Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 18 lipca 2017 roku

W pozwie z dnia 26 października 2016 roku /data prezentaty Sądu/ powódka M. P. wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. /dalej również jako: (...).U. S.A. :

1/  kwoty 2 400,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 lipca 2016 roku do dnia zapłaty,

2/  zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, iż zawarła ze stroną pozwaną umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, potwierdzoną polisą o nr (...). Podniesiono, że w maju 2016 roku doszło do rozwiązania przedmiotowej umowy oraz do pobrania przez pozwanego tytułem opłaty za wykup kwoty 2 400,00 zł na podstawie OWU, przy czym powódce wypłacono jedynie kwotę 22 531, 21 zł.

Powołując się na orzecznictwo sądów powszechnych powódka podniosła, że postanowienia OWU w części w jakiej zastrzegają prawo strony pozwanej do pomniejszenia wartości polisy o opłatę za całkowity wykup wartości polisy w proporcji wskazanej w tabeli opłat i limitów OWU stanowią niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. i nie wiążą powódki, gdyż nie były uzgadniane indywidualnie z powódką, a kształtują jej prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jej interesy, a więc są nieważne na podstawie art. 58 k.c.

Powódka powołała się również na decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nr (...) z dnia 23 grudnia 2015 roku, w której przyznano, iż postanowienia OWU dotyczące pobierania i wyliczenia opłat w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy stanowią praktykę rażąco naruszającą interesy konsumentów, a więc nie wiążą powódki w zakresie zawartej przez nią umowy ubezpieczenia.

W ocenie powódki postanowienia dotyczące opłaty za wykup są nieuczciwą praktyką rynkową.

Odnosząc się do żądania zapłaty odsetek, powódka wyjaśniła, iż dochodzi ona zapłaty odsetek od kwoty objętej żądaniem pozwu od dnia następnego po dniu , który wyznaczono jako termin do dokonania zapłaty w wezwaniu do zapłaty z dnia 05 lipca 2016 roku, które zostało doręczone stronie pozwanej dnia 07 lipca 2016 roku /k. 1-9v - pozew/.

W odpowiedzi na pozew z dnia 20 stycznia 2017 roku /data nadania przesyłki poleconej/ pozwany - (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o:

1/  oddalenie powództwa w całości,

2/  o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew strona pozwana wyjaśniła, że pobrana opłata za wykup została ustalona zgodnie z decyzją Prezesa UOKiK nr (...) 12/15 z dnia 23 grudnia 2015 roku w wysokości 2 400,00 zł, a strony zawarły aneks do umowy zgodny z wydaną decyzją, który zyskał zgodę powódki. W związku z powyższym w ocenie strony pozwanej, z chwilą podpisania aneksu do umowy, doszło do indywidualnego ustalenia warunków umowy, tj. strony łączyła umowa zawarta na podstawie aneksu, a nie postanowienia OWU, regulujące kwestie wykupu.

Nadto strona pozwana wskazywała, że umowa ta została zawarta z inicjatywny powódki, która nie była do tego nakłaniana, a następnie dobrowolnie podpisała wniosek ubezpieczeniowy i inne dokumenty, co wskazuje na fakt, że przed zawarciem kontraktu miała możliwość zapoznania się z nimi, w tym również z zapisami dotyczącymi opłaty od całkowitego wykupu polisy. Wyjaśniono, że powódce przysługiwało również prawo odstąpienia od umowy ubezpieczenia w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej umowy.

Wskazano, że rozwiązanie umowy generowało określone koszty po stronie ubezpieczyciela, a zatem powinny być one pokryte poprzez pobranie opłaty za wykup.

Ponadto pozwana spółka wyjaśniła, że w momencie rozwiązania umowy ubezpieczenia była zobowiązana rozliczyć koszty akwizycji owej umowy, zaś koszty te strona pozwana winna pokryć z wpłaconych przez powódkę składek.

Strona pozwana zaznaczyła, że poniosła również inne koszty, a także że opłata od wykupu jest uzależniona od okresu trwania ochrony ubezpieczeniowej, zaś jej celem nie jest osiągnięcie zysku, lecz skompensowanie poniesionych kosztów. Wyjaśniła, że wysokość opłaty pozostaje w rzeczywistym i adekwatnym związku do kosztów poniesionych przez nią wskutek rozwiązania umowy.

Kolejno strona pozwana wskazała, że brak jest przesłanek uzasadniających stwierdzenie, że postanowienia OWU stanowią klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 358 ¹ k.c. Zaznaczono, że wartość wykupu, czyli kwota wypłacana ubezpieczającemu w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia stanowi główne świadczenie strony pozwanej w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c., a ponieważ postanowienia w tym zakresie zostały sformułowane jednoznacznie, to nie mogą być one uznane za niedozwolone klauzule umowne w obrocie z konsumentem.

Dodatkowo wskazano, że powódka nie wykazała, aby postanowienia OWU regulujące obowiązek uiszczenia opłaty od wykupu były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały jej interesy. Strona pozwana wyjaśniła, że opłata od wykupu nie jest rażąco wygórowana, ponieważ ma na celu zrekompensowanie kosztów ponoszonych przez pozwaną spółkę w związku z zawarciem, wykonywaniem i rozwiązaniem przedmiotowej umowy ubezpieczenia. Strona pozwana podniosła, że postanowienia będące przedmiotem pozwu nie zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, nie są one nawet tożsame z widniejącymi tam klauzulami. W ocenie strony pozwanej fakt uznania za klauzulę abuzywną postanowienia stosowanego przez innego ubezpieczyciela o podobnej /ale nie tożsamej/ treści nie ma dla oceny tego faktu decydującego znaczenia / k. 69-74v - odpowiedz na pozew; k. 91 – koperta z datą nadania przesyłki poleconej/.

W piśmie wniesionym do tut. Sądu w dniu 02 lutego 2017 roku /data prezentaty Sądu/ powódka podtrzymała swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie. Powódka przyznała, iż w związku z rozwiązaniem umowy strona pozwana wypłaciła na jej rzecz kwotę w wyższej wysokości, niż wynika to z zapisów OWU, co wynikało z zastosowania wysokości opłaty za wykup wartości polisy zgodnie z decyzją Prezesa UOKiK. W jej ocenie obniżenie pobieranej opłaty za wykup pozostaje bez znaczenia dla oceny przedmiotowych postanowień umowy pod kątem ich abuzywności oraz niedozwolonych praktyk rynkowych. Wyjaśniono, że podpisanie aneksu do umowy nie zamyka drogi do dochodzenia roszczeń w większym rozmiarze niż wynika to z obniżenia pobieranej opłaty. Podniesiono, że powódka mogła do aneksu przystąpić, bądź nie i nie miał on realnego wpływu na postanowienia umowne zawarte w OWU. Wskazano, że na mocy aneksu doszło jedynie do obniżenia wysokości pobieranej kwoty, która to wysokość nadal jest znaczna. Dodatkowo powódka wyeksplikowała, że wniosek o wypłatę wartości polisy został złożony przez powódkę przed podpisaniem aneksu, który wchodził w życie w dniu doręczenia Towarzystwu dwóch egzemplarzy pisma, podpisanych przez ubezpieczającego, a zatem postanowienia aneksów nie wiązały stron, bowiem umowa została rozwiązana jeszcze przed podpisaniem aneksu, co skutkowało nieskuteczną modyfikacją łączącego strony stosunku prawnego /k. 92-93 – pismo procesowe/.

W dalszym toku postępowania stanowisko stron nie uległo zmianie.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny w sprawie:

W dniu 18 lutego 2013 roku na podstawie wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), złożonego przez konsumenta M. P., pomiędzy nią jako ubezpieczającym i ubezpieczonym a przedsiębiorcą (...).U. S.A. w W. jako ubezpieczycielem została zawarta Umowa (...) na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), potwierdzona polisą nr (...), wystawioną przez Towarzystwo (...) w dniu 18 lutego 2013 roku.

Wniosek o zawarcie umowy został złożony przez M. P. za pośrednictwem pośrednika ubezpieczeniowego.

