Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 września 2014 roku

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 10 września 2014 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy z wniosku O. J.

z udziałem J. J.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni O. J. i uczestnika postępowania J. J.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Suwałkach

z dnia 18 lutego 2014r., sygn. akt I Ns 1021/10

p o s t a n a w i a:

I.  Zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie 1.b w ten sposób, że w miejsce kwoty 12.433,18 zł (dwanaście tysięcy czterysta trzydzieści trzy złote osiemnaście groszy) wpisać kwotę 14.907,29 zł (czternaście tysięcy dziewięćset siedem złotych dwadzieścia dziewięć groszy) i w punkcie 4 w ten sposób, że w miejsce kwoty 9.793,80 zł (dziewięć tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt trzy złote osiemdziesiąt groszy) wpisać kwotę 10.373,49 zł (dziesięć tysięcy trzysta siedemdziesiąt trzy złote czterdzieści dziewięć groszy);

II.  Oddalić apelację wnioskodawczyni w pozostałej części i apelację uczestnika postępowania w całości;

III.  Orzec, iż zainteresowani ponoszą koszty postępowania odwoławczego we własnym zakresie

Sygn. akt: I.Ca. 185/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni O. J. wniosła o podział uzupełniający majątku dorobkowego swego i swego byłego męża J. J.. Jako preferowany sposób podziału majątku wskazała, aby wchodzący w skład majątku składnik majątkowy, tj. prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w miejscowości L. gm. S. wraz z posadowionym na tym gruncie domkiem letniskowym stanowiącym odrębny od gruntu przedmiot własności przyznać na rzecz uczestnika postępowania J. J. wraz z obowiązkiem spłaty na jej rzecz w wysokości 90.000 złotych;

Uczestnik postępowania J. J. w odpowiedzi na wniosek wskazał, iż zainteresowani dokonali już podziału tegoż składnika majątkowego, tj. ustną umową, która polegała na tym, że uczestnik postępowania stanie się jedynym właścicielem w/w nieruchomości i z tego tytułu J. J. zapłacił na rzecz wnioskodawczyni kwotę 10.000 złotych. Jednocześnie uczestnik postępowania zakwestionował wartość prawa wskazaną przez wnioskodawczynię podnosząc, iż od dnia ustanowienia rozdzielności majątkowej poczynił znaczne nakłady na w/w nieruchomość. Jednocześnie J. J. zażądał podziału majątku w postaci działalności gospodarczej uczestniczki postępowania.

Postanowieniem z dnia 18 lutego 2014 r. w sprawie o sygn. akt: I. Ns. 1021/10 Sąd Rejonowy w Suwałkach dokonał uzupełniającego podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni O. J. i uczestnika postępowania J. J., w skład którego wchodzi: prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w województwie (...), powiecie (...), gmina S., miejscowości L., składającej się z działki gruntu oznaczonej nr geod. (...) o powierzchni 0,0257 ha, zabudowanej budynkiem letniskowym, stanowiącym odrębny od gruntu przedmiot własności , dla których to praw prowadzona jest księga wieczysta o nr (...), o wartości 31.746,00 zł; środki zgromadzone w otwartym funduszu emerytalnym (...) o łącznej wartości 12.433,18 zł; środki trwałe, towar przeznaczony do sprzedaży oraz dochód z działalności gospodarczej wnioskodawczyni O. J. prowadzonej pod firmą (...) w S. o łącznej wartości 17.931,60 zł, w ten sposób, że: prawo wieczystego użytkowania nieruchomości wraz z domem letniskowym przyznał na rzecz uczestnika postępowania J. J., zaś składniki majątkowe w postaci środków trwałych, towaru przeznaczonego do sprzedaży oraz dochód z działalności gospodarczej przyznał na rzecz wnioskodawczyni O. J.. Tytułem dopłaty zasądził od uczestnika postępowania J. J. na rzecz wnioskodawczyni O. J. kwotę 9.793,80 zł, płatną w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Odstąpił od obciążania zainteresowanych brakującymi kosztami sądowymi oraz ustalił, iż w pozostałym zakresie zainteresowani ponoszą koszty związane z swym udziałem w sprawie.

W świetle ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Rejonowy wynika, że zainteresowani zawarli związek małżeński w dniu 28 stycznia 1978 roku, zaś wyrokiem Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 17 marca 2003 roku w sprawie III. RC. 67/03 zniesiono wspólność majątkową małżeńską z dniem uprawomocnienia się orzeczenia tj. z dniem 7 kwietnia 2003 roku.

Wyrokiem z dnia 24 grudnia 2003 roku Sądu Okręgowego w Suwałkach małżeństwo rozwiązane zostało przez rozwód. W pkt IV w/w orzeczenia dokonano podziału majątku dorobkowego stron, w skład którego wchodzi lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położone w S. przy ulicy (...) i samochód osobowy marki V. (...) w ten sposób, że w/w prawa przyznano na rzecz J. J. bez spłat na rzecz O. J.. Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 15 stycznia 2004 roku.

Mając na uwadze zakres czasowy trwania wspólności majątkowej między zainteresowanymi Sąd I instancji uznał, że ich majątek dorobkowy stanowią składniki majątkowe opisane w pkt IV wyroku rozwodowego a nadto: prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w miejscowości L., składające się z działki gruntu oznaczonej nr geod. (...) o powierzchni 0,0257 ha zabudowanej budynkiem letniskowym, stanowiącym odrębny od gruntu przedmiot własności, środki zgromadzone na kontach w otwartych funduszach emerytalnych, środki trwałe, towar i dochód związane z prowadzoną przez wnioskodawczynię działalnością gospodarczą pod firmą (...) w S..

