Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 lutego 2011 r.
II PK 187/10
„Korzystność” postanowienia zakładowego prawa pracy, przy uwzględ-
nieniu swoistego bilansu zysków i strat dla pracownika, niekoniecznie musi
polegać na przyznaniu dodatkowych lub wyższych świadczeń niż gwaranto-
wane przez przepisy powszechnie obowiązujące. Może też sprowadzać się do
powstrzymywania pracodawcy z realizacją jego roszczeń wobec pracownika.
Przewodniczący SSN Halina Kiryło, Sędziowie SN: Józef Iwulski (sprawoz-
dawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 lutego
2011 r. sprawy z powództwa Marka R. przeciwko T. Zakładom Farmaceutycznym P.
SA w W. o odszkodowanie z tytułu rozwiązania przez pracownika umowy o pracę
bez wypowiedzenia, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgo-
wego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 28 stycznia 2010 r. [...]
1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten tylko sposób, że w punkcie (1a) kwotę
9.300 zł zastąpił kwotą 9.416,51 zł (dziewięć tysięcy czterysta szesnaście złotych
pięćdziesiąt jeden groszy),
2. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałym zakresie i zniósł między stro-
nami koszty postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 24 lutego 2009 r. [...] Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Pół-
noc-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie zasądził na rzecz powoda
Marka R. od strony pozwanej T. Zakładów Farmaceutycznych „P.” SA w W. kwotę
37.200 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 lutego 2008 r. do dnia zapłaty tytułem
odszkodowania w związku z rozwiązaniem przez pracownika umowy o pracę bez
wypowiedzenia oraz kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa proceso-
wego.
2
Sąd Rejonowy ustalił, że powód pracował w pozwanej Spółce od dnia 14
czerwca 1988 r. do dnia 18 lutego 2008 r. na stanowisku ślusarza remontowego oraz
aparatowego syntezy leków. W dniu 18 lutego 2008 r. powód rozwiązał umowę o
pracę w trybie art. 55 § 11
k.p., wskazując jako przyczynę zaległość w wypłacie przez
pracodawcę należnego wynagrodzenia za styczeń 2008 r. W dacie rozwiązania
umowy o pracę w pozwanej Spółce obowiązywały postanowienia układu zbiorowego
pracy (u.z.p.), w brzmieniu ustalonym protokołem dodatkowym nr 1 z dnia 14 wrześ-
nia 2005 r., w tym załącznik nr 13, zawierający § 6, zgodnie z którym „w razie uza-
sadnionego rozwiązania umowy o pracę przez Pracownika w trybie art. 55 § 1 i § 11
Kodeksu Pracy przysługuje mu odszkodowanie równe 12 (...) średnim wynagrodze-
niom miesięcznym (...) za rok poprzedni” (ust. 1), przy czym w razie rozwiązania
umowy o pracę w trybie art. 55 § 11
k.p. „podstawą wypłaty wynagrodzenia będzie
prawomocne orzeczenie sądu wydane w sprawie z powództwa Pracodawcy, wniesio-
nego niezwłocznie po rozwiązaniu przez Pracownika umowy o pracę w tym trybie”
(ust. 2). Powód w oparciu o § 6 załącznika nr 13 do u.z.p. żądał od pozwanej Spółki
zapłaty odszkodowania w wysokości dwunastomiesięcznego wynagrodzenia za
pracę.
Sąd Rejonowy uznał, że spór pomiędzy stronami dotyczy sposobu interpretacji
postanowień § 6 załącznika nr 13 do u.z.p. obowiązującego u pozwanej. W sporze
tym należało przyznać rację powodowi, bowiem rozwiązanie przez niego umowy o
pracę z pozwaną dokonane w trybie art. 55 § 11
k.p. było uzasadnione. Powód złożył
stosowne oświadczenie w terminie miesięcznym przewidzianym w art. 52 § 2 k.p.
