 338).

Z treści § 22 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 roku poz. 237 nr 1412) wynika, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, lub inny dokument, w tym szczególności:

1.  legitymacja ubezpieczeniowa;

2.  legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do płatnika w czasie trwania zatrudnienia.

Nie budzi zatem wątpliwości, że obecnie zakres kompetencji organu rentowego w zakresie środków dowodowych został poszerzony o „inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia”.

Dodatkowo judykatura stoi na stanowisku, że w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia co do środków dowodowych, stwierdzających wysokość zarobków lub dochodów stanowiących podstawę wymiaru emerytury lub renty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1997 roku, II UKN 186/97, OSNP 1998/11/342; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2006 roku, I UK 115/06).

Pamiętać jednak należy, że zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych do uprawnień oraz wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych wymaga dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1998 roku, II UKN 440/97; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2007 roku, I UK 36/07; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 października 2013 roku, III AUa 269/13).

Wysokości wynagrodzenia lub danego składnika nie można ustalać w sposób przybliżony, ale pewny, na podstawie konkretnego dokumentu bądź jego kopii, który zachował się w dokumentacji osobowej ubezpieczonego. Chodzi tutaj o umowy o pracę czy angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia. W takim wypadku uwzględnić można składniki wynagrodzenia, które są pewne, wypłacane były w danym okresie, stałe i w określonej wysokości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 18 stycznia 2012 roku, III AUa 1555/11, Lex nr 1113058).

Z całą mocą podkreślenia wymaga, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormowań pozwalających na ustalanie wynagrodzeń w sposób przybliżony lub prawdopodobny. Ustalenie rzeczywistych zarobków jest decydujące o rozmiarze opłacanej składki na ubezpieczenia społeczne. Właściwie tylko dokumentacja własna stanowi w postępowaniu sądowym precyzyjny dowód na wysokość świadczeniobiorcy. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że co do zasady nie ma możliwości wyliczenia wynagrodzenia, a co za tym idzie wysokości składek na ubezpieczenie społeczne oraz wskaźnika podstawy wymiaru emerytury lub renty w oparciu o hipotetyczne wyliczenia, uśrednione czy też wynikające z porównania wynagrodzenia innych pracowników (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2007 roku, I UK 36/07, Legalis nr 181419). Sąd Apelacyjny w Łodzi również niejednokrotnie wypowiadał się w tej kwestii stwierdzając, że wysokości wynagrodzenia, stanowiącego podstawę wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych, nie powinno się udowadniać wyłącznie zeznaniami świadków, jeśli świadkowie nie są w stanie konkretnie i precyzyjnie podać wysokości osiąganego przez wnioskodawcę wynagrodzenia. Wprawdzie w toku postępowania sądowego strona może dowodzić wysokości wynagrodzeń na potrzeby ustalenia wysokości podstawy wymiaru świadczenia wszelkimi środkami dowodowymi, zatem dowodem na tę okoliczność mogą być zarówno dokumenty dotyczące wynagradzania osób zatrudnionych w tym samym okresie, w tym samym zakładzie pracy i przy pracy tego samego rodzaju co ubezpieczony, jak też zeznania tych osób, nie oznacza to jednak, że wykazanie konkretnych zarobków w celu obliczenia wysokości świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być dokonywane w sposób przybliżony, jedynie na zasadzie uprawdopodobnienia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 16 lipca 2013 roku, III AUa 1714/12, Legalis nr 739136; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 września 2014 roku, III AUa 2618/13, Legalis nr 1163500).

