Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2014 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku W. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. W..

o spłatę emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. W..

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 18 czerwca 2013 r. sygn. akt VII U 1508/13

o d d a l a apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25.03.2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. po rozpoznaniu wniosku z dnia 20.12.2012r. odmówił W. W. uchylenia decyzji z dnia 12.10.2011r. w części, w jakiej decyzja ta zawiesza na podstawie art. 28 ustawy z dnia 16.12.2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009r. nr 153 poz. 1227) prawo do emerytury za okres od 1.10.2011r. do 21.11.2012r.

Od powyższej decyzji wnioskodawczyni wniosła odwołanie do Sądu Okręgowego w Poznaniu, domagając się jej zmiany poprzez uchylenie decyzji z 12.10.2011r w części, w jakiej decyzja ta zawiesza prawo do emerytury za okres od 01.10.2011r. do 21.11.2012r. oraz wypłatę zawieszonej emerytury od dnia 01.10.2011r. do 21.11.2012r.

Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2013 r. dokonano zmiany zaskarżonej decyzji i zobowiązano pozwanego do podjęcia wypłaty emerytury za okres od 1.10.2011 r. do 21.11.2012 r.

U podstaw powołanego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W. W. urodzona w dniu (...), w dniu 16.04.2010 r. złożyła wniosek o emeryturę, pozostając w zatrudnieniu w Ośrodku Pomocy (...) w K..

Decyzją z dnia 23.04.2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał odwołującej prawo do emerytury od dnia 01.04.2010 r.

Decyzją z dnia 12.10.2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych z urzędu ( na podstawie art. 28. ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw) wstrzymał odwołującej wypłatę emerytury od dnia 1.10.2011r. z powodu kontynuowania zatrudnienia.

Decyzją z dnia 14.01.2013r. organ rentowy na wniosek odwołującej podjął wypłatę emerytury o od 22 listopada 2012 r.

Po uprawomocnieniu się decyzji z dnia 12.10.2011r. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 13 listopada 2012 r. K 2/12 orzekł, że art. 28. ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Tak sformułowana teza orzeczenia znajduje rozwinięcie w końcowej części uzasadnienia, dotyczącej skutków wyroku, gdzie Trybunał Konstytucyjny jednoznacznie stwierdza, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą – jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury – nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. (a więc po uchyleniu art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a przed wejściem w życie tak samo brzmiącego art. 103a tej ustawy).

Po wydaniu wyroku przez Trybunał Konstytucyjny odwołująca złożyła w dniu 20.12.2012r. wniosek o wznowienie postępowania i wypłatę zawieszonej emerytury od 01.10.2011r. do 21.11.2012r.

Zaskarżoną decyzją z dnia 25.03.2013r. organ rentowy odmówił wnioskodawczyni uchylenia decyzji z dnia 12.10.2011r. w części, w jakiej decyzja ta zawiesza prawo do emerytury za okres od dnia 01.10.2011r. do dnia 21.11.2012r.

W tak ustalonym – bezspornym - stanie faktycznym sąd uznał odwołanie za zasadne.

Sąd wskazywał, że rozstrzygnięcie sprawy sprowadzało się do ustalenia, czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych zasadnie odmówił uchylenia decyzji z dnia 12.10.2011r w części, w jakiej decyzja ta zawiesza wypłatę emerytury odwołującej w okresie od 01.10.2011r. do 31.08.2012r.

Sąd podnosił, że zgodnie z art. 145a § 1 kpa można żądać wznowienia postępowania w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. W sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 145a § 2 kpa).

Na podstawie art. 151 § 1 kpa organ administracji publicznej, o którym mowa w art. 150, po przeprowadzeniu postępowania określonego w art. 149 § 2 wydaje decyzję, w której:

1)  odmawia uchylenia decyzji dotychczasowej, gdy stwierdzi brak podstaw do jej uchylenia na podstawie art. 145 § 1 lub art. 145a, albo

2)  uchyla decyzję dotychczasową, gdy stwierdzi istnienie podstaw do jej uchylenia na podstawie art. 145 § 1 lub art. 145a, i wydaje nową decyzję rozstrzygającą o istocie sprawy.

