Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 24/08
POSTANOWIENIE
Dnia 28 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa H. K.
przeciwko Rafinerii Nafty "G." SA
o ustalenie stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 października 2008 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 18 czerwca 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 31
stycznia 2008 r., zmienił wyrok Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z 13 września 2007 r., w ten sposób, że uwzględniając apelację strony
pozwanej Syndyka Masy Upadłości Rafinerii Nafty oddalił w całości powództwa H.
K. i A. C. o ustalenie stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i zapłatę, oddalił
apelację powódek H. K. I A. C. oraz oddalił apelację strony pozwanej w pozostałym
zakresie.
2
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pełnomocnik
powódki H. K., „opierając ją” na naruszeniu art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p.
poprzez przyjęcie, że zgodną wolą stron stosunku pracy zawartego przez skarżącą
i stronę pozwaną w dniu 1 października 2006 r. było zawarcie umowy o pracę na
wykonanie zadania: utrzymanie i przygotowanie do sprzedaży H. w wykonaniu
uchwały Rady Wierzycieli z 31 lipca 2006 r. nr 9/07/2006, podczas gdy powódka
zapoznała się z treścią uchwały dopiero w trakcie procesu i w dacie zawierania
umowy o pracę uchwała ta nie była jej znana. Skarżąca zarzuciła ponadto
naruszenie art. 353 1
k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 22 k.p., art. 23 k.p., art. 251
k.p., art. 29 k.p. w związku z art. 300 k.c. oraz art. 58 § 3 k.c. w związku z art. 300
k.c., polegające na błędnej wykładni przywołanych norm poprzez przyjęcie, że
powódka świadczyła pracę od 1 października 2006 r. do 31 stycznia 2007 r. na
mocy umów na czas wykonywania określonej pracy, podczas gdy praca
świadczona była na mocy umów terminowych, co stało się równoznaczne z
zawarciem umów na czas nieokreślony. Skarżąca zarzuciła także naruszenie art.
59 k.p. poprzez stwierdzenie, że nie było podstaw do jego zastosowania w
aspekcie analiz oświadczeń Syndyka skierowanych do skarżącej w pismach z 24
stycznia 2007 r. i 31 stycznia 2007 r., na mocy których zawiadamiał on ją o
niemożliwości wykonania zadania opisanego w umowie o pracę z 1 października
2006 r., podczas gdy oświadczenie z 31 stycznia 2007 r. stanowiło oświadczenie o
rozwiązaniu tej umowy bez wypowiedzenia. Wreszcie skarżąca zarzuciła
naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., opisując szczegółowo, na czym to naruszenie miało
- jej zdaniem – polegać.
W skardze kasacyjnej znalazło się również stwierdzenie, że skarżąca wnosi
o „przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania na podstawie art. 3989
§ 1 pkt 4
k.p.c.”
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o jej odrzucenie
w całości na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. z uwagi na brak w treści skargi
przytoczenia podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia oraz uzasadnienia wniosku o
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Sąd Okręgowy postanowieniem z 18 czerwca 2008 r., odrzucił skargę
kasacyjną powódki H. K. od wyroku tego Sądu z 31 stycznia 2008 r.
3
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że w
przedmiotowej sprawie strona powodowa nie spełniła „przesłanek” nałożonych
przez ustawodawcę w art. 3984
§ 1 pkt 2 i 3 k.p.c., a mianowicie dotyczących
przytoczenia podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia oraz złożenia wniosku o
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienia. Sąd Okręgowy
podkreślił, że skarga kasacyjna powinna zawierać, między innymi, przytoczenie
podstaw kasacyjnych oraz ich uzasadnienie. Zdaniem Sądu oznacza to, że dla
zachowania formy skargi kasacyjnej nie wystarczy w jej uzasadnieniu polemicznie
ocenić materiał dowodowy, ale konieczne jest powołanie podstawy kasacyjnej oraz
jej uzasadnienia przez wskazanie, które przepisy przy ocenie tego materiału zostały
przez sąd naruszone, na czym to naruszenie polegało oraz jaki mogło mieć wpływ
na ustalenia faktyczne, a w konsekwencji na wynik sprawy. W przeciwnym bowiem
razie ocena zasadności skargi kasacyjnej nie jest w ogóle możliwa. Sąd Okręgowy
uznał, że „nie uzasadnia podania podstawy kasacji” zbiorcze wskazanie, że
naruszenie konkretnych przepisów polega na błędnej ich wykładni i zarazem
niewłaściwym zastosowaniu, przy jednoczesnym pominięciu w uzasadnieniu
jakichkolwiek argumentów, o jaki przejaw naruszenia prawa rzeczywiście chodzi.
