Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 grudnia 2015 r.

Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSR Przemysław Funka

Protokolant: st. sekr. sąd. Anna Włodarz

po rozpoznaniu w dniu 23 grudnia 2015 r. w Poznaniu na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. (poprzednio pod (...). W.” sp. z o.o. z siedzibą w P.)

przeciwko Skarbowi Państwa-Prezydentowi Miasta P., (...) sp. z o.o. z siedzibą w M. oraz M. (...) sp. z o.o. z siedzibą w P.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego (...) sp. z o.o. z siedzibą w M. kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

4.  zasądza od powoda na rzecz pozwanegoM. (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu procesu.

SSR Przemysław Funka

UZASADNIENIE

Powód (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. (poprzednio pod (...). W.” sp. z o.o. z siedzibą w P.) w pozwie skierowanym przeciwko pozwanym Skarbowi Państwa-Prezydentowi Miasta P., (...) sp. z o.o. z siedzibą w M. oraz (...) (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. (poprzednio pod (...) „M. D.” sp. z o.o.) domagał się uzgodnienia treści księgi wieczystej Kw nr (...) stanowiącej działki nr (...) (obręb K.) oraz 35/2, 24/2, 25/4 (obręb Ż.) z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie z jej działu II jako właściciela Skarbu Państwa i wpisanie w jego miejsce powoda a także wykreślenie z działu II tej księgi wieczystej użytkownika wieczystego (...) sp. z o.o. i prawa własności należących do tego użytkownika wieczystego budynków a nadto zasądzenia od pozwanych solidarnie kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazał, że nieruchomość, której dotyczy pozew, stanowiła pierwotnie własność powoda jako składnik należącego do niego (...) (...). Na podstawie orzeczenia nr 8 Ministra Przemysłu Lekkiego z 5 sierpnia 1949 r. o przejęciu na własność Skarbu Państwa (...) (...)firmy (...) (...) sp. z o.o. w P. oraz orzeczenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 27 listopada 1975 r. o zatwierdzeniu protokołu zdawczo-odbiorczego z 11 lutego 1950 r. ustalającego składniki majątkowe przejęte na własność Skarbu Państwa i zatwierdzającego protokół zdawczo-odbiorczy, nieruchomość, której dotyczy pozew, została wywłaszczona na rzecz Skarbu Państwa. Decyzją z 21 czerwca 2007 r., (...) Minister Gospodarki stwierdził nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z 5 sierpnia 1949 r. i orzeczenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 27 listopada 1975 r. w części dotyczącej przedsiębiorstwa pod nazwą (...) (...) (...). (...) sp. z o.o. w P.. Decyzją z 17 września 2007 r., (...) Minister Gospodarki utrzymał w mocy decyzję z 21 czerwca 2007 r., zaś wyrokiem z 8 kwietnia 2008 r., (...) SA/Wa (...) WSA w Warszawie oddalił skargę na tę decyzję a następnie wyrokiem z 2 września 2009 r., I OSK (...) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. Wobec powyższego, zdaniem powoda, nacjonalizacja jego przedsiębiorstwa, w tym przejęcie na własność Skarbu Państwa spornej nieruchomości, była bezprawna i bezzasadna a stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnej wywołuje skutek ex tunc. Po nacjonalizacji, decyzjami z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r. Wojewoda Poznański orzekł, że działki wchodzące w skład spornej nieruchomości stały się z dniem 5 grudnia 1990 r. przedmiotem użytkowania wieczystego (...) (...) P., obecnie (...) (...) a to na podstawie art. 2 ust. 1, 3 i 9 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1990 r. Nr 79, poz. 464 ze zm.). Powód wszczął postępowanie administracyjne mające na celu wzruszenie decyzji administracyjnych. Postępowanie to zakończyło się stwierdzeniem, że decyzje nacjonalizacyjne zostały wydane z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi na art. 156 § 2 k.p.a., tj. wywołanie nieodwracalnych skutków prawnych. W ocenie powoda, nacjonalizacja jego przedsiębiorstwa, w tym wchodzącej w jego skład spornej nieruchomości, była bezprawna i bezzasadna a stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych wywołuje skutek ex tunc. W konsekwencji nie istniały podstawy do nabycia przez Skarb Państwa własności spornej nieruchomości i na 5 grudnia 1990 r. nie był on jej właścicielem. Właścicielem spornej nieruchomości pozostawał nadal powód. W rezultacie nie istniały też podstawy do wydania decyzji uwłaszczeniowych z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r., gdyż użytkowanie wieczyste może powstać tylko na gruncie stanowiącym własność Skarbu Państwa, bądź jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków (art. 232 k.c.). Pozostawanie więc w obrocie decyzji uwłaszczeniowych Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r. jest sprzeczne z porządkiem prawnym. W ocenie powoda, nie mogło więc nastąpić zarówno skuteczne nabycie przez Skarb Państwa własności spornej nieruchomości, jak i skuteczne nabycie przez (...) (...)-D.” S.A. (po przekształceniu i zmianie firmy - (...) (...) sp. z o.o.) a następnie (...) sp. z o.o. użytkowania wieczystego tejże nieruchomości. Nadto powód zarzucił, że dysponując decyzją uwłaszczeniową pozwana (...) (...) - (...) S.A. umową z 22 lipca 2008 r. zbyła użytkowanie wieczyste działki (...) a umową z 28 grudnia 2007 r. zbyła użytkowanie wieczyste pozostałych działek (...) na rzecz (...) sp. z o.o., przy czym zbycie to nastąpiło już po wszczęciu przez Ministra Gospodarki postępowania administracyjnego w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji nacjonalizacyjnych. Postępowanie to zostało bowiem wszczęte na skutek wniosku z 24 lutego 2000 r., tymczasem (...) sp. z o.o. nabył użytkowanie wieczyste nieruchomości 28 grudnia 2007 r. i 22 lipca 2008 r. Pozwanego (...) sp. z o.o. nie chroni więc rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych, gdyż nabywając użytkowanie wieczyste był w złej wierze.

Pozwani (...) sp. z o.o. z siedzibą w M. oraz (...) (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. wnieśli o oddalenie powództwa na koszt powoda.

Pozwany (...) (...) sp. z o.o. zarzucił, że nie jest obecnie w ogóle wpisany w księdze wieczystej Kw nr (...) jako właściciel ani użytkownik wieczysty i nie są ujawnione na jego rzecz żadne prawa rzeczowe na spornej nieruchomości, stąd też nie posiada legitymacji biernej. Obaj pozwani wspólnie wskazali z kolei, że stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych z 5 sierpnia 1945 r. i 27 listopada 1975 r. nastąpiło dopiero 2 września 2009 r. – wtedy bowiem zapadł wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie I OSK (...) oddalający skargę kasacyjną od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z 8 kwietnia 2008 r., (...) SA/Wa (...) rozstrzygającego w przedmiocie decyzji Ministra Gospodarki z 21 czerwca 2007 r. i utrzymującej ją w mocy decyzji z 17 września 2007 r., stwierdzających nieważność decyzji nacjonalizacyjnych. Pozwani zwrócili jednak uwagę, że dotychczas nie doszło do skutecznego wzruszenia wydanych później decyzji uwłaszczeniowych Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r., stwierdzających na podstawie art. 2 ust. 1, 3 i 9 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych, że nieruchomość, której dotyczy pozew, stała się z dniem 5 grudnia 1990 r. przedmiotem użytkowania wieczystego (...) (...). w P. a posadowione na niej budynki stały się własnością tejże spółki. Nie doszło do stwierdzenia ww. decyzji uwłaszczeniowych w trybie administracyjnym. W odniesieniu do działek z obrębu Ż. została jedynie wydana decyzja Ministra Infrastruktury z 7 lutego 2011 r., (...)-784-J-111/11 stwierdzająca, że decyzja Wojewody (...) z 19 marca 1993 r., GG.IX- (...) dotycząca uwłaszczenia (...) (...) działkami (...) została wydana z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi na wywołanie przez nią nieodwracalnych skutków prawnych. Następnie decyzją z 25 sierpnia 2011, (...)-784-WP-111/11 Minister Infrastruktury utrzymał w mocy swą decyzję z 7 lutego 2011 r. Kolejno Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z 30 maja 2012 r., I SA/Wa (...) oddalił skargę na tę decyzję a Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 18 marca 2014 r., I OSK (...) oddalił skargę kasacyjną. W odniesieniu zaś do działek z obrębu K. została wydana decyzja Ministra Infrastruktury z 4 lutego 2011 r., (...)-784-R-409/10 stwierdzająca, że decyzja Wojewody Poznańskiego z 18 stycznia 1993 r., GG.IX- (...) dotycząca uwłaszczenia (...) (...) działkami (...) została wydana z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi wywołanie przez nią nieodwracalnych skutków prawnych. Następnie decyzją z 22 sierpnia 2011 r., (...)-784-WP-112/11 Minister Infrastruktury utrzymał w mocy decyzję z 4 lutego 2011 r. Kolejno wyrokiem z 30 maja 2012 r., I SA/Wa (...) Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę na tę decyzję a wyrokiem z 16 kwietnia 2014 r., I OSK (...) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. Pozwani zaznaczyli, że decyzje uwłaszczeniowe nie zostały więc wyeliminowane z obrotu prawnego i nadal obowiązują. Decyzje uwłaszczeniowe stanowiły tymczasem podstawę wpisu w księdze wieczystej Kw nr (...) jako użytkownika wieczystego (...) (...) D.” sp. z o.o. a następnie na tej podstawie doszło do obrotu tym prawem i nabycia prawa użytkowania wieczystego przez pozwanego (...) sp. z o.o. Tenże zaś pozwany działał w zaufaniu do treści księgi wieczystej i nabył prawo od ujawnionego w niej użytkownika wieczystego. Pozwani zaznaczyli, że sprzedaż prawa wieczystego użytkowania miała na celu dostosowanie struktury własnościowej w zakresie nieruchomości do struktury obowiązującej w grupie holdingowej a także pozyskanie przez (...) (...) (...) S.A. kredytu bankowego na prowadzenie bieżącej działalności gospodarczej oraz optymalizację kosztów. Transakcja ta obejmowała sprzedaż wszystkich nieruchomości posiadanych (...) (...) (...) S.A. (położonych w P., R. a także wszystkich lokali mieszkalnych) w celu doprowadzenia do stanu, w którym zgodnie ze struktura holdingową, prawa do nieruchomości posiadają spółki odpowiedzialne za zarządzanie nieruchomościami m.in. (...) sp. z o.o. a nie spółki produkcyjne, jak (...) (...) (...) sp. z o.o. Pozwani wskazali, że w trakcie realizacji tychże przekształceń kapitałowych oraz w związku z toczącym się postępowaniem administracyjnym zawarli z powodem porozumienie o współpracy mające na celu zaprzestanie prze pozwanych aktywnego działania w postępowaniu administracyjnym dotyczącym stwierdzenia nieważności decyzji nacjonalizacyjnych w zamian za zobowiązanie powoda do zawarcia z pozwanymi umowy dzierżawy na warunkach identycznych, jak wynikające z użytkowania wieczystego. Powyższe znalazło swój wyraz w porozumieniu o współpracy z 25 marca 2008 r. W rezultacie pozwani nie uczestniczyli aktywnie w postępowaniach administracyjnych dotyczących stwierdzenia nieważności decyzji nacjonalizacyjnych i uwłaszczeniowych.