W w/w umowie strony ustaliły, że składka ubezpieczeniowa będzie płatna przez ubezpieczoną M. P. corocznie w kwocie po 4 800,00 zł każda.

Integralną część w/w umowy stanowiły Ogólne Warunki Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną o oznaczeniu OWU (...).01.2013 /dalej jako: „OWU”/, których tekst został M. P. doręczony przed podpisaniem umowy.

Suma wpłacanych przez ubezpieczoną M. P. składek była przeznaczana przez (...).U. S.A na zakup jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych (...) – 20% oraz (...) – 80%.

M. P. nie miała możliwości negocjowania treści zawartej umowy.

/okoliczności niesporne; dowód: k. 13-13v – wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia; k. 14 – polisa; k. 15-23v - ogólne warunki ubezpieczenia wraz z załącznikami; k. 88 - kserokopia potwierdzenia doręczenia pakiety ubezpieczeniowego polisy, k. 97-97v – zeznania M. P. /

Stosownie do treści art. I OWU Towarzystwo (...) zobowiązało się wypłacić świadczenie w przypadku zajścia w życiu ubezpieczonego zdarzenia przewidzianego w umowie, natomiast ubezpieczony zobowiązał się do terminowego uiszczania składki.

Przedmiotem ubezpieczenia było życie ubezpieczonego – zakres ubezpieczenia obejmował śmierć ubezpieczonego w okresie udzielania ochrony ubezpieczeniowej, zaś odpowiedzialność Towarzystwa (...) polegać miała na wypłacie uposażonemu świadczenia w wysokości równej wartości polisy, powiększonego o 5% jej wartości /art. III w zw. z art. II OWU/.

Umowa została zawarta na czas nieokreślony /art. IV ust. 1 OWU/.

Zgodnie z art. VI ust. 4 OWU ubezpieczający miał prawo do wypowiedzenia umowy w dowolnym terminie, z zachowaniem 30 - dniowego okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie nie zwalniało z obowiązku przekazania składki regularnej za okres, w którym Towarzystwo udzielało ochrony ubezpieczeniowej. Ubezpieczający był uprawniony także do odstąpienia od umowy w terminie 30 dni od daty doręczenia umowy /art. VI ust. 1/.

Ponadto umowa ulegała rozwiązaniu: w przypadku śmierci ubezpieczonego - w dniu śmierci, w przypadku wypłacenia wartości wykupu - w dniu dokonania przez Towarzystwo wypłaty wartości wykupu, jak również w przypadku nieopłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej pomimo wezwania do uiszczenia składki regularnej w dodatkowym 15-dniowym terminie wyznaczonym w pisemnym wezwaniu. Pismo powinno było zawierać ponadto informację o skutkach nieopłacenia składki w tym terminie/art. VI ust. 5-6 OWU/.

W myśl art. IX OWU wykup polisy polegał na wypłacie ubezpieczającemu wartości wykupu.

Polisa miała wartość wykupu równą sumie wartości polisy oraz wartości dodatkowej pomniejszonej o opłatę za całkowity wykup wartości polisy oraz o opłatę za całkowity wykup wartości dodatkowej. Wartość polisy odpowiadała zaś kwocie stanowiącej iloczyn liczby jednostek uczestnictwa znajdujących się na rachunku, nabytych za składki regularne oraz ceny sprzedaży jednostki uczestnictwa /artykuł II OWU – Definicje-k.15V-16/.

Wartość dodatkową stanowiła kwota stanowiąca iloczyn liczby jednostek uczestnictwa znajdujących się na rachunku, nabytych za składki dodatkowe oraz ceny sprzedaży jednostki uczestnictwa /artykuł II OWU – Definicje/. Wysokość opłat za całkowity wykup wartości polisy oraz za całkowity wykup wartości dodatkowej określona została w Tabeli opłat i limitów.

Na podstawie artykułu IX ust. 6 OWU ubezpieczającemu w każdym czasie przysługiwało uprawnienie do całkowitego wykupu wartości dodatkowej. Opłata z tytułu całkowitego wykupu wartości dodatkowej określona była kwotowo według Tabeli opłat i limitów. Do obliczenia wartości polisy i wartości dodatkowej należało przyjąć cenę sprzedaży jednostki uczestnictwa obowiązującą w dniu wyceny, w którym Towarzystwo dokona umorzenia jednostek uczestnictwa /ust. 9/. Ubezpieczyciel obowiązany był do całkowitej lub częściowej wypłaty wartości polisy lub wypłaty wartości dodatkowej całkowitej lub częściowej w terminie 14 dni od daty umorzenia jednostek uczestnictwa /ust. 10/.

Według pkt 4 Tabeli opłat i limitów OWU opłata za całkowity wykup wartości polisy stanowiła:

- w pierwszym roku polisy wynosiła 98% wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy,

-w drugim roku polisy - 95%,

-w trzecim roku polisy - 85%,

-w czwartym roku polisy - 70%,

-w piątym roku polisy - 55%,

-w szóstym roku polisy - 40%,

-w siódmym roku polisy - 25%,

-w ósmym roku polisy - 20%,

-w dziewiątym roku polisy - 10%,

-w dziesiątym roku polisy - 5%,

-a od jedenastego roku polisy opłata taka nie była naliczana.

W pkt 6 Tabeli opłat i limitów OWU przewidziano natomiast opłatę za całkowity wykup wartości dodatkowej w kwocie 9,00 złotych.

W Tabeli opłat i limitów OWU przewidziano także wysokość innych opłat należnych ubezpieczycielowi, tj. opłatę administracyjną /w kwocie 9,00 zł miesięcznie/, opłatę za zmianę podziału składki regularnej pomiędzy poszczególne fundusze oraz opłatę za przeniesienie jednostek uczestnictwa /pierwsze 10 dokonywane za pośrednictwem portalu oraz pierwsze 3 dokonywane poza portalem były bezpłatne, koszt każdej kolejnej zmiany wynosił 9,00 zł/, opłatę za przekazanie szczegółowego wykazu transakcji /w kwocie 9,00 zł/, opłatę za wyrównanie zaległych składek regularnych /w kwocie 200,00 zł/ oraz opłatę za zarządzanie bliżej określonymi funduszami, portfelami oraz grupami funduszy /określona procentowo od liczby jednostek uczestnictwa albo wartości całego funduszu rocznie w wysokości od 1,30% do 2,75%/ / k. 15-23v - ogólne warunki ubezpieczenia wraz z załącznikami/.

M. P. w dniu 18 maja 2016 roku złożyła wniosek o całkowitą wypłatę wartości polisy, podpisany 17 maja 2016 roku. Umowa ubezpieczenia łącząca strony została rozwiązana z dniem 18 maja 2016 roku na skutek całkowitej wypłaty wartości wykupu.

(...).U. S.A. w W. w dniu 18 maja 2016 roku umorzył jednostki uczestnictwa funduszy przypisane do rachunku M. P. i pobrał opłatę za wykup w kwocie 2 400,00 zł / okoliczności niesporne; k. 24 - potwierdzenie realizacji wypłaty; k. 81-81v – kserokopia formularza wypłaty, k. 97-97v – zeznania M. P. /.

Decyzją z dnia 23 grudnia 2015 roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Decyzja nr (...)) zobowiązał (...).U. S.A. w W. do usunięcia naruszenia zbiorowych interesów konsumentów poprzez zmianę zasad wyliczania opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy w ten sposób, że w przypadku umów ze składką regularną wysokość opłaty pobieranej przez (...).U. S.A. w W. w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy nie będzie wyższa niż 5% wartości umowy, przy czym pojęcie „wartość umowy” rozumiane było jako suma składek regularnych płatnych przez konsumenta w okresie, przez jaki konsument zgodnie z umową zobowiązany był do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego opłacania składek w całym okresie ubezpieczenia.

W dniu 18 maja 2016 roku strony podpisały aneks do umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną potwierdzoną polisą nr (...), na mocy którego wprowadzono definicję wartości umowy.

