Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2016 r. w Szczecinie

sprawy E. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 22 października 2015 r. sygn. akt VI U 570/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i przyznaje ubezpieczonemu E. K. prawo do emerytury od dnia (...) roku,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz E. K. kwotę 225 zł (dwieście dwadzieścia pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO del. Gabriela Horodnicka SSA Romana Mrotek SSA Jolanta Hawryszko

- Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 981/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 maja 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w S. odmówił E. K. prawa do emerytury po osiągnięciu 60 roku życia, z uwagi na nieudowodnienie przez niego okresu 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił jedynie 12 lat, 3 miesiące i 22 dni pracy w warunkach szczególnych.

E. K., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę i przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury oraz o zasądzenie od organu rentowego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Wniósł o uwzględnienie w jego stażu pracy w warunkach szczególnych dodatkowo okresu zatrudnienia w Zakładzie (...) od dnia 1 czerwca 1974 r. do dnia 26 stycznia 1975 r. na stanowisku spawacza-montera urządzeń rozdzielczych i stacyjnych oraz od 1 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1980 r. na stanowiskach elektromontera-spawacza, a także okresu odbywania podczas tego zatrudnienia zasadniczej służby wojskowej od dnia 27 stycznia 1975 r. do 17 grudnia 1976 r. W tym zakresie odwołujący powołał się na jednolitą linię orzeczniczą sądów, aprobującą zaliczanie okresu służby wojskowej do okresu pracy w warunkach szczególnych, a w szczególności na uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013 r., sygn. akt II UZP 6/13.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację wyrażoną w zaskarżonej decyzji. Odnośnie okresu zatrudnienia, którego uwzględnienia w stażu pracy w warunkach szczególnych domaga się ubezpieczony organ rentowy wskazał, że brak jest takiej możliwości, gdyż w spornych okresach ubezpieczony wykonywał pracę na równoległych stanowiskach określonych
w obrębie dwóch różnych działów zarządzenia resortowego. W konsekwencji, wobec uznania, że ubezpieczony przed powołaniem do służby wojskowej nie pracował na stanowiskach pracy wskazanych jako prace w warunkach szczególnych, brak jest również podstaw do zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu służby wojskowej.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22 października 2015 r. oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach
faktycznych i rozważaniach prawnych:

E. K. urodził się w dniu (...) Jego łączny staż ubezpieczeniowy na dzień 1 stycznia 1999 r. wynosił 25 lat, 4 miesiące i 2 dni okresów składkowych
i nieskładkowych. Ubezpieczony nie przystąpił do Otwartego Funduszu Emerytalnego.
W dniu 15 maja 2015 r. złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę.

W okresie od 1 sierpnia 1973 r. do 31 grudnia 1983 r. ubezpieczony był zatrudniony
w pełnym wymiarze czasu pracy w Zakładzie (...).

W dniu 4 maja 2015 r. pracodawca (...) SA (dawniej Zakład (...)) wystawił ubezpieczonemu świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach. W dokumencie tym wskazano, iż E. K. wykonywał na rzecz tego przedsiębiorstwa pracę w warunkach szczególnych w okresach:

- od 1 listopada 1973 r. do 31 maja 1974 r. na stanowisku elektromontera urządzeń stacyjnych wymienionym w wykazie A dział II poz. 1 pkt 18;

- od 1 czerwca 1974 r. do 16 stycznia 1977 r. na stanowisku spawacza-montera urządzeń stacyjnych odpowiadającym stanowiskom wymienionym w wykazie A dział XIV poz. 12 pkt 10 oraz w wykazie A dział II poz. 1 pkt 18;

- od 17 stycznia 1977 r. do 30 listopada 1978 r. na stanowisku elektromontera urządzeń stacyjnych wymienionym w wykazie A dział II poz. 1 pkt 18;

- od 1 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1980 r. na stanowisku elektromonter-spawacz – odpowiadającym stanowiskom wymienionym w wykazie A dział XIV poz. 12 pkt 10 (spawacz elektryczny) oraz w wykazie A dział II poz. 1 pkt 31 (monter sieci energetycznych);

- od 1 września 1980 r. do 31 grudnia 1983 r. na stanowisku elektromontera urządzeń rozdzielczych i stacyjnych wymienionym w wykazie A dział II poz. 1 pkt 18 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12.08.1983 r. w sprawie określania stanowisk pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r.

W czasie tego zatrudnienia E. K. dwukrotnie (w styczniu 1981 r. oraz
w grudniu 1983 r.) był przez jeden dzień nieobecny w pracy, przy czym nieobecność ta została przez pracodawcę uznana za usprawiedliwioną niepłatną.

Podczas zatrudnienia w Zakładzie (...) w okresie od 27 stycznia 1975 r. do 17 grudnia 1976 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową, w tym w okresie od 24.03.1975 r. do 17.12.1976 r.
w kompanii instalacji elektrycznych na stanowisku montera kabli energetycznych. Zwolniony z pracy celem podjęcia służby został w dniu 24 stycznia 1975 r. Po zakończeniu służby pracę podjął z dniem 17 stycznia 1977 r.

W okresie od 2 stycznia 1984 r. do 31 marca 1992 r. E. K. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Kombinacie (...) P. z siedzibą w U. (...) na stanowisku elektryka.

W dniu 23 czerwca 1988 r. ubezpieczony uzyskał zaświadczenie kwalifikacyjne
w zakresie eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych do 1 KV.

W okresie od 1 czerwca 1992 r. i nadal ubezpieczony jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) S.A. W dniu 29 października 1992 r. korzystał z urlopu bezpłatnego.

Pracodawca zaliczył ubezpieczonemu do pracy w warunkach szczególnych okres zatrudnienia od 1 czerwca 1992 r. do 31 grudnia 2008 r., wystawiając mu w dniu 15 maja 2015 roku świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję uwzględnił w stażu ubezpieczeniowym E. K. w warunkach szczególnych następujące okresy zatrudnienia w Zakładzie (...):

- od 1 listopada 1973 r. do 31 maja 1974 r.