Odnośnie kwestii prawnych pozwani wskazali, że zgodnie z najnowszym orzecznictwem (m.in. uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z 15 lutego 2011 r., III CZP 90/10, OSNC 2011/7-8/76), rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych chroni nabywcę użytkowania wieczystego także w razie wadliwego wpisu w księdze wieczystej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego jako właściciela nieruchomości. Przyjęta obecnie koncepcja interpretacyjna art. 5 u.k.w.h. zakłada wystąpienie dwóch zasadniczych skutków prawnych działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, tj. nabycia prawa użytkowania wieczystego od nieuprawnionego (skutek podstawowy) i nabycia prawa własności tej nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (skutek wtórny). Powołując się na tę uchwałę pozwani wskazali, że na skutek stwierdzenia nieważności decyzji nacjonalizacyjnych z 1949 r. i 1975 r. rzeczywiście odpadła jedna z przesłanek wydania decyzji uwłaszczeniowych z 1993 r., jednak te ostatnie decyzje wywołały nieodwracalne skutki prawne, co zadecydowało o tym, że wyłączone było stwierdzenie ich nieważności na podstawie art. 156 § 2 k.p.a. i co stanowiło podstawę jedynie do stwierdzenia przez organy administracji, że wspomniane decyzje zostały wydane z naruszeniem prawa. Nie doprowadziło to jednak do ich wyeliminowania z obrotu właśnie z uwagi na owe nieodwracalne skutki prawne. Pozwani zaznaczyli, że w żadnym zakresie do kompetencji sądu cywilnego nie należy orzekanie o ważności, bądź nieważności decyzji uwłaszczeniowych Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r., tymczasem do tego właśnie sprowadza się żądanie powoda zgłoszone w niniejszej sprawie. Kwestia ta należy do drogi administracyjnej. Pozwanego (...) sp. z o.o. chroni tymczasem rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych. Rękojmia chroniła też drugiego pozwanego – (...) (...) (...) sp. z o.o. (następcę prawnego (...) (...) (...) S.A.). Również wobec tego podmiotu doszło bowiem do czynności cywilnoprawnej, której skutek prawny nie może być odwrócony w drodze decyzji administracyjnej, tj. do przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwa (...) (...)w spółkę akcyjną pod (...) (...)., dokonanego aktem notarialnym z 23 lipca 1991 r., rep. A 6178/91. Czynność przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną nie może zaś zostać odwrócona w drodze postępowania administracyjnego. Nadto pozwani zarzucili, że wykreślenie prawa użytkowania wieczystego przysługującego pozwanemu (...) sp. z o.o. skutkowałoby także wyzuciem tego pozwanego z prawa własności budynków posadowionych na spornej nieruchomości, tymczasem aktualnie znajdują się na niej 4 budynki biurowe i 17 budynków produkcyjno-magazynowych a także wiata magazynowa.

Odnośnie stanowiska powoda co do złej wiary pozwanych pozwani wskazali, że zgodnie z art. 6 ust 2 u.k.w.h., w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. Oczywiste jest więc, że dotyczy to sytuacji, w której treść księgi wieczystej jest niezgodna ze stanem prawnym, a nie sytuacji, w której treść ta dopiero w przyszłości może okazać się niezgodna. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 2010 r., II CSK 66/10, LEX nr 1298069, nie można przyjmować, że same tylko wątpliwości co do zgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym uzasadniają przypisanie nabywcy złej wiary. Pozwani zaznaczyli, że w dacie sprzedaży prawa wieczystego użytkowania przez (...) (...) (...) S.A. na rzecz (...) sp. z o.o. postępowanie mające na celu stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych z 1949 r. i 1975 r. nie było jeszcze prawomocnie ani ostatecznie zakończone. Pozwani realizując zobowiązania przyjęte w porozumieniu z 25 marca 2008 r. nie brali w nim udziału a wynik tego postępowania, obejmującego m.in. ustalenie okoliczności faktycznych z 1949 r., nie był do przewidzenia, tym bardziej, że aktywnym uczestnikiem postępowania był również Skarb Państwa, na bieżąco podnoszący argumenty niweczące twierdzenia powoda. Postępowanie o stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych zostało zakończone prawomocnie dopiero wyrokiem Naczelnego Sadu Administracyjnego z 2 września 2009 r., a więc niemal 2 lata po dokonaniu sprzedaży. Z kolei postępowanie dotycząc stwierdzenia nieważności decyzji uwłaszczeniowych z 18 stycznia i 19 marca 1993 r. w ogóle jeszcze wówczas nie było wszczęte. Nie można więc mówić o złej wierze pozwanego (...) sp. z o.o. Pozwani podkreślili, że pozwany (...) sp. z o.o. nabył prawo wieczystego użytkowania nieruchomości od podmiotu ujawnionego w księdze wieczystej, przy czym w księdze wieczystej (...) nie były wówczas ujawnione żadne ostrzeżenia, ani nie złożono żadnych wniosków.

Pozwany Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Zgodził się ze stanowiskiem powoda, że stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych z 1949 r. i 1975 r. wywołało skutek ex tunc a więc ukształtowało taki stan prawny, jakby Skarb Państwa nigdy nie został właścicielem spornej nieruchomości, którym nadal pozostawał powód. Zarzucił jednak, że nie ma podstaw do uwzględnienia powództwa, gdyż w obrocie nadal pozostają decyzje administracyjne uwłaszczeniowe z 1993 r. ustanawiające prawo użytkowania wieczystego spornej nieruchomości, stanowiące podstawę wpisu (...) (...) (...) S.A. a następnie (...) sp. z o.o. w księdze wieczystej. Zdaniem pozwanego, choć potwierdzają one nabycie prawa użytkowania wieczystego z mocy prawa, to jednak mają charakter sui generis konstytutywny. Sąd powszechny nie ma kompetencji do ich badania ani oceny. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2013 r., III CSK 76/12, LEX nr 1331310 pozwany wskazał, że dla uzgodnienia księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w sytuacji, gdy podstawę wpisu stanowiła ostateczna decyzja administracyjna niezbędne jest wzruszenie tej decyzji we właściwym postępowaniu administracyjnym; sąd powszechny jest bowiem związany decyzją administracyjną. Organy administracyjne tymczasem nie stwierdziły nieważności decyzji uwłaszczeniowych Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r. ograniczając się jedynie do stwierdzenia, że decyzje te zostały wydane z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi wywołanie przez nie nieodwracalnych skutków prawnych. Zdaniem pozwanego, ma to kluczowe znaczenie, gdyż oznacza, iż nadal istnieje ważna podstawa do ujawnionego w księdze wieczystej prawa użytkowania wieczystego. To z kolei skutkuje tym, że żaden inny podmiot, poza Skarbem Państwa lub gminą nie może być właścicielem tej nieruchomości i w konsekwencji zostać wpisany jako właściciel w księdze wieczystej (art. 232 k.c.). W ocenie pozwanego, niemożliwe jest wykreślenie z księgi wieczystej użytkownika wieczystego, gdyż podstawa prawna nabycia prawa użytkowania wieczystego nie została wyeliminowana z obrotu. W konsekwencji, z uwagi na wzmiankowaną istotną cechę prawa użytkowania wieczystego, nie jest możliwe wykreślenie Skarbu Państwa jako właściciela i wpisanie w to miejsce powoda.

W konsekwencji, zdaniem pozwanego Skarbu Państwa, wobec niewyleiminowania z obrotu decyzji uwłaszczeniowych, bez znaczenia jest fakt dalszego przeniesienia prawa użytkowania wieczystego. Z kolei twierdzenie powoda, iż „istnieją przesłanki do stwierdzenia nieważności decyzji uwłaszczeniowych” pozwany uznał wyłącznie za przejaw woli i zapatrywań powoda, a nie fakt rodzący skutki prawne. Decyzja uwłaszczeniowa, jakkolwiek z formalnego punktu widzenia ma charakter deklaratoryjny, to jednak – tak samo jak w przypadku decyzji komunalizacyjnych –tkwi w niej sui generis element konstytutywny, dopiero bowiem od chwili wydania takiej decyzji jej beneficjent może skutecznie powołać się na swoje prawo i nim rozporządzać (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 16 maja 2002 r., IV CKN 1071/00, uchwała Sadu Najwyższego z 21 stycznia 2003 r., III CZP 77/02, wyrok Sadu Najwyższego z 6 lutego 2004 r., II CK 404/02, uchwała Sądu Najwyższego z 29 lipca 1993 r., III CZP 64/93)