Sąd Okręgowy stwierdził, że powódka wskazała przepisy Kodeksu pracy i Kodeksu
cywilnego (art. 3531
k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 22, 23, 251
, 29 k.p. w
związku z art. 300 k.c. oraz art. 58 § 3 k.c. w związku z art. 300 k.c.), których
naruszenia – jej zdaniem - dopuścił się Sąd Okręgowy. Ze skargi nie wynika
jednak, na czym owo naruszenie miałoby polegać, ponieważ uzasadnienie skargi
stanowi jedynie polemikę z niekorzystnym dla strony powodowej orzeczeniem Sądu
Okręgowego. Sąd drugiej instancji podkreślił, że naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię polega na mylnym rozumieniu treści określonej normy
prawnej, natomiast uchybienie prawu materialnemu przez niewłaściwe
zastosowanie polega - poza przypadkami oparcia się na przepisach
nieobowiązujących - na tzw. błędzie w subsumcji, co wyraża się tym, że stan
faktyczny ustalony w sprawie błędnie uznano za odpowiadający stanowi
hipotetycznemu przewidzianemu w normie prawnej, względnie że ustalonego stanu
faktycznego błędnie nie "podciągnięto" pod hipotezę określonej normy prawnej.
4
Sąd Okręgowy uznał, że wskazując naruszenia prawa materialnego
powódka w istocie zakwestionowała dokonane przez ten Sąd ustalenia faktyczne,
podnosząc zarzuty, które charakterystyczne są dla zwykłego środka
odwoławczego, jakim jest apelacja. Skarżąca opisała bowiem, jaki charakter należy
nadać umowie zawartej przez nią ze stroną pozwaną. Sąd drugiej instancji powołał
się na stanowisko Sądu Najwyższego (m.in. wyrok z 7 marca 1997 r., II CKN 18/97,
OSNC 1997 nr 8, poz. 112), który wyjaśnił, że zarzut kasacyjny dotyczący
naruszenia prawa materialnego może wchodzić w rachubę wówczas, gdy stan
faktyczny będący podstawą zaskarżonego wyroku nie jest kwestionowany, jeżeli
natomiast w skardze kasacyjnej skarżący podważa ustalenia faktyczne
zaskarżonego wyroku, to może to uczynić skutecznie wyłącznie poprzez powołanie
podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. i przez wskazanie, że naruszone zostały
przepisy postępowania mające zastosowanie przy dokonywaniu ustaleń
faktycznych. Możliwość powołania się w skardze kasacyjnej na naruszenie prawa
materialnego w nawiązaniu do uchybień dotyczących ustalenia stanu faktycznego
ma miejsce wówczas, gdy w zaskarżonym orzeczeniu brak jest jednoznacznych
ustaleń faktycznych, co w ogóle uniemożliwia kontrolę co do materialnoprawnej
podstawy orzeczenia. Sąd Okręgowy uznał, że w niniejszej sprawie dokonał
jednoznacznych ustaleń faktycznych, dlatego powołanie się na naruszenie prawa
materialnego i kwestionowanie w związku z tym ustaleń faktycznych nie może
stanowić podstawy kasacyjnej. Ponadto ocena dowodów ze swej istoty nie może
podlegać kwestionowaniu w postępowaniu kasacyjnym. W ocenie Sądu skarżąca
nie przedstawiła podstaw skargi i ich uzasadnienia, nie spełniając tym samym
wymagania konstrukcyjnego określonego w art. 3984
§ 1 k.p.c.
Sąd Okręgowy uznał również, że skarga kasacyjna nie spełnia wymagania
przewidzianego w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. Zdaniem Sądu Okręgowego,
uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powinno
zawierać wskazanie jednej z okoliczności uzasadniających rozpoznanie skargi
kasacyjnej, wymienionych w art. 3989
§ 1 k.p.c., a więc wyjaśniać, czy w sprawie
występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba wykładni przepisów
prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w
orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest
5
oczywiście uzasadniona. Wymaganie przedstawienia okoliczności uzasadniających
rozpoznanie skargi kasacyjnej nie jest spełnione, jeżeli skarżący wyraźnie ich nie
przytacza, choćby dało się je wywieść z uzasadnienia (postanowienie Sądu
Najwyższego z 9 sierpnia 2001 r., I PZ 45/01, OSNAPiUS 2003, nr 15, poz. 359).