- od 17 stycznia 1977 r. do 30 listopada 1978 r.

- od 1 września 1980 r. do 2 stycznia 1981 r.,

- od 4 stycznia 1981 r. do 1 grudnia 1983 r.

- od 3 grudnia 1983 r. do 31 grudnia 1983 r.,

- od 1 czerwca 1992 r. do 28 października 1992 r.

- od 30 października 1992 r. do 31 grudnia 1998 r.,

co dało łącznie 12 lat 10 miesięcy i 4 dni pracy w warunkach szczególnych.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie było nieuzasadnione.

Na wstępie Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z treścią przepisu art. 24 ust. 1b pkt 20 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2015r., poz. 748 z późn. zm.; dalej jako: ustawa emerytalna) – mężczyznom urodzonym po dniu 30 września 1953 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 67 lat, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184. Natomiast w myśl przepisu art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej – ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury
w wieku 65 lat – dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (co najmniej 25 lat dla

mężczyzn).

W ust. 2 wskazano, że emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W ocenie Sądu meriti rozpoznającego niniejszą sprawę, na gruncie brzmienia przytoczonych powyżej przepisów, należało uznać, że w ustalonym stanie faktycznym decyzja organu rentowego odmawiająca ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury była prawidłowa. W sprawie bezspornym wprawdzie pozostawało, iż E. K. osiągnął wiek emerytalny uprawniający go do skorzystania z wcześniejszej emerytury, a ponadto nie przystąpił do OFE oraz wykazał posiadanie co najmniej 25 letniego ogólnego stażu pracy na dzień 1.01.1999 r., to jednak nie wykazał na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganego okresu pracy w warunkach szczególnych wynoszącego co najmniej 15 lat.

E. K. domagał się w niniejszym postępowaniu doliczenia do jego stażu pracy w warunkach szczególnych dodatkowo okresu zatrudnienia w Zakładzie (...) od 1 czerwca 1974 r. do 26 stycznia 1975 r. na stanowisku spawacza-montera urządzeń rozdzielczych i stacyjnych oraz od 1 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1980 r. – na stanowiskach elektromontera-spawacza, a nadto okresu odbywania podczas tego zatrudnienia zasadniczej służby wojskowej od dnia 27 stycznia 1975 r. do 17 grudnia 1976 r.

Zdaniem Sądu Okręgowego zasadne okazało się wyłącznie żądanie ubezpieczonego doliczenia do jego stażu pracy w warunkach szczególnych dodatkowo okresu zatrudnienia w Zakładzie (...) od dnia 1 czerwca 1974 r. do dnia 26 stycznia 1975 r. na stanowisku spawacza-montera urządzeń rozdzielczych i stacyjnych oraz od 1 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1980 r. na stanowiskach elektromontera-spawacza.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że w myśl przepisu § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac
w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę
z zachowaniem warunków przewidzianych powyższą normą stanowi domniemanie
i podstawę do przyjęcia, iż okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej. E. K. na dowód wykonywania pracy w warunkach szczególnych przedłożył wystawione bezpośrednio przez pracodawcę świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym pracodawca potwierdził, że podczas zatrudnienia w (...) SA (dawniej Zakład (...)) wykonywał na rzecz tego przedsiębiorstwa pracę w warunkach szczególnych m.in. w okresach: od 1 czerwca 1974 r. do 16 stycznia 1977 r. na stanowisku spawacza-montera urządzeń stacyjnych odpowiadającym stanowiskom wymienionym w wykazie A dział XIV poz. 12 pkt 10 (spawacz elektryczny) oraz
w wykazie A dział II poz. 1 pkt 18 (elektromonter urządzeń rozdzielczych i stacyjnych) oraz od 1 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1980 r. na stanowisku elektromonter-spawacz – odpowiadającym stanowiskom wymienionym w wykazie A dział XIV poz. 12 pkt 10 (spawacz elektryczny) oraz w wykazie A dział II poz. 1 pkt 31 (monter sieci energetycznych).

W świetle treści świadectwa pracy w warunkach szczególnych w ocenie Sądu Okręgowego nie powinno budzić żadnych wątpliwości, że w spornych okresach E. K. wykonywał pracę w warunkach szczególnych uprawniającą do otrzymania wcześniejszej emerytury. W ww. okresach ubezpieczony wykonywał bowiem stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy równocześnie prace spawacza elektrycznego
i elektromontera urządzeń rozdzielczych i stacyjnych (od 1 czerwca 1974 r. do 16 stycznia 1977 r. na stanowisku spawacza-montera urządzeń stacyjnych) oraz spawacza elektrycznego i montera sieci energetycznych ( od 1 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1980 r. na stanowisku elektromonter-spawacz), a zatem dwa rodzaje prac wymienionych
w wykazie stanowiącym załącznik do wskazanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku. W tym miejscu – mając na uwadze stanowisko organu rentowego, który rozstrzygnięcie oparł na założeniu o konieczności odrębnej kwalifikacji każdego rodzaju pracy w szczególnych warunkach, czyli tylko jako montera urządzeń stacyjnych, albo tylko jako spawacza elektrycznego – Sąd meriti podkreślił, że pracownik, który
u jednego pracodawcy w tym samym czasie (okresie) wykonywał różne rodzaje pracy
w szczególnych warunkach (wymienione w załączniku do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – wykaz A), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie powinien być pozbawiony uprawnienia do zaliczenia tego okresu do zatrudnienia
w szczególnych warunkach wymaganego do emerytury na podstawie art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy emerytalnej (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2012 r., II UK 103/11). Organ rentowy tymczasem błędnie nie zważył na taki aspekt wykładni
i zastosowania przepisów o pracy w szczególnych warunkach, przyjmując iż sama zmienność i różnorodność prac wykluczała ustalenie pracy w szczególnych warunkach
w poszczególnych okresach.