Ponadto pozwany wskazał, że zgodnie z najnowszym orzecznictwem (m.in. uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z 15 lutego 2011 r., III CZP 90/10, OSNC 2011/7-8/76, potwierdzona również w wyroku z 25 lipca 2013 r., II CSK 451/12 i wyroku z 18 kwietnia 2013 r., II CSK 514/12), rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych chroni nabywcę użytkowania wieczystego także w razie wadliwego wpisu w księdze wieczystej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego jako właściciela nieruchomości. Przyjęta obecnie koncepcja interpretacyjna art. 5 u.k.w.h. zakłada wystąpienie dwóch zasadniczych skutków prawnych działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, tj. nabycia prawa użytkowania wieczystego od nieuprawnionego (skutek podstawowy) i nabycia prawa własności tej nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (skutek wtórny). W ocenie pozwanego, powód nie wykazał złej wiary pozwanych przy nabywaniu prawa wieczystego użytkowania nieruchomości.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Księga wieczysta Kw nr (...) jest prowadzona dla nieruchomości składającej się z działek geodezyjnych nr (...) (obręb K.) oraz 35/2, 24/2, 25/4 (obręb Ż.). W jej dziale II jako właściciel wpisany jest Skarb Państwa, zaś jako wieczysty użytkownik (...) sp. z o.o. z siedzibą w M..

bezsporne, ponadto dowód: odpis z Kw nr (...) (k. 18-22), wydruk z (...) (k. 249-275)

Grunty tworzące obecnie ww. nieruchomość stanowiły pierwotnie własność powodowej (...). (...) sp. z o.o. w P. jako składnik należącego do niej przedsiębiorstwa pod nazwą (...) (...).

okoliczność bezsporna

Orzeczeniem nr 8 z 5 sierpnia 1949 r. Minister Przemysłu Lekkiego przejął na własność Skarbu Państwa (...) (...) firmy (...) (...) sp. z o.o. w P.. Orzeczeniem z 27 listopada 1975 r. Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego zatwierdził protokół zdawczo-odbiorczy (...) (...) firmy (...). (...) sp. z o.o. w P. z 11 lutego 1950 r. ustalający składniki majątkowe przejęte na własność Skarbu Państwa. Na własność Skarbu Państwa zostały przejęte m.in. grunty tworzące obecnie sporną nieruchomość.

okoliczności bezsporne, ponadto dowód: decyzja Ministra Gospodarki z 21 czerwca 2007 r. (k. 50-108), decyzja Ministra Gospodarki z 17 września 2007 r. (k. 109-192)

Skarb Państwa został ujawniony w księdze wieczystej Kw nr (...) Sądu Rejonowego w Poznaniu, założonej dla nieruchomości wywłaszczonej (...) (...) sp. z o.o. w P.. Nieruchomość ta została następnie oddana w zarząd (...) (...)w P..

dowód: kopia papierowej księgi wieczystej Kw nr (...), wszytej w okładce akt księgi wieczystej Kw nr (...) (w koszulce foliowej w okładce niniejszych akt)

Decyzją z 18 stycznia 1993 r., GG.IX- (...) Wojewoda Poznański orzekł o tym, że działki (...) obręb K., zapisane w księdze wieczystej Kw nr (...) Sądu Rejonowego w Poznaniu stały się z dniem 5 grudnia 1990 r. przedmiotem użytkowania wieczystego (...) (...) w P., obecnie (...) (...)a to na podstawie art. 2 ust. 1, 3 i 9 ustawy z dnia 7 października 1992 r. zmieniającej ustawę o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1992 r. Nr 91, poz. 455).

Decyzją z 19 marca 1993 r., GG.IX- (...) Wojewoda Poznański orzekł o tym, że działki geodezyjne 25/4, 35/2 i 24/2 obręb Ż., zapisane w księdze wieczystej Kw nr (...) Sądu rejonowego w Poznaniu stały się z dniem 5 grudnia 1990 r. przedmiotem użytkowania wie-czystego (...) (...)w P., obecnie (...) (...). a to na podstawie art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 7 października 1992 r. zmieniającej ustawę o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1992 r. Nr 91, poz. 455).

dowód: decyzja z 19 marca 1993 r. (k. 247-248), decyzja z 18 stycznia 1993 r. (k. 244-246)

Decyzją z 21 czerwca 2007 r., (...) po przeprowadzeniu postępowania zainicjowanego wnioskiem powódki z 24 lutego 2000 r. Minister Gospodarki stwierdził nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z 5 sierpnia 1949 r. i orzeczenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 27 listopada 1975 r. w części dotyczącej przedsiębiorstwa pod nazwą (...) (...) (...). (...) sp. z o.o. w P.. Decyzja z 17 wrześnie 2007 r., (...) Minister Gospodarki utrzymał w mocy decyzję z 21 czerwca 2007 r., (...). Wyrokiem z 8 kwietnia 2008 r., (...) SA/Wa (...) Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę na tę decyzję a wyrokiem z 2 września 2009 r., I OSK (...) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną.

dowód: decyzja Ministra Gospodarki z 21 czerwca 2007 r. (k. 50-108), decyzja Ministra Gospodarki z 17 września 2007 r. (k. 109-192), wyrok WSA w Warszawie z 8 kwietnia (...). (k. 195), wyrok NSA z 2 września 2009 r. (k. 134)

Decyzją z 4 lutego 2011 r., (...)-784-R-409/10 Minister Infrastruktury stwierdził, że decyzja Wojewody (...) z 18 stycznia 1993 r., GG.IX- (...) dotycząca uwłaszczenia (...) (...) działkami (...) (obręb K.) została wydana z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi na art. 156 § 2 k.p.a. Następnie decyzją z 22 sierpnia 2011 r., (...)-784-WP-112/11 Minister Infrastruktury utrzymał w mocy decyzję z 4 lutego 2011 r. Wyrokiem z 30 maja 2012 r., I SA/Wa (...) Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę na tę decyzję a wyrokiem z 16 kwietnia 2014 r., I OSK (...) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną.

Decyzją z 7 lutego 2011 r., (...)-784-J-111/11 Minister Infrastruktury stwierdził, że decyzja Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r., GG.IX- (...) dotycząca uwłaszczenia (...) (...) działkami (...) (obręb Ż.) została wydana z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi na art. 156 § 2 k.p.a. Następnie decyzją z 25 sierpnia 2011, (...)-784-WP-111/11 Minister Infrastruktury utrzymał w mocy swą decyzję z 7 lutego 2011 r. Wyrokiem z 30 maja 2012 r., I SA/Wa (...) Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę na tę decyzję a wyrokiem z 18 marca 2014 r., I OSK (...) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną.

dowód: decyzja z 4 lutego 2011 r. (k. 276-278), decyzja z 22 sierpnia 2011 r. (k. 280-284), wyrok z 18 marca 2014 r. z uzasadnieniem (k. 286295), decyzja z 7 lutego 2011 r. (k. 286-299), decyzja z 25 sierpnia 2011 r. (k. 300-304), wyrok z 16 kwietnia 2014 r. z uzasadnieniem (k. 307-315), wyrok z 30 maja 2012 r. (k. 357) wraz z uzasadnieniem (k. 358-365)

Na podstawie umowy z 28 grudnia 2007 r., rep. A 9697/2007 notariusza I. W. (...) (...) - (...) S.A. sprzedała użytkowanie wieczyste działek nr (...), zapisanych w księdze wieczystej KW nr (...), wraz z prawem własności posadowionych na tych działkach budynków na rzecz (...) sp. z o.o.

Na podstawie umowy z 22 lipca 2008 r., rep. A 6082/2008 notariusza M. M. (...) (...) - (...) S.A. sprzedała użytkowanie wieczyste działki nr (...) zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...) na rzecz (...) sp. z o.o. Wcześniej w odniesieniu do tej działki zawarła umowę przedwstępną sprzedaży z 19 grudnia 2007 r., rep. A 9221/2007 notariusza I. W..

dowód: umowa sprzedaży z 28 grudnia 2007 r. (k. 38-48), umowa sprzedaży z 22 lipca 2008 r. (k. 31-37, czytelna kopia w okładce foliowej w okładce akt), umowa przedwstępna z 19 grudnia 2007 r. (k. 316-328)

(...) (...) sp. z o.o. jest następcą prawnym (...) „(...) D.” sp. z o.o. (połączyła się z tą ostatnią spółką przez jej przejęcie). Z kolei (...) (...)-D.” sp. z o.o. powstała z przekształcenia (...) (...)-D.” S.A. z siedzibą w P.. Natomiast (...) (...)-D.” S.A. powstała wskutek przekształcenia (...) (...)z siedzibą w P. w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa, dokonanego aktem notarialnym z 22 lipca 1991 r., rep. A 6178/91 notariusza P. B..

okoliczności bezsporne, ponadto dowód: odpis z KRS (...) (...) D.” sp. z o.o (k. 218-225 – rubryka 6), akt notarialny z 23 lipca 1991 r. (k. 233-243), postanowienie o wpisie do KRS (k. 697-705)

Obecnie w księdze wieczystej (...) ujawnione są działki geodezyjne nr:

–

1/6 – była wymieniona wprost w decyzji uwłaszczeniowej z 4 lutego 2011 r., (...)-784-R-409/10,

–

1/14 – powstała z wymienionej w decyzji uwłaszczeniowej z 4 lutego 2011 r., (...)-784-R-409/10 działki (...), która to działka uległa podziałowi na działki (...) a to na podstawie decyzji (...)u z 12 listopada 2003 r., ZG- (...), zatwierdzającej projekt podziału nieruchomości (k. 670, 156)

–

72/1– powstała z wymienionej w decyzji uwłaszczeniowej z 4 lutego 2011 r., (...)-784-R-409/10 działki (...), która to działka uległa podziałowi na działki (...) a to na podstawie decyzji (...)u z 12 listopada 2003 r., ZG- (...), zatwierdzającej projekt podziału nieruchomości (k. 670, k. 150)

–

1/12 – powstała z wymienionej w decyzji uwłaszczeniowej z 4 lutego 2011 r., (...)-784-R-409/10 działki (...), która to działka (...) uległa podziałowi na działki (...) (k. 670, 156) a to na podstawie decyzji (...)u z 12 listopada 2003 r., ZG- (...), zatwierdzającej projekt podziału nieruchomości (k. 670, k. 150),

–

24/2 – była wymieniona wprost w decyzji uwłaszczeniowej z 7 lutego 2011 r., (...)-784-J-111/11,

–

25/4 – była wymieniona wprost w decyzji uwłaszczeniowej z 7 lutego 2011 r., (...)-784-J-111/11.

dowód: uzasadnienie decyzji z 17 września 2007 r. (k. 109-191, w szczególności k. 150 i 156, 670)

Powód (...). (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. (zarejestrowany w rejestrze przedsiębiorców KRS pod numerem (...)) zmienił firmę na (...) sp. z o.o. z siedzibą w P..

dowód: odpis z KRS powoda, zarejestrowanego pod nr KRS (...) (k. 14-17), informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z KRS podmiotu zarejestrowanego pod nr (...) (k. 750-757)

Dokonując powyższych ustaleń Sąd kierował się następującą oceną zebranego w sprawie materiału:

Dla rozstrzygnięcia sprawy wystarczający był przedstawiony wyżej stan faktyczny, który został ustalony na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy i aktach księgi wieczystej Kw nr (...) oraz niezaprzeczonych twierdzeń stron.