W kwestii przynależności poszczególnych składników majątkowych Sąd kształtował swe przekonanie na podstawie następujących okoliczności i dowodów:

W zakresie prawa wieczystego użytkowania nieruchomości, Sąd Rejonowy przyjął, że głównym dowodem i przesądzającym o wspólności tegoż prawa jest odpis z księgi wieczystej o Nr (...), gdzie w Dziale II zainteresowani wpisani są jako wieczyści użytkownicy na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej. Wpisy te korzystają z domniemania stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej jako zgodnego z rzeczywistym stanem prawnym. W konsekwencji Sąd Rejonowy nie podzielił twierdzeń uczestnika postępowania, iż zainteresowani dokonali podziału tego składnika majątkowego w oparciu o ustne uzgodnienia.

Odnosząc się zaś do podziału środków zgromadzonych na kontach w otwartych funduszach emerytalnych, to w tym zakresie zainteresowani byli zgodni, co też znajduje uzasadnieniu w art. 31 § 2 pkt 3 k.r.o.

Co do podziału środków trwałych, dochodu związanego z prowadzeniem przez wnioskodawczynię działalności gospodarczej polegającej na sprzedaży dewocjonaliów, to w tym zakresie Sąd Rejonowy uznał, że do zaliczenia w/w składnika majątkowego jako podlegającego rozliczeniu w sprawie o uzupełniający podział majątku zadecydowały następujące argumenty: po pierwsze - działalność gospodarcza rozpoczęta została w 2001 roku, a więc w czasie, gdy zainteresowani pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. W ocenie Sądu I instancji środki pieniężne jakie należało zainwestować w w/w działalność gospodarczą pochodziły z majątku wspólnego zainteresowanych. Twierdzenia wnioskodawczyni, jakoby pochodziły z pożyczki od jej brata nie polegały na prawdzie. W tej kwestii twierdzenia i zeznania wnioskodawczyni oraz zeznania jej brata Z. B. (1), Sąd Rejonowy uznał jako wzajemnie sprzeczne i przedstawiające zupełnie inną wersje okoliczności tak związanych z rzekomym udzieleniem pożyczki jak i jej zwrotu.

Ustalając wartość prawa wieczystego użytkowania wraz z posadowionym na nieruchomości budynkiem letniskowym Sąd Rejonowy oparł się na opinii biegłej z zakresu szacowania nieruchomości T. T. (1), przyjmując, iż po odjęciu nakładów uczynionych przez uczestnika postępowania, zamyka się ona kwotą 31.746,00 zł. Opinię powyższą Sąd Rejonowy ocenił jako rzetelną i wyczerpującą, a przy tym sporządzoną w sposób logiczny i zrozumiały.

Określając wartość jednostek uczestnictwa zainteresowanych w OFE (...), Sąd Rejonowy w tym zakresie bazował na zestawieniu przesłanym przez w/w podmiot i przyjął, że na dzień ustania wspólności wynosiły one odpowiednio: po stronie wnioskodawczyni – 3.330,00 zł, a uczestnika postępowania – 9.103,18 zł.

Odnosząc się do wyceny składników majątkowych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, Sąd Rejonowy w tym zakresie przyjął, na podstawie twierdzeń samej wnioskodawczyni, iż meble do sklepu nabyła za kwotę 7.000 zł, zaś towar za kwotę 5.000 zł. Analiza zaś zeznań podatkowych wnioskodawczyni za 2003 rok wskazuje, iż w tym roku podatkowym dochód jej wyniósł 23.726,26 zł. Skoro zatem wspólność majątkowa małżeńska pomiędzy zainteresowanymi ustała dnia 7 kwietnia 2003 roku, to Sąd Rejonowy uznał, że podlega rozliczeniu kwota 5.931,60 zł jako dochód z trzech miesięcy - od stycznia do marca 2003 roku (23.726,26 :12 miesięcy =1.977,20 x 3 miesiące), czyli łącznie rozliczeniu podlegała kwota 17.931,60 zł jako związana z działalnością gospodarczą (5.000 zł +7.000 zł+ 5.931,60 zł).

Co do rozdysponowania poszczególnych składników majątkowych Sąd Rejonowy w tym zakresie miał na względzie zgodny wniosek zainteresowanych. W wyniku uzupełniającego podziału majątku wnioskodawczyni otrzymała w naturze składniki majątkowe o wartości 17.931, 60 zł, zaś uczestnik postępowania o wartości 31.746 zł. Dodatkowo wnioskodawczyni winna zwrócić uczestnikowi połowę wartości jednostek uczestnictwa w OFE, podobnie jak uczestnik postępowania wnioskodawczyni, przyjmując, że wartości te potrącają się wzajemnie do wysokości wartości wyższej.