W okolicznościach niniejszej sprawy, żądanie wznowienia postępowania, oparte na wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., w którym uznano za niezgodny z art. 2 Konstytucji RP w pewnym zakresie przepis art. 28. ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jest zasadne.

Wstrzymanie wypłaty świadczenia emerytalnego odwołującej nastąpiło na podstawie przepisu art.28 ustawy z dnia 16.12.2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z art.103a ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, uznanego następnie przez Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 13.11.2012r. K 2/12 za niezgodny z Konstytucją RP. Ziściła się zatem przesłanka uzasadniająca uchylenie decyzji wstrzymującej wypłatę emerytury, o której mowa w art. 145a § 1 Kpa w zw. z art. 151 § 1 pkt. 2 Kpa.

Zachowany został również termin, o którym mowa w art. 145a § 2 Kpa.

Spór w niniejszej sprawie dotyczy tylko daty, od której ma zastosowanie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego.

Organ rentowy podnosi, że decydujące znaczenie dla możliwości uchylenia decyzji w tej części ma data ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, tj. 22.11.2012r.

W ocenie Sądu stanowisko pozwanego nie jest zasadne.

W orzecznictwie przeważa pogląd, że orzeczenia Trybunału są skuteczne ex tunc. W wyroku z dnia 20.05.2008r. I CSK 379/08 Sąd Najwyższy stwierdził, że problem skuteczności orzeczeń Trybunału należy rozważać na poziomie wykładni funkcjonalnej i w powiązaniu z pozycją ustrojową Trybunału.

W wyroku z 24.01.2006r. Sąd Najwyższy w sprawie I PK 116/05 wskazał, że Sąd, który stwierdzi, że orzeczenie wydane zostało na podstawie obowiązującego aktu prawnego, ma przesłankę do innego rozstrzygnięcia sprawy uznając, że choć akt ten obowiązywał, to nie powinien był zostać w sprawie zastosowany, co okazało się dopiero po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego.

Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7.12.2000r., sygn. akt III ZP 27/00, stwierdzając, że akt normatywny uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, nie powinien być stosowany przez Sąd w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału.

Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 21.02.2013r. III AUa 41/13 (dotyczącym spornego wyroku TK) stwierdził, że w świetle art. 190 ust. 1 Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Utrata mocy obowiązującej przepisu z powodu jego niezgodności z Konstytucją oznacza, że przepis ten nie może być stosowany, poczynając od daty jego uchwalenia. Wyrok Trybunału ma skutki retroaktywne, a przez to zachodzi konieczność ponownego rozpoznania sprawy z pominięciem już niekonstytutywnego przepisu ( vide także wyrok NSA w Warszawie z dnia 17.11.2010 r., I OSK 108/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.01.2007 r., III PK 96/06, OSNP 2008/5-6/61, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.10.2011r., sygn. III AUa 451/11).

Przedstawione stanowisko Sąd Okręgowy, podziela w całej rozciągłości, co uzasadnia zmianę zaskarżonej decyzji a w konsekwencji wypłatę odwołującej zawieszonego świadczenia.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd na podstawie art.477 ¹⁴ § 2 kpc i powołanych przepisów prawa materialnego w pkt 1 wyroku zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał pozwanego do podjęcia wypłatę emerytury odwołującej za okres od 1 października 2011r. do 21 listopada 2012r.

Apelację od powołanego orzeczenia wywiódł pozwany organ rentowy, domagając się zmiany orzeczenia i oddalenia odwołania.

Zarzut apelacji objął naruszenie art.103 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. K 2/12.

W uzasadnieniu wniesionego środka zaskarżenia apelujący naprowadzał , że art.190 ustawy zasadniczej jest niejasny i nieprecyzyjny. Utrata mocy obowiązującej przepisów następuje z chwilą wejścia wżycie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego , orzeczenie ma bowiem charakter konstytutywny. Utrata mocy obowiązującej nie oznacza unieważnienia aktu prawnego.

Odwołująca wniosła o oddalenie apelacji pozwanego .

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego organu rentowego jest bezzasadna.