Sąd oddalił wnioski o przesłuchanie stron. Zmierzały one – zarówno gdy chodzi o inicjatywę powoda, jak i pozwanych – do wykazania okoliczności nabycia użytkowania wieczystego nieruchomości przez (...) sp. z o.o., w szczególności w kontekście możliwości przyjęcia dobrej lub złej wiary przy nabyciu tego prawa, w tym wiedzy na temat toczących się postępowań administracyjnych dotyczących stwierdzenia nieważności decyzji nacjonalizacyjnych i uwłaszczeniowych. Jednakże wobec pozostawienia w mocy decyzji uwłaszczeniowych Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r., wiążących Sąd w niniejszym postępowaniu a stanowiących jedną z podstaw wpisu (...) sp. z o.o. jako użytkownika wieczystego spornej nieruchomości i właściciela posadowionych na niej budynków, nie było możliwości uwzględnienia powództwa w niniejszej sprawie – niezależnie od tego, czy pozwany (...) sp. z o.o. nabywając prawo użytkowania wieczystego od (...) (...) (...) S.A. działał w dobrej, czy złej wierze i czy chroniła go rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych, czy też nie.

Sąd zważył, co następuje:

Uwagi ogólne i materialnoprawna podstawa roszczenia

Podstawę prawną powództwa stanowił art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 707), powoływanej poniżej jako „u.k.w.h.”. Zgodnie z tym przepisem, w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Powód upatrywał takiej niezgodności w tym, że w dziale II księgi wieczystej Kw nr (...) jako właściciel nadal figuruje Skarb Państwa (który został wpisany jako właściciel na podstawie decyzji nacjonalizacyjnych z 5 sierpnia 1949 r. i 27 listopada 1975 r.) a jako użytkownik wieczysty pozwany (...) sp. z o.o., który nabył to prawo na podstawie umów sprzedaży z 28 grudnia 2007 r. i 22 lipca 2008 r. od (...) (...) (...) S.A. (którego następcą jest pozwany(...) (...) sp. z o.o.). Z kolei (...) (...) (...) S.A. nabyła użytkowanie wieczyste spornej nieruchomości i własność posadowionych na niej budynków na podstawie decyzji uwłaszczeniowej Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r., GG.IX- (...) dotyczącej uwłaszczenia (...) (...) działkami (...) (obręb Ż.) oraz na podstawie decyzji Wojewody Poznańskiego z 18 stycznia 1993 r., GG.IX- (...) dotyczącej uwłaszczenia (...) (...) działkami (...) (obręb K.).(...) (...) sp. z o.o. jako następca prawny (...) (...) (...) sp. z o.o. jest bowiem następcą prawnym (...) (...) (...) S.A., która to spółka z kolei powstała w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą (...) (...) P., dokonanej na podstawie aktu notarialnego z 23 lipca 1991 r. Powód powołując się na stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych w postaci orzeczenia nr 8 Ministra Przemysłu Lekkiego z 5 sierpnia 1949 r. o przejęciu na własność Skarbu Państwa (...) (...) (...) sp. z o.o. w P. oraz orzeczenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 27 listopada 1975 r. o zatwierdzeniu protokołu zdawczo-odbiorczego z 11 lutego 1950 r. ustalającego składniki majątkowe przejęte na własność Skarbu Państwa i zatwierdzającego protokół zdawczo-odbiorczy, na podstawie których nieruchomość, której dotyczy pozew, została wywłaszczona na rzecz Skarbu Państwa, wywodził, że stwierdzenie nieważności ww. decyzji nacjonalizacyjnych wywołuje skutek ex tunc. W konsekwencji należało jego zdaniem wstecznie przyjąć, że na dzień 5 grudnia 1990 r. Skarb Państwa nie był właścicielem spornej nieruchomości, a w konsekwencji nie mogło nastąpić uwłaszczenie (...) (...)w P. mieniem Skarbu Państwa na podstawie art. 2 ust. 1, 3 i 9 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1990 r. Nr 79, poz. 464 ze zm.). W rezultacie odpadły podstawy do ustanowienia na rzecz (...) (...) D.” sp. z o.o. prawa wieczystego użytkowania a także jego zbycia na rzecz pozwanego (...) sp. z o.o. w M..

Niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może dotyczyć istnienia (nieistnienia) określonego prawa, jego podmiotu lub przedmiotu, a wreszcie treści. W niniejszej sprawie powód wywodził, że podmiot prawa własności nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej Kw nr (...) jest inny – nie jest nim Skarb Państwa, lecz sam powód (...) sp. z o.o. z siedzibą w P.. Nadto, zdaniem powoda, nie istnieje prawo użytkowania wieczystego tejże nieruchomości, ujawnione na rzecz pozwanego (...) sp. z o.o. z siedzibą w M..

Jakkolwiek zasadniczym elementom argumentacji powoda dotyczącym skutków stwierdzenia nieważności decyzji nacjonalizacyjnych z 1949 r. i 1975 r. nie sposób odmówić słuszności, to jednak powództwo w stosunku do pozwanego (...) (...) sp. z o.o. nie zasługiwało na uwzględnienie z uwagi na brak legitymacji biernej, zaś w stosunku do pozwanych Skarbu Państwa i (...) sp. z o.o. nie zasługiwało na uwzględnienie z uwagi na pozostawanie nadal w obrocie decyzji uwłaszczeniowych Wojewody Wielkopolskiego z 1993 r., którymi sąd cywilny, orzekając w niniejszej sprawie, był związany.

Brak legitymacji biernej pozwanego (...) (...) sp. z o.o.

Legitymowanymi biernie w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym są wszystkie osoby, których prawo jest wpisane niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Pozwany(...) (...) sp. z o.o. (poprzednio (...) (...) D.” sp. z o.o.) nie był w dacie zamknięcia rozprawy wpisany w księdze wieczystej Kw nr (...) ani jako właściciel, ani jako użytkownik wieczysty, ani też nie było na jego rzecz ujawnione w tej księdze wieczystej jakiekolwiek prawo. Również żądanie pozwu w żaden sposób nie obejmowało wykreślenia wpisu dokonanego na rzecz tego pozwanego.

W tym stanie rzeczy powództwo w odniesieniu do pozwanego (...) (...) sp. z o.o. podlegało oddaleniu a limine jako bezzasadne z uwagi na brak legitymacji biernej.

Bezzasadność powództwa wobec (...) (...) sp. z o.o. i Skarbu Państwa

Również powództwo skierowane przeciwko pozwanym Skarbowi Państwa i(...) (...) sp. z o.o. podlegało oddaleniu jako bezzasadne.

Nie budzi wątpliwości, że pozwany Skarb Państwa został wpisany w dziale II księgi wieczystej Kw nr (...) jako właściciel na podstawie decyzji nacjonalizacyjnych z 1949 r. i 1975 r., tj. orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z 5 sierpnia 1949 r. i orzeczenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 27 listopada 1975 r. o przejęciu na własność Skarbu Państwa przedsiębiorstwa pod nazwą (...) (...) (...). (...) sp. z o.o. w P..

Nie było też w sprawie sporu co do tego, że decyzje nacjonalizacyjne z 5 sierpnia 1949 r. i z 27 listopada 1975 r. zostały wzruszone w trybie administracyjnym. Ostateczną decyzją z 21 czerwca 2007 r., (...) Minister Gospodarki stwierdził bowiem nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z 5 sierpnia 1949 r. i orzeczenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 27 listopada 1975 r. w części dotyczącej przedsiębiorstwa pod nazwą (...) (...) (...). (...) sp. z o.o. w P.. Decyzja ta wywołuje skutki ex tunc. Oznacza to, że stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych z mocą wsteczną skutkuje odpadnięciem podstawy wpisu Skarbu Państwa jako właściciela. Skutkuje również co do zasady powrotem prawa własności do poprzedniego właściciela, czyli w niniejszym wypadku powoda (...) sp. z o.o. z siedzibą w P.. W niniejszej sprawie między nacjonalizacją spornej nieruchomości a stwierdzeniem nieważności decyzji nacjonalizacyjnych nastąpiło jednak wydanie dalszych decyzji administracyjnych wywołujących skutki prawne w zakresie prawa cywilnego (decyzje uwłaszczeniowe Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r.), których przesłankę stanowiło przysługiwanie Skarbowi Państwa własności spornej nieruchomości. Co więcej, na podstawie ww. decyzji administracyjnych nastąpił dalszy obrót prawami rzeczowymi na spornej nieruchomości, przy czym – co istotne – skutki prawne tych czynności nie zostały dotychczas w pełni odwrócone w drodze administracyjnej.

Jak wskazuje się w piśmiennictwie (J. Pisuliński, K omentarz do art. 10 u.k.w.h., Lex/el. 2014, teza 2 komentarza do art. 10), wbrew nasuwającemu się wnioskowi ( lege non distinguente), że przyczyna niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie ma znaczenia dla powstania roszczenia o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, należy zasygnalizować, że przyczyna niezgodności może wpływać na sposób usunięcia tej niezgodności, a więc na to, czy znajdzie zastosowanie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. Przyczyna niezgodności może bowiem decydować o tym, czy sąd powszechny może ustalić rzeczywisty stan prawny nieruchomości, tj. czy usunięcia niezgodności można żądać na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h., czy musi to nastąpić w innym postępowaniu. W szczególności w niektórych wypadkach właściwy do stwierdzenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości może być organ administracji, co będzie wymagało wszczęcia zamiast postępowania, o którym mowa w art. 10 ust. 1 u.k.w.h., odpowiedniego postępowania administracyjnego, a następnie złożenia wniosku o wpis.