Reasumując powyższe Sąd Rejonowy przyjął, że uczestnik postępowania winien spłacić wnioskodawczynię w wysokości 20.424,59 zł (½ wartości nieruchomości + ½ wartości jednostek uczestnictwa w OFE), zaś wnioskodawczyni winna zwrócić uczestnikowi postępowania kwotę 10.630,80 zł (½ wartości działalności gospodarczej + ½ wartości jednostek uczestnictwa w OFE) – zatem dokonując potrącenia, Sąd uznał, że uczestnik postępowania J. J. tytułem dopłaty winien zapłacić na rzecz wnioskodawczyni kwotę 9.793,80 zł. Jednocześnie Sąd nie przyjął za wiarygodne twierdzeń uczestnika postępowania, jakoby wnioskodawczyni otrzymała już należna spłatę z tego tytułu w wysokości 10.000 zł. Wskazał, iż uczestnik postępowania nie przedstawił na powyższą okoliczność żadnego wiarygodnego dowodu. Poza tym zainteresowani pozostawali wówczas w konflikcie i sprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego byłoby postępowanie uczestnika postępowania, gdyby wręczył O. J. kwotę 10.000 zł, nie żądając na tą okoliczność żadnego pokwitowania.

Termin spłaty Sąd Rejonowy określił na 3 miesiące od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, uznając, iż jest to czas niezbędny, aby uczestnik mógł zgromadzić środki pieniężne, a jednocześnie stosunkowo krótki, jak chodzi o interes ekonomiczny wnioskodawczyni ;

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Z rozstrzygnięciem powyższym nie zgodziły się obie strony postępowania.

W apelacji wywiedzionej przez wnioskodawczynię, która zaskarżyła postanowienie Sądu I instancji co do:

1)  pkt 1. lit. b) postanowienia w całości, poprzez zaliczenie do majątku wspólnego zainteresowanych środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym (...) o łącznej wartości 12.433,18 zł,

2)  pkt 1. lit. c) postanowienia w całości, poprzez zaliczenie do majątku wspólnego zainteresowanych nieistniejących składników majątku w postaci: środków trwałych, towaru przeznaczonego do sprzedaży oraz dochodów z działalności gospodarczej wnioskodawczyni oraz ustalenie ich wartości na kwotę 17.931,60 zł,

3)  pkt 3 postanowienia w całości, poprzez przyznanie wnioskodawczyni nieistniejących składników majątku wspólnego zainteresowanych, tj.: przez przyznanie wnioskodawczyni składników majątkowych opisanych w pkt. 1 lit. c) postanowienia,

4)  pkt 4 postanowienia w części ustalającej i zasądzającej z tytułu dopłaty od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kwoty 9.793,80 zł, płatnej w terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, w miejsce kwoty 22.507,18 zł,

podnosząc zarzuty naruszenia przepisów postępowania zarzuciła:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 26 w zw. z art. 27 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, poprzez zaliczenie do majątku wspólnego zainteresowanych kwoty 5.931,60 zł, wbrew przepisom w/w ustawy - pomimo obciążeń podatkowych, a w tym społecznych i zdrowotnych, pomniejszających w/w kwotę,

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 6 k.c., tj.: uznanie za udowodnione przez uczestnika postępowania, że do majątku wspólnego zainteresowanych wchodzą: środki trwałe, towar przeznaczony do sprzedaży oraz dochód z działalności gospodarczej wnioskodawczym o łącznej wartości 17.931,60 zł,

3)  naruszenie art. 5 k.c. poprzez nieuwzględnienie, iż z uwagi na fakt, że uczestnik postępowania w wyniku podziału majątku wspólnego otrzymał cały majątek nieruchomy i ruchomy zainteresowanych, a w tym lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu, położonego w S. przy ul. (...) wraz z całym wyposażeniem lokalu, w tym meblami, urządzeniami, żądanie uczestnika postępowania o podział mebli ze sklepu (...), które zdaniem wnioskodawczym zostały zużyte, jest sprzeczne z powszechnie uznawanymi zasadami współżycia społecznego,

4)  naruszenie przepisów postępowania, co miało wpływ na wynik sprawy - art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. art. 13 § 2 k.p.c., przez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego, poprzez pominięcie i nierozważenie zebranego materiału - całości zeznań świadków i wnioskodawczyni oraz dokumentów dotyczących działalności gospodarczej wnioskodawczym z lat 2002 - 2004, opinii biegłego sądowe z zakresu rachunkowości, przeczących dysponowaniu przez wnioskodawczynię na dzień ustania wspólności majątkowej bądź dzień wydania zaskarżonego postanowienia składnikami majątkowymi wymienionymi w pkt. 1. lit. c) postanowienia, a w tym:

a)  opinii biegłego sądowego A. B. z zakresu rachunkowości (k. 448-449),

b)  PIT 36 zeznanie wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym 2003 wraz z (k. 177 -178 v.) wraz z PIT/B informacja o wysokości dochodu lub straty z pozarolniczej działalności gospodarczej w roku podatkowym 2003 (k. 178- 178v.) i PIT/D informacja o odliczeniu wydatków mieszkaniowych w 2003 roku (k. 179 180v.),

c)  zeznań świadka I. B. (1) (k. 336 v.) w zakresie braku jakiejkolwiek dokumentacji z działalności gospodarczej wnioskodawczyni,

d)  zeznań świadka G. G. (k. 384 - 384v.) w zakresie wydania wnioskodawczyni towarów z wydłużonymi terminami zapłaty za towar oraz o „podaniu wnioskodawczyni ręki na zasadzie zaufania”,

e)  zeznań świadka A. J. (k. 224) na temat zadłużeń wnioskodawczyni, jej problemów finansowych związanych z prowadzoną dzielnością gospodarczą,

f)  zeznań świadka T. R. (k. 227) na temat pożyczania towaru od dostawcy, do czego Sąd się nie ustosunkował, a także przez pominięcie milczeniem zeznań wnioskodawczyni na temat jej długów w Fundacji (...) w S. (umowa pożyczki nr (...) z dnia 31.10.2003 r. - k. 213),

