Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 342/14
POSTANOWIENIE
Dnia 4 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Ryński
w sprawie J. Ś.
wnioskodawcy z o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwie
niesłusznego tymczasowego aresztowania
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 kpk
w dniu 4 lutego 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawców
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 maja 2014 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 24 stycznia 2014 r.,
1. oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną;
2. obciążyć wnioskodawcę J. Ś. kosztami sądowymi
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Pełnomocnik J. Ś. w dniu 20 września 2013 r. skierował do Sądu
Okręgowego w K. wniosek o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz J. Ś. kwoty
500.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku, tytułem
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie, stosowane wobec niego w okresie od 24 listopada 2010 r. do 14
września 2011 r., w sprawie … 46/11, prowadzonej przed Sądem Okręgowym w K.
W sprawie tej dnia 26 kwietnia 2012 r. zapadł wyrok uniewinniający w odniesieniu
zarzucanego J. Ś. w pkt III aktu oskarżenia przestępstwa z art. 189 § 3 k.k., art. 197
§ 2 k.k. i art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 197 § 3 pkt 1 k.k. w zw. z art. 64 § 2 k.k. i art.
2
11 §2 k.k. (k. 677-679), który w tej części został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 4 października 2012 r. (k. 790-791).
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 24 stycznia 2014 r., sygn. akt … 114/13
na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz J. Ś. kwotę
40.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, a w pozostałym
zakresie wniosek oddalił i kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.
Powyższy wyrok, w części oddalającej wniosek, zaskarżył apelacją
pełnomocnik wnioskodawcy, który zarzucił orzeczeniu Sądu I instancji:
1) obrazę przepisów postępowania, tj. art. 170 § 1 pkt 2 k.p.k., poprzez oddalenie
wniosków dowodowych pełnomocnika wnioskodawcy zawartych w pkt V i VI
wniosku oraz w pkt I-III pisma procesowego z dnia 24 stycznia 2014 r. co
uniemożliwiło przeprowadzenie postępowania dowodowego w zakresie poniżania
wnioskodawcy, upokorzenia, cierpienia związanego z naruszeniem godności
osobistej, prawa do intymności, niedoborem snu oraz warunków socjalnych i
bytowych w trakcie odbywania tymczasowego aresztowania, a w szczególności czy
cele mają sprzęt zapewniający warunki higieny, dostateczny dopływ świeżego
powietrza, odpowiednią temperaturę i oświetlenie;
2) obrazę przepisów postępowania, tj. art. 404 § 1 k.p.k., poprzez oddalenie
wniosku pełnomocnika wnioskodawcy o odroczenie rozprawy celem
ustosunkowania się do wydanej przez biegłego sądowego pisemnej opinii oraz
przygotowania do przesłuchania biegłego, co mogło mieć wpływ na treść wydanego
orzeczenia, gdyż uniemożliwiło wnioskodawcy skuteczne zakwestionowanie
niekorzystnej dla niego opinii, a w konsekwencji wykazanie przed Sądem I instancji
istotnych okoliczności w zakresie nabycia choroby nadciśnienia tętniczego w trakcie
tymczasowego aresztowania;
3) obrazę przepisów prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię art. 445 § 1
k.c. polegającą na uznaniu, że zasądzona tytułem zadośćuczynienia kwota 40.000
zł jest odpowiednia i stanowi ekwiwalent cierpień psychicznych i fizycznych, który
zrekompensuje doznane przez wnioskodawcę na skutek tymczasowego
aresztowania cierpienia, w sytuacji gdy zebrany materiał dowodowy wskazuje, że
czas tymczasowego aresztowania wnioskodawcy, warunki w jakich przebywał,
3
pozbawienie prawa do życia w rodzinie oraz prawa do kontaktu z drugim
człowiekiem uznają przyznanie kwoty w wysokości 500.000 zł;
4) obrazę przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 445 § 1 k.c.
polegającą na przyjęciu, że sytuacja materialna wnioskodawcy, czy przeciętna
stopa życiowa społeczeństwa determinują rozmiar krzywdy wnioskodawcy mający
wpływ na wysokość zadośćuczynienia.