Sąd drugiej instancji stwierdził, że chociaż skarżąca wskazała jako przesłankę
przyjęcia skargi kasacyjnej art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., to nie zostało przytoczone
uzasadnienie tej przesłanki, a samo gołosłowne stwierdzenie, że skarga jest
oczywiście uzasadniona, nie stanowi spełnienia przesłanek art. 3984
§ 1 pkt 4 k.p.c.
Powyższe postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżyła pełnomocnik
powódki zarzucając naruszenie: 1) art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez zastosowanie 3986
§ 2 k.p.c. w
związku z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., który jest niezgodny z powołanymi normami, co
potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 1 lipca 2008 r., wydanym w sprawie
SK 40/07, 2) art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c. poprzez przyjęcie, że skarga nie wskazuje, na
czym polega błędna wykładnia powołanych w skardze norm prawa materialnego,
podczas gdy każdy z zarzutów skargi został uzasadniony.
Pełnomocnik powódki wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
W uzasadnieniu zażalenia skarżąca zarzuciła, że pominięcie wskazanych w
skardze kasacyjnej dowodów, bez podania kryteriów oceny ich wiarygodności i
mocy dowodowej, nie jest wyłączone spod kontroli kasacyjnej (tak Sąd Najwyższy
w orzeczeniu z 29 października 1996 r., II CKN 8/96, OSNC 1997, poz. 30).
Dowody przeprowadzone w niniejszej sprawie zostały ocenione w sposób
oczywiście błędny i takie działanie sądu może być przedmiotem kontroli kasacyjnej.
W ocenie pełnomocnika skarżącej skarga kasacyjna jasno stwierdza, że w
odniesieniu do norm prawnych powołanych w jej petitum zarzuty kasacyjne
dotyczą ich błędnej wykładni. Sąd Okręgowy w zaskarżonym postanowieniu nie
mógł oceniać zasadności i legalności swojego orzeczenia, przyjmując - w składzie
sądu w dwóch trzecich tożsamym ze składem rozpatrującym apelację - że skarga
kasacyjna nie zawiera wystarczającego uzasadnienia podstaw kasacyjnych, mimo
że taki stan rzeczy nie miał w rzeczywistości miejsca.
Pełnomocnik skarżącej podniosła, że zgodnie z wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z 1 lipca 2008 r., SK 40/07, art. 3986
§ 2 k.p.c. w związku z art.
6
3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. jest niezgodny art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust 3 i art. 2
Konstytucji. Zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji daje to podstawy do ewentualnego
wznowienia postępowania, zatem uzasadnione jest zastosowanie tego wyroku w
niniejszej sprawie.
Odpowiedź na zażalenie powódki wniósł pełnomocnik strony pozwanej,
wnosząc o oddalenie zażalenia w całości.
Już po wniesieniu zażalenia pełnomocnik strony pozwanej powiadomił Sąd
Najwyższy o umorzeniu postanowienia upadłościowego w stosunku do Rafinerii
Nafty. Postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego stało się
prawomocne 25 lipca 2008 r. W tej sytuacji na mocy art. 364 ust. 1 Prawa
upadłościowego i naprawczego z dniem uprawomocnienia się postanowienia o
umorzeniu postępowania upadłościowego upadły odzyskał prawo zarządzania
swoim majątkiem i rozporządzania jego składnikami, natomiast na podstawie art.
367 ust. 2 Prawa upadłościowego i naprawczego sam upadły wszedł w toczących
się postępowaniach sądowych w miejsce Syndyka.
Uwzględniając stan rzeczy (faktyczny i prawny – wynikający z przytoczonych
wyżej przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego), powstały po
prawomocnym umorzeniu postępowania upadłościowego, Sąd Najwyższy uznał, że
postępowanie zażaleniowe powinno się toczyć z udziałem nie Syndyka Masy
Upadłości Rafinerii Nafty jako strony pozwanej, lecz z udziałem Rafinerii Nafty i z
tej przyczyny w stosunku do tego pozwanego zostało wydane niniejsze
postanowienie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione.
