Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 sierpnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Janina Kacprzak

Sędziowie: SSA Jacek Zajączkowski

SSA Beata Michalska (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Małgorzata Matusiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 sierpnia 2016 r. w Ł.

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o emeryturę

na skutek apelacji J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 22 września 2015 r. sygn. akt V U 311/15

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 2042/15

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z dnia 22 września 2015 r., w sprawie o sygn. akt VU 311/15, oddalił odwołanie J. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. z 12 lutego 2015r., odmawiającej przyznania mu prawa do emerytury w niższym wieku na podstawie art.184 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( j.t.: Dz.U. z 2016r., poz.887 ze zm.). Ubezpieczony domagał się emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach od 30 października 1973r. do 30 września 1991r. w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w P. na stanowisku montera konstrukcji żelbetowych, posadzkarza-lastrykarza oraz od 7 maja 1992r. do 31 grudnia 1998r. w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w B. na stanowisku murarza przy budowie instalacji przemysłowych i na wysokości.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło po dokonaniu przez Sąd I instancji następujących ustaleń faktycznych:

J. K., ur. (...), trzykrotnie występował do ZUS o przyznanie mu emerytury. Na mocy pierwszej decyzji z 12 grudnia 2011r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do świadczenia, ponieważ nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach i nie rozwiązał stosunku pracy. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z 22 maja 2012r. , sygn. akt VU 66/12, oddalił odwołanie od tej decyzji .

Decyzją z 29 marca 2013 r. ZUS ponownie odmówił prawa do ww. świadczenia. W odwołaniu od tej decyzji strona wniosła o zaliczenie do pracy w warunkach szczególnych okres zatrudnienia od 30 października 1973 r. do 30 września 1991 r. w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w P.. Wyrokiem z 23 lipca 2013 r. ,w sprawie VU 600/13, Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim oddalił odwołanie, odmawiając zaliczenia do pracy w warunkach szczególnych ww. okresu. Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z 2 września 2014r., w sprawie III AUa 2456/13, oddalił apelację ubezpieczonego. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny podniósł, że Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, iż wnioskodawca pracując na stanowisku lastrykarza, posadzkarza i pracownika budowlanego od 1 czerwca 1985 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach. Natomiast co do okresu wcześniejszego, gdy wnioskodawca pracował na stanowisku montera konstrukcji żelbetowych na wysokości, to jego ewentualne zaliczenie do pracy w warunkach szczególnych nadal nie uprawnia skarżącego do emerytury, gdyż jest to okres krótszy od wymaganych ustawą 15 lat.

W dniu 27 listopada 2014r. odwołujący się złożył kolejny wniosek o emeryturę. Na dzień 1 stycznia 1999r. skarżący udowodnił staż pracy wynoszący ponad 25 lat. Do pracy w szczególnych warunkach ZUS nie zaliczył wnioskodawcy żadnego okresu zatrudnienia.

Jak ustalił Sąd Okręgowy, od 30 października 1973 r. do dnia 30 września 1991 r. wnioskodawca pracował na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w P., początkowo - do 1 maja 1979 r. jako robotnik budowlany. Od 2 maja 1979 r. do 1 stycznia 1982 r. był monterem konstrukcji żelbetonowych. Z dniem 2 stycznia 1982 r. wnioskodawcy powierzono obowiązki posadzkarza, które wykonywał do 30 września 1986 r. Z dniem 1 października 1986 r., w związku z dokonanym w dniu 10 czerwca 1986 r. wypowiedzeniem warunków pracy, wnioskodawcy zostały powierzone obowiązki dozorcy. Jako dozorca wnioskodawca pracował do 31 grudnia 1987 r. Od 1 stycznia 1988 r. do końca zatrudnienia, czyli 30 września 1991 r. pracował na stanowisku posadzkarza i lastrykarza.

(...) zajmowało się budownictwem mieszkaniowym. Do 1 stycznia 1982 r. wnioskodawca pracował przy budowie bloków z tzw. wielkiej płyty. Jego brygada składała się z czterech pracowników: montera, pomocnika montera, spawacza i hakowego. W początkowym okresie wykonywał obowiązki pomocnika montera, a od 2 maja 1979 r. był monterem konstrukcji żelbetowych. Zakres obowiązków montera i jego pomocnika był taki sam. W całym okresie od 30 października 1973 r. do 1 stycznia 1982 r. pracował przy rozprowadzaniu zaprawy betonowej i ustawianiu (pionizowaniu) na niej betonowych płyt, z których wznoszono bloki mieszkalne. Wnioskodawca pracował przy budowie bloków 4- piętrowych oraz przy budowie wieżowców.Od 2 stycznia 1982 r. do 30 września 1986 r. wnioskodawca pracował na stanowisku posadzkarza. Do jego obowiązków należało rozprowadzanie i wyrównywanie packą na podłogach oraz na balkonach betonu w nowo wybudowanych blokach. Następnie był dozorcą. Natomiast od 1 stycznia 1988 r. 30 września 1991 r. jako lastrykarz kładł na podłogach lastryko.