Powołując się na powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części oddalającej wniosek i w tym zakresie przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 15 maja 2014 r., sygn. akt … 88/14 zmienił
wyrok w zaskarżonej części w ten sposób, że sumę zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania
zasądzoną od Skarbu Państwa zwiększył o kwotę 60.000 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 15 maja 2014 r. do dnia zapłaty i kosztami postępowania
obciążył Skarb Państwa.
Od tegoż orzeczenia Sądu odwoławczego kasację wywiódł pełnomocnik
wnioskodawcy, który zaskarżonemu wyrokowi zarzucił rażące naruszenie
przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na jego treść, tj.:
1. art. 433 § 2 k.p.k., poprzez nierozważenie w ramach kontroli instancyjnej
wszystkich argumentów, jakie zostały podniesione w środku odwoławczym dla
pełnego uzasadnienia zarzutu naruszenia przepisu art. 445 § 1 k.c., a w
szczególności w zakresie braku przedstawienia przez Sąd Apelacyjny łącznego
ujęcia argumentacji przemawiającej za wysokością przyznanej kwoty
zadośćuczynienia wraz z omówieniem dowodów i wniosków z nich wynikających, a
w konsekwencji na nieuwzględnieniu wszystkich okoliczności mających wpływ na
wysokość zadośćuczynienia takich, jak pozbawienie wnioskodawcy prawa do życia
w rodzinie, prawa do swobodnie wybranej pracy, możliwości uczestniczenia w życiu
publicznym, prawa do kontaktu drugim człowiekiem, naruszenia dóbr osobistych w
postaci upublicznienia w środowisku i mediach informacji na temat tymczasowego
aresztowania, fakt utraty dobrego imienia,
2. art. 457 § 3 k.p.k., poprzez wadliwą konstrukcję uzasadnienia orzeczenia sądu
odwoławczego w zakresie odniesienia się do postawionego w apelacji zarzutu
4
naruszenia art. 445 § 1 k.k. (zapewne autorowi kasacji chodziło o art. 445 § 1 k.c. –
uwaga SN) bez pełnego uzasadnienia zajętego stanowiska i wskazania przyczyn,
dla których sąd uznał (lub nie uznał) w tym zakresie całokształtu argumentacji
zawartej w apelacji (pozbawienie wnioskodawcy prawa do życia w rodzinie, prawa
do swobodnie wybranej pracy, możliwości uczestniczenia w życiu publicznym,
prawa do kontaktu drugim człowiekiem, naruszenia dóbr osobistych w postaci
upublicznienia w środowisku i mediach informacji na temat tymczasowego
aresztowania, fakt utraty dobrego imienia),
3. art. 440 k.p.k. w zw. z art. 558 k.p.k. w zw. z art. 98 k.p.c., polegające na
zaniechaniu przez Sąd odwoławczy zmiany wyroku Sądu Okręgowego w K. w
zakresie kosztów postępowania na korzyść wnioskodawcy niezależnie od
podniesionych zarzutów apelacyjnych, gdyż przepisy k.p.c. mają zastosowanie w
sprawach dotyczących zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu
o zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie,
4. art. 458 k.p.k. w zw. z art. 634 k.p.k. w zw. z art. 558 k.p.k. w zw. z art. 98
k.p.c,. polegające na zaniechaniu przez Sąd Apelacyjny zasądzenia od Skarbu
Państwa na rzecz wnioskodawcy kosztów zastępstwa adwokackiego w
postępowaniu odwoławczym mimo, że przepisy k.p.c. mają zastosowanie w
sprawach dotyczących zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu
w sprawach o zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie.
