Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Powód (...) (poprzednio (...)) z siedzibą w T. w pozwie skierowanym przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 109 675,37 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwot :

-

49 110,17 zł od dnia 16 kwietnia 2014 r. do dnia zapłaty,

-

23 370 zł od dnia 25 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty,

-

18 597,60 zł od dnia 12 lipca 2013 r. do dnia zapłaty,

-

18 597,60 zł od dnia 12 lipca 2013 r. do dnia zapłaty.

a ponadto zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu żądania powód podniósł, że w okresie od kwietnia do czerwca 2014 r. pozwany nabył i odebrał od niego towar, nie zapłacił jednak w terminie za powyższe. Powód wzywał pozwanego do zapłaty zadłużenia z tego tytułu, jednak bezskutecznie.

Pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym w dniu 17 lipca 2015 r. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania. Podniósł zarzut potrącenia dochodzonej przez powoda należności z wierzytelnością pozwanego na kwotę 110 649,74 zł z tytułu niezgodnego z umową użyczenia i bezumownego korzystania z należącej do pozwanego maszyny do tampodruku, jak również wykupu tej maszyny. Pozwany wyjaśnił, że przed procesem nie składał powodowi oświadczenia o potrąceniu, obecnie zaś wniósł o zobowiązanie przez Sąd pełnomocnika procesowego powoda do przekazania tej stronie załączonego do sprzeciwu oświadczenia w tym przedmiocie z dnia 21 września 2015 r. (argumentując, że według treści pełnomocnictwa pełnomocnik strony przeciwnej nie jest upoważniony do przyjmowania w imieniu powoda oświadczenia o potrąceniu).

W piśmie z dnia 15 października 2015 r. powód, ustosunkowując się do sprzeciwu pozwanego, podtrzymał żądanie pozwu. Wskazał, że podniesiony tam zarzut potrącenia nie jest uzasadniony. Nie zaprzeczył, iż posiada w dalszym ciągu należące do pozwanego urządzenie do tampodruku – użyczone mu poprzednio – wyjaśnił jednak, iż zatrzymał je do czasu zapłaty dochodzonej w niniejszym procesie należności. Podniósł, że pozwany próbował bezskutecznie wymusić na powodzie sprzedaż tego urządzenia - za rażąco wygórowaną cenę. Powód uznał ponadto za nieuzasadnione obciążenie go opłatami za bezumowne korzystanie z tego urządzenia, pozwany nie wykazał bowiem, że poniósł z tego tytułu jakąkolwiek stratę. Brak ponadto podstaw do naliczania opłat z tego tytułu za czas w którym było ono wykorzystywane przez powoda zgodnie z umową użyczenia. Wypowiedzenie tej umowy nie nastąpiło zresztą – jak twierdzi pozwany – na skutek rzekomego niezgodnego z umową wykorzystywania urządzenia, lecz w następstwie zakończenia wzajemnej współpracy. Powód odmówił bowiem dalszej produkcji na rzecz pozwanego z użyciem jego maszyny, gdyż ten zalegał mu z zapłatą za nabyty towar. Co istotne, pomiędzy stronami doszło następnie do uzgodnień według których powód miał się wstrzymać ze zwrotem ww. urządzenia do czasu ostatecznego rozliczenia się. Powód zastrzegł sobie ponadto możliwość wystąpienia w dalszym toku sprawy z wnioskiem o powołanie biegłego celem ustalenia wartości ww. urządzenia, a także ewentualnej wartości wynajmu tego typu urządzeń.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny :

Powód oraz pozwany pozostawali w stałych relacjach handlowych. W okresie od kwietnia do czerwca 2014 r. pozwany nabył i odebrał od powoda towar w postaci szpadli i łopat, a w związku z tymi transakcjami wystawione zostały następujące faktury VAT : Nr (...) – na kwotę 65 337,60 zł (płatną do dnia 15 kwietnia 2014 r.), Nr (...) – na kwotę 23 370 zł (płatną do dnia 24 czerwca 2014 r.), Nr (...) – na kwotę 18 597,60 zł (płatną do dnia 11 lipca 2014 r.), a także Nr (...) – na kwotę 18 597,60 zł (płatną do dnia 11 lipca 2014 r.). Powód uregulował jedynie w części należność wynikającą z faktury VAT Nr (...), z której do zapłaty pozostała kwota 49 110,17 zł.