5)  naruszenie przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy - art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez deprecjonowanie zeznań wnioskodawczym i świadków: A. J. (k. 224 -226), T. R. (k. 227), A. R. (k. 228 - 229), Z. B. (2) (k. 297-297v.), I. B. (2) (336 v), J. O. (k. 337 - 338), G. G. (k. 381- 382) i S. O. (k. 412) na temat: kosztów związanych z działalnością gospodarczą wnioskodawczyni, udzielaniem jej kredytów kupieckich na zakup towarów, finansowania zakupu towarów wnioskodawczyni poprzez kredyty kupieckie, długów wnioskodawczyni wobec Z. B. (2) i Fundacji (...) w S., a tym samym braku środków własnych na rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej przez O. J. co najmniej do dnia 10.10.2003 r., braku towarów bądź mebli w sklepie, które w okresie od 28.08.1978 r. do 7.04.2003 r. stanowiłyby majątek wspólny zainteresowanych bądź istniejących na dzień wydania przedmiotowego postanowienia - pomimo, iż zeznania w/w świadków i wnioskodawczyni są spójne i zgodne z treścią dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, a w tym opinią biegłego sądowego A. B. z zakresu rachunkowości (k. 448-449) oraz zeznaniami podatkowymi O. J., załączonymi do sprawy (k. 177-178v.), naruszenie przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy - art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez danie wiary twierdzeniom uczestnika postępowania i zeznaniom świadków: M. R. (k. 312 v. -314 v.) i W. R. (k. 314v. -315v.) na temat źródeł finansowania działalności gospodarczej wnioskodawczyni, oraz pominięcie milczeniem tej części ich zeznań, która potwierdza wersję podawaną przez wnioskodawczynię,

6)  naruszenie przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy - ast. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13§ 2 k.p.c., poprzez błędne zaliczenie do majątku zainteresowanych środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym (...) o wartości 12.433,18 zł, zamiast składnika majątkowego w postaci 904.02 jednostek rozrachunkowych OFE (...) o łącznej wartości 28.982,88 zł,

7)  naruszenie przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy - art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez zaliczenie do majątku wspólnego zainteresowanych nieistniejących składników majątkowych w postaci środków trwałych, towaru przeznaczonego do sprzedaży oraz dochodów z działalności gospodarczej,

8)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, poprzez błędne zaliczenie do majątku zainteresowanych składników wymienionych w pkt. 1. lit. c) zaskarżonego postanowienia, a w tym nieistniejących środków trwałych i towarów na dzień wydania przedmiotowego postanowienia, oraz określenie ich wartości na kwotę 17.931,60 zł,

9)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegające na niezgodności poczynionych przez Sąd I Instancji ustaleń faktycznych z treścią PIT 36 i PIT/B za 2003 r., poprzez błędne zaliczenie do składników majątkowych zainteresowanych kwoty 5.931,60 zł,

10)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, polegającą na ustaleniu, że: J. J. posiadał środki pieniężne z zakładu pracy, które przeznaczał na prowadzenie sklepu wnioskodawczyni oraz, że przysługiwało mu prawo do żądania rozliczenia aktywów związanych z działalnością gospodarczą O. J., podczas gdy nakłady na rozpoczęcie i prowadzenie sklepu (...) pochodziły z majątku osobistego wnioskodawczyni (umowa pożyczki z Fundacją (...) umowa pożyczki z Z. B. (2), nakład pracy bliskich krewnych wnioskodawczyni).

Wskazując na powyższe, wnioskodawczyni wniosła o zmianę postanowienia w zaskarżonej części poprzez:

1)  ustalenie i tym samym orzeczenie, iż w skład majątku wspólnego zainteresowanych, podlegającego uzupełniającemu podziałowi, wchodzą dwa składniki, tj.:

a)  prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w województwie (...), powiecie (...), gminie S., miejscowości L., składające się z działki gruntu oznaczonej geod. (...) o pow. 0,0257 ha, zabudowanej budynkiem letniskowym, stanowiącym odrębny od gruntu przedmiot własności, dla których to praw prowadzona jest księga wieczysta o nr (...) o wartości 31.746,00 zł,

b)  904.02 jednostek rozrachunkowych OFE (...) o łącznej wartości 28.982,88 zł,

2)  przyznanie uczestnikowi postępowania: składnika majątku wspólnego, szczegółowo opisany w 1) lit. a) o wartości 31.746,00 zł oraz ze składnika majątkowego opisanego w pkt 1) lit. b. - 658,94 jednostek rozrachunkowych OFE (...) o łącznej wartości 21.125,62 zł, zaś wnioskodawczyni ze składnika majątkowego opisanego w pkt 1) lit. b. - 245,08 jednostek rozrachunkowych OFE (...) o łącznej wartości 7.857,26 zł,

3)  tytułem dopłaty zasądzić od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kwotę 22.507,18 zł w terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia,

4)  zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego za II instancję według norm przepisanych.

