Pełny tekst orzeczenia

387/5/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 28 lutego 2014 r.
Sygn. akt Ts 297/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej G. G.-J. w sprawie zgodności:
art. 292 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 64 i art. 21, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 30 listopada 2012 r. (data nadania), G. G.-J. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 292 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 64 i art. 21, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą:

2.1. W dniu 21 września 2006 r. R.K. oraz A.Ł. zwarli ze skarżącą – w formie aktu notarialnego – przedwstępną warunkową umowę sprzedaży nieruchomości za łączną cenę 3 320 000,00 zł. Zgodnie z tą umową skarżąca zapłaciła na rzecz A.Ł. zadatek w wysokości 255 500,00 zł oraz zaliczkę w wysokości 180 000,00 zł, a na rzecz R.K. – zaliczkę w wysokości 360 000,00 zł. Jednocześnie skarżąca złożyła wniosek o ujawnienie jej roszczenia w księdze wieczystej.
W dniu upływu zawarcia umowy przyrzeczonej, tj. 20 listopada 2006 r., kontrahenci skarżącej nie podpisali umowy sprzedaży nieruchomości. W związku z tym zdarzeniem skarżąca odstąpiła od umowy przedwstępnej oraz wniosła przeciwko swoim kontrahentom powództwo o zapłatę.

2.2. Postanowieniem z 21 listopada 2006 r. (sygn. akt I Co 431/06) Sąd Okręgowy w Krakowie – I Wydział Cywilny w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości będącej przedmiotem przedwstępnej umowy sprzedaży wpisał na rzecz skarżącej hipotekę przymusową, a postanowieniem z 20 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I C 2060/06) – hipotekę kaucyjną.

2.3. Wyrokiem z 8 czerwca 2009 r. (sygn. akt I C 2060/06) Sąd Okręgowy w Krakowie – I Wydział Cywilny zasądził od R.K. na rzecz skarżącej kwotę 1 369 000,00 zł z odsetkami w wysokości ustawowej naliczanymi od 16 marca 2007 r. (pkt 1 sentencji); zasądził od A.Ł. na rzecz skarżącej kwotę 691 000,00 zł z odsetkami w wysokości ustawowej naliczanymi od 20 sierpnia 2007 r. (pkt 2 sentencji).
W następstwie apelacji pozwanych Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny wyrokiem z 12 marca 2010 r. (sygn. akt I ACa 1209/09) zmienił wyrok sądu pierwszej instancji w ten sposób, że należność R.K. na rzecz skarżącej obniżył do kwoty 864 500,00 zł, a należność A.Ł. – do 435 500 zł.

2.4. W związku z zatrzymaniem kontrahenta skarżącej – R.K., jako podejrzanego o popełnienie m.in. przestępstwa z art. 258 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.), prokurator Prokuratury Okręgowej w Kielcach postanowieniem z 9 listopada 2006 r. (sygn. akt VI Ds. 36/06/S) – na podstawie art. 291 § 1 k.p.k. – dokonał zabezpieczenia na mieniu R.K. grożących mu: kary grzywny w wysokości 5 000 000,00 zł oraz określonego w art. 45 § 1 k.k. środka karnego – poprzez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości będącej przedmiotem przedwstępnej umowy sprzedaży z 21 września 2006 r.

2.5. W dniu 30 listopada 2011 r. skarżąca złożyła wniosek o zmianę zabezpieczenia majątkowego poprzez zniesienie obciążającego nieruchomość zakazu zbywania albo o obciążenie nieruchomości hipoteką.

2.6. Postanowieniem z 13 grudnia 2011 r. (sygn. akt III K 301/07) Sąd Okręgowy w Krakowie – III Wydział Karny pozostawił wniosek skarżącej bez rozpoznania, uznawszy, że skarżąca nie jest osobą „obowiązaną”, o której mowa w art. 742 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w związku z art. 292 § 1 k.p.k. Postanowieniem z 21 lutego 2012 r. (sygn. akt II AKz 24/12) Sąd Apelacyjny w Krakowie – II Wydział Krany uchylił to orzeczenie i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania na podstawie art. 437 § 1 i 2 k.p.k.

