Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 kwietnia 2013 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku B. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o wypłatę emerytury i zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie

z dnia 27 listopada 2012 r. sygn. akt IV U 1473/12

oddala apelację

Sygn. akt III AUa 80/13

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 17 kwietnia 2013r.

Decyzją z dnia 26 lipca 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wstrzymał z dniem 1 lipca 2012r. wypłatę emerytury B. W. .Powołując ogólnie w podstawie prawnej decyzji przepisy ustawy
z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227), organ rentowy w uzasadnieniu przyjętego rozstrzygnięcia stwierdzał ,że jest ono wynikiem kontynuowania przez świadczeniobiorcę zatrudnienia u pracodawcy u którego był zatrudniony bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury , z jednoczesną uwagą ,że wypłata świadczenia nie przysługiwała już od dnia 1 października 2011r.

Kolejną decyzją z dnia 30 lipca 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. zobowiązał B. W. do zwrotu nienależnie pobranej w okresie od 1 października 2011r. do 30 czerwca 2012r. emerytury na łączną kwotę 34.883,78 zł ,przy powołaniu się na art.138 ustawy z dnia
17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227), bez bliższego uzasadnienia faktycznego przyjętego rozstrzygnięcia.

Wnioskodawca B. W. odwołał się od obu w/w decyzji ZUS do Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie ( sprawy połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia w trybie art.219 kpc ). W odwołaniach z dnia 31 lipca i 29 sierpnia 2012r. wnioskodawca wnosząc
o zmianę zaskarżonych decyzji ,poprzez z jednej strony zobowiązanie organu rentowego do podjęcia wypłaty emerytury od dnia jej wstrzymania , z drugiej zaś zwolnienie go z obowiązku zwrotu wypłaconej za okres od 1 października 2011r. do
30 czerwca 2012r. emerytury zarzucił, że gdy idzie o pierwszą z kwestionowanych przez niego decyzji ZUS to nie tylko ,że nie zawiera ona szczegółowej podstawy prawnej ,ale też godzi w konstytucyjne wartości ochrony praw nabytych czy prawa własności ( art.2, art.21, art.32 i art.64 Konstytucji RP ). Z kolei w przypadku drugiej decyzji, to w konsekwencji uznania tej pierwszej za nielegalną z naprowadzanych wyżej względów winna ona również ulec stosownej zamianie , niezależnie od tego ,że przypisanej do zwrotu kwoty nigdy nie otrzymał ( jako ,że wypłata świadczenia obejmowała kwotę netto w łącznej wysokości 28.633,22 zł ), a tę co dostał zużył na bieżące utrzymanie swoje i rodziny , przy czym nie był pouczony o braku prawa do emerytury ,a działania ZUS utrzymywały go tylko w przekonaniu ,iż pobrane świadczenie jest należne.

W odpowiedzi na odwołania 17 września 2012r.,jak też w dalszym piśmie procesowym z dnia 19 października 2012r. pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. , wnosił o oddalenie żądań wnioskodawcy

