Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 października 2015 r. w Gdańsku

sprawy W. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł.

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 stycznia 2015 r., sygn. akt IV U 935/14

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 747/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 01 października 2014 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. odmówił W. K. prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych wskazując, że ubezpieczony nie udowodnił wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy przyjął za udowodniony okres 14 lat, 1 m-ca i 20 dni, natomiast nie zaliczył do prawa do świadczenia jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia wnioskodawcy w Przedsiębiorstwie (...) od dnia 11 listopada 1986 r. do dnia 25 czerwca 1987 r., ponieważ w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracodawca nie wskazał pozycji oraz właściwego punktu wskazanego wykazu stanowisk. Jednocześnie do wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach zaliczył następujące okresy zatrudnienia: od dnia 10 września 1974 r. do dnia 17 września 1976 r., od dnia 14 maja 1980 r. do dnia 11 sierpnia 1982 r., od dnia 01 czerwca 1988 r. do dnia 30 listopada 1991 r., od dnia 01 lutego 1992 r. do dnia 31 sierpnia 1986 r., od dnia 07 września 1996 r. do dnia 30 września 1996 r., od dnia 01 grudnia 1996 r. do dnia 31 lipca 1998 r. i od dnia 09 sierpnia 1998 roku do dnia 31 grudnia 1998 r.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł W. K. domagając się ponownego rozpoznania sprawy i uznania jego zatrudnienia w warunkach szczególnych. Wywodził, że według jego wiedzy i przekonania legitymuje się ponad 15-letni okresem wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony zakwestionował nieuznanie jako takiej pracy okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) od dnia 11 listopada 1986 r. do dnia 25 czerwca 1987 r., gdyż w świadectwie pracy jakie przedstawił organowi rentowemu wskazano, że wykonywał on pracę kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony w pełnym wymiarze czasu pracy.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. podtrzymał całkowicie zaskarżoną decyzję i wniósł o jego oddalenie podniósł, że w jego ocenie wnioskodawca nie spełnia warunków do przyznania emerytury w obniżonym wieku, albowiem nie udowodnił wymaganego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Zdaniem organu rentowego wnioskodawca udowodnił na dzień 01 stycznia 1999 r. 29 lat, 4 m-ce i 14 dni okresów składkowych i nieskładkowych, ale nie udowodnił prawidłowo wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach. Organ ten wskazał, że do uwzględnionego jako udowodniony okresu pracy w warunkach szczególnych zaliczono następujące okresy: od dnia 10 września 1974 r. do dnia 17 września 1976 r. w Zakładzie (...) w L., od dnia 14 maja 1980 r. do dnia 11 sierpnia 1982 r. w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w R., od dnia 11 listopada 1986 r. do dnia 25 czerwca 1987 r. w Przedsiębiorstwie (...) w B.,

od dnia 01 czerwca 1988 r. do dnia 30 listopada 1991 r., od dnia 21 grudnia 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r., od dnia 01 lutego 1992 r. do dnia 31 sierpnia 1996 r., od dnia 07 września 1996 r. do dnia 31 lipca 1998 r. i od dnia 09 sierpnia 1998 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w (...) we W..

Organ rentowy wyjaśnił, że do okresu pracy w szczególnych warunkach nie zaliczono ubezpieczonemu po dniu 14 listopada 1991 r. okresów nieświadczenia pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2015 r. w sprawie IV U 935/14 Sąd Okręgowy we Włocławku IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

1.  zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał W. K. emeryturę od dnia 02 maja 2014 r.,

2.  stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

W. K. urodził się w dniu (...) W dniu 02 maja 2014 r. złożył wniosek o emeryturę. Wnioskodawca nie jest członkiem OFE.

W okresie od dnia 23 stycznia 1974 r. do dnia 31 grudnia 1975 r. ubezpieczony zatrudniony był w Zakładzie (...) w L., zaś od dnia 01 stycznia 1976 r. do dnia 17 września 1976 r. w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. Oddział we W. Baza w L. (zmiana nazwy pracodawcy). W tym czasie od dnia 10 września 1974 r. do dnia 17 września 1976 r. (2 lata i 8 dni) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t wymienionym w wykazie A, dziale VIII, poz. 2, pkt 1, stanowiącym załącznik do zarządzenia nr 55 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 14 sierpnia 1983 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Od dnia 14 maja 1980 r. do dnia 11 sierpnia 1982 r. ubezpieczony zatrudniony był jako pracownik w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w R. (2 lata, 2 m-ce i 29 dni). W tym czasie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t wymienionym w wykazie A, dziale VIII, poz. 2, pkt 1, stanowiącym załącznik do Uchwały Zarządu Głównego (...) z dnia 25 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy w spółdzielczości rolniczej.