Natomiast w apelacji wywiedzionej przez uczestnika postępowania J. J., którą zaskarżył w części, tj. w zakresie pkt IV postanowienia, podniesiono:

1)  zarzut faktyczny - polegający na niezgodności ustaleń faktycznych Sądu z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, w szczególności poprzez brak uwzględnienia, iż wysokość nakładów poniesionych przez uczestnika postępowania na majątek wspólny po ustaniu wspólności majątkowej 3.023,39 zł, co jest wynikiem m. in. nieuwzględnienia faktycznej wysokości nakładów poczynionych przez uczestnika na prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w województwie (...), powiecie (...), gmina S., miejscowości L., składającej się z działki gruntu oznaczonej nr geod. (...) o powierzchni 0,0257 ha, zabudowanej budynkiem letniskowym, stanowiącym odrębny od gruntu przedmiot własności, dla których to praw prowadzona jest księga wieczysta o nr (...) w postaci czynionych przez niego opłat za wieczyste użytkowanie oraz opłat za podatek od nieruchomości,

2)  zarzut naruszenia prawa materialnego, a w szczególności art. 207 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w błędnym przyjęciu, że stan faktyczny ustalony w sprawie błędnie uznano za nieodpowiadający stanowi hipotetycznemu przewidzianemu w art. 207 k.c., na skutek przyjęcia, że do ponoszenia wydatków z tytułu opłat za wieczyste użytkowanie i opłat z tytułu podatku od nieruchomości nie jest zobowiązana wnioskodawczyni, w sytuacji, gdy w myśl powołanego przepisu winna ona uczestniczyć w wydatkach i ciężarach związanych z utrzymaniem w/w prawa wieczystego użytkowania nieruchomości położonego w miejscowości L., składającej się z działki gruntu oznaczonej nr geod (...) o powierzchni 0,0257 ha, zabudowanej budynkiem letniskowym, stanowiącym odrębny od gruntu przedmiot własności, dla których to praw prowadzona jest księga wieczysta o nr (...),

3)  zarzut naruszenia prawa procesowego, a w szczególności:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające w szczególności na całkowitym pominięciu dowodów z dokumentów, opinii biegłej sądowej T. T. takich jak: potwierdzających ponoszenie nakładów na nieruchomość stron w latach 2008- 2014 z tytułu opłat za wieczyste użytkowanie w kwocie 2312,39zł oraz za podatek od nieruchomości w kwocie 711,00zł, tj. łącznie 3023,39zł,

b)  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie w uzasadnieniu postanowienia przyczyn, dla których Sąd I instancji pominął fakt dokonania przez uczestnika postępowania zapłaty podatku od nieruchomości i opłaty za wieczyste użytkowanie w kwocie 3.023,39zł oraz przyczyn nieuwzględnienia jego wniosku, faktu uiszczenia na rzecz uczestniczki postępowania kwoty 9.793,80 zł tytułem uregulowania wzajemnych roszczeń uzupełniających w zakresie podziału majątku wspólnego oraz poniesienia nakładu w kwocie 3.023,39 zł tytułem wydatków zwianych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie w całości roszczeń zgłoszonych przez uczestnika postępowania w postępowaniu przed sądem I instancji oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.

Zarówno wnioskodawczyni, jak i uczestnik postępowania domagali się oddalenia apelacji swojego przeciwnika oraz zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wywiedziona przez wnioskodawczynię częściowo podlegała uwzględnieniu, zaś apelacja wniesiona przez uczestnika postępowania podlegała w całości oddaleniu, jako bezzasadna.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne w zakresie składu i częściowo wartości majątku wspólnego nabytego przez zainteresowanych w trakcie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej oraz sposób jego podziału. W ocenie Sądu Okręgowego, również rozliczenia Sądu Rejonowego w zakresie nakładów poczynionych przez uczestnika postępowania z majątku osobistego na majątek wspólny są trafne. Na aprobatę nie zasługiwały natomiast ustalenia w zakresie wartości środków zgromadzonych na rachunku otwartego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, co w konsekwencji rzutowało na wzajemne rozliczenia pomiędzy zainteresowanymi i wysokość spłaty przysługującej wnioskodawczyni od uczestnika postępowania.

W ocenie Sądu Okręgowego, wnioskodawczyni w wywiedzionej przez siebie apelacji słusznie wskazała, iż Sąd Rejonowy błędnie ustalił wartość środków zgromadzonych na otwartym funduszu emerytalnym (...).

Nie ulega wątpliwości, że ogólna zasada nakazuje ustalanie w sprawie o podział majątku jego składu na dzień ustania wspólności majątkowej, zaś jego wartości według cen z chwili dokonywania podziału. W konsekwencji należy uznać, że rolą Sądu jest ustalenie stanu środków zgromadzonych na funduszach obojga małżonków, które wchodzą do ich majątku wspólnego bez względu na to, czy zostały one zgromadzone – w całości lub w części – w czasie trwania wspólności ustawowej, czy też jeszcze przed jej powstaniem. Warto jest również wskazać, że Sąd dokonując podziału środków zgromadzonych na funduszach emerytalnych, nie jest też w żaden sposób ograniczony sposobem ich podziału. Oznacza to, że środki z tych funduszy mogą być przyznane w wyniku podziału majątku wspólnego nie tylko małżonkowi, na którego rachunku środki te zostały zgromadzone, ale również jego współmałżonkowi. Ustalając stan tych środków (ilość jednostek) Sąd ustala na dzień ustania wspólności ustawowej, zaś wartość jednostki przyjmuje z daty podziału, czyli możliwie najbliżej dacie zamknięcia rozprawy (vide: K. Skiepko, pod red. J. Ignaczewskiego, Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków, Wydanie 1, LexisNexis, Warszawa 2013, str. 108-110).