Zgodnie z utrwalonym obecnie orzecznictwem i stanowiskiem piśmiennictwa, w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem nieruchomości sąd jest związany ostateczną decyzją administracyjną stwierdzającą nabycie określonego prawa (w szczególności własności nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego). Nie można zatem skutecznie podważać dokonanego na podstawie takiej decyzji wpisu w księdze wieczystej. W uchwale 7 sędziów z 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008/3/30 Sąd Najwyższy stwierdził, że w sprawie o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości - ujawnionego w księdze wieczystej na podstawie ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej zgodnie z art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm.) - z rzeczywistym stanem prawnym, sąd jest związany tą decyzją. Tożsamy pogląd był później wielokrotnie wyrażany w orzecznictwie. M. in. w wyroku z 17 stycznia 2013 r. III CSK 76/12, LEX nr 1331310, Sąd Najwyższy orzekł, że dla uzgodnienia księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w sytuacji, gdy podstawę wpisu stanowiła ostateczna decyzja administracyjna niezbędne jest wzruszenie tej decyzji we właściwym postępowaniu administracyjnym; sąd powszechny jest bowiem związany decyzją administracyjną. Tożsamy skutek należy przypisać decyzji uwłaszczeniowej wydanej na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1990 r. Nr 79, poz. 464 ze zm.).

Pogląd ten ma swe źródło w zasadzie uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, co wynika z prawnego rozgraniczenia drogi sądowej i drogi administracyjnej. Odstępstwo od zasady związania sądu cywilnego decyzją administracyjną dotyczy wyłącznie w sytuacji tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej. Koncepcja ta nie ma normatywnego umocowania, ale znajduje oparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, wyrażającym od kilkudziesięciu lat niezmienny pogląd, że decyzja administracyjna nie może wywoływać skutków prawnych, pomimo jej formalnego nieuchylenia, jeśli jest dotknięta wadami, godzących w jej istotę jako aktu administracyjnego. Do takich wad zalicza się brak organu powołanego do orzekania w określonej materii oraz niezastosowanie jakiejkolwiek procedury lub oczywiste naruszenie zasad postępowania administracyjnego. Chodzi zatem o wady decyzji, które dyskwalifikują ją jako indywidualny akt administracyjny z punktu widzenia podstawowych cech kreatywnych przesądzających o bycie prawnym aktu administracyjnego w ogóle. Możność kwestionowania decyzji administracyjnej wyłącznie w ograniczonym zakresie, w myśl wspomnianej koncepcji bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej, stanowi jedyne odstępstwo od zasady związania sądu cywilnego decyzją administracyjną. Poza tym Sąd Najwyższy wielokrotnie wyrażał pogląd, że sąd w postępowaniu cywilnym nie jest uprawniony do kwestionowania decyzji administracyjnej, w szczególności pod względem jej merytorycznej zasadności, i jest nią związany także wówczas, gdy w ocenie sądu decyzja jest wadliwa (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1938 r., C .I. (...), "Przegląd Notarialny" 1939, nr 2, s. 19, z 4 listopada 1938 r. C. II 1625/37, "Przegląd Sądowy" 1938, poz. 503, z 27 września 1948 r., C. 574/48, "Przegląd Notarialny" 1949, nr 3-4, s. 324, z 2 stycznia 1962 r., 4 CR 445/61, OSNCP 1963, nr 4, poz. 82, wyroki z 12 maja 1964 r., II CR 185/64, OSNCP 1965, nr 3, poz. 41, z 6 marca 1967 r., III CR 402/66, "Informacja Prawnicza" 1967, nr 6, poz. 10, z 3 lutego 1976 r., II CR 732/75, OSNCP 1976, nr 12, poz. 263, uchwały z 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSNCP 1983, nr 5-6, poz. 64, z 27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNCP 1992, nr 5, poz. 72, postanowienia z 9 listopada 1994 r., III CRN 36/94, OSNC 1995, nr 3, poz. 54, z 24 maja 1996 r., I CRN 67/96, niepubl., z 30 czerwca 2000 r., III CKN 268/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 10, wyroki z 16 maja 2002 r., IV CKN 1071/00, OSNC 2003, nr 9, poz. 120, z 12 marca 2004 r., II CK 47/03, z 28 lipca 2004 r., III CK 296/03, "Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego" 2005, nr 6, s. 29, postanowienie z 19 listopada 2004 r., V CK 251/04, "Przegląd Sądowy" 2006, nr 3, s. 113 i wyrok z 30 stycznia 2007 r., IV CSK 350/06, niepubl.).

W niniejszej sprawie powód nie podnosił żadnych okoliczności, które można byłoby zakwalifikować jako skutkujące bezwzględną nieważnością decyzji uwłaszczeniowych. Nie wskazywał, aby decyzje uwłaszczeniowe zostały wydana przez zupełnie nieuprawniony organ i bez podstawy prawnej, ani bez zachowania jakiejkolwiek procedury. W sprawie tej nie wystąpił więc problem bezwzględnej nieważności (nieistnienia) decyzji uwłaszczeniowych stanowiących podstawę wpisu (...) (...) (...) S.A. w księdze wieczystej Kw nr (...). Powód podnosił jedynie, że wpis Skarbu Państwa w dziale II tej księgi nie odzwierciedlał rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości, ponieważ Skarb Państwa nie był właścicielem a to z uwagi na stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych z 1949 r. i 1975 r. ze skutkiem ex tunc.

Odnosząc powyższe uwagi do realiów niniejszej sprawy stwierdzić należy, że istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia miał fakt, iż w rozpoznawanej sprawie decyzjami uwłaszczeniowymi z 18 stycznia 1993 r. i 19 marca 1993 r. Wojewoda Poznański stwierdził, że grunty tworzące obecnie nieruchomość zapisaną w księdze wieczystej Kw nr (...) (odpowiednio: działki nr (...) z obrębu K. i działki nr (...) z obrębu Ż.) stały się z dniem 5 grudnia 1990 r. przedmiotem użytkowania wieczystego (...) (...) w P. (w dacie wydania decyzji uwłaszczeniowych (...) (...) a to na podstawie art. 2 ust. 1, 3 i 9 ustawy z dnia 7 października 1992 r. zmieniającej ustawę o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.

Dotychczas nie nastąpiło stwierdzenie nieważności tych decyzji w trybie administracyjnym. Jedynie:

a.  w odniesieniu do działek nr (...) z obrębu K. decyzją z 4 lutego 2011 r., (...)-784-R-409/10 Minister Infrastruktury stwierdził, że decyzja Wojewody Poznańskiego z 18 stycznia 1993 r., GG.IX- (...) dotycząca uwłaszczenia (...) (...) została wydana z naruszeniem prawa, przy czym nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi na art. 156 § 2 k.p.a., tj. wywołanie przez nią nieodwracalnych skutków prawnych. Następnie decyzją z 22 sierpnia 2011 r., (...)-784-WP-112/11 Minister Infrastruktury utrzymał w mocy decyzję z 4 lutego 2011 r. Wyrokiem z 30 maja 2012 r., I SA/Wa (...) Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę na tę decyzję a wyrokiem z 16 kwietnia 2014 r., I OSK (...) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną.

b.  w odniesieniu do działek nr (...) z obrębu Ż. decyzją z 7 lutego 2011 r., (...)-784-J-111/11 Minister Infrastruktury stwierdził, że decyzja Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r., GG.IX- (...) dotycząca uwłaszczenia (...) (...) działkami została wydana z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi na art. 156 § 2 k.p.a., tj. wywołanie przez nią nieodwracalnych skutków prawnych. Następnie decyzją z 25 sierpnia 2011, (...)-784-WP-111/11 Minister Infrastruktury utrzymał w mocy swą decyzję z 7 lutego 2011 r. Wyrokiem z 30 maja 2012 r., I SA/Wa (...) Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę na tę decyzję a wyrokiem z 18 marca 2014 r., I OSK (...) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną.

Oznacza to, że nie nastąpiło skuteczne wzruszenie decyzji uwłaszczeniowych w trybie administracyjnym w taki sposób, który odwróciłby ich skutek w zakresie prawa cywilnego.

Zgodnie z art. 156 § 1 k.p.a, organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która: 1) wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości; 2) wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa; 3) dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną; 4) została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie; 5) była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały; 6) w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą; 7) zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa. Stosownie do art. 156 § 2 k.p.a., nie stwierdza się nieważności decyzji z przyczyn wymienionych w § 1 pkt 1, 3, 4 i 7, jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne. Następstwem uznania, że decyzja administracyjna wywołała nieodwracalne skutki prawne jest rozstrzygnięcie wymienione w art. 158 § 2 k.p.a. Zgodnie z art. 158 rozstrzygnięcie w sprawie nieważności decyzji następuje w drodze decyzji (§ 1). Jeżeli nie można stwierdzić nieważności decyzji na skutek okoliczności, o których mowa w art. 156 § 2, organ administracji publicznej ograniczy się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których nie stwierdził nieważności decyzji (§ 2).

Taka sytuacja wystąpiła w niniejszej sprawie, gdyż ostatecznymi decyzjami z 4 i 7 lutego 2011 r. Minister Infrastruktury stwierdził, że jakkolwiek decyzje uwłaszczeniowe Wojewody Wielkopolskiego z 18 stycznia 1993 r. i 19 marca 1993 r. zostały wydane z naruszeniem prawa, to jednak nie można stwierdzić ich nieważności z uwagi na wywołanie przez nie nieodwracalnych skutków prawnych.

Należy więc rozważyć, jaki jest skutek prawny decyzji Ministra Infrastruktury z 4 i 7 lutego 2011 r. dla niniejszego postępowania.

