Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 7 kwietnia 2016 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca Sędzia SR Anna Dhahir-Swaidan

Protokolant sekr. sąd. Kamil Kowalik

po rozpoznaniu w dniu 24 marca 2016 roku w Łodzi

na rozprawie

sprawy z wniosku M. Ś. (1)

z udziałem I. Ś. i T. Ś.

o podział majątku wspólnego i dział spadku

postanawia:

1.ustalić, że w skład majątku wspólnego S. Ś. oraz K. Ś. wchodzi nieruchomość położona przy ulicy (...) w miejscowości K. (gmina K.) o powierzchni 1,3728 ha, w obrębie 10 K., oznaczona jako działka o numerze ewidencyjnym (...) na mapie z projektem podziału sporządzonej przez geodetę uprawnionego K. O., zaewidencjonowanej w (...) Ośrodku Geodezji w dniu 14 stycznia 2015 roku za numerem P. (...).2015.84. o wartości 126.000 zł (sto dwadzieścia sześć tysięcy złotych);

2. ustalić, że w skład spadku po S. Ś., zmarłym w dniu 11 grudnia 1983 roku w K., ostatnio stale zamieszkałym w K. wchodzi udział w wysokości 1/2 (jedna druga) w prawie własności składnika opisanego w punkcie 1 (pierwszym) postanowienia;

3. ustalić, że w skład spadku po K. Ś., zmarłej w dniu 25 lipca 1992 roku w K., ostatnio stale zamieszkałej w K. wchodzi udział w wysokości 4/6 (cztery szóste) w prawie własności składnika opisanego w punkcie 1 (pierwszym) postanowienia;

4. ustalić, że w skład majątku wspólnego A. Ś. (1) oraz I. Ś., wchodzą następujące składniki:

a)  spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) o wartości 173.000 zł (sto siedemdziesiąt trzy tysiące złotych),

b)  zestaw wypoczynkowy o wartości 1650 zł (jeden tysiąc sześćset pięćdziesiąt złotych),

c)  witrynka i komoda o łącznej wartości 700 zł (siedemset złotych),

d)  stół – ława o wartości 150 zł (sto pięćdziesiąt złotych),

e)  telewizor marki T. (...)” o wartości 100 zł (sto złotych),

f)  odtwarzacz DVD marki T. o wartości 80 zł (osiemdziesiąt złotych),

g)  radiomagnetofon marki G. o wartości 10 zł (dziesięć złotych),

h)  pralka marki C. o wartości 100 zł (sto złotych),

i)  lodówka marki G. o wartości 100 zł (sto złotych),

j)  kuchenka gazowa marki A. o wartości 350 zł (trzysta pięćdziesiąt złotych),

k)  wersalka o wartości 75 zł (siedemdziesiąt pięć złotych),

l)  kosiarka spalinowa o wartości 275 zł (dwieście siedemdziesiąt pięć złotych), ;

5. ustalić, że w skład spadku po A. Ś. (1), zmarłym w dniu 8 maja 2006 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałym w Ł. wchodzą:

a) udział w wysokości 1/2 (jedna druga) w prawie własności składnika opisanego w punkcie 1 (pierwszym) postanowienia,

b) udział w wysokości 1/2 (jedna druga) w prawie własności składników opisanych w punkcie 4 (czwartym) postanowienia;

6. ustalić, że I. Ś. dokonała nakładu z majątku osobistego na majątek wspólny jej i A. Ś. (1) – prawo opisane w punkcie 4 podpunkt a) postanowienia, o wartości 47.834,50 zł (czterdzieści siedem tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote pięćdziesiąt groszy);

7. dokonać podziału majątku wspólnego S. Ś. i K. Ś., działu spadku po S. Ś., działu spadku po K. Ś., podziału majątku wspólnego A. Ś. (1) i I. Ś. oraz działu spadku po A. Ś. (1) w ten sposób, że:

a)  nieruchomość opisaną w punkcie 1 (pierwszym) postanowienia przyznać na wyłączną własność w udziałach wyrażających się ułamkami:

aa) ½ (jedna druga) w przypadku M. Ś. (1),

bb) ½ (jedna druga) w przypadku T. Ś.,

b)  składniki opisane w punkcie 4 (czwartym) postanowienia przyznać na wyłączną własność I. Ś.;

8. zasądzić solidarnie od M. Ś. (1) i T. Ś. na rzecz I. Ś. kwotę 31.500 zł (trzydzieści jeden tysięcy pięćset złotych) tytułem spłaty, płatną w terminie 1 (jednego) miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia płatności;

9. zasądzić od I. Ś. na rzecz M. Ś. (1) kwotę 32.188,87 zł (trzydzieści dwa tysiące sto osiemdziesiąt osiem złotych osiemdziesiąt siedem groszy) tytułem spłaty, płatną w terminie 1 (jednego) miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia płatności;

10. obciążyć M. Ś. (1) na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi kwotą 1256 zł (jeden tysiąc dwieście pięćdziesiąt sześć złotych) tytułem tymczasowo wyłożonych przez Skarb Państwa wydatków;

11. obciążyć I. Ś. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi kwotą 2556 zł (dwa tysiące pięćset pięćdziesiąt sześć złotych) tytułem tymczasowo wyłożonych przez Skarb Państwa wydatków;

12. nie obciążać T. Ś. tymczasowo wyłożonymi przez Skarb Państwa wydatkami;

13. ustalić, że w pozostałym zakresie wnioskodawczyni i uczestniczki ponoszą koszty postępowania związane za swoim udziałem w sprawie.

Sygnatura akt I Ns 1137/08

UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 18 sierpnia 2008 roku wnioskodawczyni M. Ś. (1), reprezentowana przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego wniosła o dokonanie działu spadku po S. Ś. i K. Ś. oraz po A. Ś. (1) w ten sposób, że:

1.  własność nieruchomości -zabudowanego gospodarstwa rolnego w K., gm. K. przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka gruntu nr (...), obręb K., gm. K. – przyznać na własność wnioskodawczyni oraz uczestniczce T. Ś. w udziałach po ½ każda z nich,

2.  własność spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w Ł. przy ulicy (...)– przyznać na własność uczestniczce I. Ś. w całości z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawczyni w wysokości 10 000 złotych.

(wniosek k. 2-4, pełnomocnictwo k. 5)

W odpowiedzi na wniosek z dnia 3 grudnia 2008 roku uczestniczka T. S. przyłączyła się do wniosku M. Ś. (1).

(odpowiedź na wniosek k. 30)

W odpowiedzi na wniosek z dnia 8 grudnia 2008 roku uczestniczka I. Ś. wskazała, że zaproponowany przez wnioskodawczynię sposób podziału jest sprzeczny z zasadami sprawiedliwości. Równocześnie oświadczyła, iż wnosi o przyznanie jej obydwu nieruchomości oznaczonych we wniosku za zapłatą na rzecz wnioskodawczyni kwoty 10 000 złotych.

(odpowiedź na wniosek k. 34)

W dniu 26 maja 2009 roku swój udział w sprawie zgłosił pełnomocnik uczestniczki I. Ś. w osobie adwokata.

(pismo k. 47-48, pełnomocnictwo k. 49)

Na rozprawie w dniu 26 maja 2009 roku wnioskodawczyni wskazała, że w zakresie ruchomości zgłasza samochód Matiz, komplet wypoczynkowy, regały, sprzęt RTV (telewizor, DVD, radiomagnetofon). Wyjaśniła, że wartość spółdzielczego sprawa do lokalu wynosi 196.960 zł, zaś nieruchomości w K. od 97.950 zł do 118.800 zł.

(pismo k. 51-52, protokół rozprawy k. 53)

W piśmie z dnia 10 czerwca 2009 roku uczestniczka I. Ś. zakwestionowała wartość lokalu mieszkalnego wskazaną przez wnioskodawczynię, podając iż wartość ta nie przekracza kwoty 130 000 złotych. Ponadto wskazała, iż przedmiotowe mieszkanie nie powinno podlegać rozliczeniu bowiem środki na jego zakup pochodzą z majątku odrębnego I. Ś.. Uczestniczka wniosła o rozliczenie nakładów poczynionych z jej majątku odrębnego na majątek wspólny małżonków Ś.. W zakresie oznaczonej przez wnioskodawczynię wartości nieruchomości w K., uczestniczka podniosła, iż wartość ta jest zaniżona. (pismo k. 58)

Na rozprawie w dniu 6 sierpnia 2009 roku wnioskodawczyni wniosła o objęcie działem spadku ruchomości, w tym: samochodu marki M. o wartości ok. 8000zł - 9000 zł, mebli (komplet wypoczynkowy ok. 2 500 zł, witryny i komody, stołu i krzeseł, 2-ch kanap, mebli kuchennych, dywanów, żyrandoli i lamp), sprzętu RTV (telewizor marki T. (...) cali, odtwarzacz DVD, odtwarzacz CD z radiem), sprzętu AGD (lodówka, pralka), naczyń, wyposażenia kuchni, kożucha, piły elektrycznej, kosiarki spalinowej do trawy. Ponadto wskazano, iż w mieszkaniu były przeprowadzane prace remontowe obejmujące: panele podłogowe, gładzie gipsowe, glazura i terakota w łazience, kuchni, przedpokoju, okna, drzwi antywłamaniowe.