W wyniku tak poczynionych ustaleń faktycznych i na tle dokonanych rozważań prawnych, zdaniem Sądu pierwszej instancji koniecznym było uznanie – przy wzięciu pod uwagę zasad doświadczenia życiowego oraz logiki – iż ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych również w zakwestionowanych przez organ rentowy okresach zatrudnienia od dnia 1 czerwca 1974 r. do dnia 26 stycznia 1975 r. na stanowisku spawacza-montera urządzeń rozdzielczych i stacyjnych oraz od 1 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1980 r. na stanowiskach elektromontera-spawacza. Nie było więc potrzeby przeprowadzania w toku postępowania dowodu z zeznań zawnioskowanych w odwołaniu świadków A. K. i M. T., jako że okoliczności, które miały być wykazane ich zeznaniami zostały już dostatecznie wyjaśnione przy pomocy dowodów z dokumentów (art. 217 § 3 k.p.c.).

Zdaniem Sądu meriti, powyższe okazało się jednak niewystarczające do wydania rozstrzygnięcia zgodnego z wnioskiem ubezpieczonego. Nawet bowiem przy przyjęciu, że w okresie od 1 czerwca 1974 r. do 26 stycznia 1975 r. oraz od 1 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1980 r. ubezpieczony pracował w warunkach szczególnych, nadal legitymował się on bowiem jedynie 14 latami, 8 miesiącami i 18 dniami pracy w warunkach szczególnych zamiast wymaganych przepisami 15 lat.

W ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw do ewentualnego uzupełnienia tego okresu o okres zatrudnienia ubezpieczonego od 2 stycznia 1984 r. do 31 marca 1992 r.
w Kombinacie (...) P. z/s/ w U. (...) na stanowisku elektryka (ubezpieczony nie zgłaszał takiego żądania, jednak sąd przeprowadził w tym zakresie postępowanie z urzędu).

W tym zakresie Sąd meriti wskazał, iż rodzaje prac zaliczanych do prac wykonywanych w szczególnych warunkach ustala się na podstawie powołanego już wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, który w załączniku A w działach od I do XIV wymienia rodzaje prac, które są pracą
w warunkach szczególnych, czyli pracą, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Dla oceny czy pracownik pracował
w szczególnych warunkach nie ma przy tym istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska; istotny jest natomiast rodzaj powierzonej mu pracy. Praca
w szczególnych warunkach to bowiem praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2010 roku, sygn. II UK 21/10). Decydującą rolę przy analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod jedną z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. W świetle art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracami
w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu. Przepis § 1 ust. 1 rozporządzenia stanowi zresztą, że akt ten ma zastosowanie do pracowników wykonujących prace
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do niego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2011 r., I UK 393/10).

W załączniku A w dziale II, odnoszącym się do prac wykonywanych
„w energetyce" wymieniono „prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej
i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych
i cieplnych”.

Sąd Okręgowy odniósł się także do kwestii relacji zarządzeń resortowych, wydawanych przez poszczególnych ministrów do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze i podniósł, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 lutego 2010 roku w sprawie o sygn. akt II UK 218/09 wskazał, że wykazy resortowe mają charakter informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający. Taki wykaz resortowy ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach, w szczególności jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. Innymi słowy, zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie w sferze dowodowej. Z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, czy centralny związek spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może –
w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych – stanowić negatywną przesłankę dowodową. Sąd Okręgowy podziela powyższy pogląd Sądu Najwyższego.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji w tym kontekście na uwagę zasługuje więc okoliczność, że w wykazie B dziale II stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach (Dz. Urz. (...) 2/88/poz. 4) prace w energetyce wymienione są: w poz. 1 – Prace przy wytwarzaniu, przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych:

1. elektromonter instalacji i urządzeń elektroenergetycznych

2. elektromonter linii napowietrznych niskich i średnich napięć

3. elektromonter linii napowietrznych wysokich napięć

4. elektromonter aparatury, automatyki i układów pomiarowych kodów i turbin

5. elektromonter instalacji elektrycznych przemysłowych

6. elektromonter obwodów wtórnych

7. elektromonter pomiarów i automatyki zabezpieczeniowej na wszystkich rodzajach napięć

8. elektromonter urządzeń rozdzielczych i stacyjnych

9. elektroenergetyk elektrowni cieplnych

10. elektroenergetyk pomiarów i zabezpieczeń

11. elektroenergetyk nastawni

12. monter urządzeń ciepłowniczych

Właściwy minister określił zatem, co do których konkretne stanowisk pracy istnieje domniemanie, że praca na tych stanowiskach jest pracą wykonywaną w warunkach szczególnych. Skoro więc nie wszystkie nawet stanowiska pracy robotnicze przy wytwarzaniu, przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz montażu, remoncie
i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych są uznawane za wykonywane
w szczególnych warunkach to praca elektryka, jaką wykonywał E. K. w czasie zatrudnienia w Kombinacie (...) P. z/s/ w U. (...), nie mogła zostać uznana za pracę wykonywaną
w szczególnych warunkach, jako niewymieniona w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Wreszcie, Sąd meriti uznał, iż okres odbytej przez skarżącego zasadniczej służby wojskowej (od 27 stycznia 1975 r. do 17 grudnia 1976 r.) nie może zostać zaliczony do pracy w szczególnych warunkach. Sąd ten podkreślił, że na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach pracy, prawo do przejścia na emeryturę w wieku obniżonym przysługuje wyłącznie osobom wykonującym pracę
w warunkach szczególnych w ramach pracowniczego zatrudnienia. Wynika to z treści przepisu art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej, który określając krąg podmiotów predysponowanych do omawianego świadczenia wskazuje na ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., będących pracownikami o jakich traktują ust. 2-3, zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zdaniem Sądu orzekającego powołane unormowanie należy rozumieć w ten sposób, iż prawo do emerytury
z obniżonego wieku uzyskują ubezpieczeni, którzy w ramach pracowniczego stosunku zatrudnienia wykonywali prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przez wymagany okres czasu, a nadto spełniają pozostałe kryteria kwalifikacyjne wymienione w przepisach, do jakich odsyła ust. 4 tegoż artykułu. Użycie określenia „będącymi pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze”, w ocenie Sądu oznacza bowiem to, że zainteresowany musi wykazać okresy pracy w tych warunkach i charakterze, w których to okresach był on pracownikiem.

