Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 2017 r. w Gdańsku

sprawy J. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji J. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 lipca 2016 r., sygn. akt IV U 1986/15

oddala apelację.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Maciej Piankowski SSA Michał Bober

Sygn. akt III AUa 1507/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 września 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił J. M. prawa do emerytury z uwagi na nieudowodnienie 15 lat stażu pracy
w warunkach szczególnych. Pozwany wskazał, że ubezpieczony nie przedstawił świadectw pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W odwołaniu od powyższej decyzji J. M. podniósł, iż legitymuje się stażem pracy
w warunkach szczególnych. Domagał się zaliczenia do uprawnień emerytalnych okresu zatrudnienia od dnia 12 listopada 1982 r. do dnia 30 kwietnia 1998 r. w Zakładzie (...) w G.. Na dowód wykonywania pracy w tym okresie w warunkach szkodliwych dla zdrowia przedstawił zeznania świadków.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia
18 lipca 2016 r. w sprawie IV U 1986/15 oddalił odwołanie wskazując następujące motywy rozstrzygnięcia:

J. M. urodził się dnia (...) Nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Aktualnie nie pozostaje w zatrudnieniu i nie jest uprawniony do zasiłku chorobowego. W dniu 16 października 2015 r. J. M. złożył wniosek o przyznania prawa do emerytury.
W efekcie jego rozpoznania organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję. Organ rentowy uznał
za wykazane na dzień 1 stycznia 1999 r. 28 lat, 8 miesięcy i 27 dni okresów składkowych
i nieskładkowych. Ubezpieczony w postępowaniu przed organem rentowym nie przedstawił świadectw pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. W okresie od dnia 12 listopada 1982 r.
do dnia 30 kwietnia 1998 r. ubezpieczony pracował na stanowisku ślusarza remontowego w Zakładzie (...) w G.. Wykonywał obowiązki pracownicze w filii Zakładu w K.. Na terenie tej filii znajdowały się: hale produkcyjne (z oddziałem produkcji elektrod, oddziałem produkcji drutu proszkowego spawalniczego, oddział produkcji topików), warsztat oraz narzędziownia. Ubezpieczony był pracownikiem warsztatowym. Z chwilą podjęcia przez niego pracy warsztat mieścił się na parterze budynku, w którym poza warsztatem była jeszcze usytuowana (zajmując osobne pomieszczenie) hala produkcji topików (pomierników temperatury) oraz hala maszyn do przygotowywania surowców produkcyjnych. Na dwa lata przed ustaniem zatrudnienia ubezpieczonego w Zakładzie (...) warsztat remontowy został przeniesiony do odrębnego budynku - do pomieszczenia sąsiadującego z halą tokarek. Ubezpieczony przez cały okres zatrudnienia w Zakładzie (...) wykonywał prace ślusarskie, do jego obowiązków należała naprawa oraz konserwacja maszyn i urządzeń produkcyjnych. Ubezpieczony demontował części urządzeń, następnie je czyścił (czasami przy użyciu ropy naftowej i toluenu) oraz regenerował. Czynności te wykonywał w warsztacie. Pracując przy usuwaniu drobniejszych awarii urządzeń ubezpieczony wykonywał też swoje obowiązki bezpośrednio w halach produkcyjnych. Przy czym większe awarie urządzeń były usuwane przez pracowników oddziału utrzymania ruchu, który znajdował się w G.. Regeneracja części urządzeń, czy też usunięcie naprawy wymagało wykonania czynności spawalniczych. W takich sytuacjach ubezpieczony posługiwał się palnikiem gazowym lub spawarką elektryczną. Poza wykonywaniem obowiązków ślusarza (związanych
z bieżącymi naprawami maszyn i urządzeń produkcyjnych) ubezpieczony pracował również (przynajmniej od dnia 1 marca 1988 r. – kiedy to doszło do zmiany zaszeregowania z tego tytułu) jako wydawca w narzędziowni. Przez cały okres zatrudnienia w Zakładzie (...)
do obowiązków ubezpieczonego należała również praca przy usuwaniu awarii, przeprowadzaniu remontów w budynkach mieszkalnych. Zakład dysponował bowiem trzema budynkami
z mieszkaniami służbowymi. Ubezpieczony w ramach tych obowiązków odpowietrzał kaloryfery, wykonywał drobne prace murarskie, wymieniał sanitariaty i inne elementy sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. Do stałych obowiązków ubezpieczonego należało również oczyszczanie osadników
w przyzakładowej oczyszczalni ścieków oraz opróżnianie koszy stanowiących część pomp. Ubezpieczony grabiami usuwał zanieczyszczenia z osadnika. W zastępstwie palacza obsługiwał również piec grzewczy. Był to piec niezautomytozwany, służący między innymi do podgrzewania wody dostarczanej do budynków mieszkalnych. Od 1 stycznia 1991 r. ubezpieczony był uprawniony do dodatku brygadzistowskiego w związku z przejęciem funkcji brygadzisty. Pracodawca ubezpieczonego wypłacał pracownikom Zakładu (...) dodatek za pracę w szczególnych warunkach, przy czym dodatek ten przysługiwał za pracę w takich warunkach przez co najmniej
4 godziny dziennie - 80 godzin miesięcznie, a od 1989 r. – 40 godzin miesięcznie. Na mocy Protokołu Dodatkowego do Układu Zbiorowego Pracy (obowiązującego w Zakładzie (...) w G.) z dnia 10 grudnia 1980 r. do prac uznawanych za szkodliwe dla zdrowia (za wykonywanie których w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie przysługiwał dodatek pieniężny) zaliczano między innymi: spawanie cięcie gazowe i elektryczne, oczyszczanie osadników ściekowych, prace palaczy kotłowni oraz mycie detali naftą, a także prace przy utrzymaniu ruchu na stanowiskach szkodliwych dla zdrowia. Pracodawca odmówił ubezpieczonemu wydania świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach uzasadniając to tym, że nie wykonywał on w sposób stały
i w pełnym wymiarze czynności zaliczanych do wykonywanych w warunkach szczególnych. Takie świadectwo pracodawca wydał J. B. (1), który był zatrudniony w Zakładzie (...) w G. w okresie od dnia 2 czerwca 1980 r. do dnia
31 grudnia 2000 r. na stanowisku elektromontera – mistrza utrzymania ruchu.