Wg ustaleń Sądu I instancji, w okresie od 7 maja 1992 r. do 20 lutego 2005r. wnioskodawca pracował na podstawie umowy o pracę w Przedsiębiorstwie (...) Spółce Akcyjnej w B. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku murarza. W trakcie tego zatrudnienia był kierowany na budowy eksportowe:

- od 19 lipca do 30 września 1994 r. w RFN;

- od 24 lipca do 21 grudnia 1995 r. w B. ;

- od 13 czerwca do 30 listopada 1996 r. w B. (w okresie od 18 grudnia 1996r. do 12 lutego 1997r. wnioskodawca przebywał na urlopie bezpłatnym),

- od 13 lutego do 17 lipca 1997 r. w RFN (okresie od 18 lipca do 23 sierpnia 1997 r. przebywał na urlopie bezpłatnym).

Pracodawca wnioskodawcy zajmował się wykonywaniem usług budowlanych na rzecz różnych firm, w tym na rzecz Elektrowni (...). Do podstawowych obowiązków J. K. w macierzystym zakładzie pracy należało wykonywanie zbrojeń fundamentów, zbrojeń stropów w halach oraz wylewanie gotowego betonu na posadzkach w nowo wznoszonych budynkach i zalewanie betonem nowo budowanych dróg dojazdowych.

W świadectwie pracy z dnia 20 lutego 2005 r. wystawionym przez Przedsiębiorstwo (...) Spółkę Akcyjną w Ł. pracodawca zaświadczył w pkt 8, że wnioskodawca w okresie zatrudnienia w ww. Spółce nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach ani w szczególnym charakterze.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne.

Czyniąc rozważania prawne, Sąd I instancji powołał art. 184 ust 1 i 2 oraz art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd wskazał ponadto, że szczegółowe warunki uzyskania spornego świadczenia reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zmianami). Z treści § 4 tego rozporządzenia wynika, iż pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w Wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia wynoszący 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Pracą w warunkach szczególnych jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do tegoż aktu (§ 1 i § 2 rozporządzenia). Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, za pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia.

W niniejszej sprawie wnioskodawca nie dysponował świadectwem pracy w szczególnych warunkach, stąd spoczywał na nim ciężar wykazania, że taką pracę wykonywał i to przez okres co najmniej 15 lat. Wnioskodawca temu nie sprostał. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że skarżący pracował w szczególnych warunkach jedynie w początkowym okresie zatrudnienia w (...) w P. do 1 stycznia 1982r., a więc przez okres 8 lat i 3 miesięcy. Wykonywał wtedy pracę na stanowisku montażysty płyt żelbetowych, z których były budowane bloki tzw. wielkiej płyty. Wprawdzie angaż montera konstrukcji żelbetowych skarżący otrzymał dopiero od 1 maja 1979 r., ale jak wynika z zeznań świadków: E. K. i K. K., którzy w spornym okresie razem z nim pracowali w jednej brygadzie budowlanej, od początku zatrudnienia w (...) obowiązki skarżącego były takie same, z tym że w okresie wcześniejszym był jedynie pomocnikiem montera. Dlatego jego stanowisko nosiło nazwę robotnika budowlanego. Świadkowie przyznali też, że wnioskodawca pracował jako monter konstrukcji żelbetowych do 1982 r. Zeznania świadków korespondują z angażami znajdującymi się w aktach osobowych skarżącego. Biorąc pod uwagę zeznania świadków oraz angaż z dnia 12 stycznia 1982 r. (k. 22 akt osobowych), z którego wynika że od dnia 2 stycznia 1982 r., stanowisko pracy wnioskodawcy zostało zmienione na posadzkarza, Sąd przyjął, że jako monter konstrukcji żelbetowych na wysokości skarżący pracował do 1 stycznia 1982 r. Praca przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości, a za takie należy uznać prace wykonywane przez wnioskodawcę przy montażu konstrukcji żelbetowych (płyt) jest pracą w szczególnych warunkach zgodnie z wykazem A dział V ( w budownictwie) poz. 5 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Wnioskodawca nie wykazał natomiast, aby prace w szczególnych warunkach wykonywał w późniejszym okresie zatrudnienia w (...), tj. od 2 stycznia 1982r. do 30 września 1991 r. Z angaży wynika, że w kolejnych okresach pracował na stanowisku posadzkarza, dozorcy, a od 1 stycznia 1988 r. - lastrykarza. Przy czym ani praca posadzkarza , lastrykarza i dozorcy nie jest pracą w warunkach szczególnych. Sąd Okręgowy zwrócił w tym miejscu uwagę , że ocena możliwości zaliczenia stażu pracy wnioskodawcy w (...) na poszczególnych stanowiskach była przedmiotem wcześniejszego postępowania sądowego w sprawie V U 600/13. W tamtym postępowaniu Sądy I, jak i II instancji kategorycznie ustaliły, że skarżący nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach w okresie zatrudnienia w (...) na stanowisku lastrykarza i posadzkarza. Sąd w niniejszym postępowaniu jest związany tymi ustaleniami co do charakteru pracy skarżącego z uwagi na treść art. 366 k.p.c.