Mając na uwadze meritum sporu, Sąd Okręgowy zwrócił zatem uwagę, że prawa
i obowiązki żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową są uregulowane
w odmienny sposób niż prawa i obowiązki pracowników. To zróżnicowanie nie pozwala na zastosowanie do żołnierza pełniącego zasadniczą służbę wojskową tych przepisów
z zakresu ubezpieczeń społecznych, które pomimo dążenia ustawodawcy do pewnej unifikacji uprawnień ubezpieczonych odnoszą się tylko do pracowników (osób pozostających w stosunku pracy). W uzasadnieniu wyroku z dnia 21 października 2009 r., I UK 115/09, Sąd Najwyższy wskazał, że zróżnicowanie prawa do emerytury w wieku niższym niż ogólny wiek emerytalny, w zależności od tego czy praca jest (była) wykonywana w ramach stosunku pracy, czy też na podstawie innych stosunków prawnych, w obszarze prawa pracy ma charakter elementarny i wiąże się ze szczególnymi cechami stosunku pracy, które jakościowo odróżniają go od innych stosunków prawnych, w tym także i takich, w ramach których świadczona jest praca. Zanegowanie zasadniczej odrębności stosunków pracy wśród różnych stosunków prawnych, w ramach których wykonywana jest praca, w istocie prowadziłoby do przekreślenia odrębności prawa pracy jako osobnej gałęzi prawa. Zdaniem Sądu Najwyższego trzeba więc przyjąć, że stosunek pracy i praca świadczona w jego ramach uzasadniają szczególne uregulowanie sytuacji osób będących pracownikami, które ją świadczą, i ograniczenie prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na wykonywanie zatrudnienia tylko w tym charakterze – pracownika. Status pracownika (stosunek pracy) stanowi cechę relewantną, która daje podstawę wyodrębnienia określonej grupy osób (właśnie pracowników) i usprawiedliwia inne ich traktowanie w regulacjach prawa pracy aniżeli osób, które statusu takiego nie mają, choć mogą również wykonywać pracę w ramach określonego stosunku prawnego (zatrudnienia). Ten punkt widzenia znajduje również wyraz i jest uzasadniony na gruncie unormowań prawa ubezpieczeń społecznych, które – chociaż swoimi uregulowaniami obejmuje nie tylko pracowników jako osoby ubezpieczone – w licznych przypadkach właśnie stosunek pracy traktuje w sposób szczególny. Wynikające stąd pewne zróżnicowanie sytuacji prawnej ubezpieczonych powoduje odstąpienie od zasady równego traktowania ubezpieczonych (z pracowniczych i niepracowniczych tytułów), chyba że za tym przemawiają w sposób wyraźny i zdecydowany szczególne racje. Zdaniem Sądu orzekającego racji takich trudno doszukać się w sytuacji stanowiącej przedmiot rozstrzyganej sprawy. Sąd ten wskazał, że w ocenie dopuszczalności wynikającego
z unormowań ustawy emerytalnej zróżnicowania uprawnień ubezpieczonych, nie można pominąć tego, że w dużej mierze stanowi ono konsekwencję wcześniej istniejących mocno zaakcentowanych różnic między pracowniczym i poza pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, które wyrażały się zwłaszcza w szczególnym ukształtowaniu wysokości
i zasad opłacania składek na to ubezpieczenie, w zależności od tego czy ubezpieczony wykonywał pracę jako pracownik, czy też jako inna osoba zatrudniona i że ze świadomością tego ustawodawca w przepisach dotyczących wcześniejszej emerytury ukształtował prawo do niej, wiążąc je jedynie z osobami zatrudnionymi w ramach stosunku pracy (pracownikami). Zdaniem Sądu Okręgowego w ocenie tej nie można abstrahować także od tego, że unormowanie to wprowadza jedynie odstępstwo od zasad ogólnych określających przesłanki nabycia prawa do emerytury, co usprawiedliwia większy liberalizm w podejściu do kwestii różnicowania przyjmowanych rozwiązań w tym zakresie.

W konsekwencji – skoro niespornym w sprawie było, że ubezpieczonego we wskazywanych okresach nie łączyła z Jednostką Wojskową, w której pełnił zasadniczą służbę wojskową, umowa o pracę – w analizowanym przypadku nie można było, zdaniem Sądu Okręgowego, przyjąć, że pełnienie tejże służby było równoznaczne z wykonywaniem przez niego pracy w ramach pracowniczego stosunku zatrudnienia. Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że nawiązanie stosunku pracy zobowiązuje pracownika do wykonywania określonego rodzaju pracy na rzecz i pod kierunkiem pracodawcy, z czego wynikają tzw. konstytutywne cechy stosunku pracy odróżniające go od innych stosunków prawnych. Są to: dobrowolność, osobiste świadczenie pracy w sposób ciągły, podporządkowanie, wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem i odpłatny charakter zatrudnienia. W spornym okresie ubezpieczony takiej pracy nie świadczył.