2.7. Po ponownym rozpoznaniu wniosku skarżącej, postanowieniami z 31 maja 2012 r. oraz 28 czerwca 2012 r. (sygn. akt III K 301/07), Sąd Okręgowy w Krakowie – III Wydział Krany nie uwzględnił tego wniosku na podstawie art. 291 § 1 i 2 k.p.k..

2.8. Na powyższe orzeczenia skarżąca wniosła zażalenie, po którego rozpoznaniu Sąd Apelacyjny w Krakowie – II Wydział Karny postanowieniem z 27 sierpnia 2012 r. (sygn. akt II AKz 359/12) – na podstawie art. 347 § 1 k.p.k. – zmienił zaskarżone postanowienia w ten sposób, że wyłączył spod przedmiotu zabezpieczenia majątkowego grożącą R.K. karę grzywny do wysokości 5 000 000,00 zł. Utrzymał natomiast zabezpieczenie w odniesieniu do nieruchomości będącej przedmiotem przedwstępnej umowy sprzedaży z 21 września 2006 r.



3. Zdaniem skarżącej zakwestionowany przepis – „w zakresie, w jakim przyznaje organowi procesowemu postępowania karnego uprawnienie do zabezpieczenia przyszłych i niepewnych roszczeń Skarbu Państwa w postaci ustanowienia zakazu zbywania i obciążania nieruchomości, które w sposób bezpośredni wpływa na wymagalne i pewne prawa rzeczowe osób trzecich, niebędących stronami postępowania karnego, w tym prawo własności i ograniczone prawa rzeczowe w stosunku do tej nieruchomości, czyniąc faktycznie niemożliwym ich ochronę i dochodzenie w sposób prawem przewidziany oraz tworząc uprzywilejowaną pozycję roszczeń Skarbu Państwa w stosunku do praw podmiotów prywatnych” – narusza „zasadę ochrony własności sensu largissimo” (art. 64 i art. 24 Konstytucji), zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga odpowiada określonym przez prawo wymogom, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, wyeliminowanie spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.

2. Skarżąca przedmiotem rozpatrywanej skargi uczyniła art. 292 § 2 k.p.k., który stanowi: „Zabezpieczenie grożącego przepadku następuje przez zajęcie ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych oraz przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości. Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej, a w jej braku, w zbiorze złożonych dokumentów. W miarę potrzeby może być ustanowiony zarząd nieruchomości lub przedsiębiorstwa oskarżonego”.

3. Zarówno z petitum, jak i uzasadnienia skargi konstytucyjnej, wynika, że wskazane przez skarżącą art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji zostały powołane jako wzorce samoistne, zaś art. 21 został powiązany z art. 64 ustawy zasadniczej.

4. W pierwszej kolejności Trybunał odniósł się do wskazania art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji jako samoistnych wzorców kontroli.

4.1. Należy przypomnieć, że art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej nie wyraża w sposób pełny odrębnych wolności lub praw, a czyni to jedynie w sposób cząstkowy i uzupełniający, ściśle związany z innymi normami konstytucyjnymi. Jak wynika z tytułu podrozdziału, w którym został umiejscowiony, wyraża on ogólną zasadę dotyczącą konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela. Zasada ta odnosi się do „ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw”, nie jest więc podstawą odrębnego typu wolności lub prawa. Wynika z tego, że przepis ten nie formułuje samoistnego prawa podmiotowego o randze konstytucyjnej i zawsze musi być współstosowany z innymi normami Konstytucji (zob. postanowienie pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).