Według Sądu Rejonowego, pozwana niesłusznie odmówiła powodowi wypłaty spor-
nego odszkodowania z powołaniem się na treść § 6 ust. 2 załącznika nr 13 u.z.p.,
bowiem zastrzeżony tam warunek - zgodnie z którym podstawą wypłaty odszkodo-
wania powinno być prawomocne orzeczenie sądu wydane w sprawie z powództwa
pracodawcy przeciwko pracownikowi wniesionego niezwłocznie po rozwiązaniu przez
pracownika umowy o pracę - jako mniej korzystny dla pracowników niż art. 55 § 11
k.p., pozostaje w oczywistej sprzeczności z art. 9 § 2 k.p. Wolą stron u.z.p. przy
wprowadzaniu spornego postanowienia § 6 ust. 2 było - według Sądu - zabezpiecze-
nie pracowników przed nieuzasadnionymi pozwami ze strony pracodawcy w przy-
padku rozwiązania przez pracownika stosunku pracy w trybie art. 55 § 11
k.p. W
przypadku wniesienia bezzasadnego pozwu przez pracodawcę, pracownik - tytułem
rekompensaty - powinien bowiem otrzymać 12 średnich wynagrodzeń miesięcznych
3
należnych z tytułu zatrudnienia u pozwanej za rok poprzedni. Powołując się na inter-
pretację wydaną przez Komisję do spraw Realizacji Umowy Społecznej, Sąd pierw-
szej instancji uznał, że intencją partnerów społecznych było zwiększenie kwoty od-
szkodowania należnego pracownikom na podstawie art. 55 § 11
k.p. do kwoty odpo-
wiadającej równowartości dwunastomiesięcznego wynagrodzenia, a nie przyznawa-
nie pracownikom dodatkowego odszkodowania, odrębnego od przewidzianego w
Kodeksie pracy. Według tej Komisji, sporne odszkodowanie należy się pracownikowi
tylko w przypadku „bezzasadnego powództwa pracodawcy stwierdzonego wyrokiem
sądowym”. Sąd Rejonowy podkreślił przy tym, że interpretacje wydawane przez tę
Komisję wiążą strony układu. W tym stanie rzeczy Sąd pierwszej instancji doszedł do
przekonania, że postanowienie § 6 ust. 2 wprowadza warunek wypłacenia pracowni-
kom odszkodowania określonego w § 6 ust. 1, który - zgodnie z interpretacją Komisji
- jest zwiększeniem wysokości odszkodowania przysługującego na podstawie Ko-
deksu pracy, a nie odrębnym odszkodowaniem. Warunkiem wypłaty jedynego możli-
wego odszkodowania przysługującego z mocy art. 55 § 11
k.p. i zwiększonego na
podstawie § 6 ust. 1, jest wydanie prawomocnego orzeczenia sądu. Skoro jednak
Kodeks pracy nie uzależnia wypłaty odszkodowania z art. 55 § 11
k.p. od żadnych
warunków, to postanowienie § 6 ust. 2 w sposób oczywisty jest sprzeczne z art. 9 § 2
k.p. To postanowienie - zdaniem Sądu Rejonowego - jest w dodatku „wręcz rażąco
sprzeczne z przepisami prawa pracy”, gdyż nie tylko wprowadza niedopuszczalny
warunek wypłaty odszkodowania przez pracodawcę, ale w dodatku wymaga, aby
orzeczenie sądu zostało wydane w następstwie powództwa wytoczonego przez pra-
codawcę i to niezwłocznie po rozwiązaniu przez pracownika umowy o pracę w trybie
art. 55 § 11
k.p. Wprowadzenie tego warunku jest rażąco mniej korzystne dla pracow-
ników niż przepisy Kodeksu pracy, bowiem możliwość ubiegania się o wypłatę od-
szkodowania jest całkowicie uzależniona od woli pracodawcy, podczas gdy odszko-
dowanie należne pracownikowi w trybie art. 55 § 1 k.p. nie jest obwarowane takim
warunkiem. Według Sądu pierwszej instancji, bezwarunkowe przyznanie odszkodo-
wania w wysokości wynagrodzenia za okres 12 miesięcy pracownikowi, który rozwią-
zał umowę o pracę w trybie art. 55 § 1 k.p. oraz uzależnienie prawa do otrzymania
tego odszkodowania przez pracownika, który rozwiązał umowę o pracę w trybie art.
55 § 11
k.p., od wystąpienia warunku praktycznie niemożliwego do spełnienia, prze-
mawia za tym, by uznać za niedopuszczalne ograniczenie wypłaty odszkodowania
należnego pracownikowi, o jakim mowa w § 6 ust. 2. Z tej przyczyny powodowi nale-
4
żało się odszkodowanie w żądanej przez niego wysokości 12 średnich miesięcznych
wynagrodzeń za rok poprzedni (37.200 zł).
Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2010 r. [...] Sąd Okręgowy Warszawa-Praga -
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, w uwzględnieniu apelacji strony
pozwanej od wyroku Sądu pierwszej instancji: 1) zmienił wyrok Sądu Rejonowego w
punkcie pierwszym w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę
9.300 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 lutego 2008 r. do dnia zapłaty, oddala-
jąc powództwo w pozostałej części oraz zasądził na rzecz powoda kwotę 900 zł tytu-
łem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję; 2) oddalił apela-
cję w pozostałym zakresie oraz 3) nie obciążył powoda obowiązkiem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego pozwanej w zakresie oddalonego powództwa oraz w in-
stancji odwoławczej.