Uczestniczka I. Ś. wniosła o uwzględnienie wierzytelności przysługującej małżonkom I. i A. Ś. (1) z tytułu nakładów poczynionych przez nich na nieruchomość w K. o wartości około 5 000 złotych.

(pismo k. 73, protokół rozprawy k. 74-75)

W piśmie z dnia 1 września 2009 roku wnioskodawczyni sprecyzowała, że wnosi o dokonanie podziału następujących ruchomości:



samochód marki M., rok produkcji 2002/2003 o wartości 12 000 zł,



zestaw wypoczynkowy (kanapa, dwa fotele) o wartości 2 500 zł,



meblościanka o wartości 1 500 zł,



dwie kanapy tapicerowane o wartości 1 000 zł i 800 zł,



trzy dywany, chodniczki o łącznej wartości 1 500 zł,



telewizor 29 calowy T. o wartości 1 200 zł,



odtwarzacz DVD o wartości 300 zł,



radiomagnetofon z odtwarzaczem CD o wartości 200 zł,



pralka marki C. o wartości 1 000 zł,



lodówka o wartości 1 000 zł,



kuchnia gazowa o wartości 800 zł,



kożuch naturalny 2 500 zł,

Wyjaśniła, że koszt wykonania remontu wyniósł ok. 28 000 zł (wymiana płytek PCV na panele, wymiana 4 okien, położenie gładzi gipsowych, glazury, terakoty, wymiana drzwi wejściowych).

(pismo k 83-84)

W piśmie z dnia 22 września 2009 roku uczestniczka T. Ś. potwierdziła okoliczności wskazane w piśmie wnioskodawczyni z dnia 1 września 2009 roku.

(pismo uczestniczki k. 91)

W piśmie z dnia 24 września 2009 roku uczestniczka I. Ś. zakwestionowała złożone przez wnioskodawczynię zestawienie ruchomości i nakładów, tak co do zasady, jak i wysokości.

(pismo k. 92)

W piśmie z dnia 3 marca 2010 roku uczestniczka I. Ś. w zakresie wniosku dotyczącego podziału nieruchomości w K. przy ulicy (...) wniosła o dokonanie jej fizycznego podziału stosownie do posiadanych przez uczestniczki udziałów we współwłasności w nieruchomości wspólnej.

(pismo k. 130-131)

W piśmie z dnia 24 września 2011 roku uczestniczka T. Ś. nie wyraziła woli na dokonanie fizycznego podziału nieruchomości w K.. Podniosła, że istnieje konieczność dokonania spłat z części mieszkania. W ocenie T. Ś., to ona i wnioskodawczyni powinny otrzymać całą nieruchomość.

(pismo k. 208)

W piśmie z dnia 10 marca 2011 roku wnioskodawczyni sprzeciwiła się fizycznemu podziałowi nieruchomości w K.. W jej ocenie podział jest niezasadny z punktu widzenia prawidłowej gospodarki gruntami rolnymi, a nadto z tej przyczyny, że uczestniczka będzie musiała spłacić udział wnioskodawczyni w lokalu mieszkalnym. Wniosła także o objęcie postępowaniem nieruchomości położonej w R. przy ul. (...), stanowiącej działkę o nr (...), która została nabyta w czasie małżeństwa I. Ś. i A. Ś. (1).

(pismo k. 226-227)

W piśmie z dnia 16 listopada 2011 roku uczestniczka I. Ś. wnosiła o dokonanie podziału fizycznego nieruchomości położonej w K. zgodnie z zaproponowaną przez biegłego geodetę II wersją, a także o przyznanie na wyłączną własność uczestniczki postępowania I. Ś. własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) bez obowiązku spłaty na rzecz wnioskodawczyni. Wyjaśniła, że środki na zakup i wykup mieszkania pochodziły z jej majątku osobistego. Odnośnie nieruchomości w R. zgłoszonej przez wnioskodawczynię do podziału wskazano, iż zakup przedmiotowej nieruchomości nastąpił ze środków pochodzących z majątku osobistego uczestniczki I. Ś..

(pismo k. 260-261)

Na rozprawie w dniu 29 sierpnia 2012 roku wnioskodawczyni podniosła, że nakłady na lokal opisane w piśmie z dnia 1 września 2009 roku zostały dokonane z majątku odrębnego A. Ś. (1) tj. jego wynagrodzenia, gdyż spadkodawca dobrze zarabiał.

(protokół rozprawy k. 303)

W piśmie z dnia 12 września 2012 roku wnioskodawczyni zgłosiła do rozliczenia swoje roszczenie względem uczestniczki I. Ś. z tytułu bezumownego korzystania przez uczestniczkę z lokalu mieszkalnego numer (...) przy ulicy (...) w Ł., ponad przypadający jej udział w okresie od dnia 9 maja 2006 roku do chwili obecnej.

(pismo k. 337-338)

Na rozprawie w dniu 28 listopada 2012 roku uczestniczka I. Ś. podniosła, że ruchomości będące wyposażeniem mieszkania nie stanowiły majątku wspólnego, gdyż zostały darowane przez D. R. I. Ś.. Wnioskodawczyni wskazała, iż wersja pierwsza podziału fizycznego nieruchomości w K. uwzględnia wolę wnioskodawczyni i uczestniczki T. Ś., co do pozostania we współwłasności nieruchomości. Uczestniczka T. Ś. przyłączyła się do stanowiska wnioskodawczyni.

(protokół rozprawy k. 359-366)

W piśmie z dnia 14 grudnia 2012 roku uczestniczka I. Ś. podniosła, że zgłoszone do podziału ruchomości posiadają jedynie wartość użytkową, szacuje je łącznie na kwotę 100 zł. Niezależnie od tego stanowią one majątek osobisty uczestniczki gdyż cześć z nich została jej darowana przez córkę, a cześć pochodziła z poprzedniego małżeństwa uczestniczki.

(pismo k. 373-374)

Na rozprawie w dniu 15 maja 2014 roku uczestniczka I. Ś. dokonała modyfikacji stanowiska w ten sposób, że wniosła o przyznanie jej prawa do lokalu numer (...) przy ulicy (...) w Ł. bez obowiązku spłaty, oraz nieruchomości w K. z obowiązkiem spłaty. Ewentualnie, w razie nieuwzględnienia stanowiska w tym kształcie, wniosła o dokonanie fizycznego podziału nieruchomości w K. wg wariantu II opinii biegłego.

Wnioskodawczyni cofnęła wniosek o dokonanie podziału i zaliczenie do majątku wspólnego nieruchomości w R.. Uczestniczki nie sprzeciwiły się cofnięciu wniosku w tym zakresie. Nadto wniosła o dokonanie podziału nieruchomości w K. według wariantu I.

(protokół rozprawy k. 607-609)

Na rozprawie w dniu 9 czerwca 2015 roku swój udział w sprawie zgłosił pełnomocnik uczestniczki T. Ś. w osobie adwokata.

(protokół rozprawy k. 697, pełnomocnictwo k. 696)

Na rozprawie w dniu 24 marca 2016 roku uczestniczka I. Ś. wnosiła o nie znoszenie współwłasności nieruchomości w K., ewentualnie o przyznanie jej całej tej nieruchomości. Wnosiła też o przyznanie I. Ś. lokalu przy ul. (...), podnosząc, że jest to jej majątek odrębny, ewentualnie o rozliczenie nakładów poczynionych z majątku odrębnego uczestniczki I. Ś. na majątek wspólny w kwocie 261.700 starych złotych tytułem wkładu mieszkaniowego oraz 684 000 starych złotych pochodzących z oszczędności uczestniczki I. Ś. sprzed małżeństwa. Alternatywnie wnosiła o podział nieruchomości w K. według I wariantu opinii biegłego geodety i przyznanie jej działki oznaczonej nr ½.