Podnosząc powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w zakresie, w jakim Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy wyrok Sądu
Okręgowego w K., a nadto w jakim oddalił on wniosek pełnomocnika o wydanie
rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu za postępowanie odwoławcze.
Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w odpowiedzi na kasację wniósł o jej
oddalenia jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja pełnomocnika wnioskodawcy okazała się oczywiście bezzasadna,
dlatego została rozpoznana na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
Skarżący wydaje się nie dostrzegać, że naruszenie art. 433 § 2 k.p.k.
następuje wtedy, gdy sąd odwoławczy w ogóle nie rozważy wszystkich wniosków i
zarzutów wskazanych w środku odwoławczym, podczas gdy z treści kasacji nie
5
wynika, aby którykolwiek z zarzutów apelacyjnych nie został rozpoznany. Natomiast
obraza art. 457 § 3 k.p.k. zaistnieje, gdy w uzasadnieniu wyroku sąd odwoławczy w
sposób wystarczający nie wyjaśni dlaczego zarzuty i wnioski apelacji zostały
uznane za zasadne lub niezasadne. Natomiast, w sytuacji gdy sąd odwoławczy
wydaje orzeczenie reformatoryjne, a zatem przejmuje funkcje orzecznicze sądu I
instancji, jego uzasadnienie wymaga spełnienia standardów określonych w art. 424
k.p.k. Dotyczy to także spraw odszkodowawczych, przy uwzględnieniu ich specyfiki
polegającej na tym, że analizowane w nich zagadnienia pozostają w ścisłym
związku materią cywilnoprawną. Takiego uchybienia przepisu prawa procesowego
w kasacji jednak nie dostrzeżono.
Analizując zarzuty kasacyjne we wskazanym wyżej kontekście, nie można
zgodzić się z autorem kasacji, by w postępowaniu przed Sądem odwoławczym
doszło do obrazy art. 433 § 2 k.p.k. Wręcz przeciwnie, pisemne motywy
zaskarżonego orzeczenia przekonują, że obowiązki wynikające z powyższego
przepisu, a także przepisu art. 457 § 3 k.p.k. zostały właściwe zrealizowane.
Twierdzenie skarżącego, iż Sąd odwoławczy nie odniósł się do
podnoszonych w apelacji okoliczności, tj.: pozbawienia wnioskodawcy prawa do
życia w rodzinie, prawa do swobodnie wybranej pracy, możliwości uczestniczenia w
życiu publicznym, prawa do kontaktu z drugim człowiekiem, naruszenia dóbr
osobistych w postaci upublicznienia w środowisku i mediach informacji na temat
tymczasowego aresztowania, faktu utraty dobrego imienia, nie jest słuszne. Z
uzasadnienia tegoż Sądu wynika, iż ocena dowodów dokonana przez Sąd I
instancji spotkała się co do zasady z aprobatą, zakwestionowane zostało natomiast
samo oszacowanie wielkości kwoty świadczenia (uzasadnienie SA, s. 3). Lektura
uzasadnienia Sądu Okręgowego w K. nie pozostawia żadnych wątpliwości, że
wszystkie powyższe elementy były przedmiotem wnikliwej oceny (s. 3-10). Fakt, że
nie zostały one ponownie przez Sąd odwoławczy przytoczone i scharakteryzowane
w realiach procesowych niniejszej sprawy nie jest podstawą do formułowania
zarzutu nierzetelności kontroli odwoławczej. Należy zwrócić uwagę, iż kwestia
upublicznienia w mediach informacji na temat tymczasowego aresztowania
wnioskodawcy była przedmiotem rozważań Sądu I instancji (uzasadnienie SO, s.
6
11), z uwagi na to, że skarga apelacyjna nie podnosiła tej okoliczności, z
oczywistych względów nie ma o niej mowy w uzasadnieniu Sądu odwoławczego.