4.2. Z kolei wywodzona z art. 32 ust. 1 Konstytucji zasada równości nie ma charakteru abstrakcyjnego i absolutnego. Zgodnie z powszechnie przyjętym założeniem nie oznacza ona identyczności (tożsamości) praw wszystkich jednostek. Prawo do równego traktowania i niedyskryminacji funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym; odniesione musi być do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup). Konstytucja nie formułuje założenia równości i zakazu dyskryminacji w rozumieniu uniwersalnego egalitaryzmu jednostek, ale jako równą możliwość realizacji wolności i praw. W postanowieniu pełnego składu z 24 października 2001 r. o sygn. SK 10/01 Trybunał Konstytucyjny, uznając prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki, podkreślił, że „ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (»metaprawa«), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Oznacza to, że art. 32 ust. 1 ustawy zasadniczej wyraża przede wszystkim zasadę ogólną i dlatego winien być odnoszony – jako tzw. wzorzec związkowy – do konkretnych przepisów Konstytucji, nawet jeżeli konstytucyjna regulacja danego prawa lub wolności jest niepełna i wymaga konkretyzacji ustawowej. Tym samym w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną dopuszczalność czynienia z konstytucyjnej zasady równości wzorca kontroli kwestionowanego przepisu byłaby możliwa wyłącznie w sytuacji doprecyzowania przez skarżącego, w zakresie jakiego konstytucyjnego prawa lub wolności upatruje on naruszenie zasady równości wobec prawa oraz niedyskryminacji. Brak takiego odniesienia wyłącza zaś możliwość oparcia skargi konstytucyjnej samoistnie na zarzucie naruszenia konstytucyjnej zasady równości.

4.3. Kolejny wzorzec – art. 45 ust. 1 Konstytucji – wyraża prawo do sądu, które obejmuje w szczególności: po pierwsze – prawo dostępu do sądu, tj. prawo do uruchomienia postępowania przed sądem; po drugie – prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; po trzecie – prawo do wyroku sądowego, tj. prawo uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd. Tym samym wskazany przepis ustawy zasadniczej może być punktem odniesienia dla Trybunału Konstytucyjnego jedynie wówczas, gdy podmiot inicjujący postępowanie ze skargi konstytucyjnej kwestionuje regulacje materii procesowej, które to niewspółmiernie ograniczają bądź całkowicie zamykają jednostce prawo do sądowej kontroli wydanych wobec niej rozstrzygnięć indywidualnych. W analizowanej sprawie skarżąca zakwestionowała wprawdzie przepis o charakterze proceduralnym, jednakże z jego brzmienia – ani wprost, ani pośrednio – nie można wyprowadzić normy lub norm, które uniemożliwiałyby sądową ochronę jednostki, będącej stroną stosunku obligacyjnego z osobą, wobec której zastosowano zabezpieczenie majątkowe w postaci zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości. Z tego też powodu art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej jest nieadekwatnym wzorcem kontroli w sprawie. Ponadto, Trybunał zwraca uwagę, że w stanie faktycznym i prawnym poprzedzającym wniesienie analizowanej skargi konstytucyjnej skarżąca miała w pełni zagwarantowaną drogę sądową, z której skorzystała.

4.4. W związku z powyższym Trybunał odmówił nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności art. 292 § 2 k.p.k. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji – z powodu niedopuszczalności orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

5. W dalszej kolejności Trybunał odniósł się do zarzutu naruszenia przez zaskarżony przepis art. 21 i art. 64 Konstytucji.

5.1. W przypadku art. 21 Konstytucji jego treść sama przez się nie formułuje jeszcze praw lub wolności i jest konkretyzowana przez art. 64 Konstytucji (zob. postanowienia TK z: 16 października 2006 r., Ts 132/06, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 11 oraz 29 czerwca 2011 r., Ts 214/10, OTK ZU nr 3/B/2011, poz. 259). Oznacza to, że art. 21 ustawy zasadniczej może być powoływany w sprawach skargowych wyłącznie jako tzw. wzorzec związkowy – przede wszystkim do art. 64 Konstytucji (zob. L. Garlicki, uwaga 18 in medio do art. 21 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999-2007). Tak też w niniejszej sprawie uczyniła skarżąca.

5.2. W związku z powołaniem przez skarżącą jako tzw. wzorca związkowego całego art. 21 Konstytucji Trybunał zwraca uwagę, że jedynie ustęp 1 tego przepisu mógłby stanowić (wraz z art. 64 Konstytucji) punkt odniesienia do kontroli zaskarżonego art. 292 § 2 k.p.k. Artykuł 21 ust. 2 ustawy zasadniczej dotyczy bowiem dopuszczalności – „za słusznym odszkodowaniem” – wywłaszczenia na cele publiczne. Kwestionowane unormowanie odnosi się natomiast do zabezpieczenia rzeczy podlegających przepadkowi. W stanie faktycznym leżącym u podstaw analizowanej skargi konstytucyjnej nieruchomość, której dotyczyła przedwstępna umowa sprzedaży z 21 września 2006 r., nie została przejęta przez Skarb Państwa, a jedynie zabezpieczona na poczet grożącemu kontrahentowi skarżącej środka karnego przewidzianego w art. 45 § 1 k.k.
Z tego też powodu Trybunał odmówił nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności art. 292 § 2 k.p.k. z art. 21 ust. 2 Konstytucji – z powodu niedopuszczalności orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