Zgodnie z art. 3984
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna powinna zawierać: 1)
oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono
zaskarżone w całości, czy w części, 2) przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich
uzasadnienie, 3) wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego
uzasadnienie oraz 4) wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z
oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany. Są to wymagania
7
konstrukcyjne, bez których spełnienia wniesione pismo procesowe nie jest skargą
kasacyjną.
1. Jak wynika z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. skarga kasacyjna powinna zawierać
„wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie”, co
stanowi odrębny i formalnie wyodrębniony element skargi jako pisma procesowego.
Wnoszący skargę kasacyjną nie może przy tym ograniczyć się do powtórzenia w jej
treści sformułowań ustawowych (np. że „skarga kasacyjna jest oczywiście
uzasadniona”), lecz jest zobowiązany do profesjonalnego prawniczego
uzasadnienia wniosku o jej przyjęcie do rozpoznania i to w kontekście okoliczności
faktycznych i prawnych sprawy, której skarga kasacyjna dotyczy.
Sąd Okręgowy odrzucił skargę kasacyjną, ponieważ nie spełniała ona,
między innymi, wymagania określonego w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. Słusznie Sąd
Okręgowy podkreślił przy tym, że uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania powinno zawierać przytoczenie choćby jednej z
okoliczności uzasadniających rozpoznanie skargi kasacyjnej, wymienionych w art.
3989
§ 1 k.p.c., a więc powoływać się albo na występowanie w sprawie istotnego
zagadnienia prawnego, albo na potrzebę wykładni przepisów prawnych budzących
poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, albo
na nieważność postępowania, albo na oczywistą zasadność skargi kasacyjnej, a
także zawierać prawniczo uargumentowany wywód przekonujący o występowaniu
jednej z tych przesłanek. W rozpoznawanej sprawie skarga kasacyjna nie zawiera
tego rodzaju uzasadnienia wniosku o przyjęcie jej do rozpoznania przez Sąd
Najwyższy, co słusznie stwierdził Sąd Okręgowy. Skarżąca powołała się jedynie
ogólnie na art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., nie uzasadniając jednocześnie w jakikolwiek
sposób wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, a samo
stwierdzenie, że skarga jest oczywiście uzasadniona, rzeczywiście nie spełnienia
przesłanek z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., ponieważ nie wynika z tego stwierdzenia w
żaden sposób, na czym polegać by miała owa oczywista zasadność skargi.
Mimo tej niewątpliwej wady konstrukcyjnej skargi kasacyjnej wniesionej
przez pełnomocnika powódki, nie było możliwe jej odrzucenie.
Należy bowiem zauważyć, że w wyroku z 1 lipca 2008 r., w sprawie SK
40/07, OTK-A 2008 nr 6, poz. 101, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 3986
§
8
2 i 3 k.p.c. w związku z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje
odrzucenie – bez wzywania do usunięcia braków – skargi kasacyjnej
niespełniającej wymagań określonych w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., jest niezgodny z
art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji. Powyższy wyrok
Trybunału Konstytucyjnego miał zasadniczy wpływ na rozstrzygnięcie przez Sąd
Najwyższy o zasadności wniesionego zażalenia.
Bez względu bowiem na charakter prawny wyroku Trybunału
Konstytucyjnego (wyrok tzw. zakresowy i interpretacyjny), ze względu na
konieczność zachowania jednolitości orzecznictwa sądów, musi on być brany pod
uwagę przy dokonywaniu wykładni przepisów prawnych stanowiących podstawę
prawną rozstrzygnięcia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 21 sierpnia 2008
r., IV CZ 64/08, niepubl.). Podstawę uwzględnienia zażalenia stanowiła zatem
zmiana stanu prawnego w chwili orzekania przez Sąd Najwyższy, wynikająca z
wymienionego wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Stwierdzenie przez Trybunał, w
ramach kompetencji tego organu, niezgodności art. 3986
§ 2 i 3 k.p.c. w związku z
art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. z przepisami Konstytucji, wykluczało w postępowaniu
zażaleniowym pominięcie nowego stanu prawnego, uznającego za
niedopuszczalne odrzucenie skargi kasacyjnej z powodu niespełnienia przez
skarżącego wymagania konstrukcyjnego wynikającego z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.
bez wcześniejszego wezwania do usunięcia tego braku.