W ocenie Sądu Okręgowego, brak też podstaw do zaliczenia wnioskodawcy do pracy w szczególnych warunkach okresu jego pracy w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w B. od 7 maja 1992 roku do 31 grudnia 1998r. Z dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych wynika, że w tym okresie skarżący pracował jako murarz. Przy czym w świadectwie pracy pracodawca zaświadczył, że w żadnym okresie zatrudnienia nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach ani w szczególnym charakterze. W ocenie Sądu I instancji, również z zeznań przesłuchanych świadków nie wynika , aby wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w macierzystym zakładzie prace zbrojarskie i betoniarskie wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. Oprócz prac, które szkodliwie wpływały na jego zdrowie (prace zbrojarskie), wykonywał także prace w ramach obowiązującego go 8-godzinnego czasu pracy, które takiego charakteru nie miały (wykonywanie wylewek betonowych na posadzkach, wylewanie i rozprowadzanie betonu na budowanych drogach dojazdowych). Nadto Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w okresie zatrudnienia w (...) S.A. skarżący przez około dwóch lat przebywał na budowach eksportowych w NRD i RFN, a z dokumentów pracowniczych wynika, iż na każdej budowie eksportowej pracował na stanowisku murarza. Praca w takim charakterze nie jest zaliczona do prac w szczególnych warunkach przez ustawodawcę.

Uznając , że odwołujący się nie wykazał 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie, uznając decyzję ZUS odmawiającą prawa do emerytury za prawidłową.

Powyższy wyrok zaskarżył w całości ubezpieczony, reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, zarzucając naruszenie:

- przepisów prawa procesowego art. 233 k.p.c:- poprzez niezgodne z doświadczeniem życiowym przyjęcie, że do obowiązków wnioskodawcy jako lastrykarza nie należało przygotowanie zaprawy betonowej lub cementowej stanowiącej bazę dla lastryka, tymczasem zgodnie z doświadczeniem życiowym, należało przyjąć, że wnioskodawca brał udział w przygotowaniu cementowej lub betonowej mieszanki, do której następnie dosypywane były kamienie co miało na celu wytwarzanie elementów betonowych z lastryka; - poprzez niezgodne z doświadczeniem życiowym przyjęcie, że wnioskodawca jako posadzkarz nie przygotowywał mieszanki betonowej oraz nie podlega szkodliwym warunkom takim jak np. pylenie oraz inne szkodliwe warunki właściwe dla prac betoniarskich; - poprzez niezgodną z doświadczeniem życiowym ocenę ryzyka zawodowego związanego z pracą lastrykarza i przyjęcie, że szkodliwość prac lastrykarskich jest mniejsza niż szkodliwość prac betoniarskich; - poprzez nieustalenie, w jakim zakresie wnioskodawca w Przedsiębiorstwie (...) SA w B. pracował przy pracach zbrojarskich i czy prace przy wylewaniu betonu nie były pracami incydentalnymi integralnie związanymi z pracami zbrojeniowymi;

- przepisów prawa materialnego: wykazu A , działu V, poz. 4 stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. poprzez błędną wykładnię dokonaną z pominięciem zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez (...), na których są wykonywane pracy w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty poprzez przyjęcie, że do prac betoniarskich należą wyłącznie prace przy wykonywaniu mieszanki betonowej i wytwarzaniu prefabrykatów, podczas gdy z ww. zarządzenia wynika, że do warunków szczególnych zaliczane są także prace betoniarza oraz operatora betoniarki; - poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że praca lastrykarza polegająca na przygotowaniu i kładzeniu lastryka, tj. przygotowania zaprawy i zmieszania jej z grysem kamiennym nie należy do prac betoniarskich; - poprzez przyjęcie, że do prac betoniarskich nie zalicza ssę pracy posadzkarza; - przyjęcie, że wnioskodawca nie pracował przy pracach zbrojeniowych w pełnym wymiarze czasu pracy i stale, pomimo że Sąd prawidłowo ustalił, że wnioskodawca w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w B. wykonywał prace przy zbrojeniu fundamentów, stropów w halach.