Zgodnie z treścią aneksu do umowy wartość umowy stanowiła sumę składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego w okresie, przez jaki ubezpieczający zgodnie z umową zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego opłacania składek w całym okresie ubezpieczenia. W przypadku, w którym ubezpieczający zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy przez okres dłuższy niż 10 lat, wartość umowy ograniczona była do sumy składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego przez okres pierwszych 10 lat trwania umowy. Przy ustalaniu wartości umowy pod uwagę brana była wysokość składki wskazana w polisie w chwili zawarcia umowy, tj. bez uwzględnienia ewentualnych zmian wysokości składek w przyszłości, np. z tytułu indeksacji.

Strony zmodyfikowały też uzgodnione w umowie zasady obliczania wysokości opłaty za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy w ten sposób, że opłata ta będzie wyliczana w dotychczasowy sposób z zastrzeżeniem, że jej wysokość nie będzie mogła przekroczyć 5% wartości umowy. W przypadku, w którym wysokość opłaty za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy obliczona zgodnie z umową, byłaby wyższa niż 5% wartości umowy, opłata ulega obniżeniu do wysokości 5% wartości umowy (§ 1 ust. 2 aneksu). Suma wszystkich opłat pobranych za wykupy częściowe oraz wykup całkowity nie przekroczy wartości zdefiniowanej w ust. 2 (§ 1 ust. 4 aneksu). Ponadto opłata za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy, obliczona w sposób przyjęty w niniejszym aneksie nie może być wyższa niż ta sama opłata obliczona na podstawie dotychczasowych postanowień umowy (§ 1 ust. 5 aneksu). Dokument doręczony został (...).U. S.A. w W. w dniu 18 maja 2016 roku.

M. P. nie miała możliwości negocjowania treści aneksu.

/ k. 28-54v – decyzja Prezesa UOKiK; k. 86-86v – aneks, k. 97-97v. – zeznania powódki M. P. /.

Pismem z dnia 05 lipca 2016 roku, doręczonym 07 lipca 2016 roku, pełnomocnik M. P. wezwał (...).U. S.A. w W. do zapłaty kwoty 2 400,00 zł pobranej tytułem opłaty za wykup w terminie 14 dni od daty otrzymania wezwania / k. 25-27v - wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem odbioru/.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane w jego opisie dokumenty i ich kserokopie. Wynikające z nich okoliczności faktyczne nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a również i Sąd działając w tym zakresie z urzędu nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

Ponadto, Sąd ustalając stan faktyczny uwzględnił zeznania powódki M. P. w charakterze strony.

Sąd miał na uwadze, iż powódka jest osobą bezpośrednio zainteresowaną korzystnym dla siebie wynikiem niniejszego postępowania. Jednakże, Sąd uznał te zeznania w całości za wiarygodne. Były one spójne, logiczne oraz korespondowały z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, a nadto okoliczności z nich wynikające nie były kwestionowane przez stronę przeciwną.

W pewnym zakresie podstawę ustaleń faktycznych Sądu w niniejszej sprawie stanowiły również same twierdzenia stron postępowania – w takim zakresie, w jakim strona przeciwna niż ta, która je powoływała, wprost je potwierdziła, albo przynajmniej nie wypowiedziała się co do nich. Jako bezsporne w ogóle bowiem nie wymagały one wykazywania ich prawdziwości za pomocą dowodów /art. 229-230 k.p.c./.

Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ubezpieczeń na życie, uznając, że okoliczności których stwierdzeniu wniosek dowodowy miał służyć, są irrelewantne dla wyniku postępowania.

W pierwszej kolejności wskazać należy, dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu ubezpieczeń na życie nie był zdatny do wykazania okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, bowiem pozwany nie przedstawił jakiegokolwiek materiału dowodowego, który mógłby stanowić podstawę do sporządzenia opinii przez biegłego sądowego, gdyż strona pozwana nie podała nawet w przybliżony sposób poniesionych przez nią kosztów rozwiązania umowy. Opinia biegłego stanowi zaś dowód mogący posłużyć do poczynienia istotnych w sprawie ustaleń, jeśli opiera się na zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, którego ocena wymaga wykorzystania wiadomości specjalnych pozostających w dyspozycji biegłego. Opinia biegłego sama w sobie nie może stanowić podstawy ustalenia okoliczności będących przedmiotem oceny biegłego. Rolą biegłego nie jest bowiem dokonywanie samodzielnych ustaleń faktycznych istotnych dla zastosowania określonej normy prawnej. Strony powinny wykazywać fakty, z których wywodzą skutki prawne, a zadaniem biegłego jest jedynie naświetlenie wyjaśnianych okoliczności z punktu widzenia wiadomości specjalnych, przy uwzględnieniu zebranego w toku procesu i udostępnionego mu materiału faktycznego sprawy /por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 listopada 2015 roku, I ACa 1026/15, LEX nr 1950473, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 listopada 2015 roku, I ACa 579/15, LEX nr 1927530, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 czerwca 2015 roku, VI ACa 1099/14, LEX nr 1808785, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 września 2014 roku, I ACa 383/14, LEX nr 1526983, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 grudnia 2013 roku, I ACa 704/13, LEX nr 1416112, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 1999 roku, II CKN 428/98, LEX nr 1213008, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 1969 roku, I CR 140/69, OSNC 1970/5/85, LEX nr 1001/.

Dopuszczenie tego dowodu wobec braków w materiale dowodowym prowadziłoby w istocie do sytuacji, w której opinia biegłego sądowego z zakresu ubezpieczeń na życie staje w sprzeczności z zasadą bezpośredniej oceny dowodów przez Sąd orzekający w sprawie. Sąd nie dysponując żadnym innym materiałem źródłowym na powołaną przez stroną pozwaną okoliczność nie mógłby ocenić sporządzonej opinii z zastosowaniem ogólnych reguł stosowanych przy ocenie tego typu opracowań na podstawie art. 233 § 1 k.p.c. Pamiętać przy tym trzeba, że opinia biegłego ma na celu przede wszystkim ułatwienie Sądowi należytej oceny zebranego materiału wtedy, gdy potrzebne są wiadomości specjalne; nie może natomiast sama w sobie być źródłem materiału faktycznego sprawy ani tym bardziej stanowić podstawy ustalenia okoliczności będących przedmiotem oceny biegłych. Poddanie badania wysokości poniesionych przez stronę pozwaną kosztów ocenie biegłego oznaczałoby faktyczne scedowanie przez Sąd na tę osobę sprawowania wymiaru sprawiedliwości, ograniczające rolę organu wymiaru sprawiedliwości do formalnej decyzji o zatwierdzeniu tejże oceny w formie orzeczenia sądowego, co w połączeniu z argumentacją przedstawioną w dalszej części uzasadnienia należało uznać za niedopuszczalne.

Sąd miał przy tym na uwadze, że na kanwie niniejszej sprawy zasadniczy spór pomiędzy stronami dotyczył wyłącznie kwestii materialnoprawnych i koncentrował się na ocenie postanowień OWU stosowanych przez pozwanego, w tym postanowień aneksu do umowy, na podstawie których ten zatrzymał dochodzoną pozwem kwotę, przez pryzmat przepisów chroniących konsumentów a zakazujących stosowania klauzul abuzywnych we wzorcach umownych przez przedsiębiorców, tj. art. 385 ¹ § 1 k.c. – art. 385 ³ k.c.