W doktrynie i orzecznictwie konsekwentnie przyjmuje się, że odstąpienie od stwierdzenia nieważności decyzji i ograniczenie się do stwierdzenia wydania jej z naruszeniem prawa oznacza pozostawienie w obrocie prawnym wadliwej decyzji i prowadzi do utrzymania skutków prawnych, które decyzja wywołała. Dlatego też w każdej sprawie, w której wchodzi w rachubę możliwość zastosowania tej negatywnej przesłanki, konieczne jest szczególnie wnikliwe rozważenie, jakie skutki prawne wywołała kwestionowana decyzja (por. wyrok NSA z 23 października 2012 r., II OSK (...), LEX nr 1234131. Decyzja stwierdzająca naruszenie prawa powoduje więc, że zaskarżona decyzja pozostaje w obrocie prawnym, stronie służy jedynie prawo do odszkodowania. Postrzegana z perspektywy postępowania cywilnego decyzja z art. 158 § 2 k.p.a. – inaczej niż „typowa” decyzja administracyjna – nie ma znamion zdarzenia prawnego, lecz znamiona kwalifikowanego dowodu (por. wyrok SA w Warszawie z 11 stycznia 2013 r., I ACa 350/12, LEX nr 1271990; wyrok SN z 19 maja 2011 r., I CSK 332/10, LEX nr 898424). Jest to dowód na okoliczność bezprawności działania organu administracji oraz na okoliczność, że wadliwie ukształtowane uprawnienia i obowiązki pozostaną w obrocie prawnym. W szczególności decyzja ta stwierdza niezgodność z prawem decyzji, której dotyczy, zgodnie z wymogiem ustanowionym w art. 417 ¹ § 2 k.c. W konsekwencji przyjąć należy, że decyzje uwłaszczeniowe z 18 stycznia i 19 marca 1993 r. muszą być respektowane przez sąd powszechny w sytuacji, gdy organ administracji odstąpił od stwierdzenia ich nieważności i jedynie orzekł o ich wydaniu z naruszeniem prawa stwierdzając niedopuszczalność stwierdzenia nieważności z uwagi na wywołanie nieodwracalnych skutków prawnych.

W uchwale 7 sędziów z 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008/3/30 Sąd Najwyższy jednoznacznie odrzucił odosobniony pogląd wyrażony w wyroku z 12 maja 2005 r., III CK 565/04, LEX nr 277129, jakoby w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej w przypadku gdy prawo własności wywodzone jest z decyzji komunalizacyjnej, co do której następnie organ administracyjny odmówił jej uchylenia w trybie wznowienia postępowania ze względu na upływ terminu przewidzianego w art. 146 § 1 k.p.a. i stwierdził tylko, że jej wydanie nastąpiło z naruszeniem prawa, sąd miał obowiązek zbadać, czy wadliwość podstawy wpisu nie spowodowała wpisania prawa nieprzysługującego, i ustalić, kto jest rzeczywistym właścicielem nieruchomości. Pogląd ten – odrzucony przez Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów – zakładał bowiem dopuszczalność kwestionowania stanu prawnego nieruchomości stwierdzonego w decyzji komunalizacyjnej pomimo nieuchylenia decyzji. Negując trafność tego poglądu Sąd Najwyższy w powołanej uchwale 7 sędziów wyraźnie wskazał na jego sprzeczność z założeniem co do prawnego rozgraniczenia drogi sądowej i drogi administracyjnej oraz z poglądem, że zdarzeniem cywilnoprawnym podlegającym ocenie sądu jest decyzja komunalizacyjna. Zasada trwałości decyzji administracyjnej (art. 16 k.p.a.), doznająca ograniczenia jedynie w sytuacjach określonych w art. 145 § 1 w związku z art. 151 § 1 pkt 2, art. 154, 155, 156 § 1, art. 161, 162 § 1 i 2 k.p.a., powinna skutkować uwzględnieniem stanu prawnego wynikającego z ostatecznej decyzji komunalizacyjnej. Okoliczność, że decyzja komunalizacyjna została wydana z naruszeniem prawa nie miała istotnego znaczenia, ponieważ stwierdzenie naruszenia prawa służyło celowi odszkodowawczemu (art. 160 § 1 k.p.a.), a nie ustaleniu stanu prawnego nieruchomości. Również nie jest zasadne uznawanie istnienia decyzji komunalizacyjnej za zdarzenie cywilnoprawne i równoczesne pomijanie skutków prawnych takiej decyzji, chyba że chodzi o brak jakichkolwiek skutków wynikających z bezwzględnej nieważności (nieistnienia) decyzji, co jednak w sprawie będącej przedmiotem orzekania Sądu Najwyższego nie miało miejsca.

W swym orzecznictwie Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że ze względu na swoje znaczenie legitymacyjne decyzja komunalizacyjna wykazuje cechy orzeczenia konstytutywnego. Decyzja ta stanowi bowiem akt niezbędny, bez którego istnienia gmina nie może powoływać się na prawo własności (nawet jeśli nabywa je z mocy prawa), a sąd nie może przyjąć, że gmina stała się właścicielką, choćby oczywiste było, że nieruchomość podlega komunalizacji (por. m.in. uchwałę z 30 grudnia 1992 r., III CZP 157/92, OSNCP 1993, nr 5, poz. 84, uchwałę składu 7 sędziów z 29 lipca 1993 r., III CZP 64/93, OSNCP 1993, nr 12, poz. 209, wyrok z 28 czerwca 2000 r., IV CKN 71/00, niepubl., wyrok z 21 listopada 2002 r., III CKN 202/00, niepubl.).

Tożsamy charakter ma decyzja uwłaszczeniowa wydana na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1990 r. Nr 79, poz. 464 ze zm.). Ten zaś przepis stanowił podstawę wydania przez Wojewodę Wielkopolskiego decyzji uwłaszczeniowych z 18 stycznia i 19 marca 1993 r.

Zgodnie z art. 2 powołanej ustawy, grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), z wyłączeniem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, będące w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa stają się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego. Nie narusza to praw osób trzecich. Uprawnienia państwowych gospodarstw rolnych do będących w dniu 5 grudnia 1990 r. w ich zarządzie gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa reguluje odrębna ustawa (ust. 1). Budynki i inne urządzenia oraz lokale znajdujące się na gruntach, o których mowa w ust. 1, stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), będących w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych, stają się z tym dniem z mocy prawa własnością tych osób. Nabycie własności przez te osoby następuje odpłatnie, jeżeli obiekty te nie były wybudowane lub nabyte ze środków własnych tych osób lub ich poprzedników prawnych (ust. 2). Nabycie prawa użytkowania wieczystego gruntów, o których mowa w ust. 1, oraz własności budynków, innych urządzeń i lokali, o których mowa w ust. 2, stwierdza się decyzją wojewody w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub decyzją zarządu gminy w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność gminy. W decyzji tej określa się również warunki użytkowania wieczystego z zachowaniem zasad określonych w art. 236 Kodeksu cywilnego. W decyzji ustala się także kwotę należną za nabycie własności, o której mowa w ust. 2, oraz sposób zabezpieczenia wierzytelności określony w ust. 9 (ust. 3).

Również i w tym przypadku (podobnie jak w przypadku decyzji komunalizacyjnych) utrwalił się pogląd, iż przewidziana w art. 2 ust. 3 ustawy z 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464) decyzja uwłaszczeniowa stanowiła ustawowe poświadczenie, że przedsiębiorstwo państwowe stało się z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 r. użytkownikiem wieczystym nieruchomości oraz właścicielem posadowionych na niej budynków, innych urządzeń i lokali. Poświadczenie to ma charakter stanowczy i aczkolwiek nabycie użytkowania wieczystego oraz własności budynków, innych urządzeń i lokali nastąpiło z mocy prawa, to jednak w obrocie cywilnoprawnym przedsiębiorstwo państwowe dla wykazania swojego tytułu do nieruchomości nie może skutecznie powoływać się tylko na art. 2 powołanej wyżej ustawy. Do tego celu niezbędne jest uzyskanie decyzji wojewody (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 2 lipca 2015 r., V CSK 625/14, LEX nr 1813483).

Ze względu na swoje znaczenie legitymacyjne decyzja uwłaszczeniowa z art. 2 ust. 3 powołanej ustawy wykazuje więc cechy orzeczenia konstytutywnego, ma bowiem zasadnicze znaczenie, gdy chodzi o wykonywanie prawa własności przez przedsiębiorstwo państwowe w stosunku do konkretnej nieruchomości, w szczególności, otwiera mu drogę do swobodnego dysponowania tą nieruchomością i składania oświadczeń woli (por. w odniesieniu do decyzji komunalizacyjnych wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 kwietnia 2001 r., I SA 2500/99, niepubl. oraz z 23 maja 2001 r., I SA 2142/00, niepubl. a także uzasadnienie powołanej już uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z 9 października 2007 r., III CZP 46/07).

Konstrukcja art. 2 ust. 1-3 ustawy z 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości oraz ich interpretacja upoważnia do wniosku, że ustawodawca zrealizował zamiar wyposażenia przedsiębiorstw państwowych w mienie (prawo wieczystego użytkowania nieruchomości i własności posadowionych na nich budynków) w sposób władczy przy wykorzystaniu instrumentów cywilnoprawnych. Sfera stosunków własnościowych, stanowiących z natury domenę prawa cywilnego, poddana została w ustawie trybowi postępowania administracyjnego. Konstatacja ta, w świetle zasady podziału władz oraz prawnego rozgraniczenia drogi sądowej i drogi administracyjnej, pozwala stwierdzić, że związanie sądu powszechnego decyzją administracyjną dotyczy także decyzji uwłaszczeniowej oraz że związanie obejmuje również postępowanie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości. Przysługiwanie Skarbowi Państwa prawa własności, warunkujące nabycie prawa wieczystego użytkowania przez przedsiębiorstwo państwowe w trybie ustawy z dnia 29 września 1990 r., poddane zostało ocenie organu administracyjnego m.in. na podstawie wpisu w dziale II księgi wieczystej. Jeśli wpis w księdze wieczystej nie został skutecznie podważony, to zaświadczał o rzeczywistym stanie prawnym nieruchomości (art. 3 ust. 1 u.k.w.h.).