( okoliczności bezsporne , pozew – k. 3, a ponadto: faktury VAT – k. 14-17, protokoły załadunku i dokumenty WZ – k. 18-22)

Powód wzywał następnie pozwanego do zapłaty przedmiotowych należności jednak bezskutecznie. Pozwany odmawiał zapłaty powołując się na fakt wystawienia w dniu 10 czerwca 2015 r. faktur VAT : nr (...) i nr (...) wraz z dokumentem kompensacyjnym nr (...). Objęte tymi dokumentami wierzytelności, jakie przysługiwać miały pozwanemu, naliczono tytułem opłat za niezgodne z umową użyczenia użytkowanie przez powoda należącej do pozwanego maszyny do tampodruku typ 175-140 za okres od dnia 25 stycznia 2013 r. do dnia 27 sierpnia 2013 r. (w łącznej kwocie 7 096,78 zł netto) oraz za bezumowne użytkowanie tej maszyny za okres od dnia 28 sierpnia 2013 r. do dnia 10 czerwca 2015 r. (w łącznej kwocie 21 462,36 zł netto), a także tytułem wykupu przez powoda tej maszyny wraz z oprzyrządowaniem (w łącznej kwocie 75 522 zł). Przekazane mu powyższe dokumenty powód odesłał pozwanemu w dniu 16 czerwca 2015 r. odmawiając ich akceptacji.

Powód proponował wcześniej pozwanemu – w piśmie z dnia 18 maja 2015 r. – odkupienie ww. maszyny do tampodruku za kwotę 17 000 zł netto. Znajdowała się ona w posiadaniu powoda na podstawie zawartej z pozwanym umowy użyczenia z dnia 23 stycznia 2013 r. Umowa powyższa wypowiedziana została przez pozwanego w dniu 27 sierpnia 2013 r., a zgodnie z ustaleniami poczynionymi pomiędzy stronami w dniu 30 września 2013 r. zwrot powyższej maszyny pozwanemu miał nastąpić po uregulowaniu przez niego zaległości za zakupiony od powoda towar (wynoszących wówczas kwotę ok. 182 000 zł).

( okoliczności bezsporne , pismo powoda z dnia 15.10.2015 r. – k. 81, a ponadto: wezwanie do zapłaty z dnia 5.02.2015 r. z potwierdzeniem odbioru – k. 23-24, pismo powoda z dnia 18.05.2015 r. - k. 70, pismo pozwanego z dnia 10.06.2015 r. wraz załączonymi fakturami VAT i kompensatą – k. 71-74, pismo powoda z dnia 16.06.2015 r. - k. 75, umowa użyczenia z protokołem wydania – k. 63-66, wypowiedzenie z dnia 27.08.2016 r. - k. 67, notatka z dnia 30.09.2013 r. - k. 83)

Sąd zważył, co następuje :

Powyższy stan faktyczny ustalony został w oparciu o przedłożone przez strony dokumenty, których prawdziwość nie była kwestionowana w toku procesu i nie budziła również wątpliwości Sądu. Co do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia był on pomiędzy stronami bezsporny, co powodowało, iż nie było w tym zakresie konieczne prowadzenie postępowania dowodowego (art. 229 w zw. z art. 227 a contrario k.p.c.). Zgodnie z art. 217 § 3 k.p.c. pominięciu podlegały w związku z tym wnioski dowodowe zgłoszone przez pozwanego – w szczególności przesłuchania świadka M. S. oraz reprezentanta strony pozwanej – dla wykazania, że ww. maszyna do tampoduku wykorzystywana była przez powoda z naruszeniem warunków umowy, gdyż okoliczności z tym związane nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia i w ocenie Sądu powołano je jedynie dla zwłoki.

Podnieść trzeba, że pozwany nie zakwestionował co do zasady roszczeń dochodzonych niniejszym pozwem - tytułem ceny należnej powodowi w ramach zawartych pomiędzy stronami umów sprzedaży (art. 535 § 1 k.c.). Nie była sporna ani ilość sprzedanego pozwanemu towaru, ani też wysokość ceny określona w ramach tego stosunku. Sposobem obrony pozwany było natomiast podniesienie zarzutu potrącenia zobowiązań z tego tytułu z wierzytelnościami mającymi mu przysługiwać względem powoda ( zob. sprzeciw pozwanego – k. 46-49 akt sprawy).