Po drugie, wysokość rzeczywiście poniesionych przez pozwanego kosztów związanych z zawarciem umowy z powódką, a następnie jej rozwiązaniem okazała się nieistotna dla rozstrzygnięcia sprawy z punktu widzenia przesłanek określonych w art. 385 ¹ § 1 k.c. Niewątpliwie zawarcie umowy musiało wiązać się z ponoszeniem przez pozwanego określonych kosztów. W postanowieniach OWU nie wskazano jednak jakiejkolwiek podstawy mającej służyć ustaleniu wysokości tego rodzaju kosztów oraz ich związku z wysokością opłaty za wykup wartości polisy przewidzianej dla danego okresu obowiązywania umowy, z którymi powódka, przystępując do umowy, mógłby się zapoznać. Celem regulacji art. 385 ¹ § 1 k.c. jest natomiast nie tylko zapewnienie ekwiwalentności świadczenia konsumentowi, będącemu słabszą stroną stosunku zobowiązaniowego nawiązywanego z przedsiębiorcą, ale także uchylenie dysproporcji informacyjnej mogącej istnieć po stronie konsumenta na etapie zaciągania zobowiązania, również w odniesieniu do konsekwencji wcześniejszego niż zakładany ustania stosunku prawnego, aby decyzja o nawiązaniu stosunku prawnego mogła być podjęta także z uwzględnieniem takich konsekwencji. Tymczasem ustalenie wysokości opłaty za wykup wartości polisy jedynie z uwzględnieniem stopy procentowej wartości polisy, a następnie w oparciu o stawkę procentową wskazaną w aneksie świadczy o tym, że wysokość tej opłaty została ustalona niezależnie od rzeczywistych kosztów poniesionych przez pozwanego w związku z konkretną umową zawartą właśnie z powódką. To rodzi domniemanie, że ustalenie tej opłaty odbyło się w sposób dowolny.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Odnosząc się do meritum sprawy, w ocenie Sądu, pozwany nie był upoważniony do zatrzymania kwoty 2 400,00 zł tytułem opłaty za wykup, gdyż postanowienia wzorca umownego, tj. Ogólne Warunki Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) oraz postanowienia aneksu do przedmiotowej umowy, na podstawie których pozwany zatrzymał część wartości polisy tytułem opłaty za wykup, wyczerpują dyspozycję art. 385 ¹ § 1 k.c. i stanowią klauzulę niedozwoloną.

Okoliczności faktyczne związane z kształtowaniem się stosunku umownego pomiędzy powódką, a pozwanym w rozpoznawanej sprawie były de facto bezsporne. Do bezspornych należała bowiem okoliczność, iż w określonej dacie strony zawarły umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), na podstawie której powódka została zobowiązana do uiszczania corocznych składek w wysokości 4 800,00 zł każda. Bezspornym było także to, że integralną część umowy stanowiły ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, aktualne na dzień zawarcia polisy. Nie były sporne także okoliczności związane z wygaśnięciem przedmiotowej umowy ubezpieczenia. Pozwane Towarzystwo (...) nie kwestionowało, iż pobrało opłatę za wykup polisy, zaś powódka nie kwestionowała, iż sporna opłata została pobrana w wysokości wskazywanej przez pozwanego.

Istota sporu w niniejszej sprawie dotyczyła zasadności ustalenia i pobrania przez (...) S.A. z siedzibą w W. opłaty za wykup w związku z rozwiązaniem łączącej strony umowy ubezpieczenia na życie w kwocie 2 400,00 zł, tzw. opłaty za wykup wartości polisy. Spór dotyczył kwalifikacji postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia, a następnie aneksu do przedmiotowej umowy uprawniających stronę pozwaną do naliczania opłaty za wykup w związku z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia na danym etapie wykonywania tejże umowy.

Odnosząc się do argumentu pozwanego, iż decyzja w przedmiocie wysokości opłaty za wykup zapadła po podpisaniu przez strony aneksu, zgodnego z decyzją, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 23 grudnia nr (...) 12/15 2015 roku, wskazać należy iż powyższa okoliczność nie zamykała powódce drogi do sądowego dochodzenia swoich roszczeń. Powyższy fakt wynika bezpośrednio z treści samej decyzji, załączonej zresztą przez powódkę, która powołała powyższy dokument jako dowód na potwierdzenie zasadności dochodzonego roszczenia / decyzja – s. 52, k. 53v/.

W swojej decyzji Prezes UOKiK , o którym mowa powyżej wskazał, że konieczna jest modyfikacja postanowień umownych, w sposób o którym mowa powyżej, tj. przez ograniczenie wysokości opłaty dystrybucyjnej do kwoty nie większej niż wynoszącej 5% wartości umowy. Należy jednak podkreślić, że słuszne jest stanowisko powódki, odnoszące się do treści decyzji Prezesa. Jakkolwiek Sąd nie kwestionuje w żaden sposób stanowiska pozwanego, iż zastosowane przez pozwanego postanowienia wydane zostały w oparciu o decyzję Prezesa UOKiK, to jednak wyraźnie podkreślił on, że „w przypadku podpisania przez konsumenta aneksu/porozumienia (...) nie uzna powyższego za zamknięcie drogi do dochodzenia przez konsumentów dalszych roszczeń dotyczących wysokości roszczeń dotyczących wartości wykupu. Oznacza to, że konsument może dochodzić zwrotu całej zatrzymanej przez (...) kwoty”. Ponadto Prezes UOKiK wyraźnie zaznaczył, że „zaakceptowanie zobowiązania złożonego przez (...) nie oznacza akceptacji dla pobierania przez niego opłat w wypadku całkowitego lub częściowego wykupu polisy”. Tym samym uznać należy, że decyzja Prezesa UOKiK wskazuje ramy, w jakich może poruszać się (...).U. S.A. w W. wprowadzając do umów ubezpieczenia zapisy dotyczące opłaty dystrybucyjnej. Konsumenci /w tym powódka/ nie zostali jednak w żaden sposób pozbawieni prawa do dochodzenia swoich uprawnień przed sądem. Dodać należy, że Prezes UOKiK wskazał ogólne założenia dotyczące dopuszczalnego kształtu postanowień umownych, nie ulega jednak wątpliwości, że Sąd rozpatrujący indywidualną sprawę konsumenta i dysponując materiałem dowodowym umożliwiającym ocenę konkretnej sytuacji /polisa, OWU, aneks do umowy ubezpieczenia, dane dotyczące okresu obowiązywania umowy i wypłaty środków/ posiada większe możliwości do oceny postanowień konkretnej umowy pod kątem, wypełnienia opisanych w treści art. 385 ¹ § 1 k.c. przesłanek uznania ich za klauzule abuzywne. Nie sposób zresztą stwierdzić inaczej, skoro sam Prezes UOKiK wskazał, że konsumenci uprawnieni są do dochodzenia swoich roszczeń przed Sądem. Wskazać należy, że Sąd ma możliwość kompleksowej oceny postanowień umownych pod kątem abuzywności. Nie bez znaczenia pozostaje w tym przypadku również okoliczność, iż postanowienia dotyczące umów dystrybucyjnych stosowane przez (...).U. S.A. w W. w wyniku decyzji Prezesa UOKiK, zawierały nieznaną wcześniej definicję „wartości umowy”. Przytaczając niebudzący wątpliwości argument, iż niejednoznaczność jakichkolwiek postanowień umów zawieranych przez konsumentów, jest podstawą do ich oceny przez Sąd, należy mieć na uwadze fakt, iż zastosowana przez (...).U. S.A. w W. definicja „wartości umowy” może być dla wielu konsumentów trudna do zrozumienia ze względu na swoją obszerność oraz znaczną ilość słownictwa specjalistycznego /indeksacja, składki regularne/. Mając na uwadze powyższą okolicznością jak też wcześniej przytoczone fragmenty treści decyzji Prezesa UOKiK, Sąd nie miał wątpliwości, że powódka posiadała uprawnienie do dochodzenia roszczenia wskazanego pozwem, a decyzja Prezesa UOKiK w żadnym zakresie nie wyłączała prawa powódki do dochodzenia swojego roszczenia.

Dodać należy, iż podpisanie przez powódkę aneksu do umowy, zmniejszającego wysokość opłaty za wykup, nie zmienia w żaden sposób faktu, iż nie miała ona wiedzy o wysokości kosztów i opłat, uzasadniających pobranie przez pozwanego opłaty za wykup. Samo wskazanie stawki procentowej w zależności od wartości umowy nie przemawia za uznaniem powyższej praktyki za słuszną i zgodną z prawem konsumenckim.

Przede wszystkim należy wskazać, że zakaz stosowania niedozwolonych postanowień umownych sformułowany jest w art. 385 ¹ k.c. /przepis ten wskazuje przesłanki i skutki uznania klauzuli za niedozwoloną/, oraz w art. 385 ³ k.c., który zawiera katalog postanowień umownych i dyrektywę interpretacyjną, która nakazuje w razie wątpliwości uznać je za klauzule niedozwolone. Przepis art. 385 ² k.c. wskazuje natomiast sposób dokonywania oceny. Oznacza to, że kwalifikacja określonego postanowienia umowy lub wzorca jako klauzuli niedozwolonej dokonywana jest zawsze na podstawie przesłanek określonych w przepisie art. 385 ¹ k.c.