Zdaniem apelującego, Sąd I instancji błędnie ocenił ryzyko związane z pracą wnioskodawcy na podstawie nazwy stanowiska, tj. lastrykarz i posadzkarz, a nie rzeczywiście wykonywanych obowiązków. Przy dokonywaniu oceny w ogóle nie odniósł się do ww. zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa wydanego do ww. Rozporządzenia. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, ocenie powinien podlegać rodzaj wykonywanej pracy i rzeczywiste ryzyka z nią związane, W tym konkretnym przypadku Sąd powinien był porównać ryzyka i warunki pracy wnioskodawcy z warunkami pracy na stanowiskach zbrojarz, zbrojarz prefabrykatów, betoniarz, zestawiacz surowców i mieszanek, operator betoniarki - betoniarz wymienionymi w zarządzeniu. Sąd powinien był zakwalifikować prace wnioskodawcy w (...) w P. oraz część prac wykonywanych w Przedsiębiorstwie (...) S.A. jako prace betoniarza.

Apelujący dodatkowo wskazał na szereg ryzyk związanych z pracą betoniarza. Są nimi m.in.: zmienne warunki atmosferyczne, wysoka, niska temperatura, poparzenia słoneczne, odmrożenia, praca na wysokości; przygniecenia konstrukcjami budowlanymi, szalunkami, rusztowaniami, urazy głowy, spowodowane transportowaniem ładunków, pracą ciasnych trudno dostępnych miejscach, prąd elektryczny, czynnik pochodzący z uszkodzonych urządzeń elektrycznych używanych podczas pracy (wibrator) lub przebić na instalacjach elektrycznych na placu budowy, hałas, zapylenie, mieszanki betonowe działają drażniąco na drogi oddechowe, popiół lotny zawarty w niektórych mieszankach zawiera tlenki krzemu, gliny i żelaza, dla których wyznaczono (...) i NDSCh, owady, występujące podczas pory letniej na otwartych przestrzeniach; ich ukąszenia w przypadku uczuleń mogą powodować reakcje alergiczne, wymuszona pozycja ciała, podczas wykonywania elementów o nietypowych kształtach, stres, związany z terminowością wykonywanych zadań. Ryzyka te pokrywają się z ryzykami na stanowisku posadzkarza i lastrykarza, którym podlegał wnioskodawca. To co najistotniejsze, Centralny Instytut Ochrony Pracy wskazuje zawód posadzkarza jako zawód pokrewny dla zawodu betoniarza. Sąd nie ustalił, czy do obowiązków wnioskodawcy należało przygotowywanie zaprawy. Która następnie była kładziona na posadzkę ani .czy zajmował się on przygotowaniem lastryka. Sąd błędnie ustalił, że wnioskodawca nie wytwarzał betonu ani lastryka. Ponadto Sąd nie ustalił, w jakim zakresie wnioskodawca wykonywał prace zbrojarskie, a więc prace w warunkach szczególnych w Przedsiębiorstwie (...) SA. Sąd nie ustalił też, czy prace przy betonie wykonywane w tym przedsiębiorstwie były immanentnie związane w pracami zbrojeniowymi i stanowiły ich integralną część oraz nie ustalił, czy były one wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd I instancji dokonał niewłaściwej wykładni pojęcia „prace betoniarskie" użytego w Wykazie A Dziale V, poz. 4 ww. rozporządzenia. Sąd nie odniósł się do ww. zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i przyjął, że do prac betoniarskich mogą być zaliczone wyłącznie prace polegające na przygotowaniu mieszanki betonowej oraz na przygotowywaniu prefabrykatów oraz nie zaliczył prac lastrykarskich ani prac posadzkarskich w zakresie wykonywanym przez, wnioskodawcę do „prac betoniarza”. Sąd pominął ww. wytyczne (...). Gdyby Sąd dokonał wykładni terminu „betoniarz" zgodnej z wytycznymi (...) musiałby dojść do wniosku, że prace posadzkarza i pokrewne prace lastrykarza są pracami wykonywanymi w warunkach szczególnych.