Od dnia 11 listopada 1986 r. do dnia 25 czerwca 1987 r. (7 m-cy i 15 dni) W. K. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w B. oraz stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę kierowcy na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, wymienionym w wykazie A, dział VIII, poz. - pkt 2 wykazu, stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach (Dz. U. MPiGŻ nr 3, poz. 7).

Od dnia 01 lipca 1987 r. do dnia 31 lipca 1999 r. W. K. był zatrudniony w (...) we W.. W czasie tego zatrudnienia w okresach: od dnia 01 czerwca 1988 r. do dnia 30 listopada 1991 r., od dnia 21 grudnia 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r., od dnia 01 lutego 1992 r. do dnia 31 sierpnia 1996 r., od dnia 07 września 1996 r. do dnia 31 lipca 1998 r. i od dnia 09 sierpnia 1998 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. (11 lat, 1 m-c i 17 dni) wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę na stanowisku kierowcy karetki pogotowia ratunkowego (pojazdu uprzywilejowanego w ruchu), wymienionym w wykazie A, dziale VIII, poz. 2, pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Zdrowia i (...) w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu zdrowia z dnia 12 lipca 1983 r.

Decyzją z dnia 01 października 2014 r. znak (...) organ rentowy odmówił W. K. prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, albowiem ubezpieczony nie udowodnił wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach.

Organ ten przyjął za udowodniony okres 14 lat, 1 m-ca i 20 dni.

Decyzją z dnia 28 października 2014 r. znak (...) Zakład ponownie odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych z przyczyn jak poprzednio oraz uchylił decyzję z dnia 01 października 2014 r. w części dotyczącej udowodnionego stażu pracy w warunkach szczególnych. Wskazał, że do udowodnionych okresów pracy w szczególnych warunkach przyjęto łącznie okres 14 lat, 9 m-cy i 5 dni, tj. poza uznanym w poprzedniej decyzji, uznany dodatkowo okres zatrudnienia od dnia 11 listopada 1986 r. do dnia 25 czerwca 1987 r. (7 m-cy i 15 dni) w Przedsiębiorstwie (...) w B..

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach emerytalnych oraz w aktach osobowych, albowiem żadna ze stron postępowania nie kwestionowała ich autentyczności. Brak było zatem w ocenie tego Sądu przesłanek by odmówić im przymiotu wiarygodności.

Sąd I instancji nadał również przymiot wiarygodności zeznaniom świadków: B. P. i B. S. oraz przesłuchaniu ubezpieczonego jako spójnym i zgodnym w całości z pozostałym materiałem dowodowym, choć nie wniosły one zasadniczo nowych treści do sprawy. Sąd ten podkreślił, że w zasadzie stan faktyczny sprawy nie był sporny. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. nie kwestionował bowiem ostatecznie z żadnego z przedstawionych wyżej okresów pracy w szczególnych warunkach, na które powołuje się także sam ubezpieczony. Odmowa przyznania wnioskodawcy prawa do świadczenia wynika natomiast z błędnego zsumowania wszystkich udowodnionych i uznanych przez organ rentowy okresów pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy wskazał, że wnioskodawca urodził się w dniu (...), a zatem w chwili złożenia wniosku ani w chwili wyrokowania w sprawie nie spełniał wymogu posiadania ustawowego wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1 lit. b pkt 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., dalej: ustawy emerytalnej), tj. 66 lat i 9 m-cy. Tym samym mógłby nabyć wcześniejszą emeryturę tylko na podstawie przepisu art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej, o co też wystąpił z wnioskiem w dniu 02 maja 2014 r.

Zgodnie z brzmieniem art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

W myśl art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym przed dniem 01 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Stosownie do art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej stanowi dalej, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, tj. przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz przepisów resortowych wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia.