Według Sądu drugiej instancji, apelacja pozwanej jest uzasadniona w tej czę-
ści, w której kwestionuje rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego co do wysokości zasą-
dzonego powodowi odszkodowania, przekraczającej kwotę trzymiesięcznego wyna-
grodzenia. Zdaniem Sądu odwoławczego, Sąd Rejonowy dokonał błędnej wykładni
postanowień § 6 załącznika nr 13 do u.z.p., bowiem to, że wolą stron układu zbioro-
wego było zagwarantowanie pracownikom wyższego odszkodowania od przewidzia-
nego w art. 55 k.p., wcale nie oznacza całkowitego zastąpienia odszkodowania ko-
deksowego odszkodowaniem układowym. Z treści spornych postanowień układo-
wych nie wynika, że partnerzy społeczni odstąpili od stosowania art. 55 k.p. To zaś
oznacza, że warunek wypłaty przewidziany w § 6 ust. 2 nie dotyczy odszkodowania
wynikającego z art. 55 k.p. Zatem orzeczenie Sądu Rejonowego w części uwzględ-
niającej powództwo do wysokości odszkodowania określonej w art. 55 § 11
k.p. jest
prawidłowe. W tym zakresie Sąd odwoławczy podzielił zarówno ustalenia faktyczne,
jak i argumentację Sądu pierwszej instancji, odnoszące się do zasadności przyczyny
rozwiązania przez powoda umowy o pracę i zachowania przez niego terminu na do-
konanie tej czynności. Sąd Okręgowy wywiódł, że wolą partnerów społecznych było
utrzymanie zasady określonej w przepisach powszechnie obowiązujących, zgodnie z
którą pracownikom przysługuje odszkodowanie wynikające z art. 55 § 11
k.p., a po-
nadto, wprowadzenie szczególnej regulacji, że pracownikowi, który w okresie od 22
grudnia 2004 r. do 21 grudnia 2012 r. zasadnie rozwiąże umowę o pracę w trybie art.
55 § 1 i § 11
k.p. będzie przysługiwać odszkodowanie w wysokości 12 pensji; z tym,
że podstawą wypłaty zwiększonego odszkodowania w przypadku rozwiązania
5
umowy na podstawie art. 55 § 11
k.p. powinno być prawomocne orzeczenie sądu
wydane w sprawie z powództwa pracodawcy wniesionego niezwłocznie po rozwiąza-
niu przez pracownika umowy o pracę. Sąd Okręgowy zgodził się, że sformułowanie
użyte w § 6 ust. 1 i 2 nie jest jednoznaczne i może budzić wątpliwości interpreta-
cyjne. Tym niemniej, w oparciu o całokształt okoliczności faktycznych sprawy można
przyjąć, że skoro wypłata zwiększonego odszkodowania jest uzależniona od wystą-
pienia przez pracodawcę z powództwem niezwłocznie po rozwiązaniu przez pracow-
nika umowy i wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia (§ 6 ust. 2) oraz wypłata
tego odszkodowania przysługuje w przypadku „uzasadnionego rozwiązania umowy
przez pracownika na podstawie art. 55 § 11
k.p.” (§ 6 ust. 1), to chodzi o postępowa-
nie sądowe, w którym badana jest zasadność rozwiązania przez pracownika umowy
w trybie art. 55 § 11
k.p. Nie istnieje bowiem inna prawem przewidziana możliwość
ustalenia, że rozwiązanie przez pracownika umowy w trybie art. 55 § 11
k.p. było uza-
sadnione. Przez użyty w § 6 nieprecyzyjny zwrot „prawomocne orzeczenie sądu wy-
dane w sprawie z powództwa pracodawcy”, należy rozumieć orzeczenie, w którym
stwierdzono zasadność rozwiązania przez pracownika umowy o pracę na podstawie
art. 55 § 11
k.p. Zdaniem Sądu Okręgowego, pracodawca może skorzystać z prawa
żądania zapłaty odszkodowania na podstawie art. 611
k.p., tym niemniej można przy-
puszczać, że pracodawca - obawiając się wypłacenia zwiększonego odszkodowania
- nie wystąpi przeciwko pracownikowi z powództwem, o którym mowa w § 6 ust. 2. Z
drugiej zaś strony nie można wykluczyć, że pracodawca będzie zainteresowany usta-
leniem na drodze sądowej, iż rozwiązanie przez pracownika umowy w trybie art. 55 §
11
k.p. było nieuzasadnione i dla takiego ustalenia będzie gotów ponieść ryzyko
ewentualnej konieczności wypłaty zwiększonego odszkodowania. Warunek przewi-
dziany w § 6 ust. 2 jest więc możliwy do zrealizowania ze skutkiem pozytywnym dla
pracownika a to, że jego ziszczenie następuje wskutek czynności niezależnych od
pracownika, nie czyni tej regulacji nieważną. Ponieważ pozwana nie wystąpiła prze-
ciwko powodowi z powództwem, o którym mowa w § 6 ust. 2, to nie ziścił się waru-
nek, od którego uzależniona była wypłata podwyższonego odszkodowania.