W myśl art. 385 ¹§ 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy /niedozwolone postanowienia umowne/. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Paragraf 3 powyższego przepisu stanowi z kolei, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Powyższy przepis reguluje materię niedozwolonych postanowień umownych /zwanych w literaturze także m.in. klauzulami abuzywnymi, postanowieniami nieuczciwymi, postanowieniami niegodziwymi/ – w tym skutki wprowadzenia ich do umowy z udziałem konsumentów.

Aby dane postanowienie umowne mogło zostać uznane za niedozwolone muszą zostać spełnione cztery warunki:

1/umowa musi być zawarta z konsumentem,

2/postanowienie umowy nie zostało uzgodnione indywidualnie,

3/kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy oraz

4/sformułowane w sposób jednoznaczny nie dotyczy głównych świadczeń stron.

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie przesłanki określone w powołanym przepisie, pozwalające uznać postanowienie łączącej strony Umowy (...) dotyczące opłaty likwidacyjnej za klauzulę abuzywną.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że pomiędzy stronami stanowiło okoliczność bezsporną, że powódka M. P. zawarła Umowę (...) z pozwanym (...).U. S.A. jako konsument, w celu niezwiązanym bezpośrednio z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą lub zawodową /por. art. 22 ¹ k.c./. Okoliczności tej, podniesionej przez powódkę w uzasadnieniu pozwu, pozwany nie zakwestionował.

Z kolei (...).U. S.A. zawarł tę Umowę w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie ubezpieczeń na życie /k. 77-79 – informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z KRS pozwanego/.

W świetle ustalonych okoliczności faktycznych sprawy nie budzi również wątpliwości, że postanowienia Umowy (...) dotyczące opłaty za wykup, nie były uzgadniane z powódką indywidualnie przed zawarciem Umowy. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta /art. 385 ¹ § 3 k.c./. Należy podkreślić, że ciężar dowodu, że dane postanowienie umowne zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje /art. 385 ¹ § 4 k.c./. W niniejszej sprawie żadna ze stron nie podnosiła takich twierdzeń ani nie powoływała dowodów na ich poparcie. Powódka w pozwie złożonym w dniu 26 października 2016 roku podniosła, iż „Postanowienia przedmiotowej umowy nie zostały uzgodnione z powodem indywidualnie” /k. 3/. Ponieważ pozwany temu twierdzeniu nie zaprzeczył, uznać je należy za przyznane przez niego w sposób dorozumiany /art. 230 k.p.c./.

Za tym, że postanowienia OWU nie zostały uzgodnione z powódką indywidualnie przemawia również fakt, iż stanowią one wzorzec umowy zaproponowany konsumentowi przez kontrahenta. Wzorce są to klauzule, opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzane do stosunku prawnego przez jedną ze stron w ten sposób, że druga strona nie ma wpływu na ich treść. Są one zwykle opracowywane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określają one treść przyszłych umów, stąd strona która wyraziła zgodę na stosowanie wzorca nie może według swojej woli i wiedzy zmieniać jego treści. Z samej nazwy OWU wynika, iż warunki te są stosowane przy zawieraniu nieoznaczonej ilości umów i nie zostały ustalone w trakcie zawierania umowy z powódką. Sam fakt, iż podpisała oświadczenie do umowy ubezpieczenia, stanowiące potwierdzenie, że zapoznała się z OWU, nie oznacza, że mogła je negocjować. Elementem bowiem indywidualnego uzgodnienia jest możliwość modyfikacji warunków umowy, a nie wiedza zawierającego taką umowę konsumenta o treści wiążącego go postanowienia. Okoliczność, że wysokość opłaty za wykup wartości polisy przewidzianej w art. IX i II OWU w zw. z pkt 4. Tabeli opłat i limitów OWU nie została indywidualnie uzgodniona przez pozwanego z powódką nie budziła żadnych wątpliwości także z tego względu, że zapisy zawarte w treści polisy potwierdzającej zawarcie umowy stanowią dokładne powtórzenie zapisów zawartych w Tabeli opłat i limitów OWU, gdy chodzi o wysokość stawek procentowych opłaty za wykup.

Istotnym w niniejszej sprawie jest również to, iż choć powódka podpisała aneks do przedmiotowej umowy, nie oznacza to, że miała ona możliwość jego negocjowania. Powódka miała jedynie możliwość przystąpienia do aneksu, bądź nie. Nie miała ona realnego wpływu na jego postanowienia.

Nie zaktualizowała się również w niniejszej sprawie negatywna przesłanka uznania postanowienia umownego za klauzulę abuzywną, określona w zdaniu drugim § 1 art. 385 ¹ k.c., albowiem sporne postanowienie umowne nie określa głównego świadczenia powódki M. P..

Wskazać w tym miejscu należy, że ustawodawca nie określił, co znaczy sformułowanie „główne świadczenia stron”. Należy jednak wskazać, że przepis ten ma na względzie essentialia negotii umowy, a więc takie jej elementy konstrukcyjne, bez których uzgodnienia nie doszłoby do zawarcia umowy. Innymi słowy, chodzi o klauzule regulujące świadczenia typowe dla danego stosunku prawnego, stanowiące te jego elementy, które konstytuują istotę danego porozumienia. Wykładnia tego elementu normy prawnej nie może pomijać skutków uznania danego postanowienia za niedozwolone, opisanego w art. 385 ¹ § 2 k.c. Chodzi o uniknięcie sytuacji, gdy eliminacja danego postanowienia umownego prowadzi do sytuacji, w której, z perspektywy interesów stron umowy, dane porozumienie traci cel, który miał przyświecać jego zawarciu.

Umowa ubezpieczenia na życie jest umową nazwaną, do której zastosowanie mają przepisy znajdujące się w szczególności w tytule XXVII, dziale I i III Kodeksu cywilnego oraz przepisy zawarte w ustawie z dnia 11 września 2015 roku o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej /Dz. U. z 2015 roku, poz. 1844/. Umowa ubezpieczenia na życie ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej i odpłatnej – po obu stronach powstają określone prawa oraz obowiązki. Stronami analizowanej umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający.

Zgodnie z treścią art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Analizowana w niniejszej sprawie umowa jest umową mieszaną z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału.

Niezależnie od tego, który komponent umowy uznać za przeważający stwierdzić należy, że zastrzeżenie dopuszczalności pobrania opłaty od wykupu w razie zakończenia stosunku prawnego w okresie przewidzianym w umowie nie stanowi elementu bez którego stosunek ten nie mógłby zaistnieć.

Na tle przedstawionego do oceny stosunku prawnego takimi postanowieniami są: ze strony pozwanego - świadczenie ochrony ubezpieczeniowej i spełnienie świadczenia w określonej wysokości w razie zajścia określonego w umowie wypadku, a także inwestowanie zgromadzonych środków w jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy inwestycyjnych oraz – ze strony powódki – zapłata ekwiwalentu za świadczone przez pozwanego usługi, tj. składki. Opłata od wykupu ma zaś charakter świadczenia ubocznego – powstającego w przypadku rozwiązania umowy /z innych przyczyn aniżeli zajście przewidzianego w niej zdarzenia ubezpieczeniowego/, co wszakże nie musi nastąpić. Jej celem, w zamyśle, jest zabezpieczenie interesów ubezpieczyciela, gdyby doszło do przedwczesnego, z jego punktu widzenia, zakończenia stosunku prawnego. Świadczenie takie, przewidziane na wypadek rozwiązania umowy w określonym czasie, nie może zatem zostać uznane za główny przedmiot stosunku umownego stron.