Zgodnie z § 3 rozporządzenia za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej "wymaganym okresem zatrudnienia", uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia. Następnie według § 4 ust. 1 rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd I instancji zważył, że spór w rozpoznawanej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy wnioskodawca może wykazać się co najmniej 15-letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W. K. twierdził konsekwentnie, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t oraz jako kierowca pojazdu uprzywilejowanego w ruchu - kierowcy karetki pogotowia ratunkowego. Na tę okoliczność przedstawił świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach.

Z kolei ZUS/Oddział w T. stanął na stanowisku przeciwnym, ustalając na podstawie tych samych dokumentów, że ubezpieczony legitymuje się okresem krótszym, tj. 14 lat, 9 m-cy i 15 dni.

Zdaniem Sądu Okręgowego prawidłowe zsumowanie okresów pracy ubezpieczonego na stanowiskach kierowcy samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony oraz kierowcy samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych wymienionych w wykazie A, dziale VIII, poz. 2, stanowiącym załącznik do rozporządzenia oraz odpowiednio: 1) w wykazie A, dziale VIII, poz. 2, pkt 1, stanowiącym załącznik do zarządzenia nr 55 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 14 sierpnia 1983 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (zastąpionego następnie przez zarządzenie nr 16 MRiGŻ z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze), 2) w wykazie A, dziale VIII, poz. 2, pkt 1, stanowiącym załącznik do uchwały Zarządu (...) Związku (...) z dnia 30 czerwca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych spółdzielczości pracy, 3) w wykazie A, dziale VIII, poz. 2, pkt 1, stanowiącym załącznik do zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu zdrowia i opieki społecznej.

Łącznie okresy te stanowią 15 lat, 1 m-c i 21 dni (02.00.08+02.02.29+ 00.07.15+03.06.00+00.00.11+04.07.00+00.00.24+01.08.00+00.04.23) W tej sytuacji Sąd I instancji uznał, że na uwzględnienie zasługuje stanowisko ubezpieczonego.

Wskazał, że W. K. złożył do akt organu rentowego wymagane dokumenty potwierdzające wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. W ocenie tego Sądu jedyna wątpliwość mogła pojawić się w związku z charakterem jego zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w R..

Z jednej strony bowiem wydano ubezpieczonemu „zwykłe” świadectwo pracy, a z drugiej w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 17 marca 1977 r., jak i w zaświadczeniu o dochodach wydanym mu na druku Rp-7 wskazano, że był on członkiem spółdzielni co oznacza, że świadczył pracę jako jej członek w ramach spółdzielczej umowy o pracę. Ważne zaś jest, że do uzyskania emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach w obniżonym wieku nie może być zaliczony okres pracy świadczonej przez członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych.

Zdaniem Sądu Okręgowego okoliczność tą wyjaśniono na korzyść ubezpieczonego, albowiem przedmiotowe dokumenty wydano mu już w roku 1999, czyli po upływie kilkunastu lat od ustania zatrudnienia, a w jego aktach osobowych brak deklaracji członkowskiej, bądź innych dokumentów potwierdzających członkostwo wnioskodawcy. W. K. sam zaś zeznał, że nigdy deklaracji członkowskiej nie złożył i członkiem spółdzielni nie był. W konsekwencji Sąd ten uznał, że okres pracy w RSP w R. winien być zaliczony do okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Uznając, że wnioskodawca udowodnił wymagany co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, Sąd I instancji orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zaskarżając ten wyrok w części dotyczącej punktu pierwszego sentencji i zarzucając mu:

1) naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c. polegające na wydaniu wyroku bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy,

2) naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i ustalenie prawa do emerytury, pomimo nie udokumentowania wymaganego stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W uzasadnieniu tej apelacji organ rentowy dokonał streszczenia postępowań: administracyjnego i sądowego-pierwszoinstancyjnego w niniejszej sprawie, powołał treść przepisów: art. 233 k.p.c., art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej oraz wskazał, że istota przedmiotowego sporu prawnego sprowadza się do rozważania, czy zatrudnienie w charakterze kierowcy wykonywane w ramach stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej może być potraktowane jako okres pracy w szczególnych warunkach wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn, tj. w sposób zgodny z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Skarżący wskazał, że zgodnie z punktem 2, działu VIII, wykazu A, stanowiącego załącznik do powołanego rozporządzenia, za pracę w szczególnych warunkach należy wprawdzie uznać, pracę kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, ale o ile pomiędzy wnioskodawcą a spółdzielnią nie zachodził członkowski stosunek pracy. Mając na uwadze prawną kwalifikację wykonywania pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, której wnioskodawca był członkiem, apelujący podniósł, że wykonywane prace, wskazane w dziale VIII załącznika A do cytowanego wyżej rozporządzenia, objęte są zakresem odnośnych regulacji, tylko gdy praca wykonywana była w ramach stosunku pracy, a nie stosunku członkostwa w spółdzielni, który w przypadku członków może trwać niezależnie od ewentualnego stosunku pracy.