Od wyroku Sądu Okręgowego w części oddalającej powództwo powód wniósł
skargę kasacyjną, w której zarzucił naruszenie: 1) art. 9 § 1 i 2 k.p. oraz art. 24113
§ 1
k.p., przez ich błędną wykładnię oraz niezastosowanie § 6 ust. 1 załącznika nr 13 do
u.z.p.; 2) art. 9 § 2 k.p., wskutek zastosowania § 6 ust. 2 załącznika nr 13 do u.z.p. w
sytuacji, gdy regulacja ta jest niewątpliwie mniej korzystna dla pracowników niż art.
6
55 § 11
k.p.; 3) art. 55 § 11
k.p., wskutek przyjęcia, że z tego przepisu wynika upraw-
nienie pracownika do żądania odszkodowania w wysokości średniego miesięcznego
wynagrodzenia u pozwanego pracodawcy za okres wypowiedzenia, podczas gdy
wynika z niej uprawnienie pracownika uzyskania odszkodowania w wysokości wyna-
grodzenia pracownika za okres wypowiedzenia.
W uzasadnieniu skargi powód wywiódł w szczególności, że skoro wprowadze-
nie przez strony § 6 ust. 1 załącznika nr 13 do u.z.p. miało na celu zwiększenie od-
szkodowania należnego pracownikowi z mocy art. 55 k.p., to „zastępując w tym za-
kresie mniej korzystne przepisy prawa pracy nie można jednocześnie wprowadzać
ograniczeń w możliwości dochodzenia przez pracownika należnych mu świadczeń”,
co miałoby wynikać z § 6 ust. 2 tego załącznika. Konsekwencją błędnego rozumowa-
nia Sądu Okręgowego było łączne rozpatrywanie dwu osobnych postanowień zawar-
tych w § 6. Postanowienie § 6 ust. 1 jest modyfikacją art. 55 k.p., polegającą na
zwiększeniu kwoty odszkodowania i jako korzystniejsze dla pracowników pozwanej
powinno zastąpić stosowne przepisy prawa pracy i mieć zastosowanie do roszczeń
powoda. Z kolei, § 6 ust. 2 jest „swoistą normą o charakterze procesowym warunku-
jącą możliwość dochodzenia roszczeń przez pracownika”. W zakresie, w jakim posta-
nowienie § 6 ust. 2 ogranicza możliwość dochodzenia przez pracowników należnych
im odszkodowań, norma ta - jako ewidentnie mniej korzystna dla pracownika, niż
przepisy Kodeksu pracy - jest bezwzględnie nieważna i nie powinna mieć w ogóle
zastosowania do roszczeń powoda. Wykładnia normy prawnej nie może doprowadzić
do sprzecznego z logiką wniosku, że strony układu zbiorowego chciały ustanowić
pozorną, dodatkową ochronę pracowników. Zdaniem powoda „najpełniejszą realiza-
cją woli stron” jest przyjęcie, że na mocy § 6 ust. 1 zwiększono odszkodowanie gwa-
rantowane art. 55 k.p., zaś postanowienie § 6 ust. 2 jest nieważne jako mniej ko-
rzystne dla pracowników niż powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy. Skar-
żący dodał, że w rozumowaniu Sądu Okręgowego istnieje niekonsekwencja, bowiem
- wyłączając stosowanie § 6 i zastępując tę normę art. 55 § 11
k.p. - Sąd odwoławczy
jednocześnie nie zmienił podstawy naliczenia wysokości odszkodowania należnego
powodowi. Na mocy postanowień układowych pracownikowi należało się odszkodo-
wanie obliczone jako wielokrotność jego średnich wynagrodzeń miesięcznych uzyski-
wanych z tytułu zatrudnienia u pozwanej za rok poprzedni, gdy tymczasem podstawą
wysokości odszkodowania z art. 55 § 11
k.p. jest wynagrodzenie pracownika, usta-
lane według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu za urlop. Jest bez-
7
sporne, że średnie wynagrodzenie miesięczne powoda będące podstawą obliczenia
odszkodowania wynikającego z układu zbiorowego wynosiło 3.100 zł, jednakże to nie
ta kwota powinna być podstawą obliczenia odszkodowania na podstawie art. 55 § 11
k.p.
Zdaniem powoda, Sąd Okręgowy w istocie nie wyjaśnił podstawy prawnej
swego wyroku w części uwzględniającej powództwo, a zatem nie wyjaśnił, w jakim
zakresie należy stosować sporne postanowienie układowe. Wobec tego powód
wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpatrzenia, ewentualnie o zmianę tego wyroku
w zaskarżonej części i oddalenie apelacji pozwanej, a także o zasądzenie od strony
pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 9 § 1 i 2 k.p. oraz art. 24113
§ 1 k.p. został przez po-
woda skonstruowany w oparciu o przyjęty przez niego sposób interpretacji § 6 za-
łącznika nr 13 do u.z.p. obowiązującego w pozwanej Spółce. Istota sporu sprowadza
się właśnie do interpretacji tego postanowienia a następnie oceny, czy jest ono mniej
korzystne niż regulacje kodeksowe. Sporne postanowienie § 6 obejmuje dwa ustępy.