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 października 2016 roku (III AUa 2185/15) podkreślono, iż „Rzeczą sądu w sprawach o wysokość emerytury jest dokładne ustalenie wysokości wynagrodzenia otrzymywanego przez ubezpieczonego w danym okresie. Zarobki za poszczególne miesiące i wybrane lata kalendarzowe wykazane muszą być w sposób nie budzący wątpliwości w ściśle określonej kwotowo wysokości i co do odprowadzonych od nich składek na ubezpieczenie społeczne. Nie można natomiast przyjmować wysokości wynagrodzenia opartego wyłącznie na przypuszczeniach, czy też twierdzeniach ubezpieczonego, jak też dowodach niejasnych. Przepisy prawa ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormować pozwalających na ustalanie wynagrodzeń w sposób przybliżony lub prawdopodobny.”.

Natomiast w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 listopada 2013 roku (III AUa 260/13, Lex nr 1416043) podkreślono, iż „W przypadku braku dokumentacji płacowej istnieje możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w oparciu o dokumentację zastępczą znajdującą się w aktach osobowych, takich jak umowy o pracę, angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia, wówczas można uwzględniać tylko takie składniki, które są pewne, wypłacane były w danym okresie stale i w określonej wysokości.”.

Zgodnie natomiast z dyspozycją art. 6 k.c. to na odwołującej się ciążył ciężar dowodowy w przedmiotowej sprawie, zatem to ona powinna udowodnić okoliczność, z których wywodzi skutki prawne.

Nie jest możliwe obliczanie wysokości emerytury wyłącznie na podstawie twierdzeń wnioskodawcy. Twierdzenia te muszą być udowodnione. Wskazać należy, iż nie jest rzeczą sądu zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie, ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów, mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 277 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Stanowisko takie zawarł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 1996 roku (I CKU 45/96, OSNC z 1997 roku, z.6-7 poz. 76). Podobnie, w wyroku z dnia 7 października 1998 roku (II UKN 244/98, OSNAPiUS 1999, Nr 20, poz. 662) Sąd Najwyższy stwierdził nawet, że od dnia 1 lipca 1996 roku nastąpiło zniesienie zasady odpowiedzialności sądu za wynik postępowania dowodowego, także w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Odwołujący powinien więc przedłożyć dowody, na podstawie których możliwe byłoby ustalenie wysokości otrzymywanych wynagrodzeń w spornych okresach zatrudnienia.

Sąd Okręgowy stoi jednak na stanowisku, że dla potrzeb obliczenia emerytury, w przypadku nieudowodnienia przez osobę ubezpieczoną (za pomocą dostępnych w postępowaniu sądowym środków dowodowych) wysokości podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych (wysokości rzeczywiście otrzymywanego wynagrodzenia) w danym roku lub w określonych latach – należy przyjmować pod warunkiem znajomości stawki godzinowej – dla niewątpliwie udowodnionego okresu ubezpieczenia w danym czasie, a więc zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy – wynagrodzenie wyliczone przez przyjęcie wysokości dziennej normy czasu pracy obowiązującej w tym okresie.

Należy zauważyć, że w objętych sporem okresach zatrudnienia wnioskodawca pracę wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy (co jest okolicznością bezsporną), zaś normy czasu pracy określały przepisy prawa pracy.

Na mocy art. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1919 roku „o czasie pracy w przemyśle i handlu” (tj. Dz.U.33.94.734.) czas pracy wszystkich pracowników, zatrudnionych na mocy umowy w przemyśle, handlu, górnictwie, komunikacji i przewozie oraz innych zakładach pracy, choćby na zysk nie obliczonych, a prowadzonych w sposób przemysłowy, niezależnie od tego, czy tego zakłady pracy są własnością prywatną, państwową czy też organów samorządowych, wynosi bez wliczenia przerw odpoczynkowych najwyżej 8 godzin na dobę, w sobotę 6 godzin na dobę i nie może przekraczać 46 godzin na tydzień.