Zatem, zarzut rażącego naruszenia art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k.
poprzez występujące zdaniem skarżącego niedostatki uzasadnienia Sądu
odwoławczego w zakresie rozpoznania postawionego w apelacji zarzutu
naruszenia art. 445 § 1 k.c. jest bezpodstawny. Przecież to uwzględnienie jednego
z zarzutów apelacyjnych pełnomocnika wnioskodawcy doprowadziło do istotnego
podwyższenia kwoty zadośćuczynienia z 40 000 zł do 100 000 zł, która to kwota nie
ma charakteru symbolicznego, lecz w realiach tej sprawy powinna być uznana za
odpowiednią sumę zadośćuczynienia pieniężnego w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. W
sposób wystarczający wykazał to Sąd odwoławczy (uzasadnienie SA, s.4).
Natomiast zarzuty podniesione w pkt 3 i 4 kasacji, odnoszą się do rażącego
zdaniem skarżącego naruszenia przepisów prawa procesowego przez Sąd II
instancji w zakresie zwrotu kosztów procesu na rzecz wnioskodawcy, a w
szczególności kosztów zastępstwa adwokackiego, stanowiących uzasadniony
wydatek strony postępowania. W prawdzie, w odczuciu skarżącego, tego rodzaju
zarzuty mogą być podnoszone w kasacji, jednak z poglądem takim nie sposób się
zgodzić.
Sąd Najwyższy w tym składzie w pełni akceptuje stanowisko wyrażone w
orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2014 r., sygn. V KK 379/13 (LEX
nr 1441480), zgodnie z którym „zarzut dotyczący kosztów zastępstwa
adwokackiego w kasacji jest niedopuszczalny, albowiem odnosi się on do kwestii
kosztów procesu, a te choć są zawarte w wyroku, to rozstrzygane są
postanowieniem (art. 626 § 3 k.p.k.) i nie podlegają zaskarżeniu przez strony w
trybie art. 519 k.p.k.” Podobne stanowisko wyraził m.in. Sąd Apelacyjny w
Rzeszowie w postanowieniu z dnia 27 października 1998 r., sygn. II AKz 116/98,
(Lex nr 36552). Również w literaturze prawniczej przyjmuje się, że od
postanowienia sądu odwoławczego w przedmiocie kosztów stronom nie przysługuje
kasacja, natomiast możliwe jest wniesienie od takiego orzeczenia kasacji
nadzwyczajnej na podstawie art. 521 k.p.k. (zob. P. Hofmański, E. Sadzik, K.
Zgryzek, Kodeks..., 2007, t. III, s. 775; J. Bratoszewski (w:) Z. Gostyński i in.,
Kodeks..., 2004, t. III, s. 931).
7
Czyniąc ogólne rozważania w zakresie zasadności zasądzania kosztów z
tytułu ustanowienia pełnomocnika w postępowaniu o odszkodowanie i
zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie wskazać
należy, iż obecna sytuacja prawna (po wydaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 26 lipca 2006 r., sygn. SK 21/04, Lex nr 234887 i stosownych zmianach
legislacyjnych) nie budzi wątpliwości. Nawet częściowe uwzględnienie roszczenia
wnioskodawcy uzasadnia zasądzenie od Skarbu Państwa na jego rzecz
przedmiotowych kosztów. Ustawą z dnia 7 marca 2007 r. o zmianie ustawy –
Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 80, poz. 539) zmieniono art. 632 k.p.k.,
co miało na celu dostosowanie przepisów ustawy do wskazanego wyroku
Trybunału Konstytucyjnego, w którym Trybunał orzekł, że art. 632 pkt 2 k.p.k. w
zakresie, w jakim ogranicza możliwość przyznania osobie uniewinnionej w sprawie
z oskarżenia publicznego zwrotu kosztów wynagrodzenia obrońcy jedynie do
„uzasadnionych wypadków" jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 42 ust. 2
Konstytucji RP. Zatem, omawiana zmiana wprowadziła nową ogólną zasadę, że w
razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania w sprawach z
oskarżenia publicznego koszty procesu (koszty sądowe oraz uzasadnione wydatki
stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy) ponosił będzie
Skarb Państwa, z wyjątkiem przypadków samooskarżenia oraz udziału w sprawie
adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika przez
pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego albo inną osobę.