W ocenie apelującego Sąd I instancji nie ustalił dokładnie, na jakie ryzyka był narażony wnioskodawca w swojej pracy zarówno w (...) w P., jak i w przedsiębiorstwie (...). Sąd nie ustalił, w jakim zakresie, jakie prace wykonywał wnioskodawca w przedsiębiorstwie (...). Sąd nie ustalił również, jakie prace są wykonywane zwyczajowo przez lastrykarza i posadzkarza. To, że Sąd pominął, że wnioskodawca przygotowywał mieszanki betonowe jest sprzeczne z doświadczeniem życiowym. Apelujący wniósł o powołanie biegłego do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy na okoliczność oceny, czy do obowiązków lastrykarza oraz posadzkarza należy przygotowywanie mieszanki (lastryka) oraz czy wytwarzanie lastryka wiąże się z zapyleniem i podleganiem oddziaływaniu szkodliwych substancji wchodzących w skład mieszanki lastrykowej oraz czy prace lastrykarskie są równie szkodliwe jak prace betoniarskie wymienione w ww. wykazie: czy pracownik wykonujący prace lastrykarskie i posadzkarskie jest narażony na ryzyka charakterystyczne dla pracy betoniarza wskazane przez Centralny Instytut Ochrony Pracy.

W konkluzji swojego stanowiska apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zmianę decyzji organu i przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury, ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji celem uzupełnienia postępowania dowodowego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja polega oddaleniu, jako bezzasadna.

Podstawę nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach stanowi art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t.: Dz.U. z 2015r., poz.748 ze zm.) . Zgodnie z treścią przywołanego artykułu, ubezpieczonemu, urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r., przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy, tj. po ukończeniu 60 lat, jeżeli w dniu wejścia w życia ustawy tj. na dzień 1 stycznia 1999 r., osiągnął okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) - 15 lat oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy, czyli 25 lat. Poza tym, stosownie do treści art. 184 ust. 2 przywołanej ustawy, emerytura przysługuje pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy.

W myśl § 2 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., okresy pracy uzasadniające prawo do wcześniejszego świadczenia emerytalnego to okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywana jest stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.

W niniejszej sprawie w sporze pozostawało to, czy wnioskodawca legitymuje się wymaganym ustawą 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a ściślej, czy okres zatrudnienia ubezpieczonego od 7 maja 1992r. do 31 grudnia 1998r. w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w B. podlega zaliczeniu w poczet stażu pracy w warunkach szczególnych.

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę , że wszystkie zarzuty apelacji dotyczące zarówno naruszenia prawa procesowego, jak i prawa materialnego odnośnie drugie spornego okresu zatrudnienia wnioskodawcy od 30 października 1973r. do 30 września 1991r. w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w P. są o tyle bezprzedmiotowe, że apelujący nie zarzuca naruszenia art.366 k.p.c. To z kolei oznacza , że apelujący nie kwestionuje rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w części , w której uznał, że na podstawie art. 366 k.p.c. jest związany ustaleniami Sądu obu instancji poczynionymi we wcześniejszym postępowaniu (w sprawie o sygn. akt VU 600/13 Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim) co do charakteru pracy skarżącego w (...) w P.. W myśl powołanego przepisu, wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Należy mieć przy tym na uwadze, że chociaż powagą rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) objęta jest w zasadzie jedynie sentencja wyroku, a nie jego uzasadnienie, to jednocześnie w orzecznictwie trafnie zwraca się uwagę, że powaga rzeczy osądzonej rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu (tak np. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 15 marca 2002 r., II CKN 1415/00, LEX nr 53284 oraz z dnia 29 marca 2006 r., II PK 163/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 71, postanowienie z 22 marca 2016r., I UZ 40/15). Jeżeli sentencja wyroku nie zawiera wyraźnych granic rozstrzygnięcia, zwłaszcza gdy powództwo zostało oddalone, aby ustalić granice powagi rzeczy osądzonej należy dokonać wykładni wyroku, a następnie należy posłużyć się treścią uzasadnienia. Słusznie zatem Sąd Okręgowy podniósł, że w odwołaniu od poprzedniej decyzji odmawiającej wnioskodawcy prawa do emerytury ( z 29 marca 2013 r. ZUS) strona wniosła o zaliczenie do pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia od 30 października 1973 r. do 30 września 1991r. w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w P.. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z 23 lipca 2013 r., w sprawie VU 600/13, oddalił odwołanie, odmawiając zaliczenia do pracy w warunkach szczególnych okresu pracy w (...) na stanowiskach posadzkarza, lastrykarza oraz robotnika budowlanego. Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z 2 września 2014 r., w sprawie III AUa 2456/13, oddalił apelację ubezpieczonego. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny podniósł, że Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, iż wnioskodawca, pracując na stanowisku lastrykarza, posadzkarza i pracownika budowlanego od 1 czerwca 1985 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach, ponieważ stanowiska te nie zostały wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. Natomiast ewentualne zaliczenie do prac w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia na stanowisku montera konstrukcji żelbetowych na wysokości jest zbyt krótki, aby mógł mieć wpływ na ustalenie prawa do świadczenia ( por. uzasadnienie wyroku na k.76-77 akt VU 600/13). Na uwagę zasługuje fakt , że w niniejszym postępowaniu wnioskodawca przedstawił te same osobowe źródła dowodowe ( zeznania świadków: K. K., E. K. i W. S.) na potwierdzenie szczególnych warunków pracy na stanowisku lastrykarza i posadzkarza, które były już przedmiotem oceny przez Sądy obu instancji w poprzednim postępowaniu sądowym. W rezultacie poczynione przez Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie ustalenia faktyczne z uwzględnieniem treści art.366 k.p.c., którego naruszenia apelujący nie zarzuca, że wykonywana przez wnioskodawcę praca na stanowiskach posadzkarza i lastrykarza w okresie zatrudnienia w (...) nie była pracą wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku wskazanym w wykazie prac w szczególnych warunkach stanowiącym załącznik do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. - należy w całości podzielić. Konsekwencją powyższego jest uznanie za bezprzedmiotowe zarzutów naruszenia prawa procesowego i prawa materialnego w tym zakresie. Z tych samych względów niezasadny jest wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu BHP na okoliczność charakteru pracy na stanowiskach lastrykarza i posadzkarza, jako nie mający istotnego znaczenia w sprawie, a dodatkowo spóźniony. Niewątpliwe jest przy tym w świetle załączonej dokumentacji pracowniczej (angaży) , że w okresie zatrudnienia w (...) od 30 października 1973 r. do 30 września 1991r. tylko przez okres 8 lat i 2 miesięcy ( na stronie 73 akt wskazano pomyłkowo okres od 30 września 1973r., zamiast – od 30 października 1973r., co wydłużyło ten okres o miesiąc) wnioskodawca zajmował stanowisko początkowo robotnika budowlanego ( wg ustaleń Sądu Okręgowego – wykonywał prace pomocnika montera) , a następnie montera konstrukcji żelbetowych. Jest to zatem okres zdecydowanie za krótki, aby nabyć prawo do emerytury w niższym wieku. Z tego względu Sąd Okręgowy zasadnie pominął przy ustalaniu stanu faktycznego okres służby wojskowej od 29 lutego 1972r. do 17 października 1973r., którą to okoliczność odwołujący się po raz pierwszy przywołał na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym , jako nie- mający znaczenia w sprawie.