Ze względu na wyżej przedstawione rozumienie pojęcia „głównego świadczenia stron” nie może zostać uznane za trafne odwołanie się przez pozwanego do treści art. 13 Ustawy z dnia 22 maja 2003 roku „O działalności ubezpieczeniowej „/j.t. Dz. U. z 2010 roku, Nr 11, poz. 66/ – obecnie art. 20 ustawy „O działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej” – jako przepisu określającego główne świadczenia stron umowy ubezpieczenia. Przepis ten określa konieczne elementy treści umowy ubezpieczenia w sensie technicznym, wskazuje, jakie elementy stosunku prawnego strony obowiązane są uregulować. Wymóg ten nie jest jednak jednoznaczny z określeniem głównego świadczenia stron, stanowiącego materialną treść zobowiązania.

Z ustępu 4 tego przepisu /obecnie art. 23 ustawy „O działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej”/ nie wynika bynajmniej, by strony obowiązane były przewidzieć w umowie, że w razie jej wypowiedzenia w określonym terminie ubezpieczony powinien uiścić ubezpieczycielowi opłatę od wykupu. Przepis ten nakazuje określić zasady ustalania wartości wykupu, nie nakłada zaś obowiązku potrącenia z niej opłaty od wykupu. Także i z tej przyczyny argumentacja strony pozwanej o opłacie od wykupu jako głównym świadczeniu ze strony powódki okazała się nietrafna.

Należy również podkreślić, że zarzut abuzywności podniesiony w niniejszej sprawie nie dotyczy świadczenia ubezpieczyciela w postaci wypłaty wartości wykupu /a do tego rodzaju świadczenia odwołuje się pozwany uzasadniając jego esencjonalny dla umowy ubezpieczenia charakter/ ale świadczenia ubezpieczonego /tyle, że potrącanego z wypłaty wartości wykupu/ w postaci opłaty od wykupu pobieranej właśnie przed całkowitą wypłatą wartości wykupu. Świadczenie zaś w postaci opłaty od wykupu nie może stanowić głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia, skoro nie jest niezbędnym dla wypłaty wartości wykupu, a jedynie postanowieniem przewidzianym na wypadek przedwczesnego jej rozwiązania, potrącanym przy okazji tej wypłaty. Pozwany przy konstruowaniu rozważanego zarzutu popełnił błąd przesunięcia kategorialnego, odnosząc rozważania o esencjalnym charakterze świadczenia wykupu do opłaty od wykupu. Nie można nie dostrzec różnicy istniejącej pomiędzy tymi dwoma kategoriami. Świadczenie wykupu jest świadczeniem ubezpieczyciela w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia przed zajściem zdarzenia ubezpieczeniowego, opłata od wykupu jest zaś świadczeniem ubezpieczonego, przewidzianym na wypadek takiego rozwiązania umowy. To, że przesłanki powstania obowiązku świadczenia są takie same nie oznacza tożsamości tych świadczeń. Stąd wszelkie rozważania o świadczeniu wykupu jako głównym w stosunku ubezpieczenia, niezależnie od poglądu co do ich trafności, nie mają znaczenia dla oceny problemu zaistniałego w sprawie.

W konsekwencji przyjąć należało, że opłata od wykupu nie stanowi głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Sąd podzielił tym samym zbieżny pogląd wyrażony w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 roku, sygn. VI ACa 87/12 i z dnia 6 września 2012 roku, sygn. VI ACa 458/12.

Jak wskazano wyżej, określone postanowienia umowne nieuzgodnione z konsumentem indywidualnie i – co do zasady – nie określające głównych świadczeń stron nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając przy tym jego interesy.

W ocenie Sądu, w taki właśnie sposób należy oceniać postanowienie łączącej strony Umowy (...), określające wysokość pobieranej przez pozwanego (...).U. S.A. opłaty od wykupu polisy.

Umowa na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym należy do kategorii umów z zakresu ubezpieczeń osobowych. To natomiast powoduje, że umowę ubezpieczenia osobowego z mocy bezwzględnie obowiązującego przepisu prawa /art. 830 § 1 k.c./ ubezpieczony może wypowiedzieć w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku – ze skutkiem natychmiastowym. Przepis ten ma charakter ius cogens, a co za tym idzie, niedopuszczalne byłoby wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego w jej treści lub w treści ogólnych warunków ubezpieczenia. Możliwość wypowiedzenia jest prawem podmiotowym, z którego ubezpieczający może skorzystać bez względu na umowny czas trwania takiego stosunku ubezpieczenia osobowego, a zatem zarówno w umowach zawartych na czas nieokreślony jak i na czas oznaczony.

Tym niemniej, pozwany w OWU przewidział jedynie w sposób czysto formalny możliwość skorzystania przez z konsumenta z uprawnienia uregulowanego w przepisie art. 830 § 1 k.c. W art. IV OWU wskazał on, że umowa jest zawarta na czas nieokreślony. Z kolei w myśl art. VI ust. 4 OWU pozwany potwierdził, iż ubezpieczający ma prawo do wypowiedzenia umowy w dowolnym terminie z zachowaniem trzydziestodniowego okresu wypowiedzenia. Ponadto w art. IX ust. 6 OWU przewidział uprawnienie ubezpieczającego do dokonania całkowitego wykupu wartości polisy w dowolnym czasie. Zdaniem Sądu, powyższe uprawnienie powódki /konsumenta/ jest w istocie iluzoryczne. Pobieranie opłat za skorzystanie z ustawowo przyznanego prawa, stanowi ze strony pozwanego Towarzystwa (...) istotną barierę utrudniającą konsumentowi /powódce/ realizację przyznanego jej przez ustawodawcę prawa podmiotowego. Gdyby nie kwestionowane przez powódkę zapisy wzorca umownego dotyczące opłaty za wykup polisy, nie istniałyby żadne normatywne przesłanki do obciążenia konsumenta jakimikolwiek opłatami czy zatrzymywania części należnego mu świadczenia wykupu w wypadku korzystania przez konsumenta z jego ustawowych uprawnień. Z jednej strony konsument w zasadzie posiada możliwości skorzystania z prawa rezygnacji z dalszego trwania w stosunku ubezpieczenia na życie, niemniej jednak z drugiej strony skorzystanie z tego uprawnienia jest bardzo iluzoryczne bowiem konsument napotyka w takim wypadku na zastrzeżenie opłaty za wykup polisy, pobieranej przez pozwane Towarzystwo (...).

W ocenie Sądu, takie postępowanie pozwanego przedsiębiorcy, pozbawiające konsumenta w tym przypadku znacznej części środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku umowy /2 400,00 zł/ skutkuje niewątpliwie ograniczaniem konsumenta w realizacji przezeń zagwarantowanych mu ustawowo uprawnień i czyni to uprawnienie w pierwszym okresie trwania umowy bardzo utrudnionym i powodującym rażącą szkodę po stronie tego konsumenta. Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd doszedł do przekonania, że kwestionowane przez powódkę postanowienie umowne dotyczące pobierania spornej opłaty kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a tym samym nie jest dla tego konsumenta wiążące.

Dla oceny, że postanowienia łączącej strony Umowy (...) w zakresie dotyczącym opłaty za wykup polisy mają charakter abuzywny, nie mają znaczenia podnoszone przez pozwanego w odpowiedzi na pozew okoliczności, że powódce przed zawarciem umowy ubezpieczenia zostały doręczone OWU wraz z Tabelami określającymi wysokość opłat likwidacyjnych i że powódka podpisała dokument – potwierdzenie doręczenia pakietu ubezpieczeniowego. Gdyby powyższe nie miało miejsca, dokumenty te nie dookreślałyby bowiem treści łączącego strony stosunku zobowiązaniowego, a w związku z tym badanie abuzywności ich postanowień byłoby tym samym bezprzedmiotowe.