W związku z tym należy zaakceptować stanowisko, że w postępowaniu o
odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie
wnioskodawcy, który uprzednio został uniewinniony, w razie uwzględniania choćby
w części jego roszczeń, przepis art. 632 pkt. 2 k.p.k. stanowi podstawę normatywną
do zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej mu przez pełnomocnika
ustanowionego z wyboru (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października
2011 r., IV KK 137/11, Prok.i Pr.-wkł. 2012/3/19).
Nawiązując do argumentacji skarżącego wypada jedynie zauważyć, że ani w
postępowaniu przed Sądem I instancji (k.85), ani przed Sądem odwoławczym
(k.128) nie został złożony przez J. Ś. lub jego pełnomocnika wniosek o zwrot
uzasadnionych wydatków poniesionych przez wnioskodawcę w toku postępowania
8
o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Zatem,
wysokość tych wydatków nie była znana obu Sądom orzekającym w tej sprawie.
Taką sytuację procesową, zdaniem skarżącego, należało ocenić w
postępowaniu odwoławczym na gruncie rażącego naruszenia art. 440 k.p.k.
Przepis ten może być zastosowany przez sąd II instancji niezależnie od granic
zaskarżenia i podniesionych zarzutów, jedynie wówczas, gdy sąd ten stwierdza, iż
w toku rozpoznania sprawy przed sądem I instancji miało miejsce uchybienie, które
powoduje rażącą niesprawiedliwość zaskarżonego orzeczenia. W niniejszej
sprawie Sąd odwoławczy nie mógł dojść do takiej konkluzji, bowiem w sytuacji
braku wniosku strony o zwrot poniesionych przez nią uzasadnionych wydatków
postępowania, zaniechanie zasądzenia od Skarbu Państwa na rzecz
wnioskodawcy kosztów zastępstwa adwokackiego, nie mogło zostać ocenione w
kategoriach uchybienia, skoro obowiązek wydania takiego orzeczenia aktualizuje
się dopiero na skutek zgłoszenia stosownego żądania, albowiem to na osobie
dochodzącej zwrotu tego rodzaju wydatków (w tym przypadku na reprezentującym
stronę pełnomocniku) spoczywa obowiązek wskazania kwoty i wykazania
zasadności tego roszczenia, w kontekście dyspozycji art. 632 pkt. 2 k.p.k.
Trzeba przypomnieć, że przepis art. 626 k.p.k., regulujący zasady orzekania
w przedmiocie kosztów procesu, ma zastosowanie zarówno wtedy, gdy w ogóle nie
rozstrzygnięto o kosztach jak i wówczas, gdy w orzeczeniu sąd nie wypowiedział
się o kosztach obciążających jedną ze stron, którą może być także Skarb Państwa,
ewentualnie gdy zachodzi konieczność dodatkowego ustalenia wysokości kosztów
procesu (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2014 r., IV KK
70/14, LEX nr 1508986). Orzekanie o kosztach na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. jest
obowiązkiem sądu, podlegającym realizacji w każdym czasie, w tym również w toku
postępowania wykonawczego, aż do upływu okresu przedawnienia, o którym mowa
w art. 641 k.p.k. (zob. postanowienie SN z dnia 6 listopada 1976 r., sygn. VI KRN
156/76, Lex nr 19252). Dlatego też, to nie w drodze kasacji, lecz przez wniosek
złożony do Sądu właściwego strona może ubiegać się o wydanie takiego
uzupełniającego rozstrzygnięcia.
9
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w części dyspozytywnej
postanowienia, obciążając wnioskodawcę kosztami postępowania kasacyjnego na
podstawie art. 636 § 1 k.p.k
.