Zgodnie zaś z art. 129 § 1 k.p. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1975 roku czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 46 godzin na tydzień.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe miało na celu ustalić taką wysokość wynagrodzenia, jakie wnioskodawca niewątpliwie otrzymywał. Sąd ma przy tym na względzie powszechnie znane trudności w dokumentowaniu nie tylko wysokości wynagrodzenia, ale nawet samego zatrudnienia w latach odległych od daty wniosku, związane z brakiem dokumentów (te podlegały bowiem niszczeniu po upływie określonego czasu), czy wręcz likwidacją zakładów pracy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd w niniejszej sprawie przeprowadził postępowanie dowodowe obejmujące analizę dokumentacji znajdującej się w aktach osobowych ubezpieczonego, co pozwoliło w sposób wszechstronny przeanalizować zasadność zgłoszonych żądań.

W toku postępowania przed organem rentowym oraz w toku postępowania sądowego zostały złożone akta osobowe wnioskodawcy ze spornego okresu i w ocenie Sądu nie ma przeszkód by na tej podstawie ustalić wysokość wynagrodzenia ubezpieczonego w oparciu o stawkę godzinową wynikającą z angaży i obowiązujący wówczas normatywny czas pracy. W ocenie Sądu, w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, dokumentacja z okresu zatrudnienia ubezpieczonego w postaci angaży, umów także tam gdzie określa wyłącznie należną stawkę godzinową czy stricte kwotowo wysokość dodatku za utrzymywanie maszyn w gotowości do pracy wskazuje wysokość wynagrodzenia wnioskodawcy w sposób niewątpliwy. Z tych też względów, zdaniem Sądu, nie ma podstaw by nie uwzględnić wskazanych zarobków przy ustaleniu wysokości należnego obecnie wnioskodawcy świadczenia emerytalnego.

Zebrany w niniejszej sprawie materiał dowodowy pozwala przyjąć, iż odwołujący A. C. od dnia 18 listopada 1976 roku do dnia 10 maja 1977 roku był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Spółdzielni Pracy w O., a od dnia 19 września 1977 roku do dnia 19 grudnia 1977 roku w Przedsiębiorstwie (...) w O., również w pełnym wymiarze czasu pracy, a więc są to okresy składkowe w rozumieniu art. 6 cytowanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach.

Przy ustalaniu wynagrodzenia odwołującego za okres od dnia 18 listopada 1976 roku do dnia 10 maja 1977 roku nie można uwzględnić zapisu ze świadectwa pracy, iż średnia płaca wynosiła 2 603 zł. Taki zapis nie mówił jakiego okresu dotyczy ta średnia płaca, czy dotyczy ona roku 1976, 1977 czy też dotyczy całego okresu. Tak samo na podstawie zapisu, iż odwołujący osiągał w tym czasie premię regulaminową w wysokości 15%, nie można ustalić czy taką premię odwołujący w tym spornym okresie otrzymał. Pewnym składnikiem jest natomiast jego wynagrodzenie w wysokości 9 zł za godzinę pracy.

Odnośnie wynagrodzenia odwołującego w Przedsiębiorstwie (...) w O. od dnia 19 września 1977 roku do dnia 19 grudnia 1977 roku pewne jest wynagrodzenie w wysokości 8,50 zł za godzinę pracy.

Odnośnie wynagrodzenia A. C. za okres od dnia 1 stycznia do 30 listopada 1979 roku w Przedsiębiorstwie (...) to nie można w sposób pewny ustalić, iż odwołujący w tym okresie otrzymywał wynagrodzenie miesięczne jak w miesiącu grudniu 1979 roku w wysokości 2 840 zł.

Z dokumentacji płacowej wynika, iż w okresie od dnia 1 stycznia 1979 roku do dnia 30 kwietnia 1979 roku otrzymywał on stawkę wynagrodzenia zasadniczego w wysokości 9 zł za godzinę pracy, a od dnia 1 maja 1979 roku w wysokości 10,60 zł za godzinę pracy. Tak więc chociażby z tego powodu jego wynagrodzenie na przestrzeni całego 1979 roku nie mogło być takie samo i wynosić w każdym miesiącu 1979 roku 2 840 zł. Pewnym wynagrodzeniem jest natomiast jego wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 9 zł za godzinę pracy w okresie od dnia 1 stycznia 1979 roku do dnia 30 kwietnia 1979 roku i wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 10,60 zł za godzinę pracy w okresie od dnia 1 maja 1979 roku do dnia 30 listopada 1979 roku.