Z uwagi na powyższe kluczowe znaczenie w sprawie nabierają ustalenia i ocena okresu zatrudnienia wnioskodawcy od 7 maja 1992r. do 31 grudnia 1998r. w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w B. z punktu widzenia możliwości zaliczenia go do pracy w szczególnych warunkach.

Wbrew twierdzeniom skarżącego, nie sposób uznać, iż dokonane przez Sąd Okręgowy istotne ustalenia faktyczne pozostają w sprzeczności ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego zachodzi wtedy, gdy powstaje dysharmonia między materiałem zgromadzonym w sprawie, a konkluzją, do jakiej dochodzi sąd na podstawie tego materiału. Innymi słowy, sąd zebrał konieczny materiał dowodowy, lecz źle go ocenił. Tego rodzaju zarzut jest zasadny wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu I instancji jest sprzeczne z istotnymi dla rozstrzygnięcia okolicznościami, które sąd ustalił w toku postępowania albo, gdy wyprowadził logicznie błędny wniosek z ustalonych przez siebie okoliczności, albo wreszcie, gdy sąd przyjął fakty za ustalone bez dostatecznej podstawy (por. wyrok SA w Poznaniu z 19 sierpnia 2009 r. w sprawie I ACa 507/09). Chybiony jest zarzut apelacji naruszenia art.233§1 k.p.c. przez nieustalenie, w jakim okresie wnioskodawca pracował w (...) S.A. przy pracach zbrojarskich i jaką część tych prac zajmowały mu prace przy wylewaniu betonu, jak też w konsekwencji przez błędne uznanie , że praca ta nie była wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku zbrojarza-betoniarza wymienionym w wykazie A, dziale V, pod poz.4 , stanowiącym załącznik do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. Należy zwrócić uwagę w tym miejscu , że Sąd Okręgowy rozpoznający przedmiotową sprawę odniósł się do całości zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, ale dokonał ustaleń faktycznych niejako na dwu płaszczyznach bez wyjaśnienia , którym dowodom i w jakim zakresie daje prymat. Z jednej bowiem strony ustalił w oparciu o dowody z dokumentów , że wnioskodawca był zatrudniony w spornym okresie na stanowisku murarza i taki rodzaj pracy wykonywał niewątpliwie co najmniej w okresie zatrudnienia na budowach exportowych (co wraz z okresem niespornych urlopów bezpłatnych daje łącznie około 1 rok i 9 miesięcy). Jednocześnie w odniesieniu do pracy w zakładzie macierzystym ustalił w oparciu o zeznania dwóch świadków, a sprzecznie z treścią oryginalnych dokumentów pracowniczych, że wnioskodawca wykonywał prace zbrojarsko-betoniarskie. Przy czym „oprócz prac, które szkodliwie wpływały na jego zdrowie (prace zbrojarskie), wykonywał także prace w ramach obowiązującego go 8-godzinnego czasu pracy, które takiego charakteru nie miały”.