Przewidując powstanie po stronie państwowej osoby prawnej prawa wieczystego użytkowania nieruchomości z mocy prawa, ale wprowadzając jednocześnie wymóg wydania decyzji administracyjnej ustawa z 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości zastrzegła, że orzekanie o powstaniu po stronie przedsiębiorstwa państwowego prawa wieczystego użytkowania należy do wyłącznej kompetencji organu administracyjnego (art. 2 § 3 k.p.c.). Sprawia to, że droga sądowa jest niedopuszczalna, w związku z czym za niedopuszczalne należy uznać także badanie przez sąd kwestii przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności nieruchomości pod kątem istnienia przesłanki uwłaszczeniowej.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 9 października 2007 r., III CZP 46/07, w tych więc przypadkach, w których dla potwierdzenia własności (odpowiednio: użytkowania wieczystego) powstałej z mocy prawa wymagane jest wydanie decyzji administracyjnej, zdarzeniem prawnym, podlegającym rozważeniu w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej, jest istnienie ostatecznej decyzji administracyjnej. Dopóki decyzja taka nie zostanie uchylona, dopóty sąd nie jest uprawniony do kwestionowania stwierdzonego w niej stanu prawnego. Do podobnej konkluzji prowadzi ocena judykatury dotyczącej niedopuszczalności przyjęcia przez sąd, że gmina stała się właścicielem nieruchomości podlegającej komunalizacji, jeśli nie została wydana decyzja komunalizacyjna. A contrario, jeśli decyzja komunalizacyjna została wydana i jest ostateczna, to dopóki nie zostanie uchylona przez właściwy organ administracyjny, dopóty sąd nie jest władny kwestionować prawa własności gminy. Analogicznie sytuacja kształtuje się w przypadku decyzji uwłaszczeniowej i prawa wieczystego użytkowania nieruchomości powstałego po stronie przedsiębiorstwa państwowego, które na dzień 5 grudnia 1990 r. posiadało w zarządzie określony grunt stanowiący własność Skarbu Państwa.

W konsekwencji, w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, wszczętym po uprawomocnieniu się decyzji uwłaszczeniowej, sąd cywilny nie jest uprawniony do rozstrzygania, czy Skarb Państwa był właścicielem nieruchomości, a tym samym czy zaistniały przesłanki do uwłaszczenia, wymienione w art. 2 ustawy z 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.

W postępowaniu wszczętym na podstawie art. 10 u.k.w.h. sąd bada rzeczywisty stan prawny nieruchomości. Okoliczności, które ze względu na treść art. 626 ⁸ k.p.c. nie mogły być skutecznie podnoszone w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis, podlegają rozważeniu pod warunkiem, że kognicja sądu nie jest ograniczona. Gdy podstawą wpisu gminy w dziale II księgi wieczystej jest ostateczna decyzja uwłaszczeniowa, powód nie może skutecznie zakwestionować zgodności uprzedniego wpisania Skarbu Państwa z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości. Po uprawomocnieniu się decyzji uwłaszczeniowej kwestia przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności przestaje mieć znaczenie, istotne jest bowiem pozostawanie w obrocie decyzji stwierdzającej prawo wieczystego użytkowania na rzecz przedsiębiorstwa państwowego.

Dla oceny skutków cywilnoprawnych sąd nie może dokonać kontroli legalności decyzji uwłaszczeniowej, ponieważ naruszałoby to autonomię organów administracyjnych. Dopuszczenie badania przez sąd i w konsekwencji możliwości odmiennej oceny jedynej przesłanki uwłaszczeniowej - przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności - oznaczałoby wkraczanie władzy sądowniczej w sferę poddaną władzy administracyjnej. Oznaczałoby też akceptację dla równoległego funkcjonowania sprzecznych ze sobą rozstrzygnięć.

Konkluzja co do związania Sądu decyzjami uwłaszczeniowymi Wojewody Wielkopolskiego z 18 stycznia 1993 r. i 19 marca 1993 r. z uwagi na to, że ostatecznymi decyzjami z 4 i 7 lutego 2011 r. Minister Infrastruktury nie stwierdził nieważności decyzji uwłaszczeniowych a jedynie wydanie ich z naruszeniem prawa przy jednoczesnym odstąpieniu od stwierdzenia ich nieważności z uwagi na wywołanie przez nie nieodwracalnych skutków prawnych.

Reasumując dotychczasowe rozważania należy stwierdzić, że:

1)  z uwagi na to, że ostatecznymi decyzjami z 4 i 7 lutego 2011 r. Minister Infrastruktury stwierdził jedynie, że decyzje uwłaszczeniowe Wojewody Wielkopolskiego z 18 stycznia 1993 r. i 19 marca 1993 r. zostały wydane z naruszeniem prawa, natomiast odstąpił od stwierdzenia ich nieważności z uwagi na wywołanie przez nie nieodwracalnych skutków prawnych – decyzje uwłaszczeniowe, w oparciu o które (...) (...) a następnie (...) (...) (...) S.A. nabyła prawo użytkowania wieczystego nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej Kw nr (...) i prawo własności posadowionych na tej nieruchomości budynków, pozostają w mocy,

2)  decyzje uwłaszczeniowe Wojewody Wielkopolskiego z 18 stycznia 1993 r. i 19 marca 1993 r. są wiążące dla Sądu orzekającego w niniejszej sprawie, co wyklucza możliwość stwierdzenia, wbrew ich treści, że Skarb Państwa nie był w dniu 5 grudnia 1990 r. właścicielem spornej nieruchomości, a tym samym nie zaistniała podstawowa przesłanka do nabycia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej Kw nr (...) i prawa własności posadowionych na tej nieruchomości budynków przez (...) (...)a następnie (...) (...) (...) S.A.,

3)  nie została więc wzruszona podstawa nabycia przez pozwanego (...) sp. z o.o. prawa użytkowania wieczystego nieruchomości zapisanej w Kw nr (...) i prawa własności posadowionych na tej nieruchomości budynków od (...) (...) - (...) S.A. Niezależnie od tego, czy tenże pozwany (...) sp. z o.o. był chroniony rękojmią publicznej wiary ksiąg wieczystych, czy też nie, w sytuacji, gdy podstawa wpisu użytkowania wieczystego na rzecz jego poprzednika ((...) (...) - (...) S.A.) nie została wzruszona (decyzje uwłaszczeniowe z 18 stycznia 1993 r. i 19 marca 1993 r.), brak było podstaw do stwierdzenia, że nabył on prawo od nieuprawnionego.

Z powyższych przesłanek wynika, że Sąd nie mógł uwzględnić powództwa w zakresie wykreślenia z działu II księgi wieczystej Kw nr (...) jako właściciela Skarbu Państwa i wpisać w jego miejsce powoda a także wykreślić z działu II tej księgi wieczystej użytkownika wieczystego (...) sp. z o.o. i prawo własności należących do tego użytkownika wieczystego budynków.

Dodatkową przeszkodę do wykreślenia Skarbu Państwa jako właściciela stanowił art. 232 k.c. Zgodnie z tym przepisem, grunty stanowiące własność Skarbu Państwa a położone w granicach administracyjnych miast oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki, a także grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków, mogą być oddawane w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym, i osobom prawnym. Wynika z tego, że użytkowanie wieczyste nie może istnieć na gruncie nie stanowiącym własności Skarbu Państwa lub własności komunalnej. Jak już o tym była mowa, Sąd nie miał możliwości uzgodnienia treści księgi wieczystej przez wykreślenie wieczystego użytkownika (...) sp. z o.o., gdyż nie została wzruszona podstawa wpisu użytkowania wieczystego na rzecz jego poprzednika ((...) (...) - (...) S.A.). Należy go więc traktować jako nabywcę tego prawa od podmiotu uprawnionego. Z kolei samo tylko wykreślenie z działu II księgi wieczystej Kw nr (...) jako właściciela Skarbu Państwa i wpisanie w to miejsce powoda było niedopuszczalne, gdyż skutkowałoby powstaniem prawa rzeczowego nieznanego ustawie, tj. użytkowania wieczystego na gruncie stanowiącym własność osoby prawnej, innej niż Skarb Państwa lub komunalna osoba prawna.

Mając na uwadze powyższe, Sąd oddalił powództwo.

Kwestia zawieszenia postępowania

Sąd oddalił wniosek powoda o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu prawomocnego zakończenia procesu o ustalenie nieważności umów sprzedaży użytkowania wieczystego spornej nieruchomości przez (...) (...) - (...) S.A. na rzecz (...) sp. z o.o. z 28 grudnia 2007 r. i 22 lipca 2008 r. oraz do czasu prawomocnego zakończenia postępowania administracyjnego dotyczącego wznowienia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji uwłaszczeniowych Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r. Zadecydowało o tym kilka względów, przy czym zostaną one odrębnie omówione w odniesieniu do każdej przyczyny zawieszenia.

*

Gdy chodzi o zawieszenie niniejszego procesu z uwagi na wszczęcie postępowania o ustalenie nieważności umów sprzedaży z 28 grudnia 2007 r. i 22 lipca 2008 r. (por. pozew k. 447) wniosek o zawieszenie nie zasługiwał na uwzględnienie z następujących względów:

1)  na dzień zamknięcia rozprawy żadne postępowanie o ustalenie nieważności umów sprzedaży użytkowania wieczystego spornej nieruchomości, zapisanej w księdze wieczystej Kw nr (...), nie toczyło się (okoliczność przyznana przez pełnomocnika powoda – k. 758). Pozew, którego odpis został przedstawiony na poparcie wniosku o zawieszenie niniejszego postępowania, został następnie zwrócony (k. 740), przy czym jak wynika z informacji pełnomocnika powoda (k. 758) nastąpiło to z uwagi na nieuiszczenie przez powoda opłaty sądowej od pozwu. Odpadła zatem ewentualna podstawa do zawieszenia,

2)  wytoczenie powództwa o ustalenie nieważności umów sprzedaży użytkowania wieczystego spornej nieruchomości z 28 grudnia 2007 r. i 22 lipca 2008 r. o tyle nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, że w niniejszym procesie, opartym na art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.) Sąd był władny samodzielnie ocenić ważność kwestionowanych umów. Dopiero ewentualny prawomocny wyrok ustalający nieważność ww. umów miałby moc wiążącą w niniejszej sprawie. Taka jednak sytuacja nie wystąpiła,

3)  w ramach oceny podstaw do zawieszenia postępowania Sąd był władny ocenić szanse powodzenia powództwa, które miało stanowić podstawę zawieszenia niniejszego postępowania – kontrola ta doprowadziła do przekonania, że z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością powództwo o ustalenie nieważności umów sprzedaży użytkowania wieczystego spornej nieruchomości z 28 grudnia 2007 r. i 22 lipca 2008 r. zostałoby oddalone a to z uwagi na brak interesu powoda do uzyskania wyroku ustalającego nieważność tych umów. Skoro bowiem powodowi przysługuje dalej idące uprawnienie, tj. prawo do żądania uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, opartego właśnie m.in. o twierdzenie o nieważności ww. umów, to nie może skutecznie domagać się ustalenia nieważności tych umów na podstawie art. 189 k.p.c.