Sąd I instancji w rozważaniach prawnych analizował regulacje prawne zawarte w art. 184 art. w zw. z art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 886 ze zm.) oraz § 1-2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej rozporządzenie). W niniejszej sprawie bezspornym było, iż J. M. legitymuje się wcześniejszym wiekiem emerytalnym oraz posiada wymagany ogólny staż pracy (organ rentowy uwzględnił na dzień 1 stycznia 1999 r. 28 lat, 8 miesięcy i 27 dni okresów składkowych i nieskładkowych). Ubezpieczony nie przystąpił do OFE. Istota sporu koncentrowała się wokół ustalenia ostatniej przesłanki – 15 letniego stażu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony domagał się uwzględnienia do niego okresu zatrudnienia w Zakładzie (...) w G. – gdzie pracował od dnia 12 listopada 1982 r. do dnia 30 kwietnia 1998 r. – wskazując, iż w tym samym zakładzie zatrudniony był również J. B. (1), któremu pracodawca wydał świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwolił na potwierdzenie trafności stanowisko ubezpieczonego. J. M. niewątpliwie w okresie zatrudnienia w Zakładzie (...) w G. wykonywał czynności spawalnicze, zajmował się usuwaniem drobnych awarii urządzeń bezpośrednio w halach produkcyjnych przy stanowiskach pracy, na których wykonywane były prace w szczególnych warunkach (np. stanowiska produkcyjne przy produkcji elektrod – wymienione w dziale III, pod poz. 17 – wykazu A stanowiącego załącznik
nr 1 do rozporządzenia). Prace te są zaliczane do wykonywanych w warunkach szczególnych jako wymienione w wykazie A Dziale XIV pod poz. 12 (prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym) oraz w wykazie A Dziale XIV pod pozycją 25 (prace remontowe przy bieżącej konserwacji i remontach agregatów i urządzeń na oddziale będącym w ruchu) stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Niemniej ww. prace nie były jedynymi stale wykonywanymi przez ubezpieczonego w procesie pracy. Wykonywanie przez ubezpieczonego przez cały okres zatrudnienia: obowiązków ślusarza warsztatowego, prac remontowych w budynkach mieszkalnych (polegających na wykonywaniu prac murarskich, wymianie elementów sieci grzewczej i wodno-kanalizacyjnej), a także od co najmniej od 1 marca 1988 r. - pracy wydawcy narzędziowni dyskwalifikują możliwość ustalenia szczególnych warunków zatrudnienia. Powoływany § 2 ust. 1 rozporządzenia jasno wskazuje,
iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury są okresy, w których praca
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Pod pojęciem pracy wykonywanej stale należy rozumieć pracę wykonywaną na danym stanowisku pracy, zgodnie z rozkładem czasu pracy i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonym dla danego stanowiska. Wskazać przy tym należy, iż wykonywanie różnego rodzaju prac w ramach obowiązków pracowniczych i w czasie pracy nie wyklucza uznania tego okresu za okres pracy w warunkach szczególnych, jeżeli każda
z jednostkowych prac (stanowisk) należy do kategorii prac w warunkach szczególnych. Dyskwalifikującym jest natomiast takie naprzemienne wykonywanie różnego rodzaju prac, z których tylko niektóre spełniają powyższe kryteria, co miało miejsce w przypadku ubezpieczonego. W sprawie bezspornym było, iż w ciągu dnia pracy wykonywał on szereg czynności, przy czym nie wszystkie
z nich były pracami kwalifikowanymi w warunkach szczególnych. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwolił nawet ustalić dokładnego czasookresu wykonywania każdej z powyższych prac w kontekście miesięcznym czy dziennym. Nie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia jest również kwestia odmowy wydania ubezpieczonemu przez pracodawcę świadectwa wykonywania pracy
w szczególnych warunkach. Warunki pracy ubezpieczonego w całym okresie zatrudnienia
w Zakładzie (...) w G. zostały poddane ocenie służb BHP tego Zakładu. Pracodawca potwierdził wykonywanie przez ubezpieczonego czynności zaliczanych do wykonywanych w szczególnych warunkach (również w kontekście wykazu prac zaliczanych do szkodliwych a stanowiących załącznik do Protokołu dodatkowego do Układu zbiorowego Pracy obowiązującego w (...)), jednakże w pismach adresowanych do ubezpieczonego, jak i Sądu wyraźnie podkreślał brak podstaw do przyjęcia, aby czynności te były wykonywane przez ubezpieczonego w sposób stały, a co więcej w pełnym wymiarze czasu pracy. Sąd Okręgowy zobowiązany był również odnieść się do twierdzeń ubezpieczonego dotyczących wydania J. B. (1) świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Okoliczność ta potwierdzona została w toku postępowania – jednakże nie ma ona znaczenia dla oceny warunków zatrudnienia ubezpieczonego. Świadek J. B. (1) był zatrudniony na innym stanowisku, niż zajmowanym przez ubezpieczonego, wykonywał inne rodzajowo czynności, a przede wszystkim – jak sam świadek ten zeznał – on był pracownikiem utrzymania ruchu, a ubezpieczony „miał swoje stanowisko pracy
w warsztacie”. Z samego faktu zatrudnienia w tym samym zakładzie pracy nie sposób wnioskować
o porównywalnych warunkach zatrudnienia różnych pracowników. Reasumując Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji organu rentowego. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwolił ustalić, iż J. M. w spornym okresie zatrudnienia stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał prace zaliczone przez ustawodawcę do wykonywanych w warunkach szczególnych. Odwołanie J. M. wobec jego bezzasadności zostało na podstawie art.
477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalone.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