Pierwszy z nich stanowi, że w okresie od 22 grudnia 2004 r. do 21 grudnia 2012 r., w
razie uzasadnionego rozwiązania umowy o pracę przez pracownika w trybie art. 55 §
1 i § 11
k.p. pracownikowi przysługuje odszkodowanie równe 12 średnim wynagro-
dzeniom miesięcznym w Spółce za rok poprzedni. Z kolei ustęp drugi przewiduje, że
w przypadku rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 55 § 11
k.p. podstawą wypłaty
odszkodowania będzie prawomocne orzeczenie sądu wydane w sprawie z powódz-
twa pracodawcy, wniesionego niezwłocznie po rozwiązaniu przez pracownika umowy
o pracę w tym trybie.
Nie ulega wątpliwości, że postanowienie § 6 jest przepisem prawa pracy w ro-
zumieniu art. 9 k.p. jako postanowienie układu zbiorowego pracy określające prawa
oraz obowiązki pracowników i pracodawców (art. 9 § 1 k.p.). Postanowienie układu
zbiorowego pracy nie może być mniej korzystne dla pracowników niż powszechnie
obowiązujące przepisy prawa pracy (art. 9 § 2 k.p.) a w rozpoznawanej sprawie kon-
kretnie niż regulacja art. 55 § 11
k.p. W myśl tego przepisu pracownik może rozwią-
zać umowę o pracę bez wypowiedzenia także wtedy, gdy pracodawca dopuścił się
8
ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika; w takim przy-
padku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za
okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub
na czas wykonania określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygo-
dni.
Powód uważa, że postanowienie § 6 ust. 1 załącznika nr 13 do u.z.p. jako ko-
rzystniejsze dla niego niż art. 55 § 11
k.p. (bo gwarantujące mu odszkodowanie na
wyższym poziomie) powinno mieć do niego zastosowanie, natomiast postanowienie
§ 6 ust. 2 jako mniej korzystne (bo wprowadzające „warunek” wypłaty odszkodowa-
nia w postaci wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia potwierdzającego za-
sadność rozwiązania umowy o pracę) powinno być uznane za nieważne (nieobowią-
zujące).
Taki sposób rozumowania jest nietrafny. Przy interpretacji regulacji zawartych
w § 6 nie można rozdzielać - jak czyni to powód - ustępu pierwszego od ustępu dru-
giego tego przepisu (postanowienia). Tworzą one bowiem łącznie jedną normę
prawną, zawierającą hipotezę (określaną jako warunek - § 6 ust. 2) oraz dyspozycję
(skutek spełnienia się hipotezy - § 6 ust. 1). Postanowienia układów zbiorowych
pracy mają charakter normatywny i jako takie podlegają ogólnym regułom wykładni
prawa, a nie - przynajmniej w sposób bezpośredni - zasadom wykładni przewidzia-
nym w art. 65 k.c. dla oświadczeń woli (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 12
grudnia 2001 r., I PKN 729/00, OSNP 2003 nr 23, poz. 568; OSP 2004 nr 5, poz. 66,
z glosą A. Świątkowskiego; z dnia 19 marca 2008 r., I PK 235/07, OSNP 2009 nr 15-
16, poz. 190, PiZS 2010 nr 1, s. 36, z glosą L. Florka; z dnia 2 kwietnia 2008 r., II PK
261/07, OSNP 2009 nr 15-16, poz. 200; z dnia 9 lipca 2009 r., II PK 232/08, LEX nr
535791; z dnia 23 lipca 2009 r., II PK 37/09, LEX nr 533077 oraz z dnia 25 listopada
2009 r., II PK 137/09, Monitor Prawa Pracy 2010 nr 7, s. 368). Należy przy tym pod-
kreślić, że obowiązkiem sądu jest dążenie do ustalenia treści norm prawnych zawar-
tych w zakładowym źródle prawa pracy, niezależnie od ułomności sformułowania
jego przepisów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2004 r., I PK 307/03,
OSNP 2004 nr 24, poz. 416). Wykładnia językowo-logiczna § 6 załącznika do u.z.p.
(obu jego ustępów - choć niejednoznacznych, ułomnych) prowadzi do wniosku, że
przepis ten (postanowienie) zawiera następującą normę prawną: jeżeli w okresie od
22 grudnia 2004 r. do 21 grudnia 2012 r. pracownik w sposób uzasadniony rozwiąże
umowę o pracę w trybie art. 55 § 11
k.p., co zostanie stwierdzone prawomocnym
9
orzeczeniem sądu wydanym w sprawie z powództwa pracodawcy wniesionym nie-
zwłocznie po rozwiązaniu umowy o pracę w tym trybie, to pracownikowi przysługuje
(pracodawca wypłaci) odszkodowanie równe 12 średnim wynagrodzeniom miesięcz-
nym w Spółce za rok poprzedni.