z braku dostatecznych podstaw faktycznych i prawnych. Uzupełniając zarówno podstawę prawną przyjętych rozstrzygnięć, jak też warstwę argumentacji faktycznej ,pozwany organ rentowy naprowadzał, że jego działanie jest podyktowane treścią art.103 a ustawy emerytalno-rentowej ,dodanego przez art.6 pkt.2 ustawy z dnia
16 grudnia 2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 257, poz. 1726) w zw. z art.28 w/w ustawy , przewidujących zawieszenie z dniem 1 października 2011r. wypłaty emerytur świadczeniobiorców , którzy nabyli prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011r. ,a którzy nieprzerwanie kontynuują zatrudnienie u pracodawcy u którego byli zatrudnieni przed dniem nabycia prawa do tego świadczenia. Taka zaś sytuacja wystąpiła w odniesieniu do wnioskodawcy B. W. ,który nabył prawo do emerytury z dniem
1 października 2010r. , kontynuując nieprzerwanie, począwszy od dnia 17 listopada 2003r. aż do chwili obecnej, zatrudnienie w (...)w R.. Jednocześnie pozwany ZUS wyjaśniał , że wbrew twierdzeniom odwołującego był on pouczony o braku prawa do emerytury z naprowadzonych wyżej względów ,choćby w pouczeniu zawartym w decyzji waloryzacyjnej z dnia 1 marca 2011r., stąd pobrana przez niego po dniu 1 października 2011r. emerytura ma charakter nienależnego świadczenia w rozumieniu art.138 ust.1 pkt 1 ustawy emerytalno-rentowej , uzasadniający żądanie jej zwrotu , przy czym zwrot ten musi obejmować kwotę brutto, a nie jak podnosi wnioskodawca kwotę netto świadczenia z uwagi na uszczuplenie w tej właśnie wysokości Funduszu i obowiązujące przepisy podatkowe ,które tylko po stronie ubezpieczonego ,a nie ZUS rodzą uprawnienie do ubiegania się o zwrot „nadpłaconego „ w tej sytuacji podatku dochodowego ,czy odliczenia od niego pobranych składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Już na rozprawie w dniu 27 listopada 2012r.,mając na względzie treść zapadłego
w międzyczasie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2011r. Sygn. akt K2/12 , opublikowanego w Dzienniku Ustaw z dnia 22 listopada 2012r. pod poz. 1285 , pozwany organ rentowy przyznawał rację odwołującemu co do możliwości podjęcia wypłaty emerytury ,ale dopiero od dnia 22 listopada 2012r.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie , po rozpoznaniu odwołania B. W. , wyrokiem z dnia 27 listopada 2012 r. (sygn. akt I V U 1473/12) zmienił obie zaskarżone decyzje ZUS , zobowiązując organ rentowy do podjęcia wypłaty emerytury wnioskodawcy od dnia 1 lipca 2012r. , przy jednoczesnym stwierdzeniu ,że odwołujący nie jest zobowiązany do zwrotu pobranej w okresie od dnia 1 października 2011r. do dnia 30 czerwca 2012r. emerytury.

Wobec bezspornych okoliczności faktycznych związanych zarówno z przebiegiem postępowania emerytalnego wnioskodawcy ( nabyciem prawa do emerytury z dniem 1 października 2010r. i nieprzerwaną wypłatą tego świadczenia do dnia 30 czerwca 2012r.) , jak też z zatrudnieniem odwołującego trwającym w sposób ciągły od dnia
17 września 2003r. aż do dnia wyrokowania w (...). w R., Sąd I instancji dokonując oceny prawnej sprawy stwierdził ,że jakkolwiek w dacie wydania pierwszej z zaskarżonych decyzji ZUS
( o wstrzymaniu wypłaty emerytury) obowiązywały uzasadniające takie postąpienie wobec odwołującego przepisy prawa tj. art.103 a ustawy emerytalno-rentowej ,dodany przez art.6 pkt.2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 257, poz. 1726) w zw.
z art.28 w/w ustawy , to jednak w świetle zapadłego w dniu 13 listopada 2012r. wyroku Trybunału Konstytucyjnego Sygn. akt K 2/12 ,opublikowanego w Dzienniku Ustaw z dnia 22 listopada 2012r. pod poz. 1285 , przepisy te z tą chwilą utraciły moc wymuszania określonych zachowań , co oznacza ,że choć formalnie obowiązywały one aż do dnia 22 listopada 2012r. to jednak nie mogą być stosowane przez sąd rozpoznający konkretną sprawę także wobec stanów faktycznych powstałych przed dniem wejścia w życie powołanego wyżej wyroku Trybunału. Powołując przy tym obszernie argumentację Trybunału jaka legła u podstaw powołanego orzeczenia o uznaniu za niezgodny z art.2 Konstytucji ( wyrażoną tam zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa ) art. 28 ust. ustawy z dnia 16 grudnia 2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 257, poz. 1726) w związku z art.103 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U.
z 2009r. Nr 153,poz. 1227 ze zm.) dodanym przez art.6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010r. w zakresie w jakim znajduje zastosowanie do osób ,które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy , Sąd Okręgowy w Rzeszowie jednocześnie podkreślał ,że wyrok ten musi być przez niego respektowany przy ocenie prawnej przedmiotowej sprawy ze skutkami ex tunc , przywołując na potwierdzenie swych racji zarówno stanowisko doktryny jak i judykatury ( w tym publikację R. Hausera i J. Trzcińskiego „Prawotwórcze znaczenie orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego Wyd. Lexis Nexis 2008r. str.70 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia
5 września 2001r. II UKN 542/00 OSNP 2003/11/276 czy 18 grudnia 2002r. I PKN 668/01 OSNP 2004/3/47). W konsekwencji zaś powyższego – skoro niekonstytucyjny okazał się warunek rozwiązania stosunku pracy do kontynuowania wypłaty emerytury wnioskodawcy- Sąd I instancji uznał ,iż decyzja ZUS z dnia 26 lipca 2012r. wstrzymująca wypłatę świadczenia B. W. z tego właśnie powodu jest decyzją naruszającą prawo , stąd konieczność uwzględnienia w pełnym zakresie żądania odwołującego ,zobowiązania ZUS do podjęcia wypłaty emerytury już od dnia wstrzymania tj. 1 lipca 2012r. Przesądzenie powyższego – stanowiące równocześnie o uprawnieniu wnioskodawcy do emerytury po dniu 1 października 2011r.- dało z kolei Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie podstawę do uznania drugiej z zaskarżonych decyzji ZUS ( o zwrocie nienależnego świadczenia) za nie mającą swego uzasadnienia prawnego w przywoływanym art.138 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227) , już bez konieczności odnoszenia się do wypełnienia przewidzianych w tym przepisie przesłanek jak też kwestii związanej z samą wysokością ewentualnego zwrotu emerytury ( kwota brutto czy netto pobranego świadczenia). W podstawie prawnej wyroku powołany został art. 477 ^{( 14 )}§ 2 kpc.