Wnioskodawczyni i uczestniczka T. Ś. oświadczyły, że ewentualna spłata na rzecz wnioskodawczyni i uczestniczki T. Ś. ma zostać zasądzona solidarnie, a w przypadku zasądzenia od wnioskodawczyni i uczestniczki T. Ś. na rzecz uczestniczki I. Ś. spłaty, winna ona być zasądzona od nich solidarnie. Wniosły o przyznanie nieruchomości w K. na rzecz wnioskodawczyni i uczestniczki T. Ś. po ½ , a lokalu na rzecz uczestniczki I. Ś. z odpowiednim rozliczeniem.

Dodatkowo wnioskodawczyni i uczestniczka T. Ś. wniosły o objęcie niniejszym postępowaniem i dokonanie podziału majątku S. i K. Ś. wskazując, że nieruchomość w K. stanowiła ich majątek wspólny, a także dokonanie podziału majątku A. i I. Ś..

(protokół rozprawy k. 783-787)

Do zamknięcia rozprawy stanowiska uczestników nie uległy zmianie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Postanowieniem z dnia 17 listopada 2006 roku Sąd Rejonowy w Brzezinach w sprawie o sygn. akt I Ns 406/06 stwierdził, że:

1. spadek po S. Ś. zmarłym dnia 11 grudnia 1983 roku w K., ostatnio stale zamieszkałym w K. na podstawie ustawy nabyli: żona K. Ś., syn A. Ś. (1) i córka T. Ś. po 1/3 części spadku z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne dziedziczą z mocy ustawy wyżej wymienieni w takim samym stosunku,

2. spadek po K. Ś. zmarłej dnia 25 lipca 1992 roku w K., ostatnio stale zamieszkałej w K. na podstawie ustawy nabyły dzieci A. Ś. (1) i T. Ś., po ½ części spadku z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne dziedziczą z mocy ustawy wyżej wymienieni w takim samym stosunku.

(odpis postanowienia sygn. akt I Ns 460/06 k. 8)

Postanowieniem z dnia 18 października 2006 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi, w sprawie o sygn. akt I Ns 701/06 stwierdził, że spadek po A. Ś. (1) synu S. i K., zmarłym w dniu 8 maja 2006 w Ł., ostatnio zamieszkałym w Ł., na podstawie ustawy, wraz z wchodzącym w skład spadku udziałem w gospodarstwie rolnym położonym w K., ulica (...) nabyła żona I. Ś. oraz córka M. Ś. (1) po ½ części każda z nich.

(odpis postanowienia sygn. akt I Ns 701/06 k. 9)

S. Ś. i jego żona K. Ś. do wspólności ustawowej małżeńskiej nabyli z mocy prawa na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych /Dz.U. Nr 27, poz. 250/ własność nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów numerem 1, położonej w K. gminie K.. Dla tej nieruchomości nie jest prowadzona księga wieczysta.

(akt własności ziemi nr ON (...) k. 11, wypis z rejestru gruntów k. 12, k. 62, zaświadczenie k. 61)

Nieruchomość położona przy ulicy (...) w miejscowości K. (gmina K.) o powierzchni 1,3728 ha, w obrębie 10 K., oznaczona jako działka o numerze ewidencyjnym (...) na mapie z projektem podziału sporządzonej przez geodetę uprawnionego K. O., zaewidencjonowanej w (...) Ośrodku Geodezji w dniu 14 stycznia 2015 roku za numerem P. (...).2015.84. według stanu na dzień 8 maja 2006 roku i cen aktualnych posiada wartość 126 000 złotych.

(pisemna opinia biegłego w zakresu szacunku nieruchomości k. 437-457 wraz z załącznikami k. 458-464, opinia uzupełniająca ustna biegłego k. 608 – 609, opinia pisemna uzupełniająca biegłego z zał. k. 657-687, mapa k. 630)

Wyrokiem z dnia 21 listopada 1988 roku Sąd Rejonowy w Łodzi w sprawie o sygn. akt R XII C 1940/88 rozwiązał przez rozwód związek małżeński zawarty pomiędzy A. Ś. (1) a A. Ś. (2).

(kserokopia odpisu wyroku sygn. akt R XII C 1940/88 k. 107)

I. S. z domu J. i A. Ś. (1) zawarli związek małżeński w dniu 8 kwietnia 1989 roku w Ł..

(kserokopia odpisu skróconego aktu małżeństwa k. 264)

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu numer (...) położonego przy ulicy (...) w Ł., powstało w dniu 21 listopada 1989 roku na skutek przekształcenia posiadanego przez I. Ś. spółdzielczego lokatorskiego prawa do tego lokalu mieszkalnego. Na potrzeby przekształcenia spółdzielnia ustaliła: wymagany wkład budowlany w wysokości 1.352.000 starych złotych, wymaganą jednorazową wpłatę wkładu budowlanego w wysokości 946.400 starych złotych, oraz wkład mieszkaniowy przeliczony do zarachowania w wysokości 261.700 starych złotych.

(zaświadczenie SM (...) k. 10, pismo spółdzielni k. 72)

Wpłata kwoty potrzebnej do uzupełnienia wkładu budowlanego w związku z przekształceniem prawa do lokalu została uiszczona przez I. Ś. w czasie małżeństwa z A. Ś. (1) w części ze środków pochodzących z pożyczki zaciągniętej w tym celu przez I. Ś. w zakładzie pracy.

(zeznania uczestniczki I. Ś. k. 785-786, zeznania świadka D. R. k. 362-363)

W czasie ich małżeństwa A. Ś. (1) i I. Ś. pracowali w tym samym zakładzie pracy. I. Ś. była referentem, zaś A. Ś. (1) zajmował kierownicze stanowisko. Nadto I. Ś. uzyskiwała dodatkowe dochody w czasie wyjazdów na Węgry. A. Ś. (1) czasami również uzyskiwał dodatkowe dochody.

(zeznania świadka D. R. k. 362-364, pismo ZUS k.345, zeznania uczestniczki I. Ś. k. 785-786)

Wartość rynkowa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...), usytuowanego w Ł. przy ulicy (...), według stanu na dzień 8 maja 2006 roku i cen aktualnych wynosi 173 000 złotych.

(pisemna opinia biegłego w zakresu szacunku nieruchomości k. 495-516 wraz z załącznikami k. 517-522, opinia ustna uzupełniająca biegłego k. 608 – 609, opinia pisemna uzupełniająca biegłego k 653-656)

M. Ś. (1) nigdy nie zwracała się do I. Ś. o udostępnienie jej lokalu przy ulicy (...) w Ł. do korzystania. Nie prosiła o wydanie jej kluczy do mieszkania.

(zeznania wnioskodawczyni k. 365, k. 699-700, k. 699, zeznania uczestniczki I. Ś. k. 701)

Nieruchomość położona w R. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Pabianicach prowadzi księgę wieczystą (...), stanowi własność I. Ś.. Przedmiotowa nieruchomość została nabyta przez I. Ś. za fundusze odrębne sprzed zawarcia związku małżeńskiego z A. Ś. (1). Cena za nieruchomość została uiszczona w 1975 roku i wtedy też nastąpiło wydanie przedmiotu sprzedaży.

(odpis księgi wieczystej k. 252-253, wypis z rejestru gruntów k. 255, kserokopia wypisu aktu notarialnego Rep. A nr (...) k. 262-263)

W trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej małżonkowie A. i I. Ś. nabyli następujące ruchomości, o podanej niżej wartości według stanu na dzień 8 maja 2006 roku i cen aktualnych:

⚫

zestaw wypoczynkowy o wartości 1650 zł,

⚫

witrynka i komoda o łącznej wartości 700 zł,

⚫

stół – ława o wartości 150 zł,

⚫

telewizor marki T. (...)” o wartości 100 zł,

⚫

odtwarzacz DVD marki T. o wartości 80 zł,

⚫

radiomagnetofon marki G. o wartości 10 zł,

⚫

pralka marki C. o wartości 100 zł,

⚫

lodówka marki G. o wartości 100 zł,

⚫

kuchenka gazowa marki A. o wartości 350 zł,

⚫

wersalka o wartości 75 zł,

⚫

kosiarka spalinowa o wartości 275 zł ;

Powyższe ruchomości pozostają w posiadaniu I. Ś..

Cześć z tych ruchomości tj. zestaw wypoczynkowy, witrynkę, komodę, stół –ławę, telewizor T., odtwarzacz DVD, radiomagnetofon, małżonkowie otrzymali od córki I. D. R., a pozostałe kupili.