Sąd meriti, rozstrzygając o braku możliwości zaliczenia okresu odbytej przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej do stażu pracy w warunkach szczególnych podzielił argumentację prawną zawartą w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7.12.2010 r., I UK 203/10 i w postanowieniu tegoż sądu z 20.4.2011 r., I UK 32/11 (niepubl.), z których wynika, że bez szczególnych regulacji lub uwarunkowań, okres zasadniczej służby wojskowej nie podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, od którego zależy prawo do wcześniejszej emerytury. Sąd Najwyższy w orzeczeniach tych zauważył, że wcześniejsza emerytura jest świadczeniem szczególnym, wyjątkowym, a zatem zamknięty katalog prac w szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach wyłącza wykładnię rozszerzającą. W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. brak jest pozytywnej regulacji, wskazującej że okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W rozporządzeniu tym ujęto jedynie okres służby żołnierzy zawodowych (§ 10, podobnie jak w ustawie emerytalnej z 1998 r. – w art. 32 ust. 3 pkt 6). Podobnie należy odczytywać też stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w wyroku z 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, w którym nie bez racji, na tle podobnego problemu żołnierzy wojskowej służby nadterminowej, Sąd Najwyższy zauważył, że wcześniejsza emerytura jest dla powszechnego systemu świadczeń emerytalnych „instytucją” wyjątkową, określającą szczególne uprawnienia. Zawarcie przez ustawodawcę w zamkniętym katalogu wykazu pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, wyłącza możliwość jego rozszerzania w procesie stosowania prawa. Możliwość odstępstwa od zasady powszechnej – zwłaszcza ze względu na przesłankę szczególnego charakteru zatrudnienia – pozostaje atrybutem władzy ustawodawczej, a nie sądowniczej.

Nie uszło przy tym uwadze Sądu meriti, że aktualnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego zdaje się przeważać stanowisko co do zasady korzystne dla ubezpieczonego. W ocenie Sądu pierwszej instancji w analizowanym przypadku brak było jednak podstaw do przyjęcia, że zastosowanie w niniejszej sprawie miała linia orzecznictwa Sądu Najwyższego dotycząca możliwości zaliczania do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym okresów pełnienia zasadniczej służby wojskowej, a w szczególności uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013 r. II UZP 6/13, na którą powołuje się ubezpieczony.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w uchwale tej Sąd Najwyższy przyjął wyłącznie, że do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku zgodnie z art.184 w związku z art.32 ust. l ustawy o emeryturach i rentach z FUS zalicza się czas odbywania zasadniczej służby wojskowej w oparciu o art. 108 ustawy
o powszechnym obowiązku obrony RP z 1967 r. w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 1974 r. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, z uchwały tej nie wynika zatem, że każda zasadnicza służba wojskowa jest okresem uprawniającym do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej. Komentowana uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego jednoznacznie, na korzyść ubezpieczonych rozstrzyga wątpliwości prawne wyłącznie w przedmiocie zaliczania zasadniczej służby wojskowej – odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP z 1967 r. w brzmieniu obowiązującym od dnia 29 listopada 1967 r. do 31 grudnia 1974 r. Ze stanowiskiem tym – w wyrażonym w uchwale zakresie – Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie zamierzał polemizować, a to mając na uwadze niewątpliwą wagę tego rodzaju uchwał oraz autorytet powiększonego składu Sądu Najwyższego.

Sąd Okręgowy zważył, że w niniejszej sprawie E. K. rozpoczął odbywanie zasadniczej służby wojskowej już po dniu 31 grudnia 1974 r. Z tego powodu w ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie brak jest podstaw do przyjęcia, że rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego zawarte w omawianej uchwale odnosi się wprost do sytuacji ubezpieczonego.

W konsekwencji Sąd pierwszej instancji w niniejszej sprawie uznał, że możliwe było dokonanie przez sąd samodzielnej oceny w zakresie możliwości zaliczenia okresu odbywania przez ubezpieczonego służby wojskowej w latach 1975-1976 do stażu pracy
w warunkach szczególnych, od którego zależy prawo do wcześniejszej emerytury. Ocena ta okazała się niekorzystna dla ubezpieczonego.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony, zaskarżając rozstrzygnięcie w całości. Wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- art. 184 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 108 i art. 106 ustawy 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony, poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a polegające na przyjęciu przez Sąd I instancji, iż brak jest podstaw do zaliczenia do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu odbywania przez ubezpieczonego służby wojskowej w okresie od dnia 27 stycznia 1975 r. do 17 grudnia 1976 r.;

- art. 184 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. przez uznanie, że skarżący nie wykazał okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych;

- art. 2 i 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP w związku z art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej przez uznanie, że okres odbywania zasadniczej służby wojskowej w okresie od dnia 27 stycznia 1975 r. do 17 grudnia 1976 r. nie podlega zaliczeniu do okresów pracy w warunkach szczególnych przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury.

Mając na względzie powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie ubezpieczonemu E. K. prawa do emerytury zgodnie ze złożonym wnioskiem z dnia 15 maja 2015 r., zasądzenie kosztów procesu za pierwszą instancję według norm przepisanych oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że nie sposób zgodzić się z wyrażonym przez Sąd pierwszej instancji poglądem, jakoby zaliczenie służby wojskowej możliwe było pod warunkiem jej odbycia (tj. rozpoczęcia i zakończenia) w okresie obowiązywania przepisu art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony w jego pierwotnym brzmieniu (obowiązującym tylko do 31 grudnia 1974 r.). W ocenie Sądu zmiana brzmienia przepisu po tej dacie uniemożliwia zaliczenie okresu odbywania służby wojskowej do stażu pracy w warunkach szczególnych. Zdaniem skarżącego, przyjęta przez Sąd pierwszej instancji wykładnia przepisów jest całkowicie chybiona, nadto pozostaje w sprzeczności z ratio legis ww. regulacji.