Nie budzi w orzecznictwie wątpliwości, że potrącenie jest czynnością materialnoprawną, a dokonuje się ono poprzez oświadczenie złożone drugiej stronie i wywołuje skutek w postaci wzajemnego umorzenia się wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 i art. 499 k.c.). Oświadczenie o potrąceniu może być złożone poza postępowaniem toczącym się z powództwa wierzyciela wzajemnego i podlega ogólnym przepisom, co do sposobu i chwili złożenia – będzie ono skuteczne jedynie wówczas gdy dotrze do drugiej strony w taki sposób, że mogła ona zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.) – a w takim przypadku, ze względu na skutek umarzający, tworzy nową treść stosunku prawnego między stronami. Skuteczna obrona pozwanego w procesie z powództwa wierzyciela powinna polegać wówczas na podniesieniu zarzutu nieistnienia roszczenia powoda ze względu na umorzenie wierzytelności przed wszczęciem procesu (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 r. II CSK 476/12, LEX nr 1314394) .

Natomiast w trakcie postępowania sądowego uprawniony może połączyć w jednym oświadczeniu obie czynności: złożenie oświadczenia woli o potrąceniu i zgłoszenie zarzutu potrącenia. Konieczne jest przy tym odróżnienie zarzutu potrącenia jako czynności materialnoprawnej, której celem jest lub było doprowadzenie do wygaśnięcia zobowiązania od procesowego zarzutu potrącenia mającego na celu oddalenie powództwa w całości lub w części (zob. uzasadnienie uchwał Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., III CZP 58/07, OSNC 2008, Nr 5, poz. 44 i z dnia 13 października 2005 r., III CZP 56/05, OSNC 2006, Nr 7-8, poz. 119 oraz wyrok tego Sądu z dnia 10 sierpnia 2010 r., I PK 56/10, OSNP 2011/23-24/295). Oświadczenie o potrąceniu może być złożone w postaci pisma procesowego, z tym, że pismo to musi pochodzić od uprawnionej strony i wyrażać wolę ukształtowania stosunków prawnych w sposób przewidziany w art. 498 § 2 k.c. (zob. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1997 r., III CZP 39/97, OSNC 1997, Nr 12, poz. 191).

W niniejszej sprawie pozwany twierdził, iż przed wszczęciem procesu nie składał powodowi oświadczenia o potrąceniu wzajemnych należności i zobowiązań, a jedynie dążył do ich skompensowania w celu zażegnania sporu ( zob. sprzeciw - k. 47 i 49 akt sprawy). Brak przedprocesowych oświadczeń pozwanego o potrąceniu wzajemnych wierzytelności, które można byłoby uznawać za wymagalne – co jest warunkiem skuteczności potrącenia (art. 455 k.c. w zw. z art. 498 § 1 k.c.) – wynika z przedłożonej przez pozwanego korespondencji pomiędzy stronami, w treści której nie zawarto wezwań do zapłaty wierzytelności jakie miałyby przysługiwać pozwanemu względem powoda ( zob. k. 71-74 akt sprawy). W przypadku bowiem zobowiązań bezterminowych – a niewątpliwie jedynie takie mogłyby wchodzić w grę w niniejszej sprawie – dłużnik powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go przez wierzyciela do wykonania zobowiązania (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2014 r., III CZP 76/14, OSNC 2015, Nr 7-8, poz. 86). Pozwany nie wzywał jednak powoda do zapłaty w tym zakresie, z przedstawionych przez niego dokumentów z dnia 10 czerwca 2015 r. wynika bowiem jedynie, że pomimo wskazania tego właśnie dnia jako terminu zapłaty formą płatności miała być „kompensata” ( zob. k. 71-74 akt sprawy).

W toku procesu nie mogło natomiast dojść, w ocenie Sądu Okręgowego, do skutecznego złożenia powodowi przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu (art. 61 k.c.). Wskazać trzeba, że pozwany wniósł o zobowiązanie przez Sąd pełnomocnika procesowego powoda do doręczenia tej stronie załączonego do sprzeciwu oświadczenia pozwanego z dnia 21 września 2015 r. o potrąceniu ( wniosek zawarty w sprzeciwie – k. 48, oświadczenie – k. 60 akt sprawy). Już sam ten wniosek – z oczywistych względów niemożliwy do uwzględnienia, skoro nie jest rolą sądu zastępowanie strony w dokonywaniu czynności leżących w jej interesie (zob. m.in. uzasadnienie uchwały 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 grudnia 2013, I OPS 13/13, ONSAiWSA 2014, nr 3, poz. 39, podobnie Sąd Najwyższy m.in. w postanowieniu z dnia 23 sierpnia 2000 r., II CKN 1014/00, LEX nr 1635430, w uchwale Izby Cywilnej z dnia 27 lutego 2008 r., III CZP 135/07 OSNC 2009, nr 2, poz. 25, a także w postanowieniu z dnia 26 września 2012 r. II CZ 99/12, LEX nr 1293759) – świadczy o tym, iż pozwany zdawał sobie sprawę, iż powyższe oświadczenie nie mogło być uznane za skutecznie złożone.