W latach 1980-1982 wnioskodawca był członkiem RSP w R. i tak też była wynagradzana jego praca jako członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej - świadczona w ramach stosunku cywilno-prawnego według zasad obowiązujących w tego rodzaju spółdzielniach. Przesądza o tym fakt, rozliczania jego czasu pracy według określonych w odrębnych przepisach jednostek obrachunkowych uzależnionych od nakładu pracy członka spółdzielni oraz osiąganie w wybranych okresach dochodów (świadectwo pracy z dnia 11 sierpnia 1982 r. i zaświadczenie z dnia 15 marca 1999 r. o pracy i dochodach ubezpieczonego spółdzielcy).

W tym miejscu organ rentowy wskazał, że okresy pracy w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych przebyte przed dniem 15 listopada 1991 r. należy ustalać przy zastosowaniu przepisów art. 4 dekretu z dnia 04 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (Dz. U. z 1983 r. Nr 27, poz. 135 ze zm.). Powołany przepis dekretu stanowił m.in., że przy ustalaniu okresu pracy w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń uważa się za rok pracy - rok obrachunkowy, w którym liczba dni przepracowanych w spółdzielni wynosiła w przypadku mężczyzny co najmniej 240 dni pracy o ile ubezpieczony nie użytkował działki przyzagrodowej lub dostarczał spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym. Odpowiednio w tej samej sytuacji za miesiąc pracy uważa się -liczbę dni przepracowanych w spółdzielni, jeżeli wynosiła co najmniej 20 dni pracy.

Zdaniem tego organu, wbrew ustaleniu faktycznemu sądu, dokonanemu na rozprawie po wysłuchaniu wnioskodawcy zapewniającego, że nigdy deklaracji członkowskiej nie złożył, nie było podstaw do kwestionowania dokumentów wystawianych wówczas na podstawie dostępnych akt osobowych. W świadectwie o pracy w warunkach szczególnych z dnia 17 marca 1999 r. znajduje się informacja wskazująca wprost o członkostwie wnioskodawcy w RSP od dnia 14 maja 1980 r. do dnia 11 sierpnia 1982 r.

Ponadto apelujący zwrócił uwagę na fakt nie wykonywania tej pracy w ramach stosunku pracy, bowiem potwierdzają to również pozostałe dokumenty, a w szczególności zaświadczenie o sposobie rozliczania w poszczególnych latach przepracowanej w spółdzielni liczbie dni tzw. dniówek obrachunkowych stanowiących jednostkę rozliczeniową czasu pracy.

Wskazał, że w przypadku stosunku pracy inny byłby sposób wyliczenia oraz wymiar przyjętego czasu pracy dla zatrudnionego. Takie dane rozliczeniowe ze wskazaniem przepracowanych dniówek dla wystawiającego dokument, mógł wynikać tylko z materiałów źródłowych, a zatem podnoszenie przez Sąd Okręgowy argumentacji, że do okoliczności wystawienia wydanych w 1999 r. dokumentów o członkostwie należy podchodzić z rezerwą i wątpliwość wyjaśnić na korzyść wnioskodawcy, pozostaje bez znaczenia dla istotnych i niepodważalnych faktów. Z przywołanych wyżej przepisów, dotyczących wyliczania okresów pracy członka RSP, wynika zasada stosowania przeliczników określających ilość dni stanowiących rok i miesiąc pracy, a w tym przypadku i zatrudniający przy wystawianiu zaświadczenia zasadę tę uwzględnił. Według takich zasad nie obliczany był okres osoby zatrudnianej w ramach stosunku pracy.