Apelujący wskazał, że istotnie w orzecznictwie panowała rozbieżność w kwestii zasadności uznawania okresów zasadniczej służby wojskowej jako zatrudnienia
w szczególnych warunkach. Z tego też względu zwykły skład Sądu Najwyższego zadał powiększonemu składowi tego Sądu (w sprawie II UK 349/12) pytanie prawne w trybie art. 398 ¹² § 1 KPC – Czy okres zasadniczej służby wojskowej podlega zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, wymaganego do nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) Skład siedmiu sędziów 16 października 2013 r., w sprawie o sygn. II UZP 6/13, podjął uchwałę: Czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się – na warunkach wynikających z tego przepisu – do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Zdaniem skarżącego z pobieżnej analizy treści ww. uchwały mogłoby się wydawać, że datą graniczną zaliczania zasadniczej służby wojskowej, jako okresu zatrudnienia
w szczególnych warunkach jest 31 grudnia 1974 r. Tymczasem, w ocenie apelującego, powyższego wniosku nie sposób wyprowadzić z uzasadnienia tejże uchwały. O zasadności zaliczenia okresu służby wojskowej decydować winien stan prawny, w którym zasadnicza służba wojskowa została odbyta. Powiększony skład Sądu Najwyższego poprzestał
w istocie na stwierdzeniu, że skoro służba wojskowa była pełniona od 23 kwietnia 1971 r. do 1 maja 1973 r., to wówczas jasna była regulacja prawna wynikająca z art. 106 i art. 108 ustawy z 1967 r., która wraz z rozporządzeniem wykonawczym nakazywała wliczenie okresu służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli pracownik po odbyciu tej służby podjął zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. W uchwale składu powiększonego nie powiedziano, że po 31 grudnia 1974 r. zasadnicza służba wojskowa nie podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach. Z uchwały nie wynika, że ma to być data graniczna w zaliczaniu zasadniczej służby wojskowej do pracy w szczególnych warunkach. Została ona wydana w ścisłym powiązaniu ze stanem faktycznym sprawy oraz zadanym pytaniem prawnym.

W następnej kolejności apelujący wskazał, że w jednym z ostatnich orzeczeń Sąd Najwyższy – oceniając zasadność zaliczenia służby wojskowej odbytej w okresie od 27 października 1973 r. do 13 października 1975 r. – uznał, że: „nadal znaczenie ma art. 108 ustawy z 1967 r., który uległ wprawdzie zmianie od 1 stycznia 1975 r., jednak nie tak istotnej, aby powiedzieć, że nastąpiło przełamanie i ustawodawca chciał z tą datą znieść uprawnienie żołnierzy zasadniczej służby wojskowej do zaliczenia jej do okresu zatrudnienia uprawniającego do wcześniejszej emerytury jako okres pracy w szczególnych warunkach. Zmiana art. 108 ustawy z 1967 r. z dniem 1 stycznia 1975 r. wynikała
z wejścia w życie Kodeku pracy (została dokonana na podstawie art. X ust. 2 pkt c ustawy z 26 czerwca 1974 r. Przepisy wprowadzające Kodeks pracy – Dz.U. Nr 24, poz. 142 ze zm.). Zmiana art. 108 ustawy z 1967 r. nie wprowadziła wówczas w nim radykalnie nowej treści, która uzasadniałaby stwierdzenie, że zasadnicza służba wojskowa nie podlega już zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach. Przepis art. 108 ust. 1 dalej stanowił, że „Czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby”. Nadal więc ustawodawca potwierdzał wliczanie pracownikowi okresu służby wojskowej do zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem. Kolejna zmiana w ustawie z 1967 r. nastąpiła dopiero na podstawie ustawy z 28 czerwca 1979 r. o zmianie ustawy
o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 15, poz. 97). Przepisy art. 106-108 ustawy z 1967 r. otrzymały wówczas nowe brzmienie. W art. 107 ust. 1 stwierdzono, że „Pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia
z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę,
w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych”.

Skarżący podniósł nadto, że wyżej zaprezentowana argumentacja znajduje odzwierciedlenie również w najnowszych orzeczeniach sądów powszechnych. W jednym z nich Sąd Apelacyjny w Gdańsku – w stanie faktycznym dotyczącym służby wojskowej odbywanej latach 1976/78 – stwierdził wyraźnie, że w okolicznościach powrotu do pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej w tym samym zakładzie pracy, w terminie do 30 dni po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej, zmiana brzmienia art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony PRL (Dz. U. z 1967 r., Nr 44, poz. 220 ze zm.) z dniem 1 stycznia 1975 r. jest nieistotna. Wynika to z faktu, iż art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w pierwotnie brzmiał: „Okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby, albo w tej samej gałęzi pracy” (Dz. U. z 1967 r. nr 44 poz. 220), natomiast po zmianie od dnia 1 stycznia 1975 r. przyjął brzmienie: „Czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby” (Dz. U. z 1974 r. nr 24 poz. 142) – zatem minimalna różnica w treści przepisu pomiędzy stanem prawnym z 1974 a 1975 r. w tym zakresie pozostaje bez znaczenia pod kątem wymogów, jakie spełnić musiał żołnierz odbywający zasadniczą służbę wojskową, aby jej okres został doliczony do jego stażu pracy w warunkach szczególnych. Apelujący nadmienił, że taką argumentację zdaje się podzielać również Sąd Apelacyjny w Szczecinie, który opowiedział się za zaliczeniem służby wojskowej odbytej po roku 1975 do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Niezależnie od powyższej argumentacji, przyjęcie odmiennego zapatrywania jest
w ocenie skarżącego trudne do pogodzenia z zasadą równego traktowania ubezpieczonych, czy nawet konstytucyjną zasadą równości wobec prawa poprzez odmienne traktowanie okresu służby wojskowej w zakresie jej zaliczania do okresu pracy w szczególnych warunkach – w zależności od okresu jej odbywania – skoro przesłankę posiadania 15 lat pracy w szczególnych warunkach bada się dla wszystkich według stanu na tę samą datę. Ponadto apelujący zaznaczył, że stworzenie fikcji prawnej, pozwalającej zaliczyć służbę wojskową do stażu pracy w szczególnych warunkach zmierzało do zapobieżenia pokrzywdzeniu obywatela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony ojczyzny. Zdaniem skarżącego oczywistym jest przecież, że gdyby ubezpieczony nie został powołany do wojska, pracowałby w dalszym ciągu w swoim zakładzie pracy, świadcząc jednocześnie pracę w szczególnych warunkach. Wyłącznie tegoż okresu przy ustalaniu prawa do wcześniej emerytury jest w ocenie apelującego krzywdzące i skrajnie niesprawiedliwe, zważywszy na fakt, iż zmiana przepisów po roku 1974 pozostaje bez znaczenia dla zaliczenia wspomnianego okresu do pracy w szczególnych warunkach.