Aktualnie, na skutek nowych przepisów emerytalnych, w szczególności ustawy z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych, wyżej przytoczona zasada doznała ograniczeń. Dotyczy to w szczególności osób, których składki emerytalne gromadzone są przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Odnosząc się do stanu faktycznego niniejszej sprawy stwierdzić należy, że Sąd Rejonowy błędnie ustalił wartość jednostek zgromadzonych na otwartych funduszach emerytalnych zainteresowanych. W szczególności nie uwzględnił faktu, że obecnie ich składki emerytalne gromadzone są przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Oznacza to, że umorzone zostało 51,5% jednostek rozrachunkowych znajdujących się na ich rachunkach w OFE. W wyniku tych błędnych ustaleń, Sąd Okręgowy uzupełnił postępowanie dowodowego poprzez dopuszczenie dowodu z informacji (...) o stanie posiadania jednostek zgromadzonych na otwartym funduszu emerytalnym oraz ich wartości na aktualną datę oraz datę ustania wspólności majątkowej. W następstwie tych działań Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni w dacie ustania wspólności majątkowej posiadała jednostki rozrachunkowe w ilości 250.6200 o łącznej wartości 3 987,36 zł (k. 911), zaś uczestnik postępowania w ilości (...). (...) o wartości 10 919.93 zł (k. 915), tj. łącznie 14.907,29 zł. Z tych też przyczyn Sąd Okręgowy dokonał korekty wartości jednostek zgromadzonych przez zainteresowanych na otwartych funduszach emerytalnych.

Uwzględniając jednak fakt, że wnioskodawczyni w dacie orzekania nie posiada w/w środków, podziałowi podlegała kwota 6.932,57 zł (10.919,95 zł – 3.987,36 zł), zgodnie z obowiązującą zasadą, iż podział majątku obejmuje składniki majątkowe istniejące w chwili dokonywania podziału.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nietrafny okazał się zarzut dotyczący ustalenia składu i wartości składnika majątkowego wchodzącego do majątku wspólnego zainteresowanych w postaci przedsiębiorstwa prowadzonego przez wnioskodawczynię.

W ramach tego zarzutu podkreślić należy, że obowiązkiem sądu rozpoznającego sprawę o podział majątku jest ustalenie jego składu i wartości (art. 684 k.p.c.). Znaczenie tego przepisu dla postępowania o podział majątku wspólnego polega na tym, że sąd, w dążeniu do zakończenia podziału majątku w jednym postępowaniu, powinien zwrócić uwagę małżonków na potrzebę wskazania całego majątku podlegającego podziałowi oraz że nie jest związany wnioskami małżonków, jeżeli z oświadczeń ich wyniknie, że istnieje inny jeszcze majątek wspólny wymagający podziału. Przepis powyższy nie daje natomiast sądowi uprawnień do prowadzenia z urzędu dochodzeń, czy i jaki istnieje inny wspólny majątek. Byłoby to zresztą niecelowe, jeśli się uwzględni, że żaden przepis prawa nie zabrania małżonkom czynić między sobą darowizn i przekształcać tym samym majątku wspólnego w majątek osobisty jednego z małżonków. Małżonkowie mogą poza tym dokonać zgodnego podziału majątku, a zadaniem sądu jest ich do tego nakłaniać (art. 622 § 1 k.p.c.), a nie zmuszać do prowadzenia postępowania, które może być sprzeczne z ich interesem i dobrem rodziny (vide: postanowienie SN z dnia 18 stycznia 1968 r., III CR 97/67, OSNC 1968/10/169, Lex nr 729).

W granicach swoich działań sąd w sprawie o podział majątku może, oprócz poprzestania na wysłuchaniu zainteresowanych, zwrócić się do właściwych instytucji w celu uzyskania informacji o składnikach majątku wspólnego uczestników postępowania. I tak, w szczególności w celu ustalenia, czy przedmiotem majątku wspólnego są oszczędności ulokowane przez małżonków na rachunkach bądź lokatach bankowych, sąd może zasięgnąć w odpowiednim banku informacji o ich stanie, a także o zawartości skrytek sejfów oraz przyjętych na przechowanie przedmiotach i papierach wartościowych (art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe). Sąd może również zwrócić się do organizatora gry losowej lub urządzającego zakład wzajemny o podanie informacji o wysokości wygranej lub przegranej małżonka (art. 20 ust. 8 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych), jak też zażądać z funduszy emerytalnych informacji o stanie jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na nich przez każdego z małżonków oraz z zakładu ubezpieczeń danych na temat umów ubezpieczenia zawieranych przez jedno z małżonków i podjętych z tego tytułu wypłat (art. 19 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej oraz art. 104 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych) (tak: K. Skiepko pod red. J. Ignaczewskiego, Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków, Wydanie 1, wyd. LexisNexis, Warszawa 2013, str. 75-76).

Podkreślić przy tym należy, że obowiązek ustalenia składu i wartości przez sąd, nie wyłącza obowiązku podjęcia w tym zakresie przez stronę inicjatywy dowodowej w celu wykazania składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego (art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.). To strony postępowania winny wskazać cały majątek podlegający podziałowi, tyle że sąd nie jest związany stanowiskiem małżonków co do przynależności przedmiotów majątkowych do określonego rodzaju majątku (wspólnego lub osobistego) oraz stanu majątku wspólnego. Taka jest właściwa interpretacja art. 684 k.p.c. Sąd nie posiada bowiem uprawnień do prowadzenia z urzędu dochodzeń, czy i jaki istnieje inny wspólny majątek.