- naruszenie przepisów postępowania, co miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez

brak wszechstronnej oceny zebranego materiału dowodowego i dokonanie jej w sposób błędny oraz sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego polegający na nieuzasadnionym braku uznania, że w okolicznościach niniejszej sprawy należy uznać, że wykonywał prace w szczególnych warunkach w sposób stały i w pełnym wymiarze pracy, albowiem te cząstkowe czynności przez niego wykonywane, których nie można zakwalifikować jako wykonywane w warunkach szczególnych (prace remontowe w budynkach mieszkalnych oraz wydawanie narzędzi), były wykonywane epizodycznie i krótkotrwale, a także na uznaniu, że wykonywał on inne rodzajowo prace niż świadek J. B. (1), względem którego ustalono pracę w warunkach szczególnych (przy czym Sąd
I Instancji tych innych prac nie wskazał),

- brak zbadania istoty sprawy na skutek braku ustalenia częstotliwości wykonywania pracy
w szczególnych warunkach w stosunku do częstotliwości wykonywania pracy, której takich warunków nie można przypisać,

- naruszenie prawa materialnego tj. § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez błędne uznanie, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie można uznać, iż wykonywał
on prace w szczególnych warunkach w sposób stały i w pełnym wymiarze pracy, mimo że cząstkowe czynności przez niego wykonywane, których nie można zakwalifikować jako wykonywane
w warunkach szczególnych, były wykonywane epizodycznie i krótkotrwale.