Według art. 2 Kodeksu pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Zarówno na gruncie obowiązywania ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. Nr 12, poz. 61 ze zm.), jak też ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.), przyjmowany jest jednolity pogląd, że prawo i obowiązek pracy członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej wynika ze stosunku członkostwa. Oznacza to, że członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej stanowi podstawę do świadczenia pracy i do takich stosunków nie mają zastosowania przepisy powszechnego prawa pracy, jako że ich podłożem jest cywilnoprawny charakter stosunku członka ze spółdzielnią w zakresie świadczenia pracy.

W związku z tym organ rentowy stwierdził, że przedmiotowy okres pracy w RSP nie tyle powinien być ograniczony, ale w ogóle nie powinien być uwzględniony do pracy w warunkach szczególnych. Uznanie go przez sąd w jakimkolwiek rozmiarze jest - przy naruszeniu reguł swobodnej oceny dowodów - także wbrew przepisom, które stanowią o możliwości zaliczania zatrudnienia w warunkach szczególnych wyłącznie pracownikom pozostającym w stosunku pracy. W odniesieniu do tego zagadnienia istnieje dość szerokie orzecznictwo sądów instancyjnych i Sądu Najwyższego (por. orzeczenia S.N.: z dnia 25 kwietnia 2012 r., I UK 384/11, z dnia 19 stycznia 2012 r., I UK 325/11 i z dnia 08 grudnia 2012 r., I UK 186/09).

W konkluzji apelacji organ ten wnosił o:

1) zmianę wyroku w części zaskarżonej i oddalenie w tym zakresie odwołania od decyzji z dnia 01 października 2014 r., ewentualnie

2) uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. zasługuje na uwzględnienie w całości poprzez zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Z apelacji tej wynika m.in. zarzut naruszenia prawa procesowego, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i przyjęcie, że w spornym okresie od dnia 14 maja 1980 r. do dnia 11 sierpnia 1982 r. W. K. nie był członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w R..

Skuteczne postawienie zarzutu sprzeczności istotnych ustaleń ze zgromadzonymi dowodami lub naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, lub nie uwzględnił wszystkich przeprowadzonych w sprawie dowodów, jedynie to bowiem może być przeciwstawione uprawnieniu do dokonywania swobodnej oceny dowodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2004 r. w sprawie III CK 245/04, publik. LEX 174185).

W ocenie Sądu II instancji apelujący zdołał wykazać wadliwość rozumowania Sądu Okręgowego z punktu widzenia zaprezentowanych powyżej kryteriów.

Spór w niniejszej sprawie dotyczy kwestii spełniania przez ubezpieczonego, wynikających z treści art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., nazywanej dalej ustawą emerytalną), przesłanek ustalenia mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Stosownie do treści art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym (mężczyznom) urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy emerytalnej (60 lat - § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego), jeżeli w dniu wejścia tej ustawy w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy emerytalnej (co najmniej 25 letni).

Takim ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy emerytalnej pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej).

W przedmiotowej sprawie spór koncentruje się na kwestii spełniania przez W. K. przesłanki ustalenia mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w postaci osiągnięcia w dniu wejścia ustawy emerytalnej w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 roku, wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym, okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, tj. co najmniej 15 - letniego (art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego).

Dla oceny kwestii spełniania tej przesłanki kluczowa jest odpowiedź na pytanie, czy okres pracy ubezpieczonego w (...) w R. od dnia 14 maja 1980 r. do dnia 11 sierpnia 1982 r. podlega zaliczeniu do wymaganego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu I instancji, zgodnie z którym uprawnienia do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługują jedynie pracownikom.

Przepis art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej stanowi o okresie „zatrudnienia” w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym, a zatem przepis ten odnosi się do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w ramach stosunku pracy. Także przepis § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego wskazuje jednoznacznie, że rozporządzenie to stosuje się do pracowników. Tym samym, stosownie do treści art. 2 k.p., krąg uprawnionych do ustalenia prawa do emerytury w wieku obniżonym obejmuje jedynie osoby, które świadczyły pracę na podstawie: umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania i spółdzielczej umowy o pracę. Powyższe uprawnienie nie dotyczy zatem osób, które wykonywały pracę w oparciu o stosunek cywilnoprawny, przykładowo na podstawie: umów agencyjnych, umów zlecenia, lub w oparciu o stosunek członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej (por. wyroki S.N.: z dnia 12 lutego 2004 r., II UK 246/03, LEX nr 124519, z dnia 18 stycznia 2005 r., II UK 136/04, LEX nr 602703, z dnia 25 stycznia 2005 r., II UK 136/04, LEX nr 602703, z dnia 29 czerwca 2005 r., I UK 300/04, LEX nr 163569, z dnia 21 października 2009 r. I UK 115/09, LEX nr 558571 oraz z dnia 21 stycznia 2010 r., II UK 162/09, LEX nr 583806).