(opinia biegłego w zakresie wyceny ruchomości k. 383-388, k. 416, zeznania uczestniczki I. Ś. k. 700-702, zeznania wnioskodawczyni k. 113, k.699-700, zeznania świadka D. R. k. 363)

W trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej małżonkowie A. i I. Ś. nabyli także samochód marki D. (...) rok prod. 1999 o nr rej. (...), który sprzedali w dniu 30 kwietnia 2006 roku. Małżonkowie zdecydowali się na sprzedaż samochodu, gdyż potrzebowali pieniędzy na leczenie A. Ś. (1).

(zeznania wnioskodawczyni k. 113, k.699, pismo (...) k. 140, umowa sprzedaży k. 195-196, zeznania świadka D. R. k. 364)

Od śmierci A. Ś. (1) nieruchomość w K. znajdowała się w posiadaniu M. Ś. (2) i T. Ś.. Od tego czasu one też pokrywały koszty bieżących napraw i konserwacji w tej nieruchomości. Wcześniej A. Ś. (1) i I. Ś. traktowali nieruchomość jako działkę rekreacyjną i czynili na nią nakłady. Wówczas także na nieruchomości często bywała T. Ś. w celach letniskowych. Po śmierci ojca M. Ś. (1) podjęła przygotowania do wyremontowania budynku na tej nieruchomości.

(zeznania wnioskodawczyni k. 112-113, k. 699, k. 702, k. 786, zeznania świadka A. Ś. (2) k. 182, zeznania uczestniczki T. Ś. k. 700-702, zeznania uczestniczki I. Ś. k. 785-786)

W lokalu mieszkalnym przy ul. (...) zamieszkiwała I. Ś. z A. Ś. (1). W czasie małżeństwa wyremontowali mieszkanie. Po śmierci A. Ś. (1) w lokalu zamieszkuje I. Ś..

(zeznania świadka L. B. k. 183, zeznania wnioskodawczyni k. 365, k.699 , zeznania uczestniczki I. Ś. k. 365-366, k. 700-701 )

Wnioskodawczyni pracuje na podstawie umowy o pracę i z tego tytułu otrzymuje wynagrodzenie w kwocie 2 700 złotych netto miesięcznie. Dodatkowo rocznie uzyskuje dochód ok. 500 – 1000 zł z wykonywanych prac objętych prawami autorskimi. Wnioskodawczyni nie posiada oszczędności. Ponosi stałe wydatki na leki w kwocie około 100-150 złotych miesięcznie Wnioskodawczyni mieszka z matką i wspólnie ponoszą koszty utrzymania mieszkania.

(zeznania wnioskodawczyni k. 610, k. 699-700 k. 786)

Uczestniczka T. Ś. utrzymuje się z emerytury w kwocie 1345 złotych netto miesięcznie. Nie posiada oszczędności. Prowadzi samodzielnie gospodarstwo domowe. Korzysta z pomocy opieki społecznej. Pomocy w załatwianiu codziennych spraw udziela jej wnioskodawczyni.

(zeznania uczestniczki T. Ś. k. 699-700 w zw. z informacyjnymi wyjaśnieniami k. 610)

Uczestniczka I. Ś. uzyskuje dochody z emerytury oraz z wynagrodzenia za pracę – łącznie ok. 2200 zł miesięcznie. Posiada oszczędności w kwocie ok. 30 000 złotych. Stałe wydatki obejmują koszty utrzymania mieszkania i zakupu leków. Uczestniczka mieszka sama i nie ma nikogo na swoim utrzymaniu.

(zeznania uczestniczki I. Ś. k. 610-611, k. 786)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów, w tym dokumentów, ich kserokopii na podstawie art. 308 k.p.c., oraz zeznań powołanych świadków A. Ś. (2), a także na podstawie zeznań wnioskodawczyni i uczestniczek

Sąd odmówił wiary zeznaniom uczestniczki I. Ś. w tej części, gdy twierdziła, że ruchomości stanowiły jej majątek odrębny jako darowane jej przez córkę, a nadto iż środki pozyskane na uzupełnienie wkładu budowlanego niezbędne do przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na spółdzielcze własnościowe także pochodziły z jej majątku odrębnego. Swoich twierdzeń uczestniczka nie poparła innymi dowodami, o czym w dalszej części uzasadnienia.

Wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w Ł., nieruchomości w K. oraz wartość ruchomości ustalona została na podstawie opinii biegłych, które Sąd uznał za pełnowartościowe źródło informacji specjalnych dla ustalenia powyższych okoliczności w sprawie. Należy zaznaczyć, że wartość prawa do lokalu Sąd ustalał według stanu na dzień śmierci A. Ś. (1) (i cen aktualnych), przy czym po sporządzeniu opinii przez biegłego żadna z uczestniczek nie zgłaszała zastrzeżeń odnośnie stanu lokalu uwzględnionego przez biegłego na potrzeby opinii.

Sąd dopuścił w niniejszej sprawie dowód z opinii biegłego geodety, na okoliczność możliwości podziału nieruchomości w K. stosownie do wniosków uczestników, oraz biegłego z zakresu rolnictwa na okoliczność czy zaproponowany podział jest dopuszczalny w świetle zasad prawidłowej gospodarki. Opinie tych biegłych zostały sporządzone rzetelnie, a także następnie uzupełnione stosownie do wątpliwości uczestników. Opinie te jednak, ostatecznie okazały się nieprzydatne dla rozstrzygnięcia o czym w dalszej części uzasadnienia. Przydatna dla dokonania ustaleń okazała się sporządzona przez biegłego K. O. mapa z projektem podziału (k.630) z tej przyczyny, że uwzględniono w niej rzeczywistą powierzchnię działki w K., po sprostowaniu błędu popełnionego podczas modernizacji ewidencji gruntów.

Sąd oddalił wniosek M. Ś. (1) o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu rolnictwa /k.302/. Wnioski zawarte w złożonej do akt opinii są logiczną konsekwencją dokonanych przez biegłego ustaleń i ich analizy. W opinii brak też sprzeczności. Nadto ostatecznie dowód z opinii tego biegłego nie był przydatny dla rozstrzygnięcia. Sąd oddalił też wniosek M. Ś. (1) o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu motoryzacji na okoliczność wartości samochodu /k.302/ z uwagi na jego nieprzydatność dla rozstrzygnięcia, o czym dalej w uzasadnieniu.

Sąd oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego do spraw szacunku nieruchomości /k. 609/ zgłoszony przez uczestniczkę I. Ś..

Zgodnie z przepisem art. 286 k.p.c. Sąd może żądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie potrzeby żądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych. Powołany przepis nie precyzuje jak należy rozumieć pojęcie „w razie potrzeby”. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się jednak, iż chodzi tu o takie sytuacje, gdy opinia złożona przez biegłego jest niejasna lub niezupełna, wewnętrznie sprzeczna, albo gdy opinia pisemna jest rozbieżna z opinią ustną biegłego. W rozpoznawanej sprawie żadna z wymienionych sytuacji nie miała miejsca. Opinia biegłego B. W. jest przekonywująca i dostatecznie wyjaśnia zagadnienie stanowiące przedmiot rozpoznania w niniejszej sprawie. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 21 listopada 1974 roku, II C CR 638/74,(OSPiKA 1975, numer 5, poz. 108), w którym wypowiedział się, iż nie jest uzasadniony wniosek strony o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, jeżeli w przekonaniu sądu opinia wyznaczonego biegłego jest na tyle kategoryczna i przekonująca, że wystarczająco wyjaśnia zagadnienie wymagające wiadomości specjalnych. Nadto w orzeczeniach z dnia 15 lutego 1974, II CR 817/73 (nie publikowane) oraz z dnia 18 lutego 1974,II CR 5/74 (Biuletyn Sądu Najwyższego 1974, numer 4, poz.64) Sąd Najwyższy wypowiedział się, iż Sąd nie jest obowiązany dopuścić dowód z opinii kolejnych biegłych w wypadku, gdy opinia jest niekorzystna dla strony. Stanowiska wyrażone w powyższych orzeczeniach znajdują poparcie również w doktrynie prawniczej /Tadeusz Ereciński, Jacek Gudowski oraz Maria Jędrzejewska w „Komentarzu do Kodeksu Postępowania Cywilnego Część Pierwsza, Postępowanie Rozpoznawcze”, Tom I (Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1997, tezy 7,8 strony 438-439)/ i jednoznacznie stwierdzają, iż stanowisko odmienne od wyrażonego w powołanych wyżej orzeczeniach oznaczałoby przyjęcie, że należy przeprowadzić dowód z wszelkich możliwych biegłych, aby się upewnić, czy niektórzy z nich nie byliby takiego zdania, jak strona.