Przy interpretacji postanowień (przepisów) układów zbiorowych jako rodzaju
umów (społecznych), szczególne znaczenie ma wykładnia skierowana na ustalenie
celu, woli i zamiaru stron, które zawarły układ jako „woli prawodawcy” (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2006 r., II CSK 48/05, LEX nr 371795). Wpraw-
dzie wyjaśnienia treści postanowień układu zbiorowego pracy dokonane wspólnie
przez jego strony na podstawie art. 2416
§ 1 k.p. nie są wiążące dla sądu (por.
uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2004 r., III PZP
12/03, OSNP 2004 nr 11, poz. 187; OSP 2005 nr 5, poz. 66, z glosą B. Cudowskie-
go), ale wyjaśnienia te należy uwzględnić przy wykładni przepisu układu. W rozpo-
znawanej sprawie nie ma kolizji między wykładnią przepisu układu dokonaną według
zasad interpretacji prawa (wyżej przedstawioną) a wyjaśnieniem jego treści (celu,
woli, zamiaru) przez strony układu. Według uchwały nr 1/II/09 Komisji do spraw Rea-
lizacji Umowy Społecznej z dnia 4 lutego 2009 r., wolą partnerów społecznych wpro-
wadzających sporny przepis do układu zbiorowego pracy obowiązującego w pozwa-
nej Spółce było zwiększenie odszkodowania, o którym mowa w art. 55 § 11
k.p., do
kwoty dwunastomiesięcznego wynagrodzenia, „ale tylko w przypadku spełnienia wa-
runku określonego w art. 11 ust. 2 Umowy Społecznej”, a więc w razie prawomoc-
nego orzeczenia sądu wydanego w sprawie z powództwa pracodawcy wniesionego
niezwłocznie po rozwiązaniu przez pracownika umowy o pracę w trybie art. 55 § 11
k.p. Tak wyinterpretowana z § 6 załącznika do u.z.p. norma prawna podlega ocenie w
aspekcie jej „korzystności” wobec art. 55 § 11
k.p. W tym zakresie należy uwzględnić,
że rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika na podstawie
art. 55 § 11
k.p. jest skuteczne bez względu na to, czy wskazane przyczyny rzeczywi-
ście występują a ten sposób rozwiązania stosunku pracy powinien znaleźć odzwier-
ciedlenie w świadectwie pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 1999 r.,
I PKN 614/98, OSNAPiUS 2000 nr 8, poz. 310; OSP 1999 nr 11, poz. 208, z glosą M.
Gersdorf). Pracodawca może „bronić się” przed nieuzasadnionym rozwiązaniem
przez pracownika umowy o pracę w tym trybie na dwa sposoby. Może (czynnie) wy-
toczyć przeciwko pracownikowi powództwo o odszkodowanie na podstawie art. 611
k.p., albo (biernie) wstrzymać się z wypłatą odszkodowania przewidzianego w art. 55
10
§ 11
zdanie drugie k.p. i w procesie wytoczonym przez pracownika o to odszkodowa-
nie podnosić niezasadność rozwiązania umowy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia
4 marca 1999 r., III ZP 3/99, OSNAPiUS 1999 nr 17, poz. 542). Z mocy art. 611
k.p.
pracodawca - w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o
pracę na podstawie art. 55 § 11
k.p. - może domagać się od pracownika zapłaty od-
szkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a w przypadku
rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony lub na czas wykonania okre-
ślonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni (art. 612
§ 1 k.p.).
Uwzględnienie takiego powództwa - poza przyznaniem pracodawcy odszkodowania -
niweczy również skutki prawne, jakie pociąga za sobą rozwiązanie umowy o pracę
przez pracownika bez wypowiedzenia z winy pracodawcy. Przepis art. 612
§ 2 k.p.