Wyrok Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 27 listopada 2012r. , zaskarżony został - w części uwzględniającej odwołanie od decyzji ZUS z dnia 30 lipca 2012r. w pełnym zakresie ,zaś w odniesieniu do decyzji z dnia 26 lipca 2012r. w zakresie zobowiązującym organ rentowy do podjęcia wypłaty emerytury wnioskodawcy za okres od 1 lipca 2012r. do 22 listopada 2012r. - przez pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. .

W apelacji z dnia 2 stycznia 2013r.(v. k. 39-40) organ rentowy zarzucając naruszenie tak prawa materialnego –tj. art.138 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U.
z 2009 r. Nr 153 poz. 1227) ,jak i jej art.103a tu w zw. z art.28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw
( Dz. U. Nr 257, poz. 1726) –przez odmowę zastosowania tych przepisów, jak i procesowego- tu. art.316 §1kpc –przez orzekanie o zasadności decyzji według stanu prawnego ukształtowanego przez wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012r. Sygn. akt K 2/12 , wnosił o zmianę zaskarżonej części wyroku ,poprzez oddalenie odwołania wnioskodawcy w zakresie nie obciążenia go obowiązkiem zwrotu pobranej w okresie od 1 października 2011r. do 1 lipca 2012r.emerytury jak też podjęcia wypłaty tego świadczenia za okres od dnia 1 lipca 2012r. do 22 listopada 2012r. W uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego ,skarżący w szczególności podnosił ,że zgodnie z art.190 ust. 3 Konstytucji RP ,orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wywierają skutki prospektywne , stąd też dopiero z chwilą opublikowania wyroku Trybunału z dnia 13 listopada 2012r. Sygn. akt K 2/12 w Dzienniku Ustaw- co miało miejsce w dniu 22 listopada 2012r. – doszło do uchylenia obowiązywania zakwestionowanych co do swej konstytucyjności przepisów ,dlatego też brak jest podstaw do odmowy ich zastosowania za okres wcześniejszy. Niezależnie od tego apelujący podkreślał ,że wyrażona w art.316 §1kpc zasada aktualności orzekania nie ma swego zastosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ,
w których zasadą jest ocena legalności decyzji organu rentowego według stanu prawnego i faktycznego z daty jej wydania ( co potwierdzać też miały przywoływane przez skarżącego wyroki Sądu Najwyższego w tym m. innymi ten z dnia 20 maja 2004r. II UK 395/03 OSNP 205/3/43 ).