Mając powyższe na uwadze wniósł o:zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez przyznanie
mu prawa do emerytury, zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie jego uchylenie oraz przekazanie Sądowi
I instancji, względnie organowi rentowemu, do ponownego rozpoznania, pozostawienie Sądowi
I instancji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, a w przypadku rozstrzygania
o kosztach postępowania przez Sąd II instancji, wniósł także o zasądzenie od organu rentowego
na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podkreślił, że Sąd I Instancji nie ustalił, jaka była częstotliwość wykonywania pracy w warunkach szczególnych, a jaka w warunkach „zwykłych”, przy czym z doświadczenia życiowego winno wynikać, że praca ubezpieczonego w warunkach „zwykłych” miała charakter krótkotrwały i incydentalny. Czynności wykonywane przez ubezpieczonego
w budynkach mieszkalnych, jednak nie w warunkach szczególnych, polegały na remontowaniu -
z samej definicji nie mogły być to zatem prace stale wykonywane. Wszak prace murarskie oraz wymiany elementów sieci grzewczej i wodno-kanalizacyjnej (Sąd I instancji wskazał na wymianę sanitariatów) wykonywane są w miarę potrzeby i co do zasady jak najrzadziej - raz na kilka, kilkanaście lat. Prace te dotyczyły zaledwie 3 budynków - nie były częste. Nie mogą zatem stanowić przeszkody w ustaleniu pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych. W ramach prac w tych budynkach ubezpieczony także w zastępstwie palacza obsługiwał piec grzewczy - jest to praca opisana w dziale XIV pkt 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., zatem ta praca winna być uznana za pracę w warunkach szczególnych. Jednocześnie ubezpieczony konsekwentnie podtrzymywał, że J. B. (1) wykonywał te same rodzajowo prace co ubezpieczony (nie ma przy tym znaczenia nazwa stanowiska, przy czym ubezpieczony pracował na stanowisku ślusarza utrzymania ruchu), stąd też skoro praca świadka została uznana za pracę w warunkach szczególnych za taką samą winna być uznana praca ubezpieczonego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja J. M., w świetle uzupełnionego przez Sąd II instancji materiału dowodowego, nie zasługiwała na uwzględnienie. Nie zawiera bowiem zarzutów skutkujących koniecznością zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w wieku obniżonym, przewidziane w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U.
z 2016 r., poz. 887 ze zm., dalej ustawa emerytalna) w zw. z art. 32 tej ustawy. Spór stron dotyczył
w szczególności możliwości uznania zatrudnienia w Zakładzie (...) w G. od dnia 12 listopada 1982 r. do dnia 30 kwietnia 1998 r. na stanowisku ślusarza remontowego utrzymania ruchu – brygadzista jako pracy w warunkach szczególnych.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego podniesiony przez skarżącego zarzut – w postaci naruszenia prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. - jest bezpodstawny.

Na wstępie rozważań Sąd Apelacyjny wskazuje, iż prawidłowe rozstrzygnięcie każdej sprawy uzależnione jest od spełnienia przez Sąd meriti dwóch naczelnych obowiązków procesowych,
tj. przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób określony przepisami procesowymi oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Przy czym rozstrzygnięcie to winno również znajdować poparcie w przepisach prawa materialnego adekwatnych do poczynionych ustaleń faktycznych.

Zgodnie z treścią powołanego przepisu Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Sąd Apelacyjny miał na uwadze, iż granice swobodnej oceny dowodów wyznaczają w szczególności: obowiązek wyprowadzenia przez sąd z zebranego materiału dowodowego wniosków logicznie prawidłowych, ramy proceduralne (ocena dowodów musi respektować warunki określone przez prawo procesowe, w szczególności art. 227-234 k.p.c.), wreszcie poziom świadomości prawnej sędziego oraz dominujące poglądy na sądowe stosowanie prawa. Swobodna ocena dowodów dokonywana jest przez pryzmat własnych przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego zasobu doświadczeń życiowych, uwzględnia wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których sąd
w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i - ważąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi
je do pozostałego materiału dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r.,
II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 655).