Na zakończenie skarżący nadmienił, że zostały spełnione również pozostałe warunki do zaliczenia służby wojskowej do okresu zatrudnienia. Mianowicie, w okresie powołania do wojska pozostawał w stosunku pracy oraz po zakończeniu odbywania zasadniczej służby wojskowej, w czasie nie dłuższym niż 30 dni zgłosił powrót do pracy
w tym samym zakładzie pracy.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości, podzielając argumentację faktyczną i prawną zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Zdaniem organu rentowego Sąd pierwszej instancji w pełni zebrał i dokonał wszechstronnej oceny materiału dowodowego, prawidłowo ustalił wszystkie okoliczności faktyczne sprawy, wyciągnął na ich podstawie nie budzące zastrzeżeń wnioski
i prawidłowo zastosował zarówno przepisy prawa materialnego, jak i procesowego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się uzasadniona i wywołała skutek w postaci orzeczenia reformatoryjnego.

Postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowanie
„w granicach apelacji” wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07, niepubl.). Dodatkowo należy wskazać, iż dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne sąd drugiej instancji może podzielić i uznać za własne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r., sygn. akt II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60). Może również zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji, i to zarówno po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, jak
i bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego postępowania (por. uchwała składu 7 sędziów Izby Cywilnej z 23 marca 1999 r., sygn. akt III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7–8, poz. 124).

Dokonując analizy zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz zasadniczo rozważania prawne, z wyjątkiem tych, które dotyczyły oceny okresu pełnienia przez ubezpieczonego E. K. zasadniczej służby wojskowej. Odmienna wykładnia prawna obowiązujących w tym zakresie przepisów skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny w całości aprobuje zapatrywanie Sądu Najwyższego wyrażone
w wyroku z dnia 6 kwietnia 2006 r. (III UK 5/06, OSNAPiUS 2007 nr 7-8, poz. 108, str. 321). Istotnie bowiem przerwę w wykonywaniu zatrudnienia w ramach stosunku pracy,
w tym również wywołaną odbywaniem zasadniczej służby wojskowej, co do zasady uznać trzeba za zawieszenie realizacji nadal trwającego stosunku pracy, albowiem pracownik doznaje przeszkód w świadczeniu pracy z powodu odbywania zasadniczej służby wojskowej, co skutkuje zawieszeniem świadczeń pracodawcy, które na ogół stanowią ekwiwalent za pracę wykonaną (art. 80 zdanie pierwsze Kodeksu pracy).

Co prawda, w czasie odbywania zasadniczej służby wojskowej ubezpieczony nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach na dotychczasowym stanowisku, jednak dokonując oceny omawianej okoliczności faktycznej należy mieć na względzie całokształt przepisów regulujących sporną materię, posługując się przy tym także wykładnią celowością unormowań prawych. W tym aspekcie całkowicie przekonująca jest dla Sądu odwoławczego argumentacja zaprezentowana przez Sąd Najwyższy w cytowanym wyżej wyroku z 6 kwietnia 2006 r. Analizując problematyczną kwestię nie można bowiem pominąć, iż obrona ojczyzny jest obowiązkiem obywatela polskiego uregulowanym
w ustawie zasadniczej, którego zakres określa ustawa (art. 85 ust. 1 i 2 Konstytucji). Uwzględniając przy tym konstytucyjne zasady demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), na gruncie Konstytucji będącej najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 Konstytucji RP), przyjąć należy, iż wykluczone jest ustanawianie takich regulacji ustawowych lub dokonywanie wykładni przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które mogłyby powodować jakiekolwiek pokrzywdzenie obywatela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony ojczyzny.

Na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne są zawsze okresami składkowymi (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), bez jakichkolwiek uwarunkowań, a w szczególności bez względu na to, czy okresy odbytej służby były poprzedzone stosunkiem pracy lub innym stosunkiem prawnym kreującym tytułu obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Okres czynnej służby wojskowej jest zatem składkowym okresem ubezpieczenia dla każdego ubezpieczonego, który odbył służbę. Tak dokonana regulacja w świetle pozostałych obowiązujących w tym zakresie przepisów, nie wyklucza jednak możliwości zaliczenia spornego okresu pełnienia służby wojskowej także do okresu pracy w warunkach szczególnych. Sąd Apelacyjny przyjmuje pogląd, iż w omawianym przedmiocie nie może pozostać prawnie obojętne unormowanie z art. 32 ust. 3 pkt 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.). Stosownie do brzmienia tego przepisu za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się między innymi żołnierzy zawodowych. Jakkolwiek cytowana reguła odnosi się do żołnierzy zawodowych, którzy odbyli służbę wojskową, to niewątpliwie przepis winien być uwzględniany również przy dokonywaniu wykładni przepisów regulujących szczególne uprawnienia pracowników, którzy spełnili publicznoprawny obowiązek zasadniczej służby wojskowej na podstawie przepisów ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1967 nr 44 poz. 220).