Nie ulega wątpliwości, że pod pojęciem przedsiębiorstwa należy rozumieć zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej (art. 55 ¹ k.c., np. ruchomości, nieruchomości, pożytki).W świetle wyżej przywołanej definicji należy również podkreślić, że w przypadku gdy przedsiębiorstwo wchodzi do majątku wspólnego małżonków, uzyskiwany dochód z prowadzonej w oparciu o przedsiębiorstwo działalności zarobkowej wchodzi do majątku wspólnego. Chodzi przy tym o dochód netto, po uwzględnieniu kosztów uzyskania przychodu. Po pokryciu tych kosztów wiadomo jest dopiero, czy prowadzona działalność przynosi dochód, który może stać się częścią majątku wspólnego małżonków. Same bowiem wierzytelności z tytułu działalności zarobkowej nie wejdą do majątku wspólnego gdyż na podstawie art. 33 pkt 7 k.r.o. stanowią składnik majątku osobistego małżonka - przedsiębiorcy (vide: Anna Stępień -Sporek pod red. Jacka Ignaczewskiego, Małżeńskie prawo majątkowe, Sądowe Komentarze Tematyczne, Wydanie 2, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011, str. 520).

Jak wynika z ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy, w skład majątku wspólnego zainteresowanych wchodziły środki trwałe, towar przeznaczony do sprzedaży oraz dochód z działalności gospodarczej wnioskodawczyni pod firmą (...) w S. o łącznej wartości 17.931,60 zł. Powyższe ustalenia Sąd Rejonowy poprzedził wnikliwą analizą materiału dowodowego - w szczególności zeznań podatkowych z prowadzonej przez wnioskodawczynię działalności gospodarczej (k.172-178), czy też wyjaśnień wnioskodawczyni, która nie wskazała, aby nie była w posiadaniu środków trwałych i towaru bądź też aktualnie przedstawiały one inną wartość niż w dacie ich zakupu. Na te okoliczności wnioskodawczyni nie przedstawiła żadnych dowodów.

Sąd Okręgowy dostrzegł również, że w toku postępowania wnioskodawczyni nie dostarczyła dokumentów potwierdzających skład jej przedsiębiorstwa w dacie ustania wspólności majątkowej. Sąd Rejonowy nie dysponował przecież „instrumentami prawnymi”, które zmusiłyby ją do wydania takich dokumentów i prowadziłyby do ustalenia składników tego majątku oraz ustalenia ich rzeczywistej wartości. Wnioskodawczyni w żaden sposób nie umożliwiła weryfikacji jej twierdzeń o braku posiadania towaru oraz środków trwałych, a w szczególności przeprowadzenia dowodu z opinii biegłej z zakresu rachunkowości A. B.. W konsekwencji powyższego Sąd Okręgowy zaaprobował decyzję Sądu Rejonowego o ustaleniu wartości przedsiębiorstwa na kwotę 17.931,60 zł.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie można również zaakceptować stanowiska wnioskodawczyni, iż prowadzone przez nią przedsiębiorstwo wchodziło w skład jej majątku osobistego. Przede wszystkim okoliczności tej nie potwierdza data zaciągnięcia przez wnioskodawczynię pożyczki w Fundacji (...) (ok. 2 lata po rozpoczęciu działalności gospodarczej), jak też brak wiarygodnych zeznań przesłuchanych w sprawie świadków, w szczególności Z. B. (1). Sąd II instancji akceptuje w całości w tym zakresie rozważania Sądu Rejonowego, stąd też nie zachodzi potrzeba ich powtarzania.

Reasumując dotychczasowe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że w skład majątku stron o łącznej wartości 64.584,89 zł wchodzą:

1)  prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w województwie (...), powiecie (...), gmina S., miejscowości L., składającej się z działki gruntu oznaczonej nr geod. (...) o powierzchni 0,0257 ha, zabudowanej budynkiem letniskowym, stanowiącym odrębny od gruntu przedmiot własności , dla których to praw prowadzona jest księga wieczysta o nr (...), o wartości 31.746,00 zł;

2)  środki zgromadzone w otwartym funduszu emerytalnym (...) o łącznej wartości 14.907,29 zł;

3)  środki trwałe, towar przeznaczony do sprzedaży oraz dochód z działalności gospodarczej wnioskodawczyni O. J. prowadzonej pod firmą (...) w S. o łącznej wartości 17.931,60 zł.

Odnosząc się do apelacji uczestnika postępowania, w ocenie Sądu Okręgowego zarzuty w niej podniesione nie zasługują na uwzględnienie.

Nie ulega wątpliwości, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego, poza rozliczeniem nakładów i wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny (osobisty) i z majątku odrębnego (osobistego) na majątek wspólny w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej, następuje także rozliczenie nakładów i wydatków dokonanych przez każde z małżonków (lub byłych małżonków) w okresie od ustania wspólności do chwili podziału majątku wspólnego. Z art. 42 k.r.o. wynika, że do takich wydatków i nakładów mają odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych. Podstawę dokonania rozliczeń stanowią art. 567 § 1 w zw. z art. 686 k.p.c. Sąd w postępowaniu działowym dokonuje rozliczeń z tytułu posiadania przedmiotów należących do majątku objętego wspólnością, pobranych pożytków i innych przychodów, a także poczynionych na ten majątek nakładów i spłaconych długów w okresie między ustaniem wspólności a dokonaniem podziału majątku wspólnego (tak: postanowienie SN z dnia 7 stycznia 2009 r., II CSK 390/08, Lex nr 490512).