Podkreślić należy, iż w przypadku przyjmowania przez pełnomocnika procesowego strony przeciwnej w imieniu mocodawcy oświadczeń kształtujących jego sytuację materialnoprawną, nie sposób rozszerzać zakresu takiego pełnomocnictwa przez wykładnię celowościową, skoro z procesowego punktu widzenia byłoby to dla tej strony niekorzystne. Dla skuteczności złożenia takiego oświadczenia, a w konsekwencji także wywołania skutku materialnoprawnego w postaci umorzenia wzajemnych wierzytelności (art. 61 § 1 k.c. w zw. z art. 498 § 2 k.c.) po drugiej stronie musi być obecna osoba zdolna do odbioru takiego oświadczenia – tj. strona działająca osobiście lub jej pełnomocnik upoważniony w sposób szczególny do odbioru oświadczeń o potrąceniu (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 r. II CSK 476/12 LEX nr 1314394) .

Skoro zatem oświadczenie o potrąceniu może wywrzeć skutek dopiero z chwilą dojścia do adresata (art. 61 k.c.), to nie może być ocenione jako skuteczne załączone do sprzeciwu oświadczenie o potrąceniu doręczone jedynie nieumocowanemu do jego przyjęcia pełnomocnikowi powoda. Nie zostało natomiast wykazane – bo też i nie było podnoszone – że oświadczenie o potrąceniu zostało przekazane bezpośrednio powodowi, zaś treść pełnomocnictwa udzielonego przez tą stronę działającemu w sprawie radcy prawnemu (a tylko jemu zgodnie z art. 133 § 3 k.p.c. doręczano wszelkie pisma pozwanego oraz zawiadomienia) nie pozwala na uznanie, że był on umocowany przyjęcia takiego oświadczenia (zob. pełnomocnictwo – k. 6, doręczenie – k. 79 akt sprawy).

Niezależnie od powyższego, pomijając nawet brak podstaw do oceny mających mu przysługiwać wierzytelności jako wymagalnych (co jest warunkiem skuteczności potrącenia), podkreślić trzeba, że w stanie faktycznym sprawy nie byłoby również możliwości uznania zasadności roszczeń z tego tytułu.

Jako oczywiście bezzasadne należałoby ocenić żądanie zapłaty kwoty 75 522 zł z tytułu wykupu przez powoda maszyny do tampodruku wraz z akcesoriami (faktura - k. 73), skoro strony ostatecznie nie doszły do porozumienia co do postanowień umowy sprzedaży tego urządzenia, a w konsekwencji stosunek umowny w tym zakresie nie został nawiązany, stosownie do art. 72 § 1 k.c. (zob. k. 70, 75). Z kolei żądanie zapłaty kwoty 7 096,78 zł netto tytułem opłaty za niezgodne z umową użyczenia użytkowanie ww. maszyny w czasie trwania tej umowy, tj. od dnia 25 stycznia 2013 r. do dnia 27 sierpnia 2013 r. (według stawki 1 000 zł netto za miesiąc – zob. faktura - k. 72) nie znajduje podstawy prawnej, skoro maszynę w tym okresie pozwany oddał powodowi do bezpłatnego używania (zob. umowę k. 63 akt sprawy). Za szkodę wynikłą z nienależytego wykonania zobowiązania powód mógłby odpowiadać, lecz jedynie na zasadzie art. 471 k.c., pozwany musiałby w związku z tym wykazać nie tylko sam fakt naruszenia przez powoda obowiązków ex contractu, lecz także zaistnienie określonego uszczerbku majątkowego (art. 6 k.c.). Podobna sytuacja zachodzi w przypadku opłaty za bezumowne użytkowanie tej maszyny w okresie od dnia 28 sierpnia 2013 r. do dnia 10 czerwca 2015 r. (w łącznej kwocie 21 462,36 zł netto, tj. także według stawki 1 000 zł netto za miesiąc – zob. faktura - k. 72). Podstawę takiego żądania mógłby stanowić przepis art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c., jednak wartość wynagrodzenia za korzystanie rzeczy nie może być jednostronnie ustalana w formie ryczałtu przez uprawnionego, lecz powinna ona odpowiadać stawkom rynkowym za korzystanie z rzeczy danego rodzaju. Pozwany twierdząc, że należne mu wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z maszyny do tampodruku winno wynosić po 1 000 zł miesięcznie powinien był okoliczność tą udowodnić (art. 6 k.c.), a więc wykazać, że w miejscowych warunkach wynajmując taką maszynę uzyskałby taką kwotę (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2000 r., IV CKN 5/00, LEX nr 52680). W tym zakresie jednak pozwany – reprezentowany przez fachowego pełnomocnika – zaniechał jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej, a niezależnie od powyższego trzeba zwrócić uwagę, że postanowienia ww. umowy przewidywały – w § 4 ust. 2 – miesięczny okres wypowiedzenia ( zob. k. 64). Należność z tego tytułu nie mogłaby być zatem liczona już od dnia wypowiedzenia – co nastąpiło w dniu 27 sierpnia 2013 r. ( k. 67).