jednoznacznie wyłącza stosowanie art. 55 § 3 k.p., co z kolei oznacza, że nieuzasad-
nione rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę w trybie art. 55 § 11
k.p. - stwier-
dzone prawomocnym orzeczeniem sądu zasądzającym odszkodowanie na rzecz
pracodawcy od pracownika na mocy art. 611
k.p. - nie pociągnie za sobą skutków
prawnych, jakie przepisy wiążą z rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem
dokonanym przez pracodawcę. Zatem - w myśl powołanych przepisów - sposób za-
kwestionowania zasadności rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wy-
powiedzenia z winy pracodawcy zależy od woli tego pracodawcy. Dopóki praco-
dawca nie wystąpi do sądu z powództwem o odszkodowanie (art. 611
k.p.) i nie uzy-
ska korzystnego dla siebie prawomocnego orzeczenia, dopóty będzie mieć zastoso-
wanie fikcja prawna przyjęta w art. 55 § 3 k.p. Innymi słowy, korzystne z punktu wi-
dzenia interesów pracownika skutki rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 55 § 11
k.p. będą trwać tak długo, dopóki pracodawca z własnej inicjatywy przez wytoczenie
powództwa z art. 611
k.p. nie uzyska prawomocnego orzeczenia sądowego stwier-
dzającego nieuzasadnione rozwiązanie stosunku pracy przez pracownika bez wypo-
wiedzenia. W tym znaczeniu art. 611
k.p. stanowi przejaw funkcji ochronnej prawa
pracy, bowiem wymaga od pracodawcy podjęcia szczególnego działania (wytoczenia
powództwa), bez którego skutki niezasadnego rozwiązania stosunku pracy przez
pracownika w trybie art. 55 § 11
k.p. nie zostaną w pełni zniesione. Przedstawiony
wywód ma znaczenie dlatego, że powszechnie obowiązujące przepisy Kodeksu
pracy należy uwzględnić w przypadku, gdy ustalenie treści zakładowych norm praw-
nych okazuje się niemożliwe lub szczególnie utrudnione (por. wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 9 lipca 2009 r., II PK 232/08, LEX nr 535791).
11
Ocena „korzystności” normy prawnej wyinterpretowanej z § 6 załącznika do
u.z.p. wymaga porównania jej z art. 55 § 11
k.p., z uwzględnieniem przedstawionych
wyżej regulacji prawnych. Jak trafnie wywiódł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
uchwały z dnia 9 listopada 1994 r., I PZP 46/94 (OSNAPiUS 1995 nr 7, poz. 87; OSP
1995 nr 11, poz. 237, z glosą M. Taniewskiej-Peszko; OSP 1996 nr 4, poz. 71, z
glosą A. Tomanka), z reguły każda regulacja prawna, zarówno zawarta w przepisach
powszechnie obowiązujących, jak i w zakładowych źródłach prawa pracy, nawet je-
żeli generalnie poprawia sytuację pracownika, to jednak równocześnie stwarza dla
niego pewne niedogodności, które w określonych okolicznościach mogą się ujawnić.
Ocena „korzystności” danej regulacji dla pracownika musi więc mieć charakter glo-
balny w tym sensie, że w jej ramach dokonuje się kompleksowego bilansu zysków i
strat, jakie niesie ona dla interesów pracownika. Jeżeli możliwe korzyści przeważają
nad możliwymi pewnymi negatywnymi aspektami danej regulacji dla pracownika, na-
leży przyjąć ocenę globalną i uznać, że postanowienia wewnątrzzakładowe per saldo
są korzystniejsze dla pracownika (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 paździer-
nika 2003 r., I PK 416/02, OSNP 2004 nr 19, poz. 328 oraz z dnia 10 stycznia 2006
r., I PK 97/05, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 39; Monitor Prawa Pracy 2007 nr 6, z glosą R.
Skowrona; OSP 2008 nr 3, poz. 31, z glosą M. Lewandowicz-Machnikowskiej).
„Korzystność” postanowień zakładowego prawa pracy, przy uwzględnieniu
swoistego bilansu zysków i strat dla pracownika, niekoniecznie musi polegać na przy-
znaniu pracownikowi od pracodawcy dodatkowych lub wyższych świadczeń, w po-
równaniu z zagwarantowanymi przez przepisy powszechnie obowiązujące. Może też
sprowadzać się ona do tego, że będzie powstrzymywać pracodawcę z realizacją
roszczeń, które przysługują mu względem pracownika. Mając to na uwadze nie
można zgodzić się ze skarżącym, iż strony układu zbiorowego wskutek wprowadze-
nia do układu zbiorowego pracy postanowienia § 6 załącznika nr 13 ustanowiły „po-
zorną dodatkową ochronę pracowników”. Należy uznać, że sporne postanowienie
załącznika nr 13 do u.z.p. jest regulacją szczególną wobec art. 55 § 11
k.p., ale tylko
w przypadku spełnienia hipotezy normy prawnej w nim zawartej. Wówczas nie jest
mniej korzystne dla pracowników, gdyż nie wyłącza prawa pracowników pozwanej