Sąd nie znalazł uzasadnionych podstaw, aby odmówić wiary dowodowi z opinii biegłego. Biegły sądowy należycie uzasadnił w opinii wycenę nieruchomości w K. oraz prawa do lokalu. Opinia pisemna jest rzeczowa, nie zawiera twierdzeń pozostających ze sobą w sprzeczności oraz jest poparta fachową wiedzą z zakresu wyceny nieruchomości.

Nadto uczestniczka nie przytoczyła nawet takich okoliczności, które mogłyby poddać w wątpliwość wiarygodność złożonej opinii. Swój wniosek początkowo motywowała, głównie opierając się na uzyskanych ofertach sprzedaży innych nieruchomości, które odbiegały od ustalonych w opinii. Później uczestniczka wywodziła, że nie jest logiczny wniosek opinii że ¼ nieruchomości w K. ma wyższą wartość niż ¾ tej nieruchomości. Kwestie tą biegły wyjaśnił w opinii ustnej uzupełniającej podając, że istniejące na nieruchomości zabudowania w aktualnym stanie niekorzystnie wpływają na cenę nieruchomości z uwagi na wielkość gruntu, który ma potencjał inwestycyjny. Jednak nabywca z takiego segmentu rynku ogrodziłby cześć z budynkiem i dla niego z kolei wadą byłoby istnienie obszernego zaplecza. Złożona przez uczestniczkę opinia rzeczoznawcy sporządzona na jej zlecenie (k. 753) potraktowana być mogła tylko jako stanowisko uczestniczki, a nie dowód w sprawie.

Na rozprawie w dniu 9 czerwca 2015 roku Sąd udzielił pełnomocnikom stron terminu 2 tygodniowego do zajęcia stanowiska w przedmiocie opinii pisemnej biegłego i zgłoszenie ewentualnych zastrzeżeń oraz listy pytań – pod rygorem pominięcia ewentualnego wniosku o uzupełnienie opinii w dalszym toku postępowania (k. 703). W zakreślonym terminie I. Ś. nie zajęła stanowiska w związku z wydaną opinią. Dopiero w piśmie z dnia 19 stycznia 2016 roku zgłosiła wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, oraz w piśmie z dnia 4 lutego 2016 roku wnosiła o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii B. W.. (k. 748, k. 752)

Sąd oddalił te wnioski dowodowe (k. 784). Wnioski te zmierzały do przedłużenia postępowania. Uczestnika nie wskazała niezawinionych przyczyn spóźnienia w zgłoszeniu tych wniosków. W ocenie Sądu nie było też wyjątkowych okoliczności dla uwzględnienia spóźnionych wniosków.

Sąd oddalił wniosek M. Ś. (1) o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wysokości odszkodowania za korzystanie z lokalu mieszkalnego przez uczestniczkę /k.610/

Ustalono bowiem, że wnioskodawczyni nie zwracała się do uczestniczki o umożliwienie jej korzystania z lokalu. Wobec tego nie odniosła z powodu wyłącznego korzystania przez uczestniczkę z mieszkania żadnej szkody. Taki sposób korzystania ze składników majątku (mieszkania i działki w K.) był zgodny z wolą stron, co znalazło wyraz faktycznym z nich korzystaniu.

Sąd ustalił i zważył co następuje:

Wprawdzie pierwotnie wniosek dotyczył jedynie działu spadku po S. i K. Ś. oraz A. Ś. (1) i zniesienia współwłasności nieruchomości zabudowanej położonej w K. oraz lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ulicy (...), jednakże, jako że z jego treści oraz załączonych dokumentów wynikało, iż nieruchomość zabudowana w K. wchodząca w skład spadku po zmarłych S. i K. Ś., wcześniej stanowiła majątek objęty małżeńską wspólnością ustawową S. i K. Ś., konieczne było w pierwszej kolejności dokonanie podziału majątku dorobkowego małżonków, zaś w dalszej - działu spadku po nich. Podobnie w przypadku spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego w Ł. przy ulicy (...) oraz ruchomości, w których udział wchodził w skład spadku po A. Ś. (1), wcześniej stanowiący majątek dorobkowy małżonków A. i I. Ś., uprzednio należało dokonać podziału ich majątku wspólnego, a następnie działu spadku po A. Ś. (1). Zgodnie bowiem z utrwalonym poglądem doktryny i orzecznictwa w wypadku, gdy w skład spadku wchodził udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową, do dokonania działu spadku niezbędne jest uprzednie albo jednoczesne z działem spadku, połączone w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego. Dopóki bowiem nie nastąpi rozstrzygnięcie roszczeń określonych w art. 43 k.r.i o. (wysokość udziałów w majątku wspólnym) i 45 k. r i o. (rozliczenie nakładów), nie będzie możliwe ustalenie składu i wartości majątku wspólnego, a w konsekwencji składu i wartości spadku podlegającego podziałowi (por. A. Stempniak, Postępowanie o dział spadku, Warszawa 2010, s. 158-161 oraz uchwała SN z dnia 2.03.1972 r., III CZP 100/71, postanowienie SN z dnia 21.10.1998 r., II CKU 56/98, postanowienie SN z dnia 15.12.1959 r., IV CR 872/59, postanowienie SN z dnia 9.05.2003 r., V CKN 363/01).

Żądanie wniosku w zakresie działu spadku znajduje oparcie w przepisie art. 1035 kc w związku z art. 210 kc. Stosownie do powołanej wyżej regulacji, ilekroć spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majtku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, co oznacza, że każdy ze spadkobierców może zażądać zniesienia tejże wspólności.

Zgodnie z art. 684 k.p.c. skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. Jak wynika z art. 922 § 1 k.c., spadek stanowi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które należały do niego w chwili otwarcia spadku, to jest w chwili śmierci. Dlatego stan spadku ustala się według tej chwili i tak ustalony stan spadku stanowi przedmiot działu. Takie stanowisko zajął również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 września 1974 r. (III CZP 58/74, OSNC 1975/6/90).

Stosownie do treści art. 567 § 1 k.p.c., w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego lub odwrotnie podlegają zwrotowi. Zgodnie z art.45 § 1 k.r.o., każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny (art. 45 § 2 k.r.o.).

W doktrynie i orzecznictwie panuje zgodność, iż rozliczenie nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny, jak również nakładów z majątku wspólnego na majątki odrębne następuje jedynie na wniosek uczestników postępowania. Natomiast ciężar udowodnienia wysokości nakładu dokonanego przez jednego z małżonków z jego majątku odrębnego na majątek wspólny, zgłoszonego do rozliczenia w postępowaniu o podział majątku wspólnego, zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 6 k.c., spoczywa na tym z uczestników, który się na tę okoliczność powołuje i z której wywodzi skutki prawne (tak m.in. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 16 października 1997 roku, II CKN 395/97, niepubl.).

Zgodnie z przepisem art. 567 § 3 k.p.c. do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, a zwłaszcza do odrębnego postępowania w sprawach wymienionych w paragrafie pierwszym tego artykułu (podział majątku, żądanie ustalenia nierównych udziałów zwrot wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie) stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku.

W składu majątku wspólnego S. Ś. i K. Ś. wchodziła nieruchomość w K..

W sprawie o dział spadku, Sąd z urzędu ustala skład i wartość masy spadkowej. Między chwilą otwarcia spadku a chwilą dokonania działu spadku może upłynąć znaczny okres. Czynnik upływu czasu oddziałuje na określenie wartości spadku, może mieć jednak wpływ również na skład spadku. Spadkobiercy mogą bowiem dokonywać różnych czynności faktycznych i prawnych względem nabytego majątku spadkowego, w wyniku czego skład tego majątku może się różnić w chwili działu spadku od składu istniejącego w chwili otwarcia spadku. O tym, że ustawodawca przewidział zmiany w składzie majątku spadkowego, świadczy treść art. 684 k.p.c., w którym stwierdzono, że sąd ustala skład spadku ulegającego podziałowi. Powyższe prowadzi zatem do wniosku, że co do zasady dział spadku powinien obejmować przedmioty, które istniały w chwili otwarcia spadku i które istnieją w chwili dokonywania działu (por. uchw. SN z 27.9.1974 r., III CZP 58/74, OSNC 1975, Nr 6, poz. 90). Sąd w toku niniejszego postępowania zobligowany był ustalić wartość składników majątku wspólnego S. i K. Ś. i składników spadków po nich podlegających podziałowi. W dziale spadku (podziale majątku) na podstawie art. 1035 i n. k.c. stan spadku ustala się według otwarcia spadku (ustania wspólności), jego zaś wartość - według cen z chwili dokonania działu (uchw. SN z 27.9.1974 r., III CZP 58/74, OSNC 1975, Nr 6, poz. 90). Zważywszy jednak, iż udział w prawie własności przedmiotowej nieruchomości był także przedmiotem spadkobrania po spadkodawcy A. Ś. (1), Sąd postanowił ustalić wartość tego składnika majątku wspólnego i składnika spadku podlegającego podziałowi według stanu z chwili otwarcia spadku po A. Ś. (1) tj. 8 maja 2006 roku. Uczestnicy nie podnosili bowiem, aby stan nieruchomości w K. różnił się w datach śmierci spadkodawców w sposób mający wpływ na wartość nieruchomości.