Kolejno odnosząc się do zarzutu strony pozwanej co do kwestii kosztów i ryzyka w związku z przedmiotową umową, należy podkreślić, że na gruncie niniejszej sprawy Sąd nie kwestionuje uprawnienia strony pozwanej do pobrania pewnych należności związanych z wykonaniem umowy, jednak nie zasługuje na aprobatę fakt, że cały ciężar rezygnacji z umowy ubezpieczenia obciąża powódkę, która przecież nie miała wpływu na koszty zawarcia tej umowy po stronie pozwanego. Pozwany wskazał, że poniósł koszty akwizycji, bezpośrednie i pośrednie, czyli koszty związane z zawarciem i odnawianiem umów ubezpieczenia, które nie są rozliczane jednorazowo, ale są amortyzowane w czasie trwania umowy ubezpieczenia. Przy czym wymaga podkreślania fakt, że działalność akwizycyjna pozwanego jest materią zarządzania wewnętrznego, a konsument nie ma żadnego wpływu chociażby na kształtowanie wysokości wynagrodzenia pośredników ubezpieczeniowych, związanego z zawartą umową ubezpieczenia. Ponad wszelką wątpliwość należy wskazać, że zapłata wynagrodzenia agentowi, czy też koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych nie leżą w interesie konsumenta, albowiem agent działa nie na rzecz klienta, ale na rzecz dającego zlecenie ubezpieczyciela.

Nadto podkreślić również należy, że aspekt inwestycyjny umowy sprawia, że istotna cechą jest jej losowość. W związku z tym nietrafne jest twierdzenie, że dopiero długi okres utrzymywania środków sprawić może, że zostanie wypracowany zysk pozwalający na skompensowanie kosztów zawarcia umowy, gdyż do osiągnięcia zysku wcale nie musi dojść.

Kompensacja kosztów wyłącznie z kapitału wypłaconego przez ubezpieczonego sprawia, że to w istocie ubezpieczony płaci pośrednikowi za zawarcie umowy z ubezpieczycielem, nie zaś ubezpieczyciel pośrednikowi za wyszukanie klienta. Innymi słowy przy takiej konstrukcji to wynagrodzenie agenta pokrywa w ostatecznym rozrachunku klient. Powyższa praktyka nie może zostać zaakceptowana przez Sąd.

Pokreślenia wymaga fakt, że Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 czerwca 2012 roku, sygn. akt VI ACa 87/12 stwierdził, iż znaczna część kosztów funkcjonowania pozwanej Spółki oraz jej ryzyko jest pokrywane przez konsumenta w ramach szeregu innych opłat pobieranych przez pozwaną, a wysokość opłaty likwidacyjnej powinna być uzależniona jedynie od kosztów, które ponosi ubezpieczyciel w związku z wygaśnięciem umowy ubezpieczenia i wykupem uczestnictwa. Tymczasem przy określeniu tej opłaty pozwana bierze pod uwagę wszystkie koszty jej działalności, w większości już pokryte przez ubezpieczonego z innych opłat. W treści uzasadnienia tego orzeczenia zaznaczono również, że „nie można zgodzić się też z twierdzeniem strony pozwanej, iż mieści się w ramach dobrych obyczajów i równego traktowania stron umowy ubezpieczenia, aby opłata likwidacyjna nie tylko rekompensowała ubezpieczycielowi koszty własne, ale także miała na celu zapewnienie ubezpieczycielowi "godziwego zysku”.

Ponadto Sąd stwierdził, iż wydatki wskazane przez pozwanego są kosztami ponoszonymi w związku z prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej. Nie pozostają one w bezpośrednim związku z faktem rozwiązania umowy z powódką i w znacznej mierze dotyczą działalności pozwanego jako ubezpieczyciela. Przyjęcie stanowiska pozwanego prowadziłoby do przerzucenia ryzyka prowadzonej działalności gospodarczej na powódkę. Warto również nadmienić, że z analizy OWU wynika, iż w OWU brak jest zapisu, który wskazywałby na funkcję kompensacyjną opłaty. Brak jest wskazania, że opłata z tytułu wykupu całkowitego służy pokryciu kosztów i obciążeń, jakie podniósł pozwany, a także nie określa ich wysokości, ani rodzaju tych kosztów. Jest to niezgodne z dobrymi obyczajami wymaganymi w relacjach konsument-profesjonalista, które to powinny być ukształtowane na zasadzie jasności i lojalności, bez pomijania jakichkolwiek okoliczności mających wpływ na prawa i ekonomiczną pozycję konsumenta.

Sąd stoi na stanowisku, że informacje o ewentualnej skali ponoszonych przez pozwanego wydatków powinny być znane konsumentowi już na samym początku zawierania umowy, jeżeli od tych wydatków zależeć będą ewentualne sankcje w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy. Natomiast powódka w dacie podpisywania wniosku o zawarcie umowy nie wiedziała, jakie koszty i w jakiej wysokości będzie ponosiła w przypadku przedwczesnego rozwiązania umowy, nie mogła tego się dowiedzieć nawet po wnikliwej analizie dokumentów, w tym OWU. Ubezpieczającemu nie było również wiadome jakie elementy składowe wchodzić będą w łączną ilość obarczających go kosztów i nieznana była też szacunkowa ich wartość. Zasada lojalności pomiędzy kontrahentami oraz dobre obyczaje wymagały, by przedsiębiorca wyjaśnił i uzasadnił, dlaczego w pierwszych latach obowiązywania umowy opłata z tytułu wykupu całkowitego w przypadku rozwiązania umowy z przyczyn obciążających ubezpieczającego jest aż tak wysoka. Pozwany winien również poinformować, dlaczego powódka jest zobowiązana do uiszczenia opłaty za wykup aż w wysokości 5% wartości umowy, zgodnie z podpisanym aneksem do umowy. Zdaniem Sądu, powódka została obciążona w sposób nadmierny opłatami, które nie znajdowały ekonomicznego uzasadnienia w podniesionych przez pozwanego wydatkach. Abstrahując od powyższego należy wskazać, że ciężar dowodu w wykazaniu rzeczywistych kosztów związanych z zawartą umową spoczywał na stronie pozwanej. Zaś pozwana Spółka w żaden sposób nie udowodniła zasadności swoich twierdzeń, bowiem w żaden sposób nie wykazano, w jakiej wysokości pozwany poniósł koszty związane z zawarciem przedmiotowej umowy.

Ponadto powoływanie się przez pozwanego na postanowienia § 16 ust. 1, 3 i 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 roku w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji /Dz. U. z 2009 roku, Nr 226, poz. 1825/ nie jest zasadne, gdyż przepisy te mają charakter wykonawczy w stosunku do ustawy „O rachunkowości” i dotyczą wyłącznie zasad księgowania kosztów działalności zakładu ubezpieczeń. Oczywiście, z przepisów tych wynika, iż w momencie rozwiązania umowy ubezpieczenia następuje rozliczenie kosztów akwizycji, tym niemniej dotyczy to sfery księgowo-rachunkowej, a nie obrotu cywilnoprawnego.

Wskazać także należy, że klauzule zastosowane przez pozwanego w treści OWU, są analogiczne do innych OWU ,jednakże wydanych przez innego ubezpieczyciela i zostały uznane przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za abuzywne. Rozstrzygnięcia takie zostały zawarte przykładowo w orzeczeniach: z dnia 07 października 2011 roku wydanym w sprawie o sygn. akt XVII AmC 1704/09 przez Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Powyższe postanowienia zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod pozycjami: (...), (...), (...).

W tym miejscu należy także przytoczyć uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2003 roku, sygn. akt III CZP 95/03, /OSNC 2005/2/25/, w której uzasadnieniu wskazano, że: „powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza - od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok”. W związku z tym uznać należy, iż Sąd Najwyższy opowiedział się za koncepcją, że prawomocność takiego orzeczenia wiąże także wskazane w art. 365 § 1 k.p.c. „inne osoby”. Za takim rozwiązaniem, obok argumentów jurydycznych, przemawiają także względy celowościowe i funkcjonalne. Jego przyjęcie pozwala uniknąć prowadzenia kilku postępowań, z których każde musiałoby kończyć się identycznym rozstrzygnięciem merytorycznym, a ponadto sprzyja charakterowi postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, którego celem podstawowym jest usunięcie postanowień wzorca uznanych za abuzywne z obrotu ze skutkiem nie tylko dla stron procesu, lecz także wobec osób trzecich /erga omnes/. Sąd podziela nadto zapatrywania zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2006 roku /sygn. akt III SK 7/06/, gdzie wskazano, że zakazane jest posługiwanie się w obrocie prawnym postanowieniami wzorów umów wpisanych do rejestru jako niedozwolone przez wszystkich i przeciwko wszystkim kontrahentom występującym w stosunkach prawnych określonego rodzaju. Podobną argumentację przyjął także Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 16 listopada 2005 roku /sygn. akt VI ACa 473/05/.