Pomijając i te rozważania wskazać należy, że treść notatki z dnia 30 września 2013 r. ( zob. k. 83 akt sprawy) świadczyć może o tym, że pozwany wyraził jednak zgodę na dalsze posiadanie maszyny przez powoda - co wyłączałoby możliwość domagania się wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania (art. 224 § 1 k.c.). W zakresie twierdzeń powoda w tym zakresie – zawartych w piśmie z dnia 15 października 2015 r. (k. 81 akt sprawy) – pozwany ostatecznie się nie wypowiedział, co pozwalałoby na uznanie ich za przyznane (art. 230 k.p.c.).

Na marginesie jedynie należy poczynić zastrzeżenie, że przyjęta przez Sąd w niniejszym procesie ocena zasadności zarzutu potrącenia nie będzie wiążąca dla stron w przypadku gdyby przedmiotowy wyrok stał się prawomocny (art. 366 k.p.c. a contrario). Należy zauważyć, że wyłącznie po uwzględnienia zarzutu potrącenia w prawomocnym orzeczeniu zachodzi ten skutek, że sąd w innym postępowaniu nie może ponownie uwzględnić „skonsumowanego” zarzutu potrącenia w procesie prawomocnie zakończonym, ani też uwzględnić powództwa o zasądzenie kwoty, która była przedmiotem skutecznie podniesionego zarzutu potrącenia (zob. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1994 r. III CZP 29/94, Biuletyn SN 1994, nr 3, s. 17 oraz postanowienie tego Sądu z dnia 25 czerwca 1997 r., III CKN 116/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 184, jak również wyrok z dnia 20 grudnia 2006 r., IV CSK 299/06, LEX nr 233051).

Mając na uwadze przytoczone okoliczności Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku. Podstawę rozstrzygnięcia o należnych odsetkach ustawowych za czas opóźnienia (za opóźnienie – po zmianie dokonanej w dniu 1 stycznia 2016 r.; zob. art. 2 pkt 2 lit. a i art. 56 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2015, poz. 1830) w spełnieniu zasądzonego świadczenia stanowił przepis art. 481 § 1 k.c. Wyjaśnić trzeba, że w przypadku dochodzonych w niniejszej sprawie roszczeń termin płatności wynikał każdorazowo z faktury VAT, co spełniało wymóg wezwania dłużnika do zapłaty w myśl art. 455 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., IV CK 28/05, LEX nr 180911). Rozstrzygając w tym zakresie Sąd uwzględnił również, że gdy chodzi o żądanie zasądzenia odsetek od kwot 18 597,60 zł jedynie na skutek oczywistej omyłki wskazano w pozwie rok 2013 (zamiast 2014), gdy tymczasem rzeczywista intencją powoda w świetle treści uzasadnienia pozwu oraz załączonych dokumentów nie mogła budzić żadnych wątpliwości ( zob. k. 2 i 3 akt sprawy). W wyroku z dnia 28 czerwca 2007 r. (IV CSK 115/07, LEX nr 358817) Sąd Najwyższy wyjaśnił bowiem, że jeżeli treść żądania sformułowana jest niewłaściwie, niewyraźnie lub nieprecyzyjnie Sąd może, a nawet ma obowiązek odpowiednio je zmodyfikować, biorąc oczywiście pod uwagę wolę żądającego i w ramach podstawy faktycznej żądania.

O kosztach procesu Sąd orzekł zatem stosując zasadę odpowiedzialności za jego wynik na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c., przy uwzględnieniu także regulacji § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804). W świetle tych regulacji powodowi należy się zwrot kosztów w postaci opłaty od pozwu w kwocie 5 484 zł oraz z tytułu zastępstwa procesowego w kwocie 3 600 zł.

SSR del. Artur Fornal