Dlatego na podstawie art. 3941
§ 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 39816
k.p.c.
oraz art. 39821
, art. 391 § 1 i art. 316 k.p.c. należało uwzględnić zażalenie.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Najwyższy powinien był wziąć pod
uwagę skutki powołanego przez skarżącą wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 1
lipca 2008 r., SK 40/07, chociaż wyrok ten został wydany (ogłoszony) już po
odrzuceniu przez Sąd Okręgowy skargi kasacyjnej, co nastąpiło postanowieniem z
18 czerwca 2008 r., nie było możliwe przy rozpoznawaniu zażalenia zignorowanie
jego treści oraz skutków dla oceny zasadności zażalenia.
Zgodnie z art. 190 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Z kolei art. 190 ust. 3 Konstytucji stanowi, że orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. W świetle przytoczonego
9
unormowania nie może być wątpliwości co do tego, że nadanie przez Konstytucję
mocy powszechnie obowiązującej orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego
oznacza, że jest nimi związany także Sąd Najwyższy. Jak wynika z art. 190 ust. 1
Konstytucji, utrata mocy obowiązującej aktu ustawodawczego następuje ex lege, z
chwilą ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego
sprzeczność tego aktu z aktem normatywnym wyższej rangi. Takie stanowcze i
bezwarunkowe określenie chwili utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego
(jego konkretnego przepisu bądź konkretnych przepisów) oznacza, że przed tą datą
zakwestionowany akt normatywny obowiązywał (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z 30 września 2008 r., II UZ 39/08, niepublikowane), mimo że już
wtedy mógł nie być zgodny z Konstytucją. Odrębną kwestię stanowi to, czy i jakie
skutki wywołuje utrata mocy obowiązującej przez określony akt ustawodawczy w
zakresie praw i obowiązków stron, powstałych przed terminem utraty mocy
obowiązującej tego aktu. Zagadnienie mocy wstecznej orzeczeń Trybunału
Konstytucyjnego stwierdzających niezgodność aktu normatywnego lub jego części
z aktem wyższego rzędu było wielokrotnie przedmiotem wypowiedzi Sądu
Najwyższego, który raczej opowiadał się za przyznaniem orzeczeniom Trybunału
Konstytucyjnego skutków sięgających w przeszłość (ex tunc) - między innymi w
uchwale z 23 stycznia 2001 r., III ZP 30/00 (OSNAPiUS 2001, nr 23, poz. 685), w
wyroku z 10 listopada 1999 r., I CKN 204/98 (OSNC 2000, nr 5, poz. 94), w
postanowieniu z 7 grudnia 2000 r., III ZP 27/00 (OSNAPiUS 2001, nr 10, poz. 331) i
potwierdził to stanowisko w uzasadnieniach późniejszych orzeczeń, np. z 18
kwietnia 2002 r., III RN 4/01 (OSNAPiUS 2003, nr 2, poz. 25), z 12 czerwca 2002 r.,
II UKN 419/01 (niepublikowane), z 27 września 2002 r., II UKN 581/01 (OSNAPiUS
2002, nr 23, poz. 581) oraz z 15 stycznia 2003 r., IV CKN 1639/00
(niepublikowane).
W uzasadnieniu uchwały z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 45/03 (OSNC 2004, z.
9, poz. 136), Sąd Najwyższy również podzielił pogląd opowiadający się za
przyjęciem skutków ex tunc wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Najwyższy
podniósł przy tym, że w razie wydania wyroku Trybunału ogłoszonego niezwłocznie
(art. 190 ust. 2 Konstytucji) za przyjęciem wstecznego jego działania przemawia
argument, że stan niezgodności ustawy z Konstytucją jest okolicznością
10
obiektywną, istniejącą w całym okresie koegzystencji tych dwóch aktów, tj. ustawy
zasadniczej i ustawy "zwykłej". Odmowa zastosowania wadliwego przepisu do
zdarzenia faktycznego sprzed ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego może
opierać się wprost na uznaniu jego skutków ex tunc, czyli w praktyce na uznaniu
retroaktywności, albo na przesłankach dominacji przepisów Konstytucji nad innymi,
niższej rangi w hierarchii źródeł prawa, oraz wiążącym orzeczeniu Trybunału
Konstytucyjnego o niezgodności z nią przepisów ustawy, co prowadzi do odmowy
zastosowania przepisu niezgodnego z aktem wyższego rzędu, nawet gdyby wyrok
Trybunału Konstytucyjnego miał działać tylko na przyszłość. Za tym stanowiskiem
przemawia także art. 190 ust. 4 Konstytucji, który stanowi, że orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub
ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne
orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w
innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia
decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach
właściwych dla danego postępowania. W piśmiennictwie dotyczącym wznowienia
postępowania na wymienionej podstawie przyjmuje się, że skutkiem pośrednim
stwierdzenia niezgodności kontrolowanego aktu normatywnego z Konstytucją,
umową międzynarodową lub aktem normatywnym wyższego rzędu jest - obok
skutku bezpośredniego w postaci utraty przez akt normatywny mocy obowiązującej
- możliwość podważenia rozstrzygnięcia sądowego lub administracyjnego
podjętego na podstawie aktu normatywnego, którego w dacie rozstrzygania sprawy
dotyczyło domniemanie konstytucyjności, a który po prawomocnym rozstrzygnięciu
sprawy został uznany za niekonstytucyjny. Zatem jest oczywiste, że wznowienie
postępowania w takich sytuacjach ma doprowadzić do sanacji postępowania
sądowego (lub administracyjnego) opartego na niekonstytucyjnym akcie prawnym.