Ocena wiarygodności mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie
o przeciwstawnych twierdzeniach stron na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego
w wyniku bezpośredniego zetknięcia się ze świadkami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania wyrażającym formalne schematy powiązań pomiędzy podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko
w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych,
to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906).

Do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby ubezpieczony wykazał uchybienie podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2005 r., III CK 314/05, LEX nr 172176). Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można zarzucić Sądowi pierwszej instancji naruszenia powyższych reguł.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy przeprowadził wystarczające dla kategorycznego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie dowodowe, a wynik tego postępowania, wbrew twierdzeniom apelującego, ocenił zgodnie z treścią art. 233 § 1 k.p.c., nie przekraczając granic swobodnej oceny dowodów, przepisem tym zakreślonym, a w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd I Instancji
w sposób wszechstronny i wnikliwy wyjaśnił powody rozstrzygnięcia oraz przekonywująco wykazał, dlaczego odwołanie należało oddalić. Przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego były dowody
na okoliczność świadczenia przez wnioskodawcę w spornych okresach pracy w warunkach szczególnych i wszystkie one zostały ocenione w zgodzie z zasadami logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego. Analiza treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku wskazuje, że Sąd Okręgowy miał na uwadze dowody osobowe (zeznania świadków J. B. (2) i T. K. (1), przesłuchanie w charakterze strony wnioskodawcy) i nieosobowe (dokumentacja pracownicza), które przemawiałyby na korzyść wnioskodawcy. Sąd Okręgowy dokonał szczegółowej analizy czasookresu zatrudnienia z punktu widzenia czynności wykonywanych przez ubezpieczonego zestawiając informacje zawarte w dokumentacji pracowniczej z treścią zeznań świadków
i twierdzeniami wnioskodawcy. Sąd I instancji dokonał szczegółowej i wnikliwej analizy materiału dowodowego i trafnie przyjął, że wnioskodawca nie posiada 15 lat pracy w warunkach szczególnych, ponieważ w spornym okresie nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prac wymienionych w wykazie A, dziale XIV, pod poz. 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
(Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej rozporządzenie) - prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym oraz w wykazie A, dziale XIV, pod pozycją 25 - prace remontowe przy bieżącej konserwacji i remontach agregatów i urządzeń na oddziale będącym w ruchu.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNP 1999, nr 24, poz. 776). Sąd Odwoławczy w pełni podziela także ocenę prawną, jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji, uznając ją za wyczerpującą, a tym samym nie ma potrzeby powtarzania
w całości trafnego wywodu prawnego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2006 r.,
IV CK 380/05, LEX nr 179977; z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 526/04, LEX nr 177281).

Do wnioskodawcy zastosowanie znajdował art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.; dalej: „ustawa emerytalnej”), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

(1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

(2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn i 20 lat dla kobiet).