Wnioskodawca B. W. wniósł o oddalenie apelacji organu rentowego ( v.00:07:51 –e –protokołu ,oświadczenie wnioskodawcy złożone na rozprawie apelacyjnej).

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie ,rozpoznając apelację pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. ,zważył co następuje;

Apelacja jest nieuzasadniona i jako taka podlega oddaleniu.

Zaskarżony bowiem wyrok Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie (w części kwestionowanej przez skarżącego), jest w ocenie tut. Sądu – wbrew zarzutom apelacji wyrokiem trafnym i odpowiadającym prawu.

Przede wszystkim już na wstępie należy podkreślić wewnętrzną sprzeczność stanowiska skarżącego polegającą na tym, że z jednej strony odrzuca on zastosowanie wynikającej z art. 316 § 1 kpc zasady aktualności orzekania w odniesieniu do przedmiotowej sprawy (co oznaczałoby badanie legalności zaskarżonych decyzji na dzień ich wydania, a więc siłą rzeczy z pominięciem zapadłego później wyroku Trybunału Konstytucyjnego), z drugiej zaś ogranicza zakres swego zaskarżenia w odniesieniu do decyzji wstrzymującej wypłatę emerytury za okres poprzedzający wydanie tego wyroku, przyjmując tym samym, iż ma on swoje zastosowanie w ocenie prawnej sprawy jakkolwiek wywołując skutki prawne wyłącznie w okresie po dniu jego wejścia w życie. Z taką argumentacją zarówno w odniesieniu do pierwszej jak i drugiej z podniesionych kwestii nie można się przy tym absolutnie zgodzić.

Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 476 § 2 kpc), są przecież sprawami cywilnymi w rozumieniu art. 1 Kodeksu postepowania cywilnego, a w konsekwencji także przy ich rozpoznawaniu musi mieć swoje zastosowanie powołana wyżej zasada aktualności orzekania (art. 316 § 1 kpc) , oznaczająca konieczność oparcia wyroku na stanie faktycznym i prawnym istniejącym w chwili zamknięcia rozprawy. Powyższe potwierdza wprost choćby wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2012 r. II UK 117/11 LEX nr 1130393. Tak wyrażonego poglądu nie podważają przy tym przywoływane przez skarżącego wyroki Sądu Najwyższego (z dnia 20 maja 2004 r. II UK 395/03 OSNP 2005/3/43, 2 sierpnia 2007 r. III UK 25/07 OSNP 2008/19-20/293, czy 22 kwietnia 2008 r. II UK 223/07 LEX nr 837069) jako ,że co do zasady odnoszą się one do spraw dotyczących nabycia prawa do świadczenia rentowego, gdzie przewidziane w art. 477 ⁹ § 2 ¹ i § 3 ¹ kpc zasady postępowania w zakresie ustaleń odnoszących się do oceny stanu zdrowia ubezpieczonych w kontekście ich ewentualnej niezdolności do pracy, przesądzają o konieczności oceny legalności decyzji ZUS wg stanu faktycznego istniejącego w dacie jej wydania (choć nawet tu przewidziane zostały odstępstwa od tej zasady, jak np. w wyżej powołanym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2007 r. III UK 25/07, gdzie uznano, iż przesłanka dotycząca wymaganego stażu ubezpieczeniowego może być spełniona po wydaniu zaskarżonej decyzji, co przy uwzględnieniu art. 316 § 1 kpc uzasadnia przyznanie ubezpieczonemu świadczenia rentowego).