*

Gdy chodzi o zawieszenie niniejszego procesu z uwagi na wszczęcie postępowania administracyjnego o wznowienie postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji Ministra Infrastruktury z 25 sierpnia 2011 r. i 22 sierpnia 2011 r. utrzymujących w mocy decyzje stwierdzające, że decyzje uwłaszczeniowe Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r. zostały wydane z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi wywołanie przez nie nieodwracalnych skutków prawnych (wniosek o wznowienie postępowania – k. 667) wniosek o zawieszenie nie zasługiwał na uwzględnienie z następujących względów:

1)  postępowanie administracyjne dotyczące stwierdzenia nieważności decyzji uwłaszczeniowych Wojewody Poznańskiego z 19 marca 1993 r. i 18 stycznia 1993 r. na dzień zamknięcia rozprawy było zakończone ostateczną (i wiążącą sąd w postępowaniu cywilnym) decyzją administracyjną, tj.:

a.  w odniesieniu do działek z obrębu Ż.: została wydana decyzja Ministra Infrastruktury z 7 lutego 2011 r., (...)-784-J-111/11 stwierdzająca, że decyzja Wojewody (...) z 19 marca 1993 r., GG.IX- (...) dotycząca uwłaszczenia (...) (...) działkami (...) została wydana z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi na art. 156 § 2 k.p.a. (k. 296). Następnie decyzją z 25 sierpnia 2011, (...)-784-WP-111/11 Minister Infrastruktury utrzymał w mocy swą decyzję z 7 lutego 2011 r. (k. 300). Kolejno Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z 30 maja 2012 r., I SA/Wa (...) oddalił skargę na tę decyzję a Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 18 marca 2014 r., I OSK (...) oddalił skargę kasacyjną (k. 286),

b.  w odniesieniu do działek z obrębu K.: została wydana decyzja Ministra Infrastruktury z 4 lutego 2011 r., (...)-784-R-409/10 stwierdzająca, że decyzja Wojewody Poznańskiego z 18 stycznia 1993 r., GG.IX- (...) dotycząca uwłaszczenia (...) (...) działkami (...) została wydana z naruszeniem prawa, ale nie jest możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi na art. 156 § 2 k.p.a. (k. 276). Następnie decyzją z 22 sierpnia 2011 r., (...)-784-WP-112/11 Minister Infrastruktury utrzymał w mocy decyzję z 4 lutego 2011 r. (k. 280). Kolejno wyrokiem z 30 maja 2012 r., I SA/Wa (...) Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę na tę decyzję a wyrokiem z 16 kwietnia 2014 r., I OSK (...) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną (k. 307).

Decyzje te na dzień zamknięcia rozprawy były więc ostateczne w administracyjnym toku instancji, co więcej, zostały utrzymane w mocy przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. i Naczelny Sąd Administracyjny. Szczególnego podkreślenia wymaga, że postępowanie o wznowienie postępowania zakończonego ostateczną decyzja administracyjną ma charakter nadzwyczajny i nie wpływa na przymiot ostateczności dotkniętych nim decyzji. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku prawomocnych wyroków sądu II instancji wydanych w postępowaniu cywilnym. Jako prawomocne wiążą one sądy i inne organy (art. 365 § 1 k.p.c.) i na tę moc wiążącą nie ma wpływu potencjalne wniesienie od takiego wyroku skargi kasacyjnej jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia skierowanego przeciwko prawomocnemu orzeczeniu. Innymi słowy, mimo zaskarżenia wyroku sądu II instancji skargą kasacyjną, sąd cywilny orzekając w innej sprawie jest takim wyrokiem związany i ma obowiązek go uwzględnić przy orzekaniu. Podobnie też Sąd orzekając w niniejszej sprawie miał obowiązek uwzględnić stan wynikający z decyzji Ministra Infrastruktury stwierdzających wydanie decyzji uwłaszczeniowych z naruszeniem prawa i odmawiających stwierdzenia ich nieważności z uwagi na nieodwracalny skutek prawny, jaki wywołały,

2)  w ramach oceny podstaw do zawieszenia postępowania sąd był władny ocenić szanse powodzenia wniosku o wznowienie postępowania, który miał stanowić podstawę zawieszenia niniejszego postępowania – kontrola ta doprowadziła do przekonania, że prawdopodobieństwo wznowienia postępowania i uzyskania orzeczeń administracyjnych stwierdzających nieważność decyzji uwłaszczeniowych – jest nikłe. Dość wskazać, że powódka składając wniosek oparła się na art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a., przewidującym możliwość wznowienia postępowania administracyjnego zakończonego decyzją ostateczną, jeżeli wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję. Po pierwsze, musi więc chodzić o sferę faktów i dowodów, a nie sferę oceny prawnej. Po drugie, muszą to być fakty lub dowody istniejące w dniu wydania decyzji. Uważna analiza uzasadnienia wniosku (k. 667-677) prowadzi do konkluzji, że w istocie jedyną nową okolicznością, mającą uzasadniać wznowienie, jest fakt wystąpienia przez powódkę z powództwem o ustalenie nieważności umów sprzedaży użytkowania wieczystego spornej nieruchomości z 28 grudnia 2007 r. i 22 lipca 2008 r. Tymczasem nie jest to okoliczność, jaka istniała w dacie decyzji, pomijając już to, czy można ją zakwalifikować jako „nową okoliczność faktyczną” lub „nowy dowód”. Nade wszystko jednak, postępowanie cywilne, na które powołuje się powódka celem uzasadnienia podstaw do wznowienia postępowania, nie jest w toku, gdyż pozew w tej sprawie został zwrócony. W istocie powódka usiłuje wzruszyć ocenę wyrażoną przez organ administracji, iż decyzje uwłaszczeniowe wywołały nieodwracalne skutki prawne,

3)  doświadczenie wskazuje, że zakończenie postępowania administracyjnego, zarówno w administracyjnym toku instancji, jak i sądowoadministracyjnego może potrwać wiele lat (poprzednie zajęło ok. 3 lat w okresie od 2011 r. do 2014 r.), tymczasem na dzień zamknięcia rozprawy istniały decyzje, które były ostateczne i wiążące. Nie było zatem podstaw do zawieszenia niniejszego postępowania, tym bardziej, że przedłużający się proces o uzgodnienie treści księgi wieczystej, dotyczącej nieruchomości, na której zlokalizowane jest przedsiębiorstwo pozwanej spółki, utrwala i przedłuża stan niepewności, godząc chociażby w plany inwestycyjne pozwanych, możliwości uzyskania przez nich kredytu zabezpieczonego hipotecznie itp.

*

Konkludując, Sąd nie uwzględnił wniosku o zawieszenie postępowania, tym bardziej, że bezpośrednio przed rozprawą 30 stycznia 2015 r. powód podjął aktywność procesową, którą – w jej całokształcie – można rozpatrywać w kategoriach dążenia do czasowego spoczywania postępowania i odwleczenia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, jak choćby złożenie wniosku o przeprowadzenie mediacji (k. 428), podczas gdy w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym zawarcie ugody jest niedopuszczalne (por. m.in. postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z 6 czerwca 2014 r., II Cz 834/14), złożenie przez członków zarządu powoda wniosku o odroczenie rozprawy, na której mieli zostać przesłuchani, który to wniosek został umotywowany „zaplanowanym wcześniej wyjazdem służbowym”, jednak przyczyna ta w najmniejszym stopniu nie została uprawdopodobniona (k. 431) a także złożeniem na dzień przed wyznaczonym terminem rozprawy wniosku o wznowienie postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji uwłaszczeniowych i pozwu o ustalenie nieważności umów sprzedaży prawa wieczystego użytkowania z 28 grudnia 2007 r. i 22 lipca 2008 r. a następnie powołanie tych faktów we wniosku jako podstawy do ewentualnego zawieszenia.

W konsekwencji Sąd oddalił wniosek o zawieszenie postępowania, przy czym żadna ze stron nie zgłosiła zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. co do oddalenia tego wniosku.

Konsekwencje prawne wyroku

Ubocznie wskazać należy, że motywowany wyrok ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia (art. 366 k.p.c.). Jeśli więc w przyszłości decyzje uwłaszczeniowe zostaną wzruszone w trybie administracyjnym w taki sposób, że zostanie stwierdzona ich nieważność, będzie możliwe ponowne wystąpienie z powództwem opartym na art. 10 u.k.w.h. – z tym, że już w zmienionym stanie faktycznym. Wydany w niniejszej sprawie wyrok nie będzie w takim przypadku stanowił przesłanki do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.

Koszty procesu

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu. Powód przegrał sprawę w całości w stosunku do wszystkich pozwanych, zatem winien zwrócić każdemu z nich koszty niezbędne do celowej obrony. Przy czym w odniesieniu do pozwanego Skarbu Państwa, za który zastępstwo procesowe sprawowała Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, koszty te podlegały zasądzeniu bezpośrednio na rzecz Prokuratorii, stosownie do art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1150 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem, koszty zastępstwa procesowego zasądzone lub przyznane Skarbowi Państwa w sprawie, w której zastępstwo procesowe Skarbu Państwa wykonuje Prokuratoria Generalna, przysługują Skarbowi Państwa - Prokuratorii Generalnej.

Na koszty procesu zasądzone na rzecz każdego z pozwanych składało się:

a)  wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie po 7.200 zł, obliczone zgodnie z 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461) w zw. z art. 98 § 3 k.p.c. – przy czym w odniesieniu do pozwanego Skarbu Państwa dodatkowo w zw. z art. 99 k.p.c.,

b)  opłata skarbowa od dokumentu pełnomocnictwa w kwocie po 17 zł – za wyjątkiem pozwanego Skarbu Państwa, który jej nie poniósł.

SSR Przemysław Funka