Na wstępie Sąd Apelacyjny wskazuje, że w pełni akceptuje ustalenia faktyczne i rozważania prawne zaprezentowane przez Sąd I instancji .

Okoliczności przedmiotowej sprawy są bezsporne. Organ rentowy wstrzymał wypłatę świadczenia odwołującej od dnia 1 października 2011 r., gdyż nie został rozwiązany stosunek pracy. Podstawą tego rozstrzygnięcia, jak też wyroku Sądu Okręgowego był art. 103a wskazanej ustawy, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Powyższy przepis został dodany z dniem 1 stycznia 2011 r. przez art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 257, poz. 1726). Regulacja ta oznaczała, że prawo do emerytury ulegało zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do świadczenia emerytalnego.

Wprowadzone do systemu emerytalnego rozwiązanie budziło wątpliwości świadczeniobiorców co do zgodności z Konstytucją. W rezultacie w przedmiotowej sprawie wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny, który w przytoczonym już powyżej wyroku z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K 2/12 (Dz. U. z 2012 r. poz. 1285) orzekł, że art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r. w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw z dnia 22 listopada 2012 r.

Mając na uwadze treść i zakres apelacji rozstrzygnąć należy wyłącznie zakres skutków derogacyjnych niekonstytucyjnego przepisu, w szczególności czy przepis niekonstytucyjny traci moc ex tunc (od początku jego wejścia w życie), czy też ex nunc (od momentu stwierdzenia jego niekonstytucyjności).

Niewątpliwie poruszona problematyka skuteczności wyroków Trybunału Konstytucyjnego należy do zagadnień skomplikowanych i mogących budzić wątpliwości.

Jak wynika z analizy wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie K 2/12 utrata mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu nie została odroczona w czasie, a zatem rozważenia wymaga, czy w takim razie należy automatycznie stwierdzić utratę mocy obowiązującej przepisu ze skutkiem ex tunc.

W doktrynie ukształtowały się dwa przeciwstawne stanowiska. Pierwsze reprezentuje pogląd znajdujący oparcie w założeniu wynikającym z treści art. 190 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Skoro więc przepis traci moc z określoną datą, to znaczy że do tego czasu wywiera skutki prawne( tak uważa apelujący).

Z drugiej strony istnieje ugruntowane stanowisko głoszące, iż przepis traci swój byt ex tunc, a więc od początku jego obowiązywania. Ma to miejsce w sytuacji, gdy sam tryb uchwalania ustawy był wadliwy .

W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę na treść uzasadnienia wyroku TK z dnia 13 listopada 2012 r. w sprawie K2/12. Otóż Trybunał zauważył, że w toku prac legislacyjnych pierwotnie nowelizacja miała obejmować osoby przechodzące na wcześniejszą emeryturę. Z uwagi na zmianę zakresu zastosowania tej nowelizacji zostały podniesione uwagi krytyczne odnośnie konstytucyjności tego rozwiązania, wobec czego nowelizacja objęła osoby, które uzyskały prawo do emerytury bez konieczności rozwiązania stosunku pracy.

W dalszej kolejności trzeba zauważyć, że nie tylko doktryna, lecz także orzecznictwo Sądu Najwyższego formułuje stanowisko zmierzające w kierunku niestosowania przepisu niekonstytucyjnego do stanów faktycznych, w których formalnie nie dokonano jeszcze derogacji. Na poparcie tej tezy można odwołać się do postanowienia SN z dnia 7 grudnia 2000 r. w sprawie sygn. III ZP 27/00, OSNP 2001/10/331, zgodnie z którym akt normatywny uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą nie powinien być stosowany przez sąd w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału.

Podobny pogląd wypowiedział Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 2001 r., II UKN 542/00, OSNP 2003/11/276, stwierdzając że sąd drugiej instancji, który rozstrzyga sprawę po stwierdzeniu niezgodności przepisu ustawy z Konstytucją, nie może pominąć stanowiska Trybunału Konstytucyjnego i oddalić apelacji od wyroku, który został wydany przez sąd pierwszej instancji na podstawie przepisu niezgodnego z Konstytucją.