Istota zarzutów apelacji uczestnika postępowania sprowadza się do twierdzenia, że poczynił nakład na majątek wspólny w wysokości 3.023,39 zł w postaci opłat za wieczyste użytkowanie oraz opłat za podatek od nieruchomości dokonanej z jego własnych środków po ustaniu wspólności majątkowej a przed dokonaniem podziału tej nieruchomości.

Jak wynika z akt sprawy, uczestnik postępowania w piśmie z dnia 24 stycznia 2011 r. wskazał, że poczynił nakłady w łącznej wysokości ok. 11.000,00 zł obejmujące m. in. koszty utrzymania nieruchomości w postaci ponoszenia podatków i opłat za wieczyste użytkowanie (k. 51-52). Stanowisko to podtrzymał na rozprawie w dniu 3 lutego 2011 r. (k. 57), szacując jednocześnie nieruchomość położoną w L., będącą w użytkowaniu wieczystym zainteresowanych z uwzględnieniem poczynionych przez niego nakładów, na kwotę 25.000,00 zł. Następnie w piśmie z dnia 14 lutego 2011 r. uczestnik postępowania sprecyzował powyższe stanowisko wskazując, że nakłady i opłaty z tytułu wieczystego użytkowania poniesione przez niego po dacie orzeczenia rozwodu wyniosły 14.004 zł (k. 65). W toku postępowania Sąd Rejonowy na podstawie opinii biegłej T. T. (1) (k. 758-777) ustalił, że wartość nakładów poniesionych przez uczestnika postępowania po ustaniu wspólności majątkowej, w tym opłaty za wieczyste użytkowanie i podatek od nieruchomości wyniosły 26.121,00 zł. Powyższych ustaleń poczynionych przez biegłą tak wnioskodawczyni, jak i uczestnik postępowania nie kwestionowali.

W ocenie Sądu Okręgowego, w świetle powyższych ustaleń należy podkreślić, że uczestnik postępowania błędnie zarzucił Sądowi Rejonowemu, iż ten nie uwzględnił jego nakładów. Jakkolwiek poza sporem pozostaje fakt, że uczestnik postępowania poczynił nakłady na nieruchomość po ustaniu wspólności majątkowej, to nie można stwierdzić, aby żądał (składał wniosek) ich uwzględnienia przy podziale majątku.

W postanowieniu z dnia 24 listopada 1994 r. (III CRN 121/94, niepubl.) Sąd Najwyższy podkreślił, że żądanie zwrotu nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny powinno zostać zgłoszone w postępowaniu o podział majątku wspólnego, gdy ż podlega swoistej prekluzji przewidzianej w art. 618 § 1 k.p.c. W orzecznictwie Sądu najwyższego obowiązuje też jednolity pogląd, że zgodnie z art. 383 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. niedopuszczalne jest po raz pierwszy wystąpienie z roszczeniami z art. 45 k.r.o. przed sądem apelacyjnym, chyba że roszczenie powstało lub stało się wymagalne po wydaniu orzeczenia przez sąd pierwszej instancji (por. postanowienia SN: z dnia 16 października 1997 r., II CKN 395/97, LexisNexis nr 389565; z dnia 6 kwietnia 1998, I CKN 1113/97, LexisNexis nr 343982; z dnia 27 maja 1998 r., I CKN 730/97, OSNC 1998, nr 12, poz. 221; z dnia 17 października 2003 r., IV CK 283/02, Lex nr 602280 oraz K. Skiepko, pod red. J. Ignaczewskiego, Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków, Wydanie 1, LexisNexis, Warszawa 2013, str.398). W świetle powyższego Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie uczestnika postępowania dotyczące jego nakładów w wysokości 3.023,39 zł nie mógł być uwzględniony, albowiem nie został on zgłoszony w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, jak też żądania wnioskodawczyni - zawarte w pkt 4 i 6 w odpowiedzi na apelację uczestnika postępowania (k. 886) dotyczące rozliczenia wierzytelności w kwocie 3.000,00 zł oraz rozliczenia kwoty 235,17 zł - jako że zostały zgłoszone po raz pierwszy w toku postępowania apelacyjnego.

W wyniku dokonanego podziału majątku, Sąd Okręgowy ustalił jego wartość na kwotę 64.584,89 zł. W świetle powyższego uczestnik postępowania winien spłacić wnioskodawczynię w wysokości 21.332,97 zł ( ½ wartości nieruchomości - 15.873 zł + ½ wartości jego środków zgromadzonych w OFE - 5.459,97 zł), zaś uczestniczka postępowania winna zwrócić uczestnikowi postępowania kwotę 10.959,48 zł ( ½ wartości przedsiębiorstwa - 8.965,80 zł + ½ wartości jej środków zgromadzonych w OFE - 1.993,68 zł). Zatem dokonując wzajemnych potrąceń uczestnik postępowania tytułem dopłaty winien zapłacić na rzecz wnioskodawczyni kwotę 10.373,49 zł.

Konsekwencją powyższego była zmiana rozstrzygnięcia Sądu I instancji na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W pozostałym zaś zakresie, apelacje jako niezasadne, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. podlegały oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c. przyjmując iż sprawa o podział majątku nie należy do spraw, w których występuje sprzeczność interesów niezależnie od tego, jaki sposób dokonania podziału jest proponowany i jakie wnioski składane są w tym względzie.