Artykuł 32 ust. 2 ustawy emerytalnej zawiera definicję pracownika zatrudnionego
w szczególnych warunkach stanowiąc, iż jest nim pracownik zatrudniony przy pracach
o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne bądź otoczenia. Art.
32 ust. 4 ustawy emerytalnej w kwestii przesłanek nabycia prawa do wcześniejszej emerytury odsyła do przepisów dotychczasowych. Przepisy § 1 ust. 1, § 3 i 4 ust. 1 rozporządzania kreują dla pracownika, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A przesłanki nabycia prawa do przedmiotowego świadczenia w postaci: osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, posiadania wymaganego okresu zatrudnienia
w odniesieniu do kobiet - 20 lat, a do mężczyzn - 25 lat, legitymowania się co najmniej 15 - letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu obowiązującym na danym stanowisku. Przesłanki te należy spełnić kumulatywnie. Niespełnienie jednego ze wskazanych warunków czyni niemożliwym przyznanie emerytury w wieku obniżonym. Zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia okresy pracy, o których mowa w ust. 1 stwierdza zakład pracy,
na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust.
2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Zważyć należy, iż cechą niezbędną do uznania danego zatrudnienia za wykonywane
w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia jest wykonywanie pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Stanowi o tym przepis § 2 ust.
1 rozporządzenia, wskazując przez to, że intencją ustawodawcy było zawężenie zakresu okresów szczególnych tylko do tych okresów zatrudnienia, w których praca była faktycznie wykonywana, a nie do samego pozostawania w zatrudnieniu. Na poparcie powyższego powołać należy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1997 r. (II UKN 417/97, OSNP 1998/21/638), który wskazał, iż nie korzysta z uprawnienia do emerytury przy niższym wieku emerytalnym pracownik, który nie udowodnił, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Podkreślić tu należy, iż obniżenie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się właśnie narażeniem tych osób na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się emerytalnego ryzyka z powodu wystąpienia w ich zawodach czynników negatywnych (najczęściej szkodliwych dla zdrowia lub obniżających sprawności psychofizyczne), które doprowadzają do wcześniejszej - niż powszechnie - utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy. Stąd też prawo do emerytury w wieku niższym nie jest tu przywilejem, lecz co do zasady wynika ze szczególnych właściwości wykonywanej pracy. Jest to zatem wiek normalny dla niektórych grup zawodowych (tak m.in. K. Antonów [w:] K. Antonów, M. Bartnicki, ustawa o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń społecznych, Komentarz ABC 2009 r.).

Ponadto Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, (Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 2010 r., Nr 23-24, poz. 281) wskazał, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy (rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych). W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wyjaśnił,
że praca w szczególnych warunkach to praca wykony­wana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy)
w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z ro­dzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 stycznia 2008 r.,
I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283;
z dnia 4 października 2007 r., I UK 111/07; z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008,
nr 21-22, poz. 329; z dnia 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325).

Tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu
na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku), a nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329).

W sprawie bezspornym było, że ubezpieczony spełnia kryterium wymaganej na dzień
1 stycznia 1999 r. sumy 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, skończył 60 lat i nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Spór dotyczył legitymowania się przez niego okresem pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 15 lat.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji trafnie uznał w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy, że wnioskodawca nie wykazał zgodnie ze swoimi twierdzeniami, aby w Zakładzie (...) w G. od dnia 12 listopada 1982 r. do dnia
30 kwietnia 1998 r. wykonywał pracę w warunkach szczególnych.

Po pierwsze podkreślić należy, że pracodawca nie wystawił wnioskodawcy świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych, gdyż z analizy akt osobowych wynika, że nie pracował on w warunkach szczególnych (pismo pracodawcy – k. 30 a.s.).

Ponadto Sąd II instancji w trybie art. 382 k.p.c. uzupełniająco ustalił, że Sąd Rejonowy
w G. – VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 6 października 2014 r. w sprawie VI P 560/13 oddalił powództwo J. M. przeciwko (...) sp. z o.o. z siedzibą w G. o sprostowanie świadectwa pracy (wyrok
z uzasadnieniem – k. 56, 60-62 a.s. VI P 560/13). Ubezpieczony żądał sprostowania świadectwa pracy z dnia 30 kwietnia 1998 r. poprzez wskazanie, że w spornym okresie pracował w warunkach szczególnych (pozew – k. 2-2v a.s. VI P 560/13, świadectwo pracy – k. 3-3v a.s. VI P 560/13). Zakład pracy w odpowiedzi na pozew wskazał, że wnioskodawca nie pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych (odpowiedź na pozew – k. 33-33v a.s. VI P 560/13). J. M. przesłuchany w charakterze strony zeznał, że jego kolega z tego samego warsztatu J. B. (2) jest na emeryturze z warunków szczególnych z tym, że był zatrudniony jako elektryk (protokół rozprawy – k. 54-55 a.s. VI P 560/13).

Zatem już sam pracodawca jako podmiot najlepiej zorientowany w zakresie warunków pracy, czynników narażenia w środowisku pracy i obowiązków pracownika uznał, że wnioskodawca nie pracował w spornym okresie w warunkach szczególnych.

Ocenę tę potwierdza analiza akt osobowych, w których znajdują się: skierowanie do pracy
z dni 9 listopada 1982 r. z Urzędu Miejskiego w K. do Zakładu (...) w G. na wolne miejsce ślusarza, umowa o pracę z dnia 12 listopada 1982 r. na stanowisko ślusarza remontowego utrzymania ruchu oraz zaświadczenie wstępne badania lekarskiego dotyczące stanowiska - ślusarz remontowy (skierowanie do pracy, umowa o pracę, zaświadczenie – a.o. – k. 31 a.s.).