Prawidłowa wykładnia unormowań znajdujących zastosowanie w przedmiotowej sprawie winna w ocenie Sądu Apelacyjnego prowadzić do wniosku, iż okres odbytej czynnej (zasadniczej) służby wojskowej przez pracownika zatrudnionego poprzednio
w szczególnych warunkach pracy, który po zakończeniu tej służby zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia, traktuje się tak samo jak wykonywanie takiej pracy, a skoro okres ten podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień, w tym uzależnionych od ilości lat pracy w szczególnych warunkach, to uwzględnia się go także do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym. Jak wskazał Sąd Najwyższy, wykładnię taką zdecydowanie wzmacniają powołane wcześniej dyrektywy (zasady) konstytucyjne uzasadniające i usprawiedliwiające traktowanie okresu zasadniczej służby wojskowej przypadającego w okresie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia jako składkowego okresu pracy
w szczególnych warunkach dla celów emerytalnych. Wreszcie za przyjętą wykładnią przemawiają także regulacje szczególne dotyczące przesłanek nabycia prawa do szczególnych rodzajów emerytur: górniczej (art. 34, 35 i 38 ustawy o emeryturach
i rentach) lub emerytury kolejowej (art. 40, 41 i 45 tej ustawy) przez pracowników urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., zważywszy że powołane unormowania expressis verbis okresy służby wojskowej uznają za okresy zaliczane do okresów rodzajów zatrudnienia wykonywanego w szczególnych warunkach (pracy górniczej lub zatrudnienia na kolei), wymaganych do nabycia emerytury w niższym od powszechnego wieku emerytalnym.

Obecnie, na skutek utrwalonego orzecznictwa, które zaprezentowane zostało między innymi przez Sąd Najwyższy w omówionej przez Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013 r., II UZP 6/13 (OSNP 2014, nr 3, poz. 42), nie budzi wątpliwości, że jeżeli ubezpieczony spełnił warunki określone przez art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, to okres zasadniczej służby wojskowej odbyty w trakcie zatrudnienia w warunkach szczególnych podlega zaliczeniu do tego okresu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy dokonując próby zastosowania powyższego orzeczenia Sądu Najwyższego w przedmiotowej sprawie, niesłusznie uznał, że zaliczeniu do stażu pracy w szczególnych warunkach podlegać może jedynie okres zasadniczej służby wojskowej przypadający przed dniem 31 grudnia 1974 r. Stanowisko to nie może zostać uznane za prawidłowe. Na podstawie treści przywołanej wyżej uchwały z dnia 16 października 2013 r., mogłoby się wydawać, że datą graniczną zaliczenia zasadniczej służby wojskowej do stażu pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach jest 31 grudnia 1974 r. Jednak nie wynika to z uzasadnienia tej uchwały, która, co prawda odnosi się do okresu przypadającego do dnia 31 grudnia 1974 r., jednak należy mieć na uwadze, że wskazany w niej zakres czasowy wynika jedynie ze stanu faktycznego ustalonego w sprawie, w której uchwała ta została podjęta (zasadnicza służba wojskowa odbyta od 23 kwietnia 1971 r. do 1 maja 1973 r.). Jeżeli chodzi o okres pełnienia zasadniczej służby wojskowej po dniu 31 grudnia 1974 r. uznać należy, że jego zaliczenie do stażu pracy w szczególnych warunkach nadal odbywa się na podstawie powołanego wyżej art. 108 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, który uległ wprawdzie zmianie od dnia 1 stycznia 1975 r., jednak nie na tyle istotnej i radykalnej, żeby stwierdzić, że zasadnicza służba wojskowa nie podlega już od tej daty zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2014 r., II UK 293/13 – LEX nr 1441189). Zmiana brzmienia treści art. 108 ustawy, w porównaniu do treści tego przepisu obowiązującego do dnia 31 grudnia 1974 r., była zmianą o charakterze stylistycznym, nie mogła zatem prowadzić do zniesienia możliwości zaliczenia okresu zasadniczej służby wojskowej do stażu pracy w szczególnych warunkach. Przepis ten dalej stanowił, że „Czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby”. Nadal więc ustawodawca potwierdzał wliczanie pracownikowi okresu służby wojskowej do zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem.

W niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, że bezpośrednio przed powołaniem do odbycia zasadniczej służby wojskowej wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach w Zakładzie (...) oraz, że po odbyciu tej służby podjął z zachowaniem 30-dniowego terminu, bliżej określonego w art. 106 ust. 1 powołanej wyżej ustawy o powszechnym obowiązku obrony, zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy i dalej pracował w szczególnych warunkach. Powyższe oznacza, że cały okres pełnienia zasadniczej służby wojskowej (od 27 stycznia 1975 r. do 17 grudnia 1976 r.) winien być zaliczony ubezpieczonemu do stażu pracy w szczególnych warunkach.

Stanowisko zaprezentowane powyżej potwierdza również najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 5 sierpnia 2014 r. (I UK 442/13, niepubl.) Sąd ten stwierdził, że również żołnierzowi, który przed służbą nie był zatrudniony (w żadnym zakładzie pracy), a po zwolnieniu w ciągu 30 dni przystąpił do wykonywania zatrudnienia, uznanego za zatrudnienie w warunkach szczególnych, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień określonych w § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. z 1968 r., nr 44, poz. 318 ze zm.), „czyli wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie”.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, analogicznie zatem, jeśli żołnierz przed podjęciem zatrudnienia wykonywał pracę w warunkach szczególnych – co było prawidłowo ustalone
w analizowanej sprawie – zaś po odbyciu zasadniczej służby wojskowej powrócił do pracy, która nadal miała charakter pracy wykonywanej w warunkach szczególnych – jak to miało miejsce w omawianym przypadku – to tym bardziej brak jest przeszkód, aby okres służby wojskowej został zaliczony do stażu, od którego zależą jego uprawnienia emerytalne.

Reasumując, powyższe ustalenia sprawy pozwalają na wniosek, że ubezpieczony E. K. spełnił wszystkie ustawowe warunki do uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1, ust. 2 i ust. 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w szczególności udowodnił posiadanie co najmniej 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

W zgodzie z powyższą argumentacją, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego, przyznając ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia (...) r., tj. od dnia,
w którym ukończył on 60. rok życia.

SSO del. Gabriela Horodnicka SSA Romana Mrotek SSA Jolanta Hawryszko

- Stelmaszczuk