W tym stanie rzeczy należało zmienić zaskarżoną decyzję z dnia 16 lutego 2022 roku w ten sposób, że ustalić, iż odwołujący A. C. ma prawo do ustalenia kapitału początkowego przy uwzględnieniu okresów składkowych:

a)  od dnia 18 listopada 1976 roku do dnia 10 maja 1977 roku;

b)  od dnia 19 września 1977 roku do dnia 19 grudnia 1977 roku;

oraz przy uwzględnieniu, iż jego wynagrodzenie, stanowiące podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, wynosiło:

1.  od dnia 18 listopada 1976 roku do dnia 31 grudnia 1976 roku – 2 580 zł;

2.  od dnia 1 stycznia 1977 roku do dnia 10 maja 1977 roku – 7 780,65 zł;

3.  od dnia 19 września 1977 roku do dnia 19 grudnia 1977 roku – 5 121,94 zł;

4.  za okres od dnia 1 stycznia 1979 roku do dnia 30 listopada 1979 roku – 21 999,30 zł.

Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy w Kaliszu, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w punkcie 1 wyroku.

W pozostałym zakresie żądanie odwołującego o ustalenie wynagrodzenia w spornych okresach w kwocie wyższej niż ustalono w punkcie 1 wyroku, jako nieuzasadnione, podlegało oddaleniu zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., co znalazło odzwierciedlenie w punkcie 2 wyroku.

Takie rozstrzygnięcie znajduje się w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 października 2019 roku (III AUa 722/19, Lex nr 2764387), gdzie podkreślono, iż „zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych do uprawnień oraz wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych wymaga dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych. Ponadto przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormować pozwalających na ustalenie wynagrodzenia w sposób przybliżony lub prawdopodobny. Jednocześnie ciężar dowodu spoczywa na stronach postępowania cywilnego. To one, a nie sąd, są wyłącznym dysponentem toczącego się postępowania i one wreszcie ponoszą odpowiedzialność za jego wynik. Na powyższe wskazuje przepis art. 3 k.p.c., zgodnie z którym strony obowiązane są wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Nie jest rzeczą sądu wyszukiwanie dowodów w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron, a dopuszczenie dowodu z urzędu jest dobrowolne i nie może naruszać zasad bezstronności. Ewentualne ujemne skutki nieprzedstawienia dowodu lub też zaoferowania dowodów niepozwalających poczynić kategorycznych ustaleń lub budzących istotne wątpliwości obciążające stronę. Stąd też to na wnioskodawcy spoczywała powinność przedstawienia takich dowodów, które w niebudzący wątpliwości sposób pozwalałaby na dalsze podwyższenie prawidłowo uwzględnionych podstaw wymiaru emerytury przez organ rentowy.”.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy podziela też pogląd, który zaprezentował Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 marca 2006 roku (III AUa 1096/05) wskazując, iż ujemne konsekwencje, związane z trudnościami w dokumentowaniu wysokości wynagrodzeń z lat odległych, nie powinny obciążać wyłącznie ubezpieczonych, jednakże nie można również odpowiedzialności za taki stan rzeczy przenosić wyłącznie na Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ustawowym wymogiem jest bowiem wykazanie przez ubezpieczonego konkretnych kwot otrzymanych przez niego zarobków, jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe lub ubezpieczenie społeczne, przy czym nie może istnieć tu żaden stan niepewności co do wysokości.

O kosztach procesu Sąd, na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 roku poz. 265 t.j.), orzekł jak w punkcie 3 wyroku.

Sędzia Stanisław Pilarczyk