Należy przypomnieć, iż pozwany pobrał od powódki opłatę za wykup w wysokości aż 2 400,00 zł /5% wartości umowy/. W ocenie Sądu, pobieranie tak wysokich, w żaden sposób nieuzasadnionych i niepozostających w związku z zasadą ekwiwalentności opłat, narusza rażąco interesy konsumenta /w tym przede wszystkim interes ekonomiczny/ i stanowi o abuzywnym charakterze kwestionowanego postanowienia /§ 2 pkt. 2 aneksu do przedmiotowej umowy w zw. z OWU/.

Sąd podziela przy tym pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 marca 2007 roku (sygn. III SK 21/06), w którym stwierdzono, że „przedsiębiorca może stosować postanowienia wzorca umownego określające zasady odpowiedzialności finansowej konsumenta w przypadku wcześniejszego wypowiedzenia umowy, ale zasady tej odpowiedzialności muszą pozostawać w związku z kosztami i ryzykiem przedsiębiorcy”. Rzecz jednak w tym, że pozwany zastosował we wzorcu umownym opłatę za wykup w całkowitym oderwaniu od jakichkolwiek kosztów związanych z wcześniejszym wypowiedzeniem umowy – co stało się między innymi przyczyną uznania postanowienia umownego za abuzywne, a zatem nie obowiązującego powódkę. W chwili obecnej brak jest zatem jakichkolwiek podstaw prawnych do formułowania niewynikających z umowy zawartej przez strony roszczeń pozwanego o zwrot poniesionych kosztów. Strony nie podpisały bowiem aneksu do umowy, który określałby wysokość takich kosztów, obliczonych w odniesieniu do realnie ponoszonych kosztów związanych z zerwaniem umowy. Powódce jako konsumentowi nie jest i nie była nigdy znana wysokość, a jedynie sposób obliczenia takich kosztów przez pozwanego. Ponadto, wydatki te nie były w żadnym razie powiązane z kosztami stricte towarzyszącymi rozwiązaniu umowy ubezpieczenia na życie. Wręcz przeciwnie, pozwany w ten sposób przerzuca na konsumentów koszty poniesione przy zawarciu umowy, czy wręcz koszty ogólne własnej działalności gospodarczej. Tezę tę uzasadnia również okoliczność, iż w czasie trwania umowy pozwany pobierał przecież od powódki liczne opłaty, o czym była już wyżej mowa. Sama ilość tych opłat wskazuje na obciążenie powódki kosztami działalności pozwanego.

Postanowienia dotyczące opłaty za wykup, mimo obniżenia kwoty pobieranej w związku z wcześniejszym rozwiązaniem umowy, nadal w ocenie Sądu są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumenta. Wskazać bowiem należy, iż na mocy aneksu doszło jedynie do obniżenia wysokości pobieranej kwoty, która jest nadal znaczna dla powódki. Należy mieć przy tym na uwadze, iż przyczyną rozwiązania umowy przez powódkę była zła sytuacja finansowa – nie miała ona bowiem środków pieniężnych na opłacanie kolejnych składek.

Reasumując powyższe uwagi, należy więc stwierdzić, że pobranie przez pozwanego (...).U. S.A. w dniu 18 maja 2016 roku od powódki M. P. kwoty 2 400,00 zł tytułem opłaty za wykup polisy nastąpiło bezprawnie – gdyż postanowienie umowne, na podstawie którego opłata ta została naliczona i pobrana, z wyłożonych wyżej przyczyn stanowiło niedozwolone postanowienie umowne i jako takie nie wiązało powódki. Takie samo stanowisko odnośnie analogicznych postanowień umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, jak postanowienie zawarte w Umowie (...) łączącej strony, wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 2013 roku, I CSK 149/13 /opubl. OSNC z 2014 roku, Nr 10, poz. 103/, którego teza jest warta przytoczenia w tym miejscu in extenso: „Postanowienie ogólnych warunków umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, przewidujące, że w razie wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego przed upływem 10 lat od daty zawarcia umowy, ubezpieczyciel pobiera opłatę likwidacyjną powodującą utratę wszystkich lub znacznej części zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego środków finansowych, rażąco narusza interesy konsumenta i stanowi niedozwolone postanowienie umowne w świetle art. 385 ¹ zdanie pierwsze k.c.”.

Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 art. 385 ¹ k.c. nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie /art. 385 ¹ § 2 k.c./. Z tego względu w ocenie Sądu podstawy prawnej dochodzonego pozwem roszczenia nie stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu /na skutek stwierdzenia nieważności umowy/. Te mają bowiem charakter subsydiarny i wchodzą w grę jedynie w przypadku /z zastrzeżeniem art. 414 k.c./, gdy roszczenia nie można oprzeć na innej podstawie. Tymczasem wyeliminowanie z treści łączącej strony Umowy (...) postanowienia o opłacie za wykup polisy powoduje, że – w sytuacji związania stron umową w pozostałym zakresie – taką podstawę stanowi stosowany per analogiam przepis art. 494 k.c., zgodnie z którym strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. W konsekwencji pozwany (...).U. S.A. powinien zwrócić powódce M. P. wszystkie środki od niej otrzymane /zgromadzone w dacie rozwiązania Umowy (...) na rachunku/. Skoro w wyniku uznania za abuzywne regulacji dotyczących opłaty za wykup polisy Umowa przestała wiązać strony jedynie w tej części, to brak jest podstaw dla odwoływania się w tym zakresie do instytucji bezpodstawnego wzbogacenia czy nienależnego świadczenia /por. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie sygn. akt V Ca 2501/15 – niepublikowany/. Należy przy tym podnieść, iż sąd jest związany jedynie powołaną przez powódkę podstawą faktyczną jej roszczenia, nie wiąże go natomiast wskazana na jego poparcie argumentacja prawna. „Przyjęcie przez sąd innej podstawy rozstrzygnięcia niż wskazana przez strony, nie tylko że nie stanowi wyjścia poza granice żądania, wynikające z art. 321 § 1 k.p.c., ale stanowi zastosowanie niekwestionowanej w procesie cywilnym zasady da mihi factum dabo tibi ius” /wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 sierpnia 2016 roku, IA ACa 254/16 /LEX nr 2115441//.

Wobec powyższego Sąd orzekł jak w pkt. I sentencji, zasądzając od pozwanego (...).U. S.A. na rzecz powódki M. P. całą dochodzoną pozwem kwotę 2 400,00 zł.

Od zasądzonej kwoty należności głównej Sąd zgodnie z żądaniem pozwu zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie za okres od dnia 22 lipca 2016 roku, tj. od dnia następującego po upływie terminu płatności wyznaczonego w wezwaniu do zapłaty z dnia 05 lipca 2016 roku, do dnia zapłaty. Podstawę rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek stanowił przepis art. 481 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi /§ 1/, przy czym jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych /§ 2 zdanie pierwsze/.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt. II sentencji na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.c., zgodnie z którymi strona przegrywająca sprawę jest obowiązana zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Wobec faktu, iż stroną przegrywającą niniejszy proces jest pozwany (...).U. S.A., to na nim spoczywa obowiązek zwrotu na rzecz powódki poniesionych przezeń kosztów postępowania, na które składają się: opłata stosunkowa od pozwu - 120 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika powódki będącego radcą prawnym – 1 200,00 zł /§ 2 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych /Dz.U. z 2015 roku poz. 1804//, powiększone o kwotę 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa / k. 11 – potwierdzenie uiszczenia opłaty skarbowej; k. 12 – pełnomocnictwo/.

Z tych wszystkich względów Sąd orzekł jak w sentencji.

SSR Elżbieta Jakacka

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć l. pol. pełnomocnikowi

SSR Elżbieta Jakacka