Zarówno przepis art. 113 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. z 1961 r. Nr 12, poz. 61 ze zm., nazywanej dalej ustawą o spółdzielniach), która obowiązywała do dnia 31 grudnia 1982 r., jak i przepis art. 155 § 1 obecnie obowiązującej ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo Spółdzielcze (Dz. U. z 2013 r., poz. 1443 ze zm.) stanowi stosunek prawny odmienny od pracowniczego, jak i spółdzielczego stosunku pracy, wiążący się z członkostwem rolniczej spółdzielni produkcyjnej na podstawie, którego jej członek ma prawo i obowiązek świadczyć pracę w tej spółdzielni (por. wyrok S.N. z dnia 22 grudnia 1972 r., II CR 543/72, LEX nr 1559).

Ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego stoi na stanowisku, że stosunek prawny łączący członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej z tą spółdzielnią ma charakter cywilnoprawny, a zatem stosuje się do niego, o ile zastosowania nie znajdują przepisy ustawy prawo spółdzielcze, lub statutu tej spółdzielni przepisy Kodeksu cywilnego (por. uchwały S.N.: z dnia 06 marca 1981 r., III CZP 7/81, LEX nr 2621, z dnia 05 czerwca 1986 r., III PZP 32/86, LEX nr 12960, z dnia 06 maja 1988 r., III CZP 31/88, LEX nr 8877 oraz z dnia 02 lutego 1993 r., III CZP 164/92, LEX nr 3878).

Ponadto Sąd Apelacyjny wskazuje na związane ze stosunkiem członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej prawo udziału w walnym zgromadzeniu spółdzielni i inne rozwiązania instytucjonalne właściwe ruchowi spółdzielczemu. Powyższe uprawnienia nie łączą się natomiast ze stosunkiem pracy.

W związku z powyższym stwierdzić należy, że członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie pozostaje z nią w stosunku pracy, zaś wiążące się z wykonywaniem przez niego pracy na rzecz spółdzielni prawa i obowiązki stanowią nieodłączny składnik cywilnoprawnego stosunku członkostwa.

W świetle dokonanych wyżej rozważań nie ulega wątpliwości, iż praca w rolniczej spółdzielni produkcyjnej wykonywana przez jej członka nie podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Do postępowania odrębnego z zakresu ubezpieczeń społecznych w zakresie postępowania dowodowego ma zastosowanie - bez żadnych ograniczeń - reguła wynikająca z art. 232 k.p.c., obowiązuje więc zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń przez stronę (por. wyrok S.N. z dnia 07 stycznia 2010 r., II UK 148/09, LEX nr 577847).

W ocenie Sądu II instancji W. K. w oparciu o przeprowadzone w niniejszej sprawie dowody nie zdołał wykazać, że w spornym okresie nie łączył go z (...) w R. cywilnoprawny stosunek członkostwa, a w konsekwencji pracę na rzecz tej spółdzielni wykonywał w ramach stosunku pracy (por. wyrok S.N. z dnia 25 kwietnia 2012 r., I UK 384/11, LEX nr 1212661).

Sąd ten podziela stanowisko, zgodnie z którym same zeznania świadków lub przesłuchanie stron, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach. Nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków lub przesłuchaniu stron, w sytuacji gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne (por. wyrok S.A. w Szczecinie z dnia 20 września 2012 r., III AUa 374/12, LEX nr 1223476 oraz powołane w uzasadnieniu wyroki S.A. we Wrocławiu: z dnia 17 stycznia 2012 r., III AUa 1482/11, LEX nr 1110006 i z dnia 22 lutego 2012 r., III AUa 1734/11, LEX nr 1129735).

W konsekwencji zeznania świadków oraz przesłuchanie ubezpieczonego w charakterze strony zasługują na wiarę w zakresie, w jakim korespondują z treścią dokumentów dotyczących spornego okresu zatrudnienia.