Ponadto w aktach osobowych znajdują się angaże ze wskazaniem stanowisk pracy „ślusarz remontowy utrzymania ruchu” (angaże z dnia: 15 lutego 1983 r., 15 sierpnia 1984 r., 15 sierpnia
1985 r., 8 grudnia 1986 r., 10 marca 1988 r., 13 marca 1989 r., 4 grudnia 1989 r. – a.o. – k. 31 a.s.), „ślusarz remontowy – brygadzista” (angaże z dnia: 1 lutego 1991 r., 11 lutego 1992 r. . – a.o.
– k. 31 a.s.), „ślusarz remontowy utrzym. ruchu- brygadzista” (angaże z dnia: 24 listopada 1992 r.,
24 listopada 1994 r., 18 luty 1994 r., 5 grudnia 1994 r., 2 stycznia 1995 r., 30 maja 1995 r., 23 stycznia 1996 r., 6 stycznia 1997 r. . – a.o. – k. 31 a.s.).

Ponadto w związku z postępowaniem o stwierdzenie chorobowy zawodowej została sporządzona karta oceny narażenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby zawodowej,
w której wskazano, że ubezpieczony w okresie od dnia 12 listopada 1982 r. do dnia 30 kwietnia
1998 r. pracował jako ślusarz remontowy utrzymania ruchu – brygadzista, a do jego obowiązków należały prace ślusarskie, tj. naprawa urządzeń, remonty bieżące, utrzymanie ruchu, konserwacja. Głównie pracował w warsztacie utrzymania ruchu znajdującym się w osobnym budynku. Okresowo oprócz prac ślusarskich wykonywał prace hydrauliczce i spawalnicze. Do jego obowiązków należało również wydawanie narzędzi. Podczas prac remontowych urządzenia były wyłączone. Ubezpieczony wykonywał również prace remontowe w zakładowych budynkach mieszkalnych: remonty instalacji wodnej, kanalizacyjnej, drobne remonty murarskie (karta oceny narażenia zawodowego – a.o.
–k. 31 a.s.).

Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, że również świadkowie (J. B. (2) i T. K. (1)), będący pracownikami Zakładu (...) w okresie zbieżnym z zatrudnieniem ubezpieczonego, dysponowali bezpośrednią i wiarygodną wiedzą w przedmiocie faktycznych warunków jego pracy i wykonywanych przez niego czynności na przestrzeni okresu zatrudnienia. Świadkowie zgodnie przyznali, iż ubezpieczony w całym okresie zatrudnienia był pracownikiem warsztatowym, wykonującym też obowiązki w halach produkcyjnych. Świadkowie potwierdzili okazjonalne wykonywanie przez ubezpieczonego czynności spawalniczych, a także wykonywanie przez niego prac hydraulicznych i murarskich w budynkach mieszkalnych.

Świadek J. B. (2) zeznał, że wnioskodawca pracował jako ślusarz remontowy, wykonywał prace spawalnicze, prace w oczyszczalni ścieków, prace hydrauliczne, w budynkach mieszkalnych odpowietrzał, płukał i naprawiał kaloryfery, dokonywał naprawy dachów, gdy były przecieki (zeznania świadka J. B. – k. 76-76v a.s.).

Świadek T. K. (1) zeznał, że ubezpieczony pracował jako ślusarz utrzymania ruchu, naprawiał wszystkie maszyny, spawał, pracował w narzędziowni, wykonywał prace hydrauliczne (naprawa sieci hydraulicznej i wodociągowej) oraz pracował jako palacz (zeznania świadka T. K. – k. 76v-77 a.s.).

W świetle powyższych ustaleń uznać należało za Sądem Okręgowym, że J. M.
w okresie zatrudnienia w Zakładzie (...) w G. wykonywał czynności spawalnicze, zajmował się usuwaniem drobnych awarii urządzeń bezpośrednio w halach produkcyjnych przy stanowiskach pracy, na których wykonywane były prace
w szczególnych warunkach (np. stanowiska produkcyjne przy produkcji elektrod – wymienione
w dziale III, pod poz. 17 – wykazu A stanowiącego załącznik nr 1 do rozporządzenia). Prace
te są zaliczane do wykonywanych w warunkach szczególnych jako wymienione w wykazie A, dziale XIV, pod poz. 12 (prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym) oraz w wykazie A, dziale XIV, pod pozycją 25 (prace remontowe przy bieżącej konserwacji i remontach agregatów i urządzeń na oddziale będącym w ruchu) stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Niemniej ww. prace nie były jedynymi stale wykonywanymi przez ubezpieczonego w procesie pracy.