W kolejnym wyroku z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 281/01, Sąd Najwyższy zaprezentował stanowisko, że nie jest usprawiedliwioną podstawą kasacji zarzut zaniechania zastosowania obowiązującego w dacie wyrokowania przepisu ustawy, który następnie został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją. Orzecznictwo Sądu Najwyższego co do tego, że przy rozpoznawaniu środka odwoławczego sądy nie powinny stosować przepisu prawa, który został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, jest jednolite. Zaprezentowana linia orzecznictwa SN jest stabilna i prowadzi do wniosku, że utrata mocy obowiązującej przepisu z powodu jego niezgodności z Konstytucją co do zasady oznacza, że przepis ten nie może być stosowany poczynając od daty jego uchwalenia. Wyrok Trybunału ma generalnie skutki retroaktywne, a przez to zachodzi konieczność ponownego rozpoznania sprawy z pominięciem już niekonstytucyjnego przepisu (vide także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2008 r., V CO 43/08, LEX nr 564856, wyrok z dnia 21 listopada 2006 r., II PK 42/06, LEX nr 950622; wyrok NSA w W. z dnia 15 listopada 2006 r., II OSK (...), Lex 318307; wyrok SN z dnia 10 listopada 1999 r., I CKN 204/98, OSNC 2000, Nr 5, poz. 94; wyrok z dnia 16 grudnia 1999 r., II CKN 632/98, nie publ.).

Nie można pominąć, że w postanowieniu SN z dnia 13 stycznia 2009 r., II PO 8/08, wyrażono stanowisko, iż po wznowieniu postępowania na podstawie art. 4011 § 1 k.p.c., Sąd stwierdzając, że orzeczenie wydane zostało na podstawie obowiązującego aktu prawnego, ma jednocześnie przesłankę do innego rozstrzygnięcia sprawy, uznając, że choć akt ten obowiązywał, to nie powinien był zostać w sprawie zastosowany, co okazało się dopiero po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego (LEX nr 738350). W uzasadnieniu orzeczenia SN wskazał, że akt normatywny uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, nie powinien być stosowany przez Sąd w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału.

Przyjęcie rozumowania odmiennego sprowadza się do konieczności formułowania podstawy prawnej wyroku na podstawie niezgodnego z Konstytucją przepisu ustawy wprowadzającej w życie obowiązek wstrzymania emerytury w stosunku do osoby, która nie rozwiązała stosunku pracy. Niekonstytucyjność przepisu ustawowego z istoty rzeczy jest stwierdzana po okresie jego obowiązywania, w sytuacji w której regulacja wywarła negatywny skutek w sferze praw jednostki. Nie można dzielić uprawnienia skarżącej do emerytury na okres do dnia ogłoszenia wyroku TK (zasadne wstrzymanie świadczenia) i po dniu ogłoszenia wyroku Trybunału (wznowienie prawa do świadczenia). Warto w tym miejscu podkreślić, że wznowienie prawa do wypłaty świadczenia nie wymaga od sądu określenia szczególnych przesłanek, lecz stwierdzenia jedynie faktu wstrzymania prawa do świadczenia. W konsekwencji odwołująca ma prawo do uzyskania świadczenia, które zostało jej wstrzymane w sposób niezgodny z prawem. Skutek retroaktywny orzeczeń Trybunału powinien w szczególności dotyczyć sytuacji, gdy wykonanie wyroku nie wymaga zmian legislacyjnych.

Rozstrzygając sporne zagadnienie wypada też zauważyć, że tle stanów faktycznych wywołanych orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., w sprawie K 2/12 zapadły orzeczenia wskazujące jednoznacznie na retroaktywny skutek wyroku TK (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 lutego 2013 r., II AUa 41/13, LEX nr 1280645; wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 17 kwietnia 2013 r., w sprawie sygn. III AUa 1202/12, Lex 1306033).

Reasumując powyższe rozważania, stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prowadzi do derogacji uznanych za niezgodne z Konstytucją przepisów ze skutkiem ex tunc.

Mając na uwadze całość zaprezentowanej argumentacji orzeczono o oddaleniu apelacji pozwanego jako bezzasadnej na podstawie art.385 k.p.c.