W konsekwencji więc powyższego w zupełności należało zgodzić się z Sądem I instancji co do konieczności uwzględnienia przez niego w ocenie prawnej sprawy skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. Sygn. akt K 2/12 stanowiącego o niekonstytucyjności art.103 a ustawy emerytalno-rentowej ,dodanym przez art.6 pkt.2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 257, poz. 1726) w zw.
z art.28 w/w ustawy – a więc przepisów na których oparł się pozwany organ rentowy wydając zaskarżone rozstrzygnięcie o wstrzymaniu wypłaty emerytury wnioskodawcy, co siłą rzeczy rzutowało na przyjęte w kolejnej decyzji ZUS zobowiązanie w/w do zwrotu pobranej po dniu 1 października 2011 r. emerytury, jako świadczenia nienależnego. W tym zaś zakresie Sąd Apelacyjny w Rzeszowie także w zupełności podziela wyrażony przez Sąd I instancji pogląd co do konieczności odmowy zastosowania zdyskredytowanych wyżej powołanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego przepisów także za okres wsteczny ,sprzed wejścia w życie tego orzeczenia (co nastąpiło z chwilą jego opublikowania w Dzienniku Ustaw, w dniu 22 listopada 2012 r.). Przywołana zaś przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie na uzasadnienie w tym względzie swych racji obszerna argumentacja powołująca się tak na poglądy doktryny jak i judykatury czyni zbędnym konieczność jej powielania przez tut. Sąd, który chce raz jeszcze jedynie dobitnie pokreślić, że czym innym jest obowiązywanie przepisów prawa, a czym innym ich stosowanie ad casum. Tak więc choć niewątpliwie zgodzić się z skarżącym przyjdzie, że w art. 190 ust. 1 i 3 Konstatacji RP wyrażona została zasada prospektywnych skutków orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, to jednak
z uwagi na autorytatywne (wiążące) stwierdzenie Trybunału ,że dany przepis pozostaje w sprzeczności z aktem prawnym wyższego rzędu – nie powinien być on przez organy stosujące prawo uwzględniany przy rozpatrywaniu konkretnych przypadków (ad casum), nawet więc w odniesieniu do roszczeń przypadających w okresie poprzedzającym ogłoszenie wyroku Trybunału w Dzienniku Ustaw. O tak rozumianych dla orzecznictwa sądowego konsekwencjach orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego stanowią liczne orzeczenia Sądu Najwyższego, począwszy od wyroku z dnia 10 listopada 1999r. I CKM 204/98 OSN 2000/5/94 (w którym przyjęto wręcz jedynie deklaratoryjny charakter tych orzeczeń) ,poprzez – przywołane także przez Sąd I instancji - postanowienie z dnia 7 grudnia 2000 r. III ZP 27/00 OSNP 2001/10/333, uchwałę z dnia 23 stycznia 2001 r. III ZP 30/00 OSNP 2001/23/685, czy w końcu wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2007 r. II PK 96/06 OSNP 2008/5-6/61
(w tym wypadku przy tak daleko idącym stwierdzeniu, że nawet odroczenie wejścia
w życie orzeczenia Trybunału stwierdzającego sprzeczność przepisu ustawy z Konstytucją, nie stanowi przeszkody do uznania przez sąd, że przepis ten był sprzeczny z Konstytucją od jego uchwalenia). Na koniec należy też odnotować wyjątkową zgodność orzeczniczą sądów rozpoznających podobne do niniejszej sprawy, czego przykładem może być wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 13 grudnia 2012r. III AUa 1021/12 Lex nr 1237290 .

Z tych wszystkich więc wyżej naprowadzonych względów należało w postępowaniu odwoławczym podzielić stanowisko Sądu Okręgowego w Rzeszowie zarówno co do konieczności wznowienia wypłaty emerytury B. W. już od dnia jej wstrzymania tj. w tym wypadku 1 lipca 2012 r., jak i co do -będącą tego konsekwencją -oceną charakteru pobranego przez niego świadczenia za okres od dnia 1 października 2011 r. do dnia 30 czerwca 2012 r., jako świadczenia w pełni należnego.

Mając zaś powyższe na uwadze – z braku dostatecznych podstaw faktycznych i prawnych– na podstawie art. 385 kpc orzeczono jak w sentencji.