W tym miejscu trzeba przypomnieć, że postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, w związku z czym sąd drugiej instancji nie może ograniczać się do oceny zarzutów apelacyjnych, lecz musi - niezależnie od ich treści - dokonać ponownych własnych ustaleń, a następnie poddać je ocenie pod kątem prawa materialnego (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, Nr 6, poz. 55). Może także przeprowadzić ponowną ocenę dowodów zgromadzonych w pierwszej instancji. Jednak, na co Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 23 marca 1999 r. (III CZP 59/98, OSNC 1999/7-8/124), nieistnienie ograniczeń w odniesieniu do możliwości zmiany podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sprawy przez sąd drugiej instancji prowadzi do wniosku, iż mimo obowiązywania zasad bezpośredniości i instancyjności, sąd ten zasadniczo może dokonywać ustaleń faktycznych sprzecznych z ustaleniami stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku, nawet na podstawie zeznań świadków lub stron przesłuchanych wyłącznie w trakcie postępowania pierwszoinstancyjnego, jednak każdorazowo musi tak stosować przepisy kodeksu postępowania cywilnego, ażeby nie doszło do uszczerbku w prawidłowości merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Musi więc w swojej działalności harmonizować ogólne (art. 227-315 k.p.c.) i szczególne (art. 381-382 k.p.c.) reguły postępowania dowodowego ( por. też postanowienie Sądu Najwyższego z 21 maja 2014r., II CZ 21/14). W niniejszej sprawie należało nie tyle dokonać odmiennych ustaleń faktycznych , co je uporządkować z uwagi na podnoszone wyżej niedokładności w ocenie zgromadzonych dowodów , ponieważ z treści oryginalnych dokumentów pracowniczych ( co Sąd I instancji akcentuje ) wynika , że wnioskodawca pracował w spornym okresie przede wszystkim jako murarz, a z zeznań dwóch świadków – że do jego podstawowych obowiązków należała praca na stanowisku zbrojarza-betoniarza.

Aby dokonać prawidłowej oceny zgromadzonych dowodów i na ich podstawie ustalić stan faktyczny, w pierwszej kolejności trzeba podkreślić, że prawo do emerytury w niższym wieku stanowi przywilej i jako takie jest odstępstwem od zasady powszechnego wieku emerytalnego. W związku z tym strona nie można poprzestać na jego uprawdopodobnieniu, lecz musi udowodnić przesłanki przyznania prawa w sposób bezsporny, a temu służą przede wszystkim dokumenty i dopiero wówczas, gdy są one niedostępne lub niekompletne, możliwym i uzasadnionym jest dokonywanie ustaleń na podstawie innych dowodów, w tym zeznań wskazywanych przez wnioskodawcę świadków. Orzecznictwo wskazuje, że same zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych, nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach. Tym bardziej nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne (por. Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 6 sierpnia 2014r., III AUa 466/14, LEX nr 1496008; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 maja 2013 r., III AUa 952/12, LEX nr 1327500; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 września 2012 r., III AUa 374/12, LEX nr 1223476; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 stycznia 2012 r., III AUa 1482/11, LEX nr 1110006; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 22 lutego 2012 r., III AUa 1734/11, LEX 1129735, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 16 października 2013r., III AUa 211/13).