W świetle treści: dokumentów dotyczących spornego okresu zatrudnienia W. K., a w szczególności: zaświadczenia ZUS Rp-70 o pracy i dochodach ubezpieczonego spółdzielcy z dnia 15 marca 1999 r. (k. 18-18v. akt em. ZUS t. I), naganie z dnia 29 maja 1982 r. (akta osobowe) oraz świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 17 marca 1999 r. (k. 19 akt em. ZUS t. II) zasadne jest przyjęcie, że w okresie pracy w (...) w R. od dnia 14 maja 1980 r. do dnia 11 sierpnia 1982 r. ubezpieczony był członkiem tej spółdzielni i pracę na jej rzecz wykonywał w ramach cywilnoprawnego stosunku członkostwa.

Zeznania świadków: B. P. (k. 42-42v. akt sprawy 00:08:33) i B. S. (k. 42v. akt sprawy 00:18:11) uznać należy za nieprzydatne do wyjaśnienia kwestii rodzaju stosunku prawnego łączącego wnioskodawcę z (...) w R. w spornym okresie, ponieważ świadkowie ci zgodnie stwierdzili, że nie wiedzą, czy był on członkiem tej spółdzielni.

Natomiast przesłuchanie W. K. w charakterze strony w zakresie w jakim wskazał on, że nie był członkiem (...) w R., uznać należy za niemiarodajne dla poczynienia ustaleń faktycznych w sprawie, ponieważ nie koresponduje z treścią wyżej wymienionych dokumentów.

Treść zaświadczenia ZUS Rp-70 o pracy i dochodach ubezpieczonego spółdzielcy z dnia 15 marca 1999 r. (k. 18-18v. akt em. ZUS t. I) jednoznacznie wskazuje bowiem, że w spornym okresie pracy ubezpieczony miał status członka tej spółdzielni oraz był wynagradzany według zasad obowiązujących jej członków.

Ponadto z zaświadczenia tego wynika, że informacje dotyczące ilości dni przepracowanych w ciągu roku obrachunkowego oparto na treści karty ewidencyjnej pracy i dochodów ubezpieczonego spółdzielcy Nr (...).

Także w świadectwie pracy w szczególnych warunkach z dnia 17 marca 1999 r. z Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w R. w upadłości (k. 19 akt em. ZUS t. II) podano, że w okresie od dnia 14 maja 1980 r. do dnia 11 sierpnia 1982 r. wnioskodawca był członkiem tej spółdzielni.

Uwadze Sądu Apelacyjnego nie uszedł również fakt, że w uzasadnieniu udzielonej W. K. nagany z dnia 29 maja 1982 r. (akta osobowe) prezes (...) w R. stwierdził m.in., że cyt. „(...) W przypadku powtórzenia się podobnej sytuacji zostaną wyciągnięte dalsze sankcje służbowe aż do wykluczenia z członka włącznie (...)”. Tym samym również treść tego dokumentu przemawia na rzecz stanowiska, zgodnie z którym w spornym okresie pracy w (...) w R. ubezpieczony był członkiem tej spółdzielni i pracę na jej rzecz wykonywał w ramach cywilnoprawnego stosunku członkostwa.

W świetle powyższych dowodów nie znajduje uzasadnionych podstaw przyjęcie przez Sąd I instancji, że w okresie tym wnioskodawca nie był członkiem (...) w R..

Zasadny jest zatem zarzut naruszenia prawa procesowego, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów.

W konsekwencji okres pracy wnioskodawcy w (...) w R. od dnia 14 maja 1980 r. do dnia 11 sierpnia 1982 r. nie może zostać zaliczony do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Bez uwzględnienia tego okresu W. K. nie ma na dzień 01 stycznia 1999 r. co najmniej 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym.

Dla ustalenia ubezpieczonemu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym nieodzowne jest łączne spełnienie przez niego wszystkich przesłanek, wynikających z treści art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej.

Wobec nie spełniania przez wnioskodawcę spornej przesłanki z art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej brak jest podstaw prawnych do ustalenia mu prawa do tego świadczenia.

Za zasadny uznać zatem należy zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 184 (ust. 1 pkt 1) ustawy emerytalnej.

Uznając, że apelacja organu rentowego zasługuje w całości na uwzględnienie, działając na mocy art. 386 § 1 k.p.c., Sąd II instancji orzekł jak w sentencji wyroku.

SSA Grażyna Czyżak (spr.) SSA Maciej Piankowski SSA Jerzy Andrzejewski