Dokonawszy powyższych ustaleń Sąd wskazuje, że gdy małżeństwo S. i K. Ś. ustało w dniu 11 grudnia 1983 r. (data śmierci S. Ś.), to w sprawie znajdują zastosowanie przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w brzmieniu obowiązującym przed dniem 20 stycznia 2005 r. tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. „o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw” (art. 5 ust 5 pkt 3 tej ustawy). Zainteresowani byli zgodni, że jedynym składnikiem majątku wspólnego S. i K. Ś., a tym samym składnikiem spadku po nich podlegającym podziałowi jest nieruchomość położona przy ulic (...) w K. (gm. K.).

Mając powyższe na uwadze, Sąd ustalił iż w skład spadku po zmarłym w dniu 11 grudnia 1983 roku S. Ś. wchodził udział w wysokości ½ w prawie własności nieruchomości położonej w K. przy ulicy (...).

Spadek po S. Ś. nabyli żona K. Ś., syn A. Ś. (1) i córka T. Ś., po 1/3 części spadku każde z nich.

W skład spadku po K. Ś. zmarłej w dniu 25 lipca 1992 roku wchodzi zatem udział w wysokości 4/6 w prawie własności nieruchomości w K. przy ulicy (...). Spadek po K. Ś. na podstawie ustawy nabyły dzieci A. Ś. (1) i T. Ś., po ½ części spadku.

Przechodząc do ustalenia składu majątku wspólnego A. Ś. (1) i I. Ś., zastosowanie znajdą przepisy ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy w brzmieniu obowiązującym po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2004r, Nr 162, poz. 1691), która weszła w życie z dniem 20 stycznia 2005 r.

Stosownie bowiem do przepisu art. 5 ust. 1 powoływanej ustawy dnia 17 czerwca 2004 roku przepisy ustawy stosuje się do stosunków w niej unormowanych, chociażby powstały przed jej wejściem w życie, chyba że przepisy ust. 2-7 stanowią inaczej. Zgodnie zaś z ust. 2, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy stosunki majątkowe małżonków podlegały wspólności ustawowej, składniki majątków istniejące w tym dniu zalicza się do majątku wspólnego albo do majątków osobistych, stosownie do przepisów ustawy. Ust. 5 pkt 3 stanowi, iż dotychczasowe przepisy stosuje się do podziału majątku wspólnego małżonków i do zwrotu wydatków i nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek osobisty lub z majątku osobistego na majątek wspólny, jeżeli wspólność majątkowa małżeńska ustała przed wejściem ustawy w życie.

Jak wynika z art. 31 k.r.i o., z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Natomiast, jak wynika z art. 33 k.r.i o., do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty i prawa enumeratywnie w nim wymienione.

Małżeństwo ustaje na skutek śmierci jednego z małżonków. Zgodnie z art. 684 k.p.c. w zw. z art. 46 k.r.i o., skład i wartość majątku ulegającego podziałowi między małżonkami ustala sąd.

Stan majątku wspólnego A. Ś. (1) i I. Ś. dla potrzeb wzajemnych rozliczeń między nimi ustala się zatem według stanu rzeczy istniejącego w chwili ustania wspólności majątkowej – w przedmiotowej sprawie – w dniu 8 maja 2006 roku (śmierć A. Ś. (1)).

Zgodnie z domniemaniem z art. 43 § 1 k.r.i o. oraz w związku z brakiem żądania stron w zakresie ustalenia nierównych udziałów Sąd ustalił, iż udziały A. Ś. (1) i I. Ś.) w ich majątku dorobkowym były równe.

Do podziału ostatecznie zgłoszono: spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu numer (...) przy ulicy (...) w Ł. o wartości 173 000 złotych, zestaw wypoczynkowy o wartości 1 650 złotych, witrynkę i komodę o łącznej wartości 700 złotych, stół-ławę o wartości 150 złotych, telewizor marki T. (...) cali o wartości 100 złotych, odtwarzacz DVD marki T. o wartości 80 złotych, radiomagnetofon marki G. o wartości 10 złotych, pralkę marki C. o wartości 100 złotych, lodówkę marki G. o wartości 100 złotych, kuchenkę gazową marki A. o wartości 350 złotych, wersalkę o wartości 75 złotych, kosiarkę spalinową o wartości 275 złotych. Wartości poszczególnych składników majątku, wobec braku wypracowania przez zainteresowanych wspólnego stanowiska, zostały ustalone przez w oparciu o opinie biegłych.

Uczestniczka podnosiła, iż w części powyżej wymienione ruchomości stanowią jej majątek odrębny, z uwagi na darowanie ich na jej rzecz przez córkę D. R.. Okoliczność ta nie została jednak przez uczestniczkę udowodniona. Przedmioty te nie służyły wyłącznie zaspokajaniu osobistych potrzeb I. Ś.. Brak jest podstaw do twierdzenia, że D. R. przekazując określone ruchomości matce, czyniła zastrzeżenie jest to darowizna tylko na rzecz I. Ś., podczas, gdy uczestniczka pozostawała w związku małżeńskim z A. Ś. (1), relacje między nimi były dobre, razem z nim zamieszkiwała, a córka uczestniczki wiedziała, że z ruchomości będzie korzystał także mąż uczestniczki.

Wnioskodawczyni w toku postępowania zgłaszała także do zaliczenia w skład majątku wspólnego małżonków A. i I. Ś. ruchomości stanowiące wyposażenie mieszkania w postaci oświetlenia, dywanu i chodniczków, naczyń kuchennych, drugiej wersalki, a nadto piłę elektryczną oraz kożuch naturalny. W ocenie Sądu wnioskodawczyni nie zdołała wykazać, iż przedmioty te należały do majątku wspólnego A. i I. Ś.. Uczestniczka I. Ś. zeznała, iż dywan, chodniki, naczynia kuchenne, sprzęt oświetleniowy (poza tym w dużym pokoju) oraz jedną wersalkę nabyła przed zawarciem małżeństwa z A. Ś. (1). Przyznała, iż elementy oświetlenia w dużym pokoju w mieszkaniu przy ulicy (...) w Ł. nabyła będąc zamężną z A. Ś. (1), jednakże ilość jak i wartość tego oświetlenia nie została wykazana przez wnioskodawczynię, która składnik ten zgłosiła do rozliczenia. K. naturalny uległ zniszczeniu, co stanowiło przyczynę jego wyrzucenia przez uczestniczkę I. Ś.. Wnioskodawczyni twierdziła, iż w posiadaniu uczestniczki I. Ś. pozostaje piła elektryczna, jednakże tej okoliczności nie wykazała. Nie zostało ustalone gdzie jest ta piła oraz czy aktualnie istnieje, nie została ona też przedstawiona do oględzin biegłemu. Sąd dokonał ustaleń w zakresie tego, które ruchomości I. Ś. nabyła przed zawarciem małżeństwa z A. Ś. (1) w oparciu o jej zeznania, uznając je za wiarygodne w tej części. Wnioskodawczyni nie wykazała okoliczności przeciwnych, natomiast uczestniczka jako osoba będąca w posiadaniu tych ruchomości od wielu lat, znała okoliczności ich nabycia.

Do rozliczenia składników majątku spadkowego po A. Ś. (1), wnioskodawczyni zgłosiła pojazd marki M. rok produkcji 1999 o numerze rejestracyjnym (...). Wnioskodawczyni zgłosiła wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego ds. motoryzacji. Przedmiotowy wniosek Sąd oddalił jako niemający znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. W pierwszej kolejności na podkreślenie zasługuje okoliczność, iż przedmiotowy pojazd został zbyty w dniu 30 kwietnia 2006 roku. Pieniądze ze sprzedaży małżonkowie Ś. spożytkowali na leczenie A. Ś. (1). Wnioskodawczyni nie wykazała, aby umowa zbycia pojazdu dotknięta była wadą mającą wpływ na jej ważność.