5.3. Odnosząc się natomiast do zarzutu niezgodności art. 292 § 2 k.p.k. z art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji, Trybunał stwierdza, że jest on oczywiście bezzasadny.
Po pierwsze – kwestionowana regulacja dotyczy ograniczenia praw majątkowych osoby podejrzanej lub oskarżonej w postępowaniu karnym. W tym wypadku chodzi o zabezpieczenie ewentualnych, orzeczonych w przyszłości przez sąd sankcji o charakterze majątkowym oraz roszczeń majątkowych osób pokrzywdzonych przeciwko sprawcy przestępstwa. Zabezpieczenie to, choć regulowane w Kodeksie postępowania karnego, dokonywane jest zgodnie z prawem cywilnym (chodzi o niektóre formy zabezpieczenia) i przepisami postępowania cywilnego. Jak każde zabezpieczenie ma więc charakter tymczasowy. Jego trwanie jest ograniczone w czasie; granicę wyznacza ostateczne ustalenie powinności czy kary przez sąd albo ostateczne uwolnienie od nich.
Po drugie – art. 292 § 2 k.p.k. in casu dotyczy sytuacji prawnej skarżącej wyłącznie pośrednio (skutek zabezpieczenia ustanowionego na majątku R.K., który czasowo uniemożliwia skarżącej wyegzekwowanie swoich roszczeń).
Po trzecie – skarżąca nie została pozbawiona przez art. 292 § 2 k.p.k. (wobec jej kontrahenta) prawa wyegzekwowania swoich roszczeń, gdyż po zakończeniu postępowania karnego wobec R.K. będzie mogła dochodzić ich wykonania – w razie wydania wyroku uniewinniającego – w reżimie cywilnoprawnym albo – w razie wydania wyroku skazującego – w trybie art. 190 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.).
Po czwarte – zabezpieczenie majątkowe, niezależnie od tego, czy ma na celu gwarancję wypłacalności dłużnika w postępowaniu cywilnym czy skuteczność egzekucji sankcji majątkowej w postępowaniu karnym, nie może być oceniane jako sprzeczne z Konstytucją ograniczenie własności czy innych praw majątkowych. Trybunał nie neguje tego, że stosowanie zabezpieczenia wiąże się z ograniczeniem tych praw. Trzeba jednak pamiętać, że nawet własność nie jest prawem absolutnym i – zgodnie z art. 64 ust. 3 Konstytucji – może podlegać ograniczeniom, byle były one przewidziane w ustawie i nie naruszały istoty prawa własności. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, limitowanie własności i innych praw majątkowych wynikające z ustanowienia na nich zabezpieczenia odpowiada standardom wskazanym w art. 64 ust. 3 Konstytucji. Zabezpieczenie jest bowiem przewidziane w ustawie i z całą pewnością nie narusza istoty praw, których dotyczy. Jak wyżej powiedziano, oznacza zaledwie czasowe ograniczenie dysponowania własnością czy innym prawem majątkowym. W tej sytuacji nie można mówić o naruszeniu powołanego przepisu konstytucyjnego (por. wyrok TK z 6 września 2004 r., SK 10/04, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 80).
Po piąte – kwestionowana regulacja in abstracto nie narusza praw osób trzecich, gdyż – co wymaga podkreślenia – mają one prawo, jako osoby wskazane w art. 742 k.p.c., do zaskarżenia orzeczeń ustanawiających zabezpieczenie oraz wnioskowania o ich zmianę.

5.4. W związku z powyższym Trybunał postanowił odmówić nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności art. 292 § 2 k.p.k. z art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK.

Wziąwszy pod uwagę powyższe, Trybunał postanowił jak w sentencji.