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy prawidłowo zwrócił uwagę, że fakt zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku murarza potwierdza w pierwszej kolejności zgromadzona w sprawie dokumentacja pracownicza. Załączone do akt sprawy oryginalne akta osobowe zawierają w pierwszej kolejności , co słusznie zaakcentował Sąd I instancji, świadectwo pracy wystawione przez pracodawcę, w którym wskazał zajmowane stanowisko – murarz, zaznaczając jednocześnie w pkt 8, że nie była to praca wykonywana w szczególnych warunkach. Dokument ten znajduje potwierdzenie w szeregu oryginalnych dokumentach pracowniczych załączonych do akt osobowych: angażach ( z 15 marca 1993r., 18 marca 1994r., 2 stycznia 1995r., 22 kwietnia 1996r., 22 sierpnia 1997r., 20 listopada 1997r., 27 kwietnia 1998r., 23 września 1998r.), karcie obiegowej zmiany (z 6 maja 1992r. i z 14 lipca 1994r., 19 lipca 1995r.), zaświadczeniu lekarskim z 19 sierpnia 1997r. oraz w umowach o pracę ( z 7 maja 1992r., 6 sierpnia1992r., 6 listopada 1992r., 6 lutego 1993r., 30 kwietnia 1993r., 29 lipca 1993r. i 26 października 1993r.) , piśmie pracodawcy z 5 sierpnia 1992r. , w których to dokumentach wskazano stanowisko odwołującego się – murarz. Dodatkowo, jak zasadnie zauważył Sąd Okręgowy, w trakcie spornego zatrudnienia wnioskodawca wielokrotnie w latach 1994-1997 pracował na budowach eksportowych na terenie Niemiec ( w K., B.) i w każdym przypadku wykonywał pracę murarza. Jak wynika przy tym z oryginalnych dokumentów ( rozliczenie pracownika z okresu pracy na budowie eksportowej – w aktach osobowych ), w okresie zatrudnienia od 13 czerwca do 30 listopada 1996 r. wykonywał „ściany gipsowe, mury z cegły silikatowej, oblicówkę klinkierową”, od 13 lutego do 17 lipca 1997r. wykonywał „roboty murowe, kosmetykę betonu, roboty betonowe, proste roboty szalunkowe”. Również w odwołaniu wnioskodawca wywodzi , że w (...) S.A. pracował na stanowisku murarza przy budowie instalacji przemysłowych i na wysokości. W rezultacie żaden z dokumentów pracowniczych nie potwierdza , aby wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał obowiązki na stanowisku betoniarza-zbrojarza, jak też sama strona nie podnosi tego w odwołaniu . Z uwagi na pełną, wiarygodną i oryginalną dokumentację pracowniczą nie można, wbrew jej treści , czynić stanowczych ustaleń odmiennych od tego, co z niej wprost wynika , że wnioskodawca co do zasady w spornym okresie wykonywał pracę na stanowisku murarza . Słusznie zauważył Sąd Okręgowy , że żaden ze świadków, którzy zeznali , że wnioskodawca pracował jako zbrojarz-betoniarz, nie odnieśli się do okresów jego zatrudnienia na stanowisku murarza na budowach eksportowych. Jest przy tym mało prawdopodobne, aby wnioskodawca wykonywał za granicą zupełnie inny rodzaj pracy niż w zakładzie macierzystym, a przy tym wbrew treści wszystkich dokumentów pracowniczych . Poza tym wiarygodność świadków , ze względu na znaczny upływ czasu oraz pominięcie istotnej okoliczności dotyczącej okresów pracy wnioskodawcy na budowach exportowych, musi być ograniczona . Dodatkowo warto zauważyć , że akta osobowe zawierają też oryginalne karty wynagrodzeń, gdzie również wskazano stanowisko murarza, a dodatek szkodliwy wypłacono w pojedynczych miesiącach ( wrzesień 1992r., styczeń –marzec 1993r., maj 1994r.). A zatem zasadnie, mając na uwadze treść niekwestionowanych i oryginalnych dowodów z dokumentów , Sąd Okręgowy ostatecznie prawidłowo ocenił, że nie ma w sprawie wystarczających dowodów, aby ustalić w niniejszej sprawie , iż wnioskodawca w jakimkolwiek, dającym się sprecyzować, okresie zatrudnienia w (...) S.A. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązki na stanowisku zbrojarza-betoniarza, a tylko w takim przypadku byłaby możliwość zaliczenia takiego okresu w oparciu o § 2 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. do stażu pracy w warunkach szczególnych. Zgromadzona kompletna dokumentacja pracownicza, prowadzona rzetelnie, nie pozwala poczynić w oparciu o zeznania dwóch świadków ustaleń odmiennych od treści dowodów z dokumentów, że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę nie na stanowisku murarza , tylko jako zbrojarz – betoniarz, ujętym w wykazie prac w szczególnych warunkach – wykazie A, dziale V, pod poz.4 stanowiącym załącznik do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. Jednocześnie cytowany opis obowiązków na stanowisku murarza ( odnoszący się do okresów pracy za granicą) wyklucza przyporządkowanie ich do jakiegokolwiek ze stanowisk wskazanych w wykazie A, dziale V.

Mając na uwadze powyższe rozważania , nie ma podstaw prawnych ani faktycznych do uwzględnienia spornego zatrudnienia w (...) S.A. do okresu pracy w szczególnych warunkach i w rezultacie wnioskodawca nie legitymuje się wymaganym ustawą 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Z tych względów nie mógł nabyć prawa do emerytury na podstawie art.184 ust.1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z art.32 tej ustawy. W konsekwencji zaskarżony wyrok Sądu I instancji, a także poprzedzająca go decyzja organu rentowego odpowiadają prawu, a apelacja wnioskodawcy, jako pozbawiona uzasadnionych podstaw , podlegała oddaleniu na podstawie art.385 k.p.c.