Należy tym samym przyjąć, że po wznowieniu postępowania będzie się ono toczyć
z pominięciem tych niekonstytucyjnych przepisów. W przeciwnym bowiem razie
nieracjonalne byłoby dopuszczenie do wznowienia postępowania, które miałoby się
toczyć na podstawie niekonstytucyjnego aktu prawnego, chociaż przez pewien czas
obowiązującego. Gdy natomiast chodzi o postępowanie sądowe, toczące się po
stwierdzeniu przez Trybunał Konstytucyjny utraty mocy obowiązującej przepisu,
11
lecz dotyczące roszczeń z okresu sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego, to sąd ani nie narusza kompetencji tego organu, ani nie wykracza
poza swoje kompetencje, gdy nie stosuje aktu normatywnego uznanego za
sprzeczny z Konstytucją. Przeciwnie, działa niejako w poszanowaniu dla
orzeczenia tego organu. (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 23
stycznia 2001 r., III ZP 30/00 ).
Tak więc stanowisko Sądu Najwyższego przyjmujące niestosowanie aktu
normatywnego, co do którego Trybunał Konstytucyjny stwierdził jego
niekonstytucyjność, należy uznać za utrwalone w orzecznictwie sądowym.
Sąd Najwyższy rozpoznający zażalenie po dacie ogłoszenia wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z 1 lipca 2008 r., SK 40/07, stwierdził, że odrzucenie
skargi kasacyjnej przez Sąd Okręgowy na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. z uwagi na
brak spełniającego ustawowe kryteria uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania (art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.) nastąpiło na podstawie
przepisów, które nie mogą mieć zastosowania z uwagi na stwierdzoną ich
niekonstytucyjność (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 17 lipca 2008 r., II UZ
27/08 i z 30 września 2008 r., II UZ 40/08, niepublikowane).
Po wyroku Trybunału Konstytucyjnego Sąd drugiej instancji powinien
wezwać pełnomocnika strony wnoszącej skargę kasacyjną do spełnienia
wymagania konstrukcyjnego przewidzianego w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.
2. Odnosząc się natomiast do poglądu Sądu Okręgowego co do
niespełnienia przez pełnomocnika skarżącej wymagania konstrukcyjnego
przewidzianego w 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c. należy stwierdzić, że w skardze kasacyjnej
powołano jej podstawy, czyli zarzuty naruszenia konkretnie wskazanych przepisów
prawa materialnego i procesowego, a także przedstawiono ich uzasadnienie.
Ocena, czy uzasadnienie tych zarzutów jest adekwatne do ich treści - w tym, czy
zarzut naruszenia prawa materialnego może być skutecznie uzasadniany przez
kwestionowanie ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zastosowania
konkretnego przepisu prawa materialnego - nie może być dokonana przez sąd
drugiej instancji w ramach kontroli spełniania przez skargę kasacyjną wymagań
formalnych przewidzianych w prawie procesowym dla tego pisma procesowego.
Oceny tej dokonać może tylko Sąd Najwyższy - albo w ramach decyzji o przyjęciu
12
(lub odmowie przyjęcia) skargi kasacyjnej do rozpoznania, albo już przy
merytorycznym rozpoznaniu skargi.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c.
w związku z art. 39816
k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.