Ubezpieczony przy tylu dodatkowych obowiązkach musiałby stale pracować w godzinach nadliczbowych, aby wykonywać czynności mające charakter pracy w warunkach szczególnych stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy, a wniosek ten nie wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego. Wykonywanie przez ubezpieczonego przez cały okres zatrudnienia: obowiązków ślusarza warsztatowego, prac remontowych w budynkach mieszkalnych (polegających
na wykonywaniu prac murarskich, wymianie elementów sieci grzewczej i wodno-kanalizacyjnej), a także od co najmniej od 1 marca 1988 r. - pracy wydawcy narzędziowni dyskwalifikują możliwość ustalenia szczególnych warunków zatrudnienia.

Dodatkowo wyjaśnić należy ubezpieczonemu obowiązek przedstawiania dowodów spoczywa bowiem na stronach (art. 3 k.p.c.). Ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie obciąża tę stronę, która wywodzi z nich określone skutki prawne (art. 6 k.c.). Strona, która nie przedstawi dowodów na poparcie swoich twierdzeń, ponosi ryzyko niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia. Powyższe oznacza, że to ubezpieczony, a nie Sąd, powinien wykazać, że w spornym okresie wykonywał pracę w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nieuzasadnionym zatem jest zarzut nieustalenia przez Sąd I instancji częstotliwości wykonywania pracy w szczególnych warunkach i pracy w „zwykłych” warunkach.

W związku z tym wnioskodawca nie udowodnił, że jako palacz wykonywał prace nie zautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego (wykaz A, dział XIV, poz. 1 rozporządzenia). Zauważyć przy tym należy, że nie każda praca palacza jest pracą w szczególnych warunkach a tylko ta, która dotyczy kotłów typu przemysłowego. Okoliczności tej skarżący nie wykazał.

Na podstawie przedłożonych przez ubezpieczonego dowodów Sąd Okręgowy ustalił,
że w czasie spornego zatrudnienia wykonywał również inne prace (szczegółowo omówione), co już uprawniało do wniosku, że nie świadczył w spornym okresie pracy w warunkach szczególnych stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy. Sam ubezpieczony przesłuchany w charakterze strony zeznał,
że prace warsztatowe zajmowały 2,3 godziny dziennie, pozostałe godziny zajmowała praca albo
na osiedlu, albo w oczyszczalni ścieków (przesłuchanie w charakterze strony – k. 83v-84 a.s., zapis
na płycie CD 00:07:43-00:45:58, płyta CD – k. 135 a.s.).

Ponadto wnioskodawca na potrzeby niniejszego postępowania twierdził, że świadek J. B. (1) wykonywał te same rodzajowo prace, co on i otrzymał świadectwo wykonywania pracy
w warunkach szczególnych, skoro J. M. przesłuchany w charakterze strony zeznał, że jego kolega z tego samego warsztatu J. B. (2) był zatrudniony jako elektryk (protokół rozprawy – k. 54-55 a.s. VI P 560/13). Tożsamości prac wykonywanych przez wnioskodawcę i świadka przeczy również świadectwo pracy w szczególnych warunkach wystawione przez pracodawcę J. B. (2): jako elektromonter ( lata 1980 – 1991 ), mistrz utrzymania ruchu ( lata 1991 – 2000 ) – vide świadectwo k. 68 a.s. Uznanie przez pracodawcę pracy wykonywanej przez innego pracownika za pracę w szczególnych warunkach nie oznacza, że za taką uznać należy prace świadczoną przez ubezpieczonego w spornym okresie. Tym samym nie było możliwym przyznanie ubezpieczonemu prawa do żądanego świadczenie emerytalnego w wieku obniżonym.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał apelację wnioskodawcy za niezasadną
i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.

SSA Maciej Piankowski SSA Michał Bober SSA Małgorzata Gerszewska