Spółki do przysługującego im z mocy art. 55 § 11
k.p. odszkodowania w wysokości w
nim przewidzianej. „Korzystność” tej regulacji z punktu widzenia interesów pracowni-
ków wiąże się natomiast z tym, że pracownik po rozwiązaniu umowy o pracę w trybie
art. 55 § 11
k.p. może - w określonych sytuacjach - liczyć na uzyskanie od Spółki
12
wyższego odszkodowania niż przewidziane w Kodeksie pracy (inną sprawą jest, czy i
kiedy warunki zrealizowania tego roszczenia będą spełnione). Obwarowanie możli-
wości uzyskania tego wyższego odszkodowania przesłanką nieuzyskania przez pra-
codawcę prawomocnego wyroku sądowego w sprawie z zainicjowanego przez praco-
dawcę powództwa z art. 611
k.p. wzmacnia ochronę pracownika, bowiem skuteczniej
(a przez to korzystniej) niż przepisy Kodeksu pracy, powstrzymuje pracodawcę przed
wytaczaniem powództw na podstawie art. 611
k.p. Wytaczając takie powództwo, po-
zwana Spółka ryzykuje bowiem, iż będzie musiała zapłacić pracownikowi podwyż-
szone odszkodowanie. Tak rozumiana norma prawna zawarta w spornym postano-
wieniu u.z.p., w kontekście przepisów kodeksowych, w uwzględnieniu bilansu zysków
i strat, per saldo jest korzystniejsza dla pracownika, gdyż w pewnych szczególnych
sytuacjach (rzeczywiście zależnych od woli pracodawcy, a więc raczej nieczęsto wy-
stępujących) podwyższa przysługujące pracownikowi odszkodowanie, ale zawsze
zachowana jest gwarancja przysługiwania odszkodowania w wysokości wynikającej z
przepisów powszechnie obowiązujących. Na marginesie można tylko zauważyć, że
gdyby przyjąć, że sporne postanowienie układowe jest mniej korzystne dla pracowni-
ków niż art. 55 § 11
k.p., to w całości by nie obowiązywało (art. 9 § 2 k.p.), a więc po
prostu miałby zastosowanie art. 55 § 11
k.p., czyli pracownik nigdy (a nie wyjątkowo)
nie mógłby otrzymać podwyższonego odszkodowania.
Powyższe prowadzi do wniosku, że skarga kasacyjna w zakresie dwóch pierw-
szych zarzutów (naruszenia art. 9 § 1 i 2 oraz art. 24113
§ 1 k.p. w związku z § 6 ust.
1 i 2 załącznika nr 13 do u.z.p.) jest nieuzasadniona.
Natomiast rację należy przyznać skarżącemu w zakresie zarzutu naruszenia
art. 55 § 11
k.p. Dokonując zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji, Sąd Okręgowy
przyznał powodowi odszkodowanie w kwocie 9.300 zł, a więc trzykrotność miesięcz-
nego wynagrodzenia wynoszącego (niespornie) 3.100 zł. To rozstrzygnięcie jest jed-
nak o tyle wadliwe, że kwota 3.100 zł odpowiada miesięcznemu wynagrodzeniu po-
woda, o którym mowa w § 6 ust. 1 załącznika nr 13 do u.z.p. (średnie wynagrodzenie
miesięczne za rok poprzedni). Wysokość odszkodowania należnego powodowi na
podstawie art. 55 § 11
k.p. powinna natomiast odpowiadać wynagrodzeniu za okres
wypowiedzenia. Wysokość tego wynagrodzenia, liczonego według zasad ustalania
ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, jest niesporna i wynika z materiału zebranego
w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art. 382
k.p.c.). Sąd pierwszej instancji wezwał bowiem pozwaną Spółkę do złożenia zaświad-
13
czenia o wynagrodzeniu powoda obliczonym do celów ustalenia ekwiwalentu za
urlop wypoczynkowy. W wykonaniu tego wezwania pozwana przedłożyła zaświad-
czenie, z którego wynika, że średnie miesięczne wynagrodzenie powoda stanowiące
podstawę obliczenia ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy wynosi 3.138,87 zł. Twier-
dzenie pozwanej w tym zakresie (złożone zaświadczenie), zostało przyznane przez
powoda (art. 229 k.p.c.), a w każdym razie nie zostało zaprzeczone (art. 230 k.p.c.),
a więc nie wymagało dowodu. Skoro okres wypowiedzenia w przypadku powoda wy-
nosił trzy miesiące, to w konsekwencji przysługiwało mu odszkodowanie w wysokości
9.416,61 zł.
Mając to na uwadze, Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok w ten tylko
sposób, że w jego punkcie 1a (w części zmieniającej wyrok Sądu Rejonowego przez
oddalenie powództwa ponad kwotę 9.300 zł) zasądzoną przez Sąd Okręgowy na
rzecz powoda kwotę 9.300 zł zastąpił kwotą 9.416,61 zł, przyjmując, że taki sposób
rozstrzygnięcia mieści się w formule, o której mowa w art. 39816
k.p.c. W pozostałej
części Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podstawie art. 39814
k.p.c., a z
uwagi na częściowe uwzględnienie skargi, koszty postępowania kasacyjnego zniósł
wzajemnie pomiędzy stronami na mocy art. 100 k.p.c.
========================================