Wartość własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...), według stanu tego lokalu z dnia 8 maja 2006 roku wynosi 173 000 zł.

Zgodnie z przepisem obowiązującego na dzień przekształcenia art. 215 § 2 ustawy prawo spółdzielcze z 16 września 1982 roku (Dz.U. nr 30, poz. 210), spółdzielcze prawo do lokalu przydzielonego obojgu małżonkom lub jednemu z nich w czasie trwania małżeństwa dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny należy wspólnie do obojga małżonków bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe. Jeżeli stosunki majątkowe między małżonkami podlegają wspólności ustawowej, wkład mieszkaniowy lub budowlany należy przed przydziałem lokalu wspólnie do obojga małżonków, niezależnie od pochodzenia środków, z których został zgromadzony. Przepis ten nie narusza uprawnienia każdego z małżonków do żądania zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z jego majątku odrębnego na majątek wspólny. (art. 215 § 4 pr. spółdz.).

Przedmiotowe prawo do lokalu przekształcone zostało na własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego w czasie trwania małżeństwa I. i A. Ś. (1). Lokal służył zaspakajaniu potrzeb mieszkaniowych rodziny jaką tworzyli małżonkowie. Materiał dowodowy w świetle powyższego nie potwierdził przyjętej przez uczestniczkę I. Ś. tezy o przynależności tego prawa do jej majątku osobistego.

Uwzględniając stanowisko uczestniczki, która żądała ustalenia, że prawo do lokalu stanowi jej majątek odrębny oraz wskazania wynikające z uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 1/74, że rozstrzygnięcie o obciążeniu spłatami powinno uwzględniać - w imię równości małżonków - ich wkłady finansowe, Sąd ustalił, że I. Ś. dokonała nakładu z majątku odrębnego na majątek wspólny –prawo do lokalu opisane w punkcie 4 podpunkt a) postanowienia o wartości 47.834,50zł i kwota ta, w myśl art. 45 § 1 zd. 1 k.r.o. podlegała rozliczeniu w przedmiotowym postępowaniu. Ustalenia tego dokonano w oparciu o informację Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł. /k. 72 akt/, z której wynika, że wymagana jednorazowa wpłata wkładu budowlanego w dacie przekształcenia wynosiła 946.400 starych zł i na poczet tej wpłaty został zaliczony wkład mieszkaniowy o wartości 261.700 starych złotych, a zatem stanowił 27,65% wymaganej wpłaty. Pozostałe środki stanowiły wspólny nakład obu małżonków na prawo do lokalu, gdyż wpłacone były w czasie trwania wspólności ustawowej. Nakład uczestniczki wynosi zatem 47.834,50zł (173.000 zł x 27,65%). Powyższe uwzględnia stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 5 października 1990 r., III CZP 55/90 ( OSNC 1991, z. 4, poz. 48) gdzie Sąd uznał, że wartość nakładu z majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny, polegającego na wpłacie dokonanej przez tego małżonka na wkład mieszkaniowy związany ze spółdzielczym prawem do lokalu, odpowiada w chwili podziału tego majątku takiej części wartości spółdzielczego prawa do lokalu, jaką część stanowiła ta wpłata w stosunku do całego wkładu mieszkaniowego wpłaconego przez małżonków, od zgromadzenia którego uzależniony był przydział mieszkania. Roszczenie o zwrot nakładu jest roszczeniem o zwrot jego wartości. Chodzi tu o wartość nie w chwili dokonywania nakładu, ale w chwili orzekania o zwrocie nakładu.

Uczestniczka I. Ś. nie udowodniła, że wpłata dokonana za przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na własnościowe pochodziła z jej majątku odrębnego. Niewątpliwie wpłata ta miała miejsce w czasie trwania małżeństwa z A. Ś. (1). Uczestniczka zeznała, że posiadała na ten cel oszczędności (k.785). Jej zeznania w tej części pozostają w sprzeczności z zeznaniami jej córki D. R., która stwierdziła, że w tym celu I. Ś. zaciągnęła pożyczkę w zakładzie pracy, jednocześnie nie wykazując by spłata pożyczki nie była dokonywana w czasie małżeństwa. Uczestniczka nie wykazała w jakiej kwocie posiadała oszczędności, które miała przeznaczyć na wpłatę do spółdzielni. Same tylko zeznania uczestniczki nie mogą być podstawą do dokonania zgodnych z nimi ustaleń. Uczestniczka twierdziła, że A. Ś. (1) znaczną część swojego wynagrodzenia przeznaczał na utrzymanie byłej żony i swojej córki. Złożone przez uczestniczkę dowody opłat za lokal przy ul. (...) (w którym zamieszkiwała A. Ś. (2)) i media dotyczą należności za czas przed zawarciem związku małżeńskiego z I. Ś. (k. 315-321, k. 322-334). Poza tym, nawet jeśli A. Ś. (1) przyczyniał się do utrzymania swojej byłej żony oraz córki ponad ciążący na nim obowiązek alimentacyjny, to I. Ś. nie wykazała, aby czynił to przy jej sprzeciwie, oraz jaki miało to ewentualnie wpływ na majątek wspólny I. i A. Ś. (1).

Jak wyżej wskazano strona żądająca rozliczenia nakładów i wydatków powinna udowodnić to żądanie co do zasady i wysokości. Bierność strony w tym zakresie nie zobowiązuje Sądu – poza wyjątkowymi przypadkami – do prowadzenia dowodu z urzędu. Jak wskazuje się w judykaturze Sądu Najwyższego nie jest rzeczą sądu zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.12.1996 w sprawie sygn. akt: I CKU 45/96, OSNC 1997 r., Nr 6-7, poz. 76). Jeśli zatem strona nie przedstawia dowodów, to uznać należy, że dany fakt nie został wykazany (udowodniony).

Wnioskodawczyni żądała rozliczenia nakładów poczynionych przez A. Ś. (1) na lokal numer (...) przy ulicy (...) w Ł. obejmujących prace remontowe, podnosząc, iż stanowiły one nakład z jego majątku odrębnego na majątek wspólny. Tego twierdzenia wnioskodawczyni nie udowodniła. Otrzymywane w czasie małżeństwa wynagrodzenie jej ojca nie było jego majątkiem odrębnym (art. 31 § 2 pkt 1 kro). Należy też zauważyć, że prace te zostały wykonane przed ustaniem wspólności majątkowej małżeńskiej I. i A. Ś. (1), w trakcie trwania ich małżeństwa. Biegły do spraw wyceny nieruchomości sporządzając operat szacunkowy dla przedmiotowego lokalu uwzględnił jego stan na dzień śmierci A. Ś. (1) tj. 8 maja 2006 roku.

Wnioskodawczyni zgłosiła względem uczestniczki I. Ś. roszczenie o zapłatę z tytułu bezumownego korzystania przez uczestniczkę z lokalu mieszkalnego numer (...) przy ulicy (...) w Ł. ponad przypadający jej udział za okres od dnia 9 maja 2006 roku.

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, współwłaściciel, który z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli korzysta z nieruchomości wspólnej, jest zobowiązany do rozliczenia uzyskanych z tego tytułu korzyści (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1958 r., sygn. akt II CR 804/57, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2006 r., sygn. akt III CZP 9/06). W powołanych orzeczeniach Sąd Najwyższy uznał za dopuszczalne zgłaszanie i rozstrzyganie - najpóźniej w toku postępowania o zniesienie współwłasności - roszczeń współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy, w tym roszczeń powstałych w związku z posiadaniem przez współwłaściciela rzeczy lub części rzeczy wspólnej "ponad przysługujący mu udział". Roszczenie takie wywodzone może być z art. 206 lub 207 k.c.

Sąd nie miał wątpliwości, że każdemu ze współwłaścicieli przysługuje uprawnienie do współposiadania rzeczy wspólnej jako całości, nie zaś tylko takiej części, która odpowiada wielkości jego udziału. W stosunkach między współwłaścicielami art. 206 i 207 k.c. wyznaczają zakres uprawnień, składających się na szeroko rozumiane uprawnienie do korzystania z rzeczy, oraz zasady ich wykonywania. Spośród ogółu uprawnień ustawodawca wyodrębnił i uregulował w art. 207 k.c. zasady pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy wspólnej, co pozwala wnioskować, że pozostałe formy korzystania z rzeczy poddał zasadzie wyrażonej w art. 206 k.c. Uprawnienia te mogą być zatem wykonywane w takim zakresie, jaki daje się pogodzić z korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Wielkość udziału jest więc elementem oceny, w jakim zakresie posiadanie współwłaściciela daje się pogodzić ze współposiadaniem rzeczy wspólnej przez pozostałych współwłaścicieli.

Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że współwłaściciel, który korzysta z rzeczy wspólnej, wykraczając poza granice korzystania "uprawnionego", powinien rozliczyć się z pozostałymi współwłaścicielami z uzyskanych z tego tytułu korzyści. Trzeba podkreślić, że wniosek taki harmonizuje z obowiązkami wynikającymi ze stosunku współwłasności, w tym z obowiązkiem zredukowania przez wszystkich współwłaścicieli swoich wzajemnych uprawnień i przestrzegania przysługującego im wszystkim uprawnienia do współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej.

W niniejszej sprawie wnioskodawczyni przyznała, iż nigdy nie zwracała się do uczestniczki I. Ś. o udostępnienie jej przedmiotowego lokalu do korzystania, nie prosiła o wydanie jej kluczy, nigdy w lokalu tym nie zamieszkiwała. Sąd nie uwzględnił żądania M. Ś. (1), uznając że wnioskodawczyni zgadzała się na wyłączne korzystanie z lokalu przez I. Ś., nie odnosząc z tego tytułu szkody. Sama zresztą w wyłączny sposób korzystała z nieruchomości w K..

Dokonując podziału majątku wspólnego S. Ś. i K. Ś., działu spadku po S. Ś., działu spadku po K. Ś., podziału majątku wspólnego A. Ś. (1) i I. Ś. oraz działu spadku po A. Ś. (1), Sąd przyznał nieruchomość w K. opisaną w punkcie 1 sentencji postanowienia na wyłączną własność w udziałach wyrażających się ułamkami ½ M. Ś. (1) i ½ T. Ś. – zgodnie z ich wnioskiem, zaś prawo do lokalu przy ulicy (...) w Ł. opisane w punkcie 4 lit a oraz ruchomości oznaczone w punkcie 4 lit. b-l na wyłączną własność I. Ś.. Wnioskodawczyni i uczestniczka T. Ś. w toku postępowania zgłaszały chęć pozostawania we współwłasności nieruchomości w K., zaś I. Ś. opowiadała się za przyznaniem jej na wyłączną własność obu nieruchomości. Sąd zważył, iż I. Ś. zamieszkuje od wielu lat w lokalu przy ul. (...). Lokal ten stanowi zatem jej centrum życiowe. Jednocześnie wszystkie ruchomości oznaczone w pkt 4 sentencji postanowienia stanowią wyposażenie tego lokalu. Ponadto przysługujący uczestniczce udział w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu jest przeważający i wynosił 3/4. Nieruchomość w K. stanowi dla wnioskodawczyni i T. Ś. obecnie miejsce wypoczynku, rekreacji. Wnioskodawczyni wyrażała gotowość remontu budynku na przedmiotowej nieruchomości celem zamieszkania w nim w przyszłości. Dodatkowo uwzględniono, iż T. Ś. posiada udział ½ w prawie własności nieruchomości w K., pozyskany w wyniku spadkobrania po rodzicach. Sąd dokonując przedmiotowego działu brał pod uwagę również okoliczność iż kwoty wzajemnych spłat zainteresowanych będą wielkościowo zbliżone. Z tych też względów nie było uzasadnione dokonywanie podziału nieruchomości w K..

Sąd ustalił, iż należna spłata uczestniczce I. Ś. wynosi 31 500 złotych (126 000 złotych x ¼). Wartość spłaty została ustalona w oparciu o udziały stron w spadkach po spadkodawcach zgodnie z prawomocnym postanowieniem, i tak udziały w K. wynoszą dla T. Ś. ½, M. Ś. (1) ¼, I. Ś. ¼.

A. Ś. (1) w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu numer (...) położonym w Ł. przy ulicy (...), objętym wspólnością majątkową małżeńską, przysługiwał udział ½. Spadek po A. Ś. (1) nabyły z mocy ustawy żona uczestniczka I. Ś. oraz córka wnioskodawczyni M. Ś. (1), po ½ każda z nich. Mając powyższe na uwadze, Sąd ustalił, iż należna wnioskodawczyni od I. Ś. spłata wynosi kwotę 32 188,87 złotych. Wartość majątku wspólnego małżonków I. Ś. i A. Ś. (1) na chwilę jej ustania wynosiła 176 590 złotych (wartość lokalu mieszkalnego przy ulicy (...) w Ł. oraz wartość ruchomości). Pomniejszając wskazaną kwotę o wartość nakładów poczynionych przez uczestniczkę I. Ś. na majątek wspólny tj. 47 834,50 złotych, Sąd ustalił wartość udziału A. Ś. (1) wynoszącą ½ w majątku wspólnym, a tym samym wartość majątku spadkowego po nim na kwotę 64 377,75 zł.

Stosownie do art. 212§3 k.c. i art.688 k.p.c., jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, Sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia.

Zdaniem Sądu sytuacja majątkowa uczestniczek, pozwala im na dokonanie wzajemnych jednorazowych spłat zobowiązań na rzecz pozostałych zainteresowanych w sprawie, przy czym odroczenie tej jednorazowej spłaty o jeden miesiąc od prawomocności postanowienia uzasadnione było koniecznością zgromadzenia przez nich niezbędnych na spłatę środków. Sąd miał przy tym na względzie przede wszystkim okres w jakim niniejsze postępowanie się toczyło i możliwość finansowego przygotowania się przez zainteresowane do konieczności dokonania tych spłat wobec swojego stanowiska co do przyznania na własność nieruchomości objętych współwłasnością. Wprawdzie sytuacja materialna T. Ś. jest trudna, jednak wnioskodawczyni deklarowała pomoc uczestniczce w dokonaniu spłaty, a nadto spłata została zasądzona od nich solidarnie – zgodnie z ich wnioskiem. Ponadto Sąd uwzględnił, iż wielkości kwot zasądzonych spłat są zbliżone, więc uczestniczki mogą w zakreślonym terminie poczynić uzgodnienia w celu dokonania wzajemnych potrąceń.

Co do wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa Sąd nie obciążył uczestniczki T. Ś. tymi kosztami na podstawie art. 113 ust.4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2014 roku, poz. 1025), o czym orzeczono jak w punkcie 12 sentencji postanowienia. Za takim rozstrzygnięciem po stronie uczestniczki przemawiała jej trudna sytuacja materialna oraz fakt, że była ona tylko w części zainteresowana wynikiem postępowania – odnoszącym się do nieruchomości w K..

Zgodnie z art. 108 k.p.c. w każdym orzeczeniu kończącym postępowanie sądowe sąd ma obowiązek orzec o tym, kto ponosi koszty postępowania. Zasady ponoszenia kosztów postępowania w procesie różnią się od zasad ponoszenia kosztów postępowania w postępowaniu nieprocesowym. W postępowaniu nieprocesowym, co do zasady, każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (art. 520 § 1 k.p.c.)., o czym orzeczono w pkt 13 postanowienia. Według wyrażonej w § 1 art. 520 k.p.c. zasady każdy uczestnik postępowania nieprocesowego ponosi koszty, które sam wydatkował bezpośrednio lub które powstały na skutek uwzględnienia przez sąd jego wniosku o przeprowadzenie określonych czynności procesowych. Sąd zważył przy tym, że zgodnie z prezentowanym w orzecznictwie stanowiskiem zgłoszenie przez zainteresowanych odmiennych wniosków, co do sposobu podziału majątku wspólnego, nie powoduje powstania sprzeczności ich interesów w rozumieniu art. 520 § 2 k.p.c. (postanowienie SN z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 133/11, Lex nr 1215253).

Łącznie koszt opinii biegłych w sprawie wyniósł 8 512,13 zł. Ze Skarbu Państwa wypłacono 3 812,13 zł. Tytułem zaliczek na poczet opinii biegłych wnioskodawczyni wpłaciła 3 000 zł, uczestniczka T. Ś. 800 zł, uczestniczka I. Ś. 1 700 zł. Wobec powyższego należało obciążyć wnioskodawczynię tytułem brakujących kwot na poczet wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa kwotą w wysokości 1 256 zł, a uczestniczkę I. Ś. kwotą 2556 zł, jako w równym stopniu zainteresowanych